Geborenen-Reünie !!!!!!!!! Kraaminrichting de Kanjel Tekst: Jan Smeets, smeetstekst.nl. Geborenendag 20 september 2014

Transcriptie

1 Geborenen-Reünie de Kanjel Tekst: Jan Smeets, smeetstekst.nl 1

2 Inleiding Daar ben ik geboren, in die Villa Echt waar? Ja, dat is geen grapje Tijdens Planet WOW, een culturele vrijplaats die 2 maanden resideerde in het voormalig dr. Poelsoord/Villa Kanjel, zijn er veel herinneringen gedeeld van voormalig bewoners, patiënten en kinderen van ouders die er een tijd hebben geleefd. Een bijzondere categorie vormen zij die er tussen zijn geboren. Speciaal voor hen vond er op een '' plaats. Een reünie van mensen die elkaar nooit gekend hebben maar allen het levenslicht zagen in die markante villa aan de Meerssenerweg 1. Naar aanleiding van de verschillende gesprekken die dag, volgen hieronder anekdotes, bevindingen en beelden. Samen vormen deze ingrediënten een schets van de Kanjel. 2

3 Geschiedenis Er is vrij weinig bekend over de periode 1947 en 1951; de tijd dat dr. Poelsoord een geboortekliniek was. Na de gesprekken van 20 september is aan het licht gekomen is dat er rond de 1500 baby s geboren zijn tijdens deze babyboom. In die tijd werd bijna iedereen uit Maastricht geboren in de Villa. In het Boekje 'Een zegen voor onze gezinnen', Het dr. Poelsoord, een historische schets van een opmerkelijke instelling wordt een korte alinea gewijd aan de periode voordat het landgoed en pand in 1951 een rustoord voor vrouwen en moeders werd (waarvan hieronder een foto uit de wervingsfolder): In april 1946 verkreeg de gemeente Maastricht het landgoed voor een bedrag van gulden in eigendom, met de bedoeling er een kraaminrichting voor armlastige vrouwen te vestigen. Op 20 april 1947 werd de kraaminrichting De Kanjel officieel geopend. Onder het beheer van het Burgerlijk Armenbestuur bleef de villa als dusdanig in gebruik tot 19 september (Paul Arnold, 1996) [Uit gesprekken bleek dat veel 3

4 geborenen helemaal niet uit een armlastig gezin kwamen, de Kanjel was dus voor iedereen toegankelijk. JS] Grote Gezinnen De geboortekliniek was een primeur in een tijd waarin veel vrouwen normaliter thuis bevielen. Verreweg alle bronnen gaven wel aan dat hun ouders niet groot behuisd waren; men woonde met een groot gezin op een klein oppervlak: Wij kwamen uit St. Pieter en woonden met 4 a 5 gezinnen samen in een huis. Er was geen privacy. (mvr. Brouns; ). Wellicht was het nijpende tekort aan woonruimte vlak na de oorlog hier debet aan. Praktisch gezien was de geboortekliniek kortom een uitkomst. Een plek waar kennis en expertise (er was altijd een dokter aanwezig) samengingen met de nodige rust en ruimte. Bij veel ondervraagden waren het juist de vaders die aandrongen op een bevalling inde Kanjel. Na Officieel geboortekaartje mvr. Vera Schillings overleg met de arts werden de moeders doorverwezen. Hoe de patiënten op de plek terecht kwamen is niet echt bekend; een enkeling heeft het over een tocht met de koets. Wel ging de vroedvrouw met hen mee. Na de 4

5 bevalling kregen vrouwen alle tijd om te herstellen. Een week lang moesten zij in bed blijven liggen; tien dagen rust was eerder regel dan uitzondering. De Doopkapel Dat de baby s zo snel mogelijk gedoopt moesten worden was in die tijd normaal. Alleen zo werden de kleintjes bij voortijdig overlijden behoed voor het 'vagevuur'. Er was een aparte kapel in de villa op de eerste verdieping, maar ook de huidige serre werd gebruikt als doopkapel. Opmerkelijk is dat het de officieel onder de parochie en Gemeente Limmel viel, in plaats van Maastricht. De kapelaan aldaar heette dhr. Edikshoven. De meeste geborenen, op een enkeling na, hebben Limmel of Meerssen als geboorteplek op hun paspoort staan. 5

6 -anekdotes Ik heb geen herinneringen hieraan en moeder vertelde er nooit over (mvr. Schillinx; om u.) Ondanks dat er weinig gesproken werd over de geboorte, zijn er toch een aantal korte anekdotes die het tijdsbeeld weergeven. Het was heel bijzonder om geboren te zijn in een statige villa. Mijn zus, schoonbroer, heel veel mensen uit Maastricht zijn hier geboren. In die tijd werd iedereen geboren in de Kanjel. (mvr. Claessen; ) Het was wachten op de bevalling en opeens klonk er een hels kabaal: iemand viel van de trap. 'Als dat moeder maar niet is.' Gelukkig was het vader. Maar kort daarna viel nog iemand van de trap: en dat was moeder wel. Het kind, mvr. Marjo Schouteten-Zeguers (1950) werd kort daarna geboren en mankeerde overigens niks na de valpartij. 6

7 Pap moest weg tijdens de bevalling om een mooie broek aan te trekken. Je moest er wel goed bijstaan wanneer de foto gemaakt werd. Later werd die ook gemaakt door Maastrichts beroemdste fotograaf dhr. Graus. De vroedvrouw die ging gewoon mee, ik weet haar naam nog: Anneke van der Meulen. (mvr. Brouwers) Ik ben hier geboren op paps initiatief, mam leeft nog en is nu 96, pap is met 66 jaar gestorven. Ik ben een echt moederskind. Ik ben niet in de kliniek gedoopt, maar door de pastoor in Limmel. Ik ben zeer katholiek opgevoed en was misdienaar bij de Fransciscaners, toen bekend als de bruine paters. Later heb ik overwogen me uit te schrijven van de Katholieke Kerk. Ik heb dit uiteindelijk toch niet gedaan (dhr. Guido) Ik ben het nakomelingetje na 12 jaar. Pa zei tegen mam: je hebt de mogelijkheid om hier te bevallen. Op de Ezelenmarkt woonden we in een haalf hoes, het was daar veel te klein. Ik ben hier geboren de vrijdag voor carnaval en dezelfde dag nog gedoopt. Pap zag alles dubbel, en ze zijn met de koets hiernaar toe gekomen. (Miep Neyman; ) Mijn broer is een jaar ervoor ook in dr. Poelsoord geboren. Moeder woonde in Scharn en de meeste vrouwen bevielen thuis. Het was een gewone, goede bevalling. Maar moeder mocht niet bij het doopsel aanwezig zijn, omdat ze gemeenschap had gehad (gezien de geboorte van hun zoon). Omdat ze onrein was moest ze 6 weken boete doen en mocht daarom niet in de kerk komen. Ook niet bij de doop van haar zoon. (dhr. Wetsels; ) Op zijn paspoort staat nu overigens wel 'geboren te Maastricht'. 7

8 "Wij woonden in de linkerzijde van het koetshuis ten tijde van de kraamkliniek. Mijn vader was er klusjesman. Ik herinner me de boomgaard nog, met appels en kersen. Ook was er een schaapskooi in het achterste gedeelte van het landgoed, het bos. Mijn zus en broer zijn op het landgoed geboren; zus in de kliniek, broer in het koetshuis. 's Winters werd er -min of meer clandestien- op de vijver geschaatst. De broeders van de Beyart kwamen er geregeld vissen." (Mw. Bastiaans) Tot slot Een woord van dank aan iedereen die de dag heeft bezocht en in alle openheid zijn of haar herinneringen en materiaal heeft gedeeld. Dank aan Bertille Soogelée van Mondriaan voor het delen van de informatie uit het archief. Dat dit een aanzet mag zijn voor een vollediger en rijker beeld van de korte, intense periode van De Kanjel. Alle materiaal is zo zorgvuldig mogelijk behandeld, mochten er onjuistheden vermeld staan, dan kunt u dit per ommegaande laten weten. Ook toevoegingen zijn van harte welkom. / Tekst en Training \ Jan@Smeetstekst.nl /