Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 12 SEPTEMBER 2014 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N M. R., eiseres, vertegenwoordigd door mr. Huguette Geinger, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 1000 Brussel, Quatre Brasstraat 6, waar de eiseres woonplaats kiest, tegen S. B., verweerder. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest van het hof van beroep te Gent van 29 april Raadsheer Beatrijs Deconinck heeft verslag uitgebracht.

2 12 SEPTEMBER 2014 C N/2 Advocaat-generaal André Van Ingelgem heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDELEN De eiseres voert in haar verzoekschrift een middel aan. Geschonden wetsbepalingen - De artikelen 894, 931, 932, eerste lid, 938, 1319, 1320, 1322, 1339, 1341, 1347, 1353 Burgerlijk Wetboek. Bestreden beslissing Het bestreden arrest verklaart het hoger beroep van eiseres ongegrond, bevestigt het vonnis a quo van 23 juni 2009, waarbij de vordering van eiseres in betaling van euro, meer de wettelijke verwijlrente vanaf 15 april 2008 en de gerechtelijke rente vanaf 20 mei 2008 tot aan de datum van uiteindelijke betaling, ongegrond wordt verklaard, op volgende gronden: 1. Tussen de partijen is op 11 februari 2002 te Wevelgem een overeenkomst opgesteld en ondertekend met als titel betreft: schenking in contanten en luidend als volgt: Ik, (eiseres), wonende te Stationsstraat, D., schenk hierbij bef (7.065 euro) in contanten aan (verweerder), wonende te Larstraat, L. Deze persoonlijke schenking doe ik uit eigen wil en vraag hiervoor geen vergoeding of terugbetaling in welke soort dan ook. (stuk 1 van (verweerder)) Op 15 februari 2002 heeft (eiseres) euro in contanten van haar rekening gehaald (stuk 1 van (eiseres)) en op 23 februari 2002 werd op naam van (verweerder) een moto Honda X11 geleverd voor de prijs van 7.064,97 euro (stuk 2 van (eiseres)). (Verweerder) werd bij aangetekende brief van 15 april meer dan 6 jaar na de overeenkomst van 11 februari aangetekend in gebreke gesteld om het bedrag van euro, vermeerderd met de intrest, terug te betalen aan (eiseres) (stuk 3 van (eiseres)), wat door hem werd betwist (stuk 4 van (eiseres)). Tussen de partijen bestaat er geen betwisting dat het bedrag van euro aan (verweerder) door (eiseres) werd gegeven. Naar de stelling van (eiseres) betrof het een som die diende te worden terugbetaald, naar de overtuiging van (verweerder) een handgift. (Eiseres) doet er het stilzwijgen toe waarom zij meer dan 6 jaar heeft gewacht alvorens het bedrag van euro terug te vragen De handgift wordt door de wet niet gedefinieerd. Algemeen is aanvaard dat het een vormvrije schenking is die tot stand komt door de loutere materiële overhandiging ani-

3 12 SEPTEMBER 2014 C N/3 mus donandi aan de begiftigde, die dit aanvaardt, van een lichamelijk roerend goed of van een onlichamelijk roerend goed waarvan het recht in de titel is geïncorporeerd. Voor de geldigheid van de handgift moeten geen echte vormvereisten nageleefd worden. Er dient zelfs geen geschrift te worden opgemaakt maar niets staat dit in de weg. Het is geen plechtig contract maar een zakelijk contract. Met de eerste rechter is het (hof van beroep) van oordeel dat uit de libellering van de onderhandse overeenkomst van 11 februari die ad probationem is opgemaakt - duidelijk de wil tot vrijgevigheid in hoofde van (eiseres) en ten voordele van (verweerder) - die dit heeft aanvaard - blijkt. Ook de traditio, de materiële overdracht van de contanten komt op grond van het samenlezen van de diverse stukken als bewezen voor. Ten onrechte stelt (eiseres) dat artikel 931 Burgerlijk Wetboek werd geschonden en het geschrift van 11 februari 2002 derhalve nietig is aangezien dit artikel niet van toepassing is op de handgift, waarop het de belangrijkste uitzondering vormt (zie en vgl.: Puelinckx- Coene M., Geelhand N. en Buyssens F., Giften , TPR 1999/2, nrs. 137 e.v., p. 868 e.v.). Van een vermogensverschuiving zonder oorzaak of een onverschuldigde betaling is geen sprake: uit het samenlezen van de diverse stukken blijkt onbetwistbaar dat (eiseres) het bedrag van euro aan (verweerder) gaf om er de moto Honda mee te kopen, die enkele dagen na de overeenkomst geleverd werd De vordering van (eiseres) tot het doen terugbetalen van euro, meer wettelijke intrest vanaf 15 april 2008 is derhalve niet gegrond. (arrest p. 3-5) De eerste rechter besloot in het vonnis a quo van 23 juni 2009 tot ongegrondheid van de vordering van eiseres op volgende gronden: 3. De Rechtbank is van oordeel dat de vordering toelaatbaar doch ongegrond is. Het bestaan van een handgift is immers overduidelijk bewezen door het door (eiseres) en (verweerder) op 11 februari 2002 ondertekende document. Artikel 931 Burgerlijk Wetboek is niet van toepassing op een handgift. Een handgift tussen feitelijk samenwonende partners moet bewezen worden overeenkomstig het gemeen recht (art e.v. Burgerlijk Wetboek) (J. Du Mongh & V. Allaerts & I. Samoy, Overzicht van rechtspraak ( ) - De feitelijke: samenwoning, Tijdschrift voor Familierecht, 2008, p. 37 ; zie ook G. Van Elder, De l'importance de la preuve écrite du don manuel en droit civil et en droit fiscal, Recueil général de l'enregistrement et du notariat, nr , p. 9). Dit betekent dat een handgift ter waarde van meer dan 375,- euro dient te worden bewezen door middel van een onderhandse akte. Welnu, het door (verweerder) neergelegde stuk is een onderhandse akte die het bewijs levert van het bestaan van de handgift. Uit de onderhandse akte van 11 februari 2002 blijkt naar het oordeel van de Rechtbank duidelijk de wil tot vrijgevigheid van (eiseres).

4 12 SEPTEMBER 2014 C N/4 Alhoewel in de onderhandse akte van 11 februari 2002 de traditio (d.w.z. de fysieke overhandiging) niet wordt vastgesteld, is de Rechtbank van oordeel dat deze traditio niettemin is bewezen door de eigen bekentenis van (eiseres) dat zij aan (verweerder) een som van 7.065,- euro geleend heeft, wat eveneens een traditio impliceert (lening is immers net als een handgift een zakelijk contract, d.w.z. het contract komt pas tot stand mits overhandiging van hetgeen wordt uitgeleend). Ook kan redelijkerwijze niet worden betwist dat (verweerder) hetgeen (eiseres) hem uit vrijgevigheid wilde schenken, aanvaard heeft. Meteen wordt ook de argumentatie van (eiseres), als zou er sprake zijn van vermogensverschuiving zonder oorzaak of van een onverschuldigde betaling, als ongegrond afgewezen. Het bestaan van een handgift sluit deze rechtsgronden om tot terugvordering over te gaan, immers uit. Grieven 1. Overeenkomstig artikel 894 Burgerlijk Wetboek is een schenking een akte waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet, ten voordele van de begiftigde, die ze aanvaardt. Krachtens artikel 931 Burgerlijk Wetboek, worden alle akten houdende schenking onder de levenden verleden voor notaris, in de gewone contractvorm, en wordt daarvan, op straffe van nietigheid, een minuut gehouden. Naar luid van artikel 932, eerste lid, Burgerlijk Wetboek bindt de schenking onder de levenden de schenker niet en heeft generlei gevolg, dan van de dag waarop zij in uitdrukkelijke bewoordingen is aangenomen. Krachtens artikel 938 Burgerlijk Wetboek is de behoorlijk aangenomen schenking voltrokken door de enkele toestemming van de partijen, en gaat de eigendom van de geschonken goederen over op de begiftigde, zonder dat enige andere overgave vereist is. 2. De vormvereisten van artikel 931 Burgerlijk Wetboek zijn, tijdens het leven van de schenker, voorgeschreven op straffe van absolute nietigheid, nu, overeenkomstig artikel 1339 Burgerlijk Wetboek, de schenker de gebreken van een schenking onder de levenden niet kan verhelpen door enige akte van bevestiging, en de schenking die nietig is wat de vorm betreft, in de wettelijke vorm opnieuw moet worden gedaan. De rechter dient desnoods ambtshalve de nietigheid van de schenking op te werpen. Een schenking bij gewone onderhandse akte is dan ook absoluut nietig, en deze schenking kan niet bevestigd of bekrachtigd worden door de vrijwillige uitvoering ervan. De nietigheid van de onderhandse schenking tast de rechtshandeling zelf aan, en niet louter het geschrift als bewijs van de schenking, zodat deze schenking ook niet door bekentenis of eed kan bewezen worden. De nietigheid van de schenking bij onderhandse akte heeft tot gevolg dat aan deze rechtshandeling geen enkel juridisch gevolg meer kan verbonden worden, en dat het geschonkene moet teruggegeven worden.

5 12 SEPTEMBER 2014 C N/5 3. De vormvereisten van artikel 931 Burgerlijk Wetboek zijn echter niet van toepassing op de handgift van roerende goederen tussen levenden, die tot stand komt door de louter materiële overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde, die aanvaardt. Nu de schenking hetzij rechtstreeks, via de plechtige overeenkomst bepaald in artikel 931 Burgerlijk Wetboek, hetzij via het zakelijk contract van handgift, kan plaatsvinden, is een schenkingsbelofte zonder enig juridisch gevolg. 4. Krachtens artikel 1341 Burgerlijk Wetboek, moet een akte voor notaris of een onderhandse akte worden opgemaakt van alle zaken die de som of de waarde van 375 euro te boven gaan, zelfs betreffende vrijwillige bewaargeving. Het bewijs door getuigen wordt niet toegelaten tegen en boven de inhoud van de akten en evenmin omtrent hetgeen men zou beweren vóór, tijdens of sinds het opmaken te zijn gezegd, al betreft het ook een som of een waarde van minder dan 375 euro. Overeenkomstig artikel 1319, eerste lid van dit wetboek, levert de authentieke akte tussen de contracterende partijen en hun erfgenamen of rechtverkrijgenden een volledig bewijs op van de overeenkomst die erin is vervat. Krachtens artikel 1322, eerste lid, van hetzelfde wetboek heeft een onderhandse akte, die erkend is door degenen tegen wie men zich daarop beroept of die wettelijk voor erkend wordt gehouden, tussen de ondertekenaars van de akte en tussen hun erfgenamen en rechtverkrijgenden dezelfde bewijswaarde als een authentieke akte. Luidens artikel 1347 Burgerlijk Wetboek lijdt de regel van artikel 1341 van dat wetboek uitzondering wanneer er een begin van bewijs met geschriften voorhanden is. Overeenkomstig artikel 1353 Burgerlijk Wetboek is bewijs door vermoedens alleen toegelaten in de gevallen de wet het bewijs door getuigen toelaat. Een begin van bewijs door geschrift is, luidens artikel 1347, tweede lid, Burgerlijk Wetboek, elke geschreven akte die uitgaat van degene tegen wie de vordering wordt ingesteld of van de persoon die hem vertegenwoordigt en waardoor het beweerde feit waarschijnlijk wordt gemaakt. Deze bewijsregeling geldt eveneens voor de handgift, zodat voor het bewijs van een handgift van roerende goederen waarvan de waarde het bij artikel 1341 Burgerlijk Wetboek bedoelde bedrag overschrijdt, in beginsel een onderhandse akte vereist is. 5. Wanneer een schenking inzake roerende goederen nietig is, wegens miskenning van de bij artikel 931 Burgerlijk Wetboek bepaalde vormvereisten, kan de uitvoering van die schenking niet gelden als schenking van hand tot hand, zo niet is aangetoond dat de schenker, bij het overhandigen van de voorwerpen aan de begiftigde, met een nieuwe bedoeling van begiftiging heeft gehandeld. Partijen kunnen, met het oog op het bewijs van de handgift, zgn. ad probationem, een door hen ondertekend geschrift opstellen dat de overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde vaststelt, evenals de aanvaarding ervan door de begiftigde. Dergelijke wederzijdse erkenning van het bestaan van de handgift, veronderstelt dat het geschrift wordt opgemaakt nadat de handgift heeft plaatsgevonden. Wanneer het geschrift

6 12 SEPTEMBER 2014 C N/6 werd opgemaakt voordat de handgift heeft plaatsgevonden, dan vormt deze onderhandse akte immers de titel van de schenking, en is zij nietig, nu niet voldaan is aan de vormvereisten van artikel 931 Burgerlijk Wetboek. Minstens houdt dergelijke akte louter een schenkingsbelofte in, die juridisch van geen waarde is. Ingevolge de nietigheid van de schenking bij onderhandse akte, kan het bestaan van een schenking, zoals bevestigd door artikel 1339, in fine, Burgerlijk Wetboek, slechts bewezen worden door het bestaan van een andere, nieuwe schenking, die wel rechtsgeldig werd uitgevoerd, hetzij naar de vormen van artikel 931 Burgerlijk Wetboek, hetzij als handgift, en die het bewijs vereist van een nieuwe bedoeling te begiftigen. Het bij artikel 1341 Burgerlijk Wetboek vereiste schriftelijk bewijs, bij een handgift, van de wil om te schenken ten tijde van de overhandiging van de goederen, kan, wanneer die goederen ook het voorwerp uitmaken van een voordien tot stand gekomen nietige schenking bij onderhandse akte, niet geleverd worden op grond van die nietige onderhandse schenkingsakte, nu aldus niet een nieuw begiftigingsoogmerk, los van- en onderscheiden van de nietige onderhandse schenking is aangetoond, en aldus alleszins niet is aangetoond dat op het tijdstip van de overhandiging van de goederen, een begiftigingsoogmerk bestond. 6. Uit de vaststellingen van het bestreden arrest blijkt - dat tussen partijen niet in betwisting is dat eiseres, nadat zij, op 15 februari 2002, euro in contanten van haar rekening had afgehaald, het bedrag aan verweerder heeft gegeven, en dat met dit bedrag een moto op naam van verweerder werd gekocht; - dat tussen eiseres en verweerder op 11 februari 2002 een onderhandse overeenkomst is opgesteld met als titel betreft: schenking in contanten, en luidende als volgt: Ik, (eiseres) ( ) schenk hierbij bef (7.065 euro) in contanten aan (verweerder) ( ). Deze persoonlijke schenking doe ik uit eigen wil en vraag hiervoor geen vergoeding of terugbetaling in welke soort dan ook. ; - dat verweerder voorhoudt dat de overhandigde geldsom een handgift betreft, terwijl de gelden volgens eiseres dienden terugbetaald te worden. Het bestreden arrest oordeelt dat het geschrift van 11 februari 2002 ad probationem is opgemaakt, en dat hieruit duidelijk de wil tot vrijgevigheid van eiseres blijkt ten voordele van verweerder. Na vaststelling dat ook de materiële overdracht van de contanten bewezen voorkomt, evenals de aanvaarding door verweerder, besluit het bestreden arrest dat de handgift bewezen is. 7. Eiseres betwistte in conclusie dat de door verweerder aangevoerde handgift kon bewezen worden op grond van de overeenkomst van 11 februari 2002, nu deze overeenkomst een absoluut nietige schenking bij onderhandse akte is (artikel 931 Burgerlijk Wetboek), de beweerde handgift op dat ogenblik nog niet had plaatsgevonden, en de overhandiging gebeurde in uitvoering van de nietige schenking (appelconclusie eiseres, neergelegd 10 december 2009, p. 3-5, sub 2.1 tot 3). Eiseres vorderde de nietigverklaring van de schenking en de terugplaatsing van partijen in hun oorspronkelijke rechtstoestand (ibid., p. 7, onderaan).

7 12 SEPTEMBER 2014 C N/7 Het bestreden arrest oordeelt dat eiseres ten onrechte stelt dat artikel 931 Burgerlijk Wetboek werd geschonden en het geschrift van 11 februari 2002 derhalve nietig is, aangezien dit artikel niet van toepassing is op de handgift, waarop het de belangrijkste uitzondering vormt. 8. Het bestreden arrest kon niet wettig oordelen dat de onderhandse overeenkomst van 11 februari 2002 ad probationem werd opgemaakt, m.n. tot bewijs van de handgift, en dat hieruit de wil tot vrijgevigheid van eiseres bij de beweerde handgift blijkt. Uit de bewoordingen van het geschrift van 11 februari 2002 blijkt geen bevestiging, erkenning, of vaststelling van een handgift, m.n. de materiële overdracht van de gelden aan verweerder met begiftigingsoogmerk en de aanvaarding ervan door verweerder, en kan het begiftigingsoogmerk van eiseres op het tijdstip van de handgift onmogelijk worden afgeleid, nu het geschrift dateert van 11 februari 2002, en de handgift ten vroegste op 15 februari 2002, na afhaling van de contanten door eiseres van haar rekening, plaats kon gevonden hebben, zodat het bestreden arrest, door niettemin dit geschrift als bewijsovereenkomst te weerhouden van de handgift, - aan dit geschrift een uitlegging geeft die niet verenigbaar is met de inhoud en bewoordingen ervan, en derhalve de bewijskracht van dit stuk miskent (schending van de artikelen 1319, 1320 en 1322 Burgerlijk Wetboek), - op onmogelijke wijze het schriftelijk bewijs weerhoudt van een rechtsfeit, m.n. het begiftigingsinzicht van eiseres bij de handgift, dat op het tijdstip van het geschrift nog niet had plaatsgevonden (schending van de artikelen 894, 1319, eerste lid, 1322, eerste lid, 1341, 1347 en 1353 Burgerlijk Wetboek), - de regel miskent dat het begiftigingsinzicht bij de handgift moet bestaan op het tijdstip van de materiële overhandiging van het geschonkene aan de begiftigde (schending van artikel 894 Burgerlijk Wetboek), evenals de regel miskent dat een schenkingsbelofte zonder enig juridisch gevolg is (schending van de artikelen 894 en 931 Burgerlijk Wetboek). 9. Het bestreden arrest kon niet wettig de door eiseres opgeworpen nietigheid van het geschrift van 11 februari 2002 wegens schending van artikel 931 Burgerlijk Wetboek verwerpen. Nu uit de bewoordingen van het geschrift van 11 februari 2002 blijkt dat hierbij werd geschonken, m.n. bij het geschrift/de overeenkomst zelf, en dat derhalve het geschrift zelf de titel van de schenking vormt, geeft het bestreden arrest, door dit geschrift niet als een onderhandse schenking te beschouwen, aan dit geschrift een uitlegging die niet verenigbaar is met de inhoud en bewoordingen ervan, en miskent het derhalve de bewijskracht van dit stuk (schending van de artikelen 1319, 1320 en 1322 Burgerlijk Wetboek), en miskent het bovendien de artikelen 932, eerste lid, en 938 Burgerlijk Wetboek, waaruit blijkt dat een aangenomen schenking voltrokken is door de enkele toestemming van de partijen. Het bestreden arrest kon dienvolgens niet wettig de door eiseres opgeworpen absolute nietigheid van de schenking van 11 februari 2002 evenals het hieruit blijkend begiftigingsinzicht van eiseres, wegens miskenning van de vormvereisten van artikel 931 Burgerlijk Wet-

8 12 SEPTEMBER 2014 C N/8 boek, verwerpen (schending van de artikelen 931 en 1339 Burgerlijk Wetboek), en kon dan ook evenmin wettig oordelen dat de overdracht van de gelden aan verweerder niet is gebeurd in uitvoering van de absoluut nietige onderhandse schenking van 11 februari 2002 (schending van de artikelen 894, 931 en 1339 Burgerlijk Wetboek). Nu uit het bestreden arrest niet blijkt dat eiseres op het tijdstip van de materiële overhandiging van de gelden aan verweerder handelde met een nieuw vrijgevigheidsoogmerk, onderscheiden van- en los van het vrijgevigheidsinzicht dat in de onderhandse akte van 11 februari 2002 is uitgedrukt, kon het niet wettig besluiten tot het bestaan van een geldige handgift (schending van de artikelen 894, 931 en 1339 Burgerlijk Wetboek). III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling 1. Krachtens artikel 894 Burgerlijk Wetboek is een schenking onder de levenden een akte waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet, ten voordele van de begiftigde, die ze aanneemt. Krachtens artikel 931 Burgerlijk Wetboek, worden alle akten houdende schenking onder de levenden verleden voor notaris, in de gewone contractvorm, en wordt daarvan, op straffe van nietigheid, een minuut gehouden. 2. De regel van artikel 931 Burgerlijk Wetboek is niet van toepassing op de handgift van roerende goederen tussen levenden, die tot stand komt door de louter materiële overhandiging, met het inzicht om te schenken, van de zaak aan de begiftigde, die aanvaardt. Wanneer een schenking inzake roerende goederen nietig is wegens de miskenning van de vormvereisten bepaald in artikel 931 Burgerlijke Wetboek, kan de uitvoering van die schenking niet gelden als handgift, tenzij is aangetoond dat de schenker op het ogenblik van de overhandiging met een nieuwe begiftigingsinzicht handelende. 3. De appelrechter stelt vast dat: - tussen de partijen op 11 februari 2002 een overeenkomst is opgesteld en ondertekend betreft: schenking in contanten die als volgt luidt: Ik [de eiseres], wonende te (...) schenk hierbij bef (7.065 euro) in contanten aan [de

9 12 SEPTEMBER 2014 C N/9 verweerder], wonende te (...). Deze persoonlijke schenking doe ik uit eigen wil en vraag hiervoor geen vergoeding of terugbetaling in welke soort dan ook. - de eiseres naderhand op 15 februari 2002 een bedrag van euro in contanten van haar rekening heeft gehaald, waarover partijen het eens zijn dat het aan de verweerder werd gegeven. Op grond van deze vaststellingen oordeelt de appelrechter dat een handgift voorhanden is aangezien de materiële overdracht bewezen is en het begiftigingsinzicht blijkt uit de overeenkomst van 11 februari De appelrechter die aldus beslist tot de geldigheid van de handgift op grond van het begiftigingsinzicht bestaande op het ogenblik van het opstellen van de voorafgaande overeenkomst van schenking, die niet voldeed aan de door artikel 931 Burgerlijk Wetboek bepaalde vormvereisten, verantwoordt zijn beslissing niet naar recht. 5. Het middel is gegrond. Dictum Het Hof, Vernietigt het bestreden arrest. Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het vernietigde arrest. Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent aan de feitenrechter over. Verwijst de zaak naar het hof van beroep te Antwerpen. Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, eerste kamer, samengesteld uit raadsheer Beatrijs Deconinck, als voorzitter, en de raadsheren Alain Smetryns, Geert Jocqué, Bart Wylleman en Koenraad Moens, en in openbare rechtszitting van 12 september 2014 uitgesproken door raadsheer Beatrijs Deconinck, in aanwezigheid van advocaat-generaal André Van Ingelgem, met bijstand van griffier Kristel Vanden Bossche.

10 12 SEPTEMBER 2014 C N/10 K. Vanden Bossche K. Moens B. Wylleman G. Jocqué A. Smetryns B. Deconinck