Rapportage HITTEBELEVING IN ZORGINSTELLINGEN. Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de

Transcriptie

1 Rapportage HITTEBELEVING IN ZORGINSTELLINGEN Project in samenwerking met de gemeente Arnhem gefinancierd door de Academische Werkplaats Medische Milieukunde 6 juni

2 HITTEBELEVING IN ZORGINSTELLINGEN Ingrid Links 1 Manon Vaal 1 Simone Lops 1 Thea Hiemstra 1 Joris van Loenhout 1 Hans van Ammers 2 Dit project is mogelijk gemaakt door 1 GGD Gelderland-Midden, Postbus 5364, 6802 EJ Arnhem 2 Gemeente Arnhem, Postbus 9029, 6800 EL Arnhem 2

3 INHOUD Inhoud 3 Samenvatting 4 1 Inleiding 5 2 Resultaten 7 3 Conclusie en aanbevelingen 10 Referenties 13 pagina 3

4 SAMENVATTING Bewoners van zorginstellingen zijn een gevoelige groep voor hittegerelateerde gezondheidsklachten. Uit metingen die GGD Gelderland-Midden in de zomer van 2013 heeft uitgevoerd blijkt dat het in een deel van de zorginstellingen s zomers erg warm kan worden. Hoe de bewoners deze warmte beleven en of zij klachten hebben als gevolg van de hitte heeft GGD Gelderland-Midden in interviews met zowel bewoners als personeel van zorginstellingen in de regio nagevraagd. Onderhavig rapport bevat een samenvatting van de interviews en geeft aanbevelingen voor de zorginstellingen om de hittebelasting aan te pakken. Dertien van de twintig geïnterviewde bewoners uit zes verschillende zorginstellingen gaven aan in de zomer van 2013 hinder te hebben ondervonden van warmte. Bij enkele bewoners was mogelijk sprake van symptomen van dehydratatie. Zij gaven aan tijdens de warme periode last te hebben van hoofdpijn of duizeligheid. Hoewel de aantallen erg klein zijn, wordt geconcludeerd dat de hinder niet alleen afhankelijk is van de binnenluchttemperatuur. Uit de interviews blijkt dat de gezondheidstoestand van de bewoner en de tevredenheid over de zorg de hinder mede bepalen. Alle onderzochte zorginstellingen treffen maatregelen om de overlast en gevolgen van hitte te voorkomen. Het treffen van aanvullende maatregelen is aan te bevelen, omdat een deel van de bewoners desondanks hinder en effecten ondervindt. Aanbevelingen om de hittebelasting te verminderen: 1. De zorginstelling kan maatregelen treffen in of aan het gebouw. Een goed functionerend klimaatbeheerssysteem en het buiten houden van zonnestraling met buitenzonwering voorkomen opwarming van het gebouw. Deze technische maatregelen dienen in combinatie met een goede instructie voor de gebruikers van het gebouw te worden ingezet. Zo is het van belang dat bij een goed functionerend klimaatbeheerssysteem ramen en deuren overdag worden dichtgehouden en dat de zonwering op tijd wordt neergelaten. 2. Zorgpersoneel kan maatregelen treffen in of aan de persoon. Bewoners dienen bij warm weer meer te drinken, zich niet lichamelijk in te spannen en zich luchtig te kleden. 3. De zorginstelling en/of gemeente kan maatregelen treffen in de directe omgeving van de zorginstelling. Bomen en oppervlaktewater kunnen bijdragen aan verkoeling door respectievelijk schaduwvorming en verdamping. Groen draagt eveneens bij aan het welbevinden van mensen en daarmee aan hun gezondheid. 4

5 1 INLEIDING In Nederland wonen ongeveer mensen in zorginstellingen. Uit een vergelijking van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP, 2011) blijkt dat de gezondheid van bewoners van zorginstellingen tussen 2000 en 2008 is verslechterd, omdat mensen minder snel in een zorginstelling worden opgenomen en de bewoners steeds ouder worden. De bewoners uit 2008 hebben vaker een chronische ziekte of een ernstige lichamelijke beperking. De gemiddelde leeftijd van de 65plussers in zorginstellingen is 85 jaar. Bewoners van zorginstellingen zijn door hun slechtere gezondheid en/of hoge leeftijd gevoeliger voor hittegerelateerde gezondheidseffecten. Hoe deze gevoelige groep de hitte ervaart en welke factoren van invloed zijn op de hittebeleving is nog nauwelijks onderzocht in Nederland (De Meer, 2012). Voor zover als bekend hebben alleen GGD en onderzoek op het gebied van hittebeleving uitgevoerd. Bureau Gezondheid, Milieu en Veiligheid van de GGD en Brabant en Zeeland heeft in de zomer van 2010 onderzoek gedaan naar de hittebeleving van zelfstandig wonende ouderen in Tilburg. De hittebeleving van zelfstandig wonende ouderen is ook een onderdeel van het Academische Werkplaats onderzoek dat door de GGD Gelderland-Midden en GGD Groningen wordt uitgevoerd naar blootstelling aan determinanten van hitte in een stedelijk hitte-eiland (zie Dit rapport is een aanvulling op het rapport van GGD Gelderland-Midden Hitteoverlast in zorginstellingen van 7 oktober De achtergrond van het onderzoek, de wijze van werving van de zorginstellingen en de vragen van de interviews zijn opgenomen in dit eerdere rapport. Hoewel bekend is dat er meer ouderen in zorginstellingen overlijden in warme periodes, was niet bekend hoe warm het in zorginstellingen kan worden en hoe de bewoners de hitte beleven. Doel van het onderzoek uitgevoerd in de zomer van 2013 was inzicht te krijgen in de voorkomende temperaturen in zorginstellingen en de hittebeleving. De resultaten worden gebruikt om de zorginstellingen te adviseren over het verbeteren van het klimaat in de zorginstelling. De gemeente Arnhem anticipeert op de klimaatverandering en voert sinds 2009 onderzoek uit naar de mogelijk effecten voor het stadsklimaat (Urban Heat Island), zowel op het niveau van de inrichting van een wijk/straat als naar de relatie tussen de buitentemperatuur en de binnentemperatuur van diverse gebouwen. De gemeente Arnhem participeert ook in de onderzoeken van GGD Gelderland-Midden naar de relatie hitte en gezondheid van de bewoners en gebruikers van deze gebouwen. In onderhavig rapport is een samenvatting opgenomen van de interviews, en worden aanbevelingen gedaan naar aanleiding van de metingen en gesprekken. GGD Gelderland-Midden heeft in de periode 15 tot en met 27 augustus 2013 in zes zorginstellingen in haar regio, waarvan 2 in Arnhem, interviews afgenomen over de beleving van de hitte. In totaal zijn bij twintig bewoners interviews afgenomen. Tijdens het interview heeft de GGD gevraagd naar de beleving van de afgelopen warme periode, de zomer van Omdat een deel van de bewoners door psychogeriatrisch ziekten (dementie, Alzheimer) niet in staat was de vragen te beantwoorden zijn ook interviews afgenomen bij vijftien medewerkers van de instellingen. Zowel de bewoners als medewerkers zijn voor het interview door de zorginstelling geselecteerd. pagina 5

6 In tabel 1 zijn enkele kenmerken opgenomen van de deelnemende zorginstellingen. Het aantal onderzochte zorginstellingen is klein in verhouding tot het totaal aantal zorginstellingen in de regio (ongeveer 140 instellingen). Tabel 1 Kenmerken zorginstellingen Zorginstelling Bouwjaar gebouw Eigenaar gebouw Aantal eenheden/ bewoners (afgerond) Zorginstelling Zorginstelling Woningcorporatie / 1984 Zorginstelling Zorginstelling Zorginstelling 120 6

7 2 RESULTATEN Bewoners In onderstaande tabel is de groep geïnterviewde bewoners beschreven. Van de geïnterviewde bewoners was een kwart man. Verder waren alle bewoners op twee na alleenstaand, en waren achttien van de twintig bewoners 65plus (geboortejaar variërend van 1918 tot 1944). De groep geïnterviewde bewoners lijkt op grond van deze kenmerken een goede afspiegeling van de bewoners in zorginstellingen in Nederland. Volgens het SCP (2011) is in 2008 het aandeel dat met een partner in een verzorgingshuis woont 7% en het aandeel vrouwen 77%. Zeven van de twintig bewoners gaven aan afhankelijk te zijn van het zorgpersoneel cq. een slechte zelfredzaamheid te hebben. Zij zitten in een rolstoel of zijn bedlegerig en hebben bijvoorbeeld hulp nodig bij het openen van ramen of het naar beneden doen van de zonwering. Tabel 2 Kenmerken geïnterviewde bewoners zomer 2013 Geïnterviewde groep (n=20) Aantal (n) Percentage (%) Verhouding man : vrouw 5 : : 75 Alleenstaand Leeftijd: 65plus Zelfredzaam Dertien bewoners gaven in de zomer van 2013 aan last te hebben gehad van een te hoge temperatuur. Naast de hinder van een te hoge temperatuur meldden de bewoners ook de volgende klachten in relatie tot het binnenmilieu in de zomer: 1. Te droge lucht (9 bewoners) 2. Tocht (2 bewoners) 3. Muffe lucht (1 bewoner) De mate van hinder is geschat door aan de bewoners te vragen een cijfer toe te kennen aan de mate van hinder die zij hebben ondervonden door warmte. Het cijfer 1 stond voor niet gehinderd en het cijfer 10 voor extreem gehinderd. Acht bewoners geven een cijfer hoger dan 5. Twee bewoners met luchtwegklachten (van totaal 3) en één bedlegerige bewoner (van totaal 2) gaven aan dat de hinder door warmte voor hen zeer ernstig was (score 8-10). De bewoners die aangaven hinder te ondervinden van een te hoge temperatuur wonen niet allemaal in díe zorginstellingen waar de temperatuur tijdens de hittegolf van 2013 volgens de temperatuurmetingen te hoog opliep. In de twee zorginstellingen die de temperatuur goed onder controle hadden ondervonden ook drie van de zes geïnterviewde bewoners hinder van de hitte. Bij één bewoner is dit verklaarbaar uit gedrag. De betreffende bewoner zette de balkondeur overdag open waardoor de kamer onvoldoende door het systeem kon worden gekoeld. Bij de overige twee bewoners is de slechte zelfredzaamheid van de bewoners mogelijk een verklaring voor de ondervonden hinder. Dit blijkt ook uit de interviews met de overige bewoners, woonachtig in te warme zorginstellingen. Hoewel de aantallen erg klein zijn, wordt geconcludeerd dat de hinder niet alleen afhankelijk is van de binnenluchttemperatuur. Uit de interviews blijkt dat de persoonlijke omstandigheden, zoals de gezondheidstoestand van de bewoner, de hinder mede bepalen. pagina 7

8 Van de twintig geïnterviewde bewoners geven vier bewoners aan in hun slaap te worden gehinderd door warmte. Bijna de helft van de bewoners geeft aan overdag vermoeider te zijn bij warm weer. Vermoeidheid is de meest gemelde hittegerelateerde gezondheidsklacht. In tabel 3 is het aantal personen dat een bepaalde gezondheidsklacht ondervond als gevolg van de warmte opgenomen. Bij enkele bewoners (2 tot 4) is mogelijk sprake van symptomen van dehydratatie (hoofdpijn, duizeligheid). Tabel 3 Effecten als gevolg van warmte zomer 2013 Klacht door warmte Aantal personen Percentage (%) Vermoeidheid 9 45 Kortademigheid 8 40 Dorst/ droge mond 8 40 Zweten 8 40 Hoofdpijn 4 20 Slecht concentreren 3 15 Duizeligheid 2 10 Om de overlast door hitte te beheersen geeft bijna iedereen (twee personen niet) aan maatregelen te treffen. Bewoners luchten in de ochtenduren en/of ventileren meer, verrichten zo min mogelijk lichamelijke inspanning, drinken meer, kleden zich anders en/of douchen extra en vermijden de zon door binnen te blijven. Hiernaast maken bewoners gebruik van de zonwering en van losse ventilatoren. Een kwart van de bewoners geeft aan graag meer te willen doen, maar dit niet te kunnen. Zij zouden graag extra willen douchen voor het slapen gaan, naar zee, het zwembad of naar buiten willen of vaker het raam open willen hebben. Bij een deel van de bewoners (4) is de zonwering volgens de bewoner niet optimaal, omdat de zon er onder door schijnt. Personeel In totaal zijn vijftien medewerkers van de zorginstellingen geïnterviewd. Ook het zorgpersoneel heeft in de zomer van 2013 hinder ondervonden van de hitte. Ruim de helft van de medewerkers geeft aan hinder te hebben ondervonden. Naast hinder door hitte ondervonden de medewerkers hinder van een te droge lucht, geuroverlast en temperatuurverschillen tussen ruimtes. Dit laatste geldt met name voor zorginstellingen waar in een deel van de ruimtes airco s zijn geplaatst. In twee zorginstellingen gaven de geïnterviewde medewerkers aan bekend te zijn met collega s die gezondheidsklachten hebben als gevolg van de warmte, met name hoofdpijn en concentratieproblemen. De medewerkers gaven ook aan dat bewoners s zomers aangeven het te warm te vinden. Ze merken dat de bewoners slechter slapen en dat luchtwegklachten, zoals kortademigheid, bij de bewoners toenemen. Tegelijkertijd klagen bewoners vaak over tocht. Volgens de medewerkers klagen de bewoners, met name de bewoners psychogeriatrie (PG), over het algemeen vaker over kou en tocht dan over warmte, vooral als ze zien dat er een raam of deur openstaat. Meerdere malen wordt door zorgpersoneel aangegeven dat sommige bewoners, waaronder de bewoners PG, helemaal niet klagen. Bewoners zeggen niet: Wat is het hier warm, maar hebben het wel zichtbaar te warm. De medewerker ziet bijvoorbeeld zweetdruppels op het voorhoofd en merkt dat bewoners minder energie hebben en slecht te motiveren zijn. Bepaalde groepen bewoners zijn over het algemeen erg afwachtend. Ze vragen niet aan de medewerkers om een raam te openen. Als ze wel hulp vragen is het eerder om een raam te sluiten in verband 8

9 met tocht. Bovendien is het erg lastig om iedereen tevreden te stellen. In gezamenlijke ruimtes zijn mensen aanwezig die het snel koud hebben en mensen die het snel te warm vinden. Het zorgpersoneel geeft aan dat het lastig is overeenstemming in de groep over het binnenklimaat te bereiken. Angst voor tocht als ziekteverwekker is wijdverbreid, vooral onder ouderen.. In de advisering is het raadzaam voldoende aandacht te besteden aan onderscheid tussen het belang van continue ventilatie voor een gezond binnenmilieu en het belang van luchten ter verkoeling. Luchten ter verkoeling kan het beste plaatsvinden in de ochtenduren als het buiten koeler is dan binnen (De Meer, 2012). Over het algemeen kan het zorgpersoneel de temperatuur (thermostaat en knop op radiator), natuurlijke ventilatie (ramen en deur) en zonwering (bijvoorbeeld uitvalschermen) regelen. Niet alle bewoners zijn zelf in staat de temperatuur, natuurlijke ventilatie en zonwering te regelen. Deze bewoners zijn afhankelijk van het personeel. De mechanische ventilatie en de al dan niet hieraan gekoppelde koeling wordt over het algemeen centraal door de technische dienst geregeld. In sommige zorginstellingen ontvangen de nieuwe bewoners een instructie over het gebruik van de installaties, in andere niet, omdat wordt aangenomen dat het gebruik bekend is of omdat bewoners niet in staat zijn om de installaties te bedienen. In één instelling krijgen de bewoners een extra instructie van het personeel als het warm weer is. Deze instructie betreft het omlaag doen van de zonwering, het overdag dichthouden van de (buiten)deuren en ramen, en het op een kier zetten van de badkamerdeur. Incidenteel is de bediening van de instellingen lastig ingericht voor de bewoners. De knop van de radiator zit bijvoorbeeld te dicht bij de grond of het openen van een raam kost fysiek te veel inspanning. Bij de zorginstellingen voorzien van mechanische ventilatie is soms sprake van geluidhinder. In één zorginstelling ondervinden bewoners met name bij een ongunstige wind, geluidhinder van het weg- en railverkeer. Omdat het gehoor van ouderen over het algemeen slechter is en achtergrondgeluid als storender wordt ervaren dan bij jongere mensen kan geluidhinder ertoe leiden dat ramen worden dichtgehouden. In een andere zorginstelling is sprake van geluidhinder van het mechanisch ventilatiesysteem. Bewoners geven aan het ventilatiesysteem te horen als ze hun ramen openzetten. Zoemende geluiden van installaties kunnen leiden tot hinder of onrust. Bij bepaalde groepen bewoners meer dan bij de algemene bevolking. Alle zorginstellingen hebben een hitteprotocol en treffen maatregelen bij warm weer. In alle zorginstellingen krijgen de bewoners bij warm weer meer vocht aangeboden in de vorm van drinken, ijsjes en/of bouillon. Geïnterviewde medewerkers van twee instellingen geven aan de bewoners bij warm weer meer mee naar buiten te nemen en minder lichamelijke activiteiten te ondernemen. Bij instellingen met huiskamers of een restaurant voorzien van airco, eten bij warm weer meer mensen in de gekoelde ruimtes. Een deel van de medewerkers vindt dat er meer maatregelen moeten worden getroffen om het gebouw te koelen en heeft hier ook suggesties voor. Genoemd worden: meer koeling en ventilatoren, extra buitenzonwering en meer mogelijkheden creëren om te luchten (ramen moeten in de nacht of ochtend tegenover elkaar open kunnen worden gezet). pagina 9

10 3 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Uit interviews met twintig bewoners van zorginstellingen blijkt dat een substantieel deel van de bewoners (65%) in de zomer van 2013 in meer of mindere mate hinder ondervond van de hitte. Dit is verklaarbaar, omdat de zomer van 2013 warm was ten opzichte van een gemiddelde zomer. Tussen 21 en 27 juli 2013 was er sprake van een officiële landelijke hittegolf. En uit metingen is gebleken dat het over het algemeen warm was in de zorginstellingen. Tijdens de hittegolf van 2013 was het in vier van de zes onderzochte zorginstellingen te warm met bijna continu temperaturen hoger dan 26 C, in zowel woon-/slaapkamers van bewoners als gemeenschappelijke ruimtes (zie Hitteoverlast in zorginstellingen, 2013). De hinder is echter niet helemaal verklaarbaar uit de hoge temperatuur in de zorginstelling. De bewoners die een slechtere gezondheid, en hiermee samenhangend een slechtere zelfredzaamheid, hebben, ondervinden meer hinder van de hitte. Met name de bedlegerige bewoners en de bewoners met luchtwegklachten geven aan ernstige hinder te ondervinden van de hitte. Bedlegerige bewoners kunnen moeilijker lichaamswarmte afgeven omdat een deel van hun lichaam altijd bedekt is. Dit geldt deels ook voor bewoners in (elektrische) rolstoelen. Mensen met luchtwegklachten zijn een bekende risicogroep voor hinder bij hitte. De meest genoemde hittegerelateerde effecten waren vermoeidheid, kortademigheid, dorst of een droge mond en zweten. Verder viel op dat de bewoners die tevreden zijn over hun woonsituatie en de zorg die zij krijgen in de instelling niet (willen) klagen over de hitte. Zij, zo lijkt het, ondergaan deze gelaten met de gedachte dat iedereen het warm heeft. De bevindingen uit de interviews liggen in lijn met de conclusie van Van Daalen (2010). Ook zij vond dat hittehinder vooral samenhangt met de gezondheid van mensen, zowel fysiek als psychosociaal. Mensen met een slechtere gezondheid, en mensen die zich minder gelukkig voelden, gaven aan meer hinder, slaapverstoring en gezondheidsklachten door warmte te ondervinden. Naast de temperatuur, die wordt bepaald door de gebouwkenmerken en gebruikersgedrag, heeft ook de tevredenheid over de woonsituatie invloed op de mate van hinder. Alle onderzochte zorginstellingen treffen maatregelen om de overlast en gevolgen van hitte te voorkomen. Het treffen van aanvullende maatregelen is aan te bevelen, omdat uit de interviews blijkt dat bewoners, ondanks de huidige maatregelen, hinder en effecten ondervinden. Bovendien werd het in vier van de zes zorginstellingen tijdens de hittegolf van de zomer van 2013 te warm. Maatregelen om hittestress bij bewoners van zorginstellingen te voorkomen kunnen op verschillende niveaus worden genomen: 1. rondom het gebouw: klimaatbestendig ontwerp van de directe omgeving en meer groen 2. in of aan het gebouw: klimaatbestendig ontwerp van het gebouw, airconditioning en zonwering 3. aan de persoon: andere kleding, ander beddengoed, andere rolstoel, voetbaden, extra wassen met relatief koud water en minder lichamelijke inspanning 4. in de persoon: koude maaltijden (salades), meer drinken, andere of minder medicatie om dehydratatie te voorkomen 10

11 Ad 1. Natuurlijke vegetatie en oppervlaktewater in de directe omgeving van het gebouw dragen bij aan verkoeling door respectievelijk schaduwvorming en verdamping. Door beplanting kan de inval van zonnestraling worden beperkt, en in de tuin van de instelling kunnen met beplanting en water koele, schaduwrijke plek worden gecreëerd voor de bewoners. Houd bij de aanleg of het gebruik van vijvers en dergelijke wel rekening met de veiligheid voor de bewoners en bezoekers ((achter)kleinkinderen). Ad 2. Maatregelen in of aan het gebouw zijn het meest effectief, omdat voorkomen kan worden dat het in de zorginstelling te warm wordt. In geval van nieuwbouw kan bij de bouw rekening worden gehouden met hitteperiodes door een gunstige oriëntatie van het gebouw en/of de slaapkamers te kiezen en gebruik te maken van bepaalde bouwmaterialen (bijvoorbeeld isolerend of zonreflecterend). Een klimaatbeheerssysteem (mechanische ventilatie in combinatie met topkoeling), buitenzonwering en voldoende ramen voor het veilig luchten van het gebouw dragen ook bij aan het voorkomen van hitte in gebouwen. Bij de aanleg van een mechanisch ventilatiesysteem dient rekening te worden gehouden met allerlei technische aspecten, inclusief mogelijkheden voor energiebesparing en/of het gebruik van groene energie. Ook dient rekening te worden gehouden met de toekomstige bewoners van het gebouw, zowel wat betreft de eisen die zij stellen aan het binnenmilieu als aan het bedieningsgemak (Van Hoof, 2010). Gebruikers van een gebouw willen graag enige mate van eigen beïnvloeding van het binnenklimaat hebben. Als in een ruimte geen raam kan worden opengezet ervaren de gebruikers van die ruimte het binnenklimaat vaker als ongunstig. Hoewel in geval van bestaande bouw het niet altijd mogelijk is alle benodigde maatregelen aan het gebouw te treffen dienen deze wel te worden overwogen. Door het aanbrengen van (betere) buitenzonwering (bij voorkeur uitvalschermen), dakisolatie, het plaatsen van koelingsunits en/of het plaatsen van goedgekozen extra ramen (geen grote ramen aan de zonzijde) kan het te hoog oplopen van de binnentemperatuur beter worden voorkomen. Ook duidelijke instructies aan de gebruikers dragen bij aan het voorkomen van opwarming van het gebouw. Door s nachts of als de buitentemperatuur lager is dan de binnentemperatuur te luchten, voor zonsopgang ramen en deuren te sluiten en zonwering te gebruiken kan opwarming van het gebouw worden voorkomen. Als er geen buitenzonwering is, dan dienen minimaal de gordijnen worden gesloten. Zeker als het gebouw is voorzien van een goed functionerend klimaatbeheerssysteem (met topkoeling) dienen ramen en deuren naar buiten overdag dicht te worden gehouden. Ad 3. Maatregelen aan de persoon zijn om de volgende redenen aan te bevelen: - Een deel van de bewoners van zorginstellingen brengt een groot deel van de dag samen in één ruimte door. Het is onmogelijk een binnenklimaat te scheppen waarbij alle bewoners tevreden zijn. Dit geldt algemeen, maar specifiek voor PG-bewoners. Bij PG bewoners bestaat een grotere spreiding in thermische voorkeuren dan bij andere ouderen (Van Hoof, 2010). - De eisen die de bewoners stellen aan het binnenmilieu wijken onder andere door het verschil in leeftijd en lichamelijke inspanning af van de eisen van de medewerkers. Het is in het belang van de bewoners dat de medewerkers hun werk goed kunnen doen. Een te warme werkomgeving kan er toe leiden dat medewerkers gezondheidsklachten als hoofdpijn krijgen of zich minder goed kunnen concentreren op hun taken. pagina 11

12 Maatregelen aan de persoon, in de vorm van meer of minder kleding, (elektrische) dekens, voetbaden of koude wasdoekjes kunnen er aan bij dragen dat meer mensen in de groep het binnenklimaat als comfortabel ervaren. Hoewel bewoners in warme nachten niet onder dikke dekens moeten worden gelegd dient zorgpersoneel er alert op te zijn dat de huid wel kan worden bedekt bij afkoeling in de nacht. Uit recent onderzoek blijkt dat ouderen die in de zomer slecht slapen een lagere huidtemperatuur hebben in vergelijking met ouderen die geen last van slaapverstoring hebben (De Meer, 2012). De afkoeling van de huid is waarschijnlijk het gevolg van onvoldoende bedekking van de huid door nachtkleding en/of beddengoed. Ad 4. Om dehydratatie te voorkomen wordt in alle instellingen extra vocht uitgedeeld aan de bewoners. De medicatie van de bewoners wordt nauwelijks aangepast tijdens warme periodes. Vooral bij bewoners die ondanks de extra drinkrondes symptomen vertonen van dehydratie wordt aanbevolen de medicatie van betreffende bewoners te laten beoordelen door de arts. Het zorgpersoneel dient hier alert op te zijn. 12

13 REFERENTIES De Meer G, en anderen, GGD-richtlijn medische milieukunde, Gezondheidsrisico's van zomerse omstandigheden, RIVM Rapport /2012 De Klerk M, Zorg in de laatste jaren, Gezondheid en hulpgebruik in verzorgings- en verpleeghuizen , Sociaal en Cultureel Planbureau, ISBN , Den Haag, november 2011 Links I, Van Loenhout J, Van Ammers H, Vaal M, Lops S en Hiemstra T, Hitteoverlast in zorginstellingen, Kortlopend project in samenwerking met gemeente Arnhem gefinancierd door ZonMw, 7 oktober 2013 Van Daalen E, Van Riet N, Onderzoek naar warmtebeleving bij ouderen, zomer 2010, Bureau Gezondheid, Milieu en Veiligheid GGD en Brabant/ Zeeland, Tilburg, oktober 2010 Van Hoof J, Kort HSM, Duijnstee, MSH, Binnenmilieu en installaties in het verpleeghuis, TVVL Magazine 04, 2010 pagina 13

14 Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM): Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak. Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden Postbus EJ ARNHEM T E info@vggm.nl I A016