BETEKENISVOLLE. ACTIVITEITEN METHODE Een multidisciplinaire en praktijkgerichte aanpak voor bewoners van woonzorgcentra

Transcriptie

1 BETEKENISVOLLE ACTIVITEITEN METHODE Een multidisciplinaire en praktijkgerichte aanpak voor bewoners van woonzorgcentra Elise Cornelis Ruben Vanbosseghem Valerie Desmet Patricia De Vriendt

2 Colofon Auteurs: Elise Cornelis, Ruben Vanbosseghem, Valerie Desmet, Patricia De Vriendt Foto s en illustraties: Anne-Sophie De Lembre Arteveldehogeschool Gent Uitgeverij Politeia nv Keizerslaan Brussel Tel. +32 (0) Fax +32 (0) info@politeia.be ISBN: Wettelijk depot: D/2018/8132/100 Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 VOORWOORD De ouderenzorg in het algemeen, en de residentiële ouderenzorg in het bijzonder, bevindt zich in een boeiende transitieperiode. Oude opvattingen maken plaats voor nieuwe. De traditioneel medisch georiënteerde ouderenzorg wordt in toenemende mate vergezeld van een welzijnscomponent. Niet enkel zorg, maar ook de woonomgeving, het welzijn van de oudere persoon en zijn/haar sociale context worden in rekening gebracht bij het gezamenlijk bepalen van levens- en zorgdoelen. Nieuwe sleutelwoorden hierbij zijn: persoonsgerichte zorg en ondersteuning, menselijke maat, verbinden, eigen kracht en regie, participatie, inclusie In een woonzorgcentrum delen bewoners, medewerkers, vrijwilligers en bezoekers ruimte en ritme en trekt men in het alledaagse leven in mindere of meerdere mate met elkaar op. De gemeenschap die hierbij ontstaat, is niet alleen maar een soort leefgemeenschap. Door de zorg en ondersteuning die er verleend wordt, krijgt deze leefgemeenschap een bijzondere inkleuring, we spreken van een zorgleefgemeenschap. Met het uitdrukkelijke accent op het woord leef, want het woonzorgcentrum is meer dan een zorggemeenschap. Het is een plaats waar mensen hun leven zoveel als mogelijk op een gewone manier leiden en hun leven in mindere of meerdere mate met elkaar delen uitgaande van hun levensgeschiedenis, leefstijl, hun mogelijkheden en persoonlijke keuzes. In de ouderenzorg gaat het onmiskenbaar om het behoud van of het terugvinden van levenskwaliteit én levenszin. Hierop dient uitdrukkelijk te worden ingezet. Oudere personen moeten kunnen blijven ervaren dat zij ondanks de toenemende ouderdom en de mogelijke afhankelijkheid van anderen, voor anderen zichtbaar zijn, dat zij niet in de steek zullen gelaten worden en tot het einde toe respectvol omringd zullen worden. Als hen dit perspectief geboden wordt, zullen ze zich niet tot last, overbodig of zelfs in de steek gelaten voelen. Aangepaste betekenisvolle activiteiten zijn daarbij van zeer groot belang en waarde. Ook op dit terrein ontstaan nieuwe inzichten die nieuwe competenties vergen. Het gaat immers om het samen zoeken naar activiteiten die aansluiten op de levensdoelen die voor de bewoner betekenisvol zijn, aangepast aan zijn/haar individuele behoeften en mogelijkheden. Dit vraagt specifieke vaardigheden, deskundigheid bij het motiveren en coachen van de bewoner, ervaring bij het betrekken van de mantelzorgers en vrijwilligers, kennis van handelen Dit boek slaagt er op een heel toegankelijke wijze in om zowel een theoretisch als praktisch kader aan te reiken over het belang van dagbesteding voor de levenskwaliteit en de levenszin van kwetsbare personen die wonen en leven in een woonzorgcentrum. Het ondersteunt de nieuwe visie en de grondige denkomslag 5

4 die de laatste jaren werd ingezet in de residentiële ouderenzorg. Ik meen dan ook dat dit boek een vliegwieleffect kan creëren, waardoor de huidig ingezette dynamiek van noodzakelijke verandering voor de residentiële ouderenzorg in een hogere versnelling kan komen. Ik hoop dan ook dat het vele bestuurders, directies, leidinggevenden, medewerkers, vrijwilligers van de woonzorgcentra, alsook de scholen, universiteiten en opleidingscentra de nodige inspiratie mag bieden om samen de weg in te slaan van een vitale, persoonsgerichte residentiële ouderenzorg. Jo Vandeurzen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 6

5 AANLEIDING TOT DIT BOEK Volgens het Vlaamse woonzorgdecreet heeft een woonzorgcentrum de expliciete opdracht om de autonomie en de zelfverantwoordelijkheid van bewoners te stimuleren en hen een aangepast activiteitenaanbod aan te bieden met voldoende sociale contacten. Dat realiseren stelt zorgverleners voor een grote uitdaging. Het is in de dagelijkse praktijk immers niet zo eenvoudig om de autonomie, zelfverantwoordelijkheid en sociale contacten van bewoners te bevorderen door het activiteitenaanbod. Daarom startte in 2013 een praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek (PWO) aan de Arteveldehogeschool dat de focus legde op activiteiten in woonzorgcentra, en meer bepaald onderzoek deed naar betekenisvolle activiteiten. Met dat PWO was het de expliciete bedoeling om (1) de maatschappelijk kwetsbare groep van bewoners van een woonzorgcentrum te empoweren passend in de actuele visie en filosofie met betrekking tot ouderen en hen door betekenisvolle activiteiten te stimuleren naar hogere zelfredzaamheid, participatie en kwaliteit van leven, (2) een methodiek te ontwikkelen die zowel op microniveau (bewonersgebonden doelstelling) als op mesoniveau (kwaliteitszorg voor het woonzorgcentrum) aangewend kan worden om betekenisvolle activiteiten te realiseren, (3) vorming te organiseren met betrekking tot het thema en de methodiek en (4) organisaties te ondersteunen bij het implementeren van deze methodiek. Tijdens dit onderzoeksproject werd heel nauw samengewerkt met bewoners en zorgverleners. Beiden werden continu beschouwd als ervaringsdeskundigen en experten die een goed beeld konden geven van hoe ze betekenisvolle activiteiten wilden aanpakken in het woonzorgcentrum. Door steeds met hen samen te werken en te overleggen, verhoogde de maatschappelijke meerwaarde van het project en werd de Betekenisvolle Activiteiten Methode (BAM) ontwikkeld. Na vijf jaar onderzoek werd dit boek geschreven. Dit boek beschrijft de onderzoeksresultaten, vertelt het verhaal van de talloze zorgverleners en bewoners die in dit onderzoeksproject betrokken werden, deelt de praktijk- en onderzoekservaring van de auteurs/onderzoekers en legt aan de lezer uit wat de BAM is en hoe de BAM kan toegepast worden. 7

6 8 OPMAAK_BAM-DRUK.indd 8 10/08/ :16