Acta. Bijlage XIV - I. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland

Transcriptie

1 Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage XIV - I Rapport commissie 'Naamgeving van de Kerken'

2 Het auteursrecht van deze tekst berust hetzij bij de auteur, hetzij bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. Voor alle zaken het auteursrecht betreffend kan contact opgenomen worden met het deputaatschap Generaal-synodale publicaties via: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in wat voor vorm of op wat voor manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens de uitzonderingen bij de wet gesteld. 2 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

3 Bijlage 14.1 Rapport commissie 'Naamgeving van de kerken' DE NAAM VAN ONZE KERKEN 1. Aanleiding Bij de synode zijn drie brieven binnengekomen die betrekking hebben op de naam van onze kerken. Br. L.H. Heij te Rotterdam verzoekt het v tje in het logo te verwijderen. Als argument voert hij aan:,,met de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) op 1 mei 2004 is de kans dat onze kerken verward worden met de kerken die deze naam ten onrechte zestig jaren hebben gebruikt, verdwenen en heeft het eertijds genoemde argument 'duidelijkheid naar buiten toe' zijn kracht verloren. Hij verwijst ook naar een opmerking van dr. E.A. de Boer, preses van de GS Zuidhorn, in het Nederlands Dagblad van 17 december 2003, dat hij zich goed kon voorstellen dat het 'v' tje op de volgende synode weer zou verdwijnen bij het opgaan van de Gereformeerde Kerken (synodaal) in de Protestantse Kerk in Nederland. Ds. J.M. Goedhart te Drachten stelt voor het logo van de kerken te wijzigen van GKV (gkv) in GKN. Hij had dat ook reeds aan de GS Zuidhorn voorgesteld, maar deze wees dat af. Maar van de toen aangevoerde bezwaren daartegen is zijns inziens geen enkel meer overgebleven. En dát gewijzigde logo geeft de preciese werkelijkheid weer. Hij verwijst daarbij ook naar de nieuwe vrijgemaakten, die eveneens aanspraak maken op de naam Gereformeerde Kerk. Br. J. Meima te Amersfoort verzoekt de synode,,dat U een krachtig signaal afgeeft aan alle kerken (en zo mogelijk aan de kerkleden en de relevante pers) dat met de toevoeging vrijgemaakt, naar binnen en naar buiten, grote terughoudendheid betracht moet worden. En dan bij voorkeur met het logo (GKv) met kleine v. Dit ook al vanwege het onderscheid met de enkele Voortgezette synodaal - Gereformeerde Kerken. (VGK). Overal moet toch duidelijk worden dat onze kerken gewoon de voortzetting zijn van de aloude gereformeerde kerken. Ook hij verwijst daarbij naar het opgaan van de Gereformeerde Kerken (synodaal) in de PKN. 2. Geschiedenis De eerste generale synode na de Vrijmaking, Enschede 1945, heeft na het inwinnen van juridisch advies uitgesproken dat de naam van de kerken blijft: De Gereformeerde Kerken in Nederland. Over dit juridisch advies vermeldt art. 19 van de Handelingen van deze synode:,,advies is ingewonnen van Mr. Feyen te Enschede. Het luidde aldus: De Naam der Kerk dient onveranderd te blijven:,,de Gereformeerde Kerk van. Als postale aanduiding kan iedere plaatselijke kerk naar plaatselijke omstandigheden een distinctie tusschen haakjes toevoegen, als a. b. c. d. Naam van den Scriba vrijgemaakt naar art. 31 K.O. Conform art. 31 K.O. Onderhoudende art. 31 K.O. Zoowel in de Acta der Synode als in de Notulen van de plaatselijke kerkeraden neme men nadrukkelijk op dat deze postale aanduiding geen naamswijziging is, maar slechts bedoelt verwarring te voorkomen. Om het verband der Kerken aan te duiden spreke men van het oude,,de Gereformeerde Kerken in Nederland eventueel met een tusschen haakjes bijgevoegde distinctie, als boven aangegeven. Het commissierapport gewaagt van de,,vaste, onwrikbare overtuiging, dat onze Kerken de wettige voortzetting zijn van,,de Gereformeerde Kerken in Nederland, zooals deze zich in 1892 uit de twee bekende groepen van Kerken hebben vereenigd Daarom ziet de commissie,,geen reden den naam van de Kerken te wijzigen. Integendeel, gezien in het licht van Schrift en historie hebben we alle reden om ons Gereformeerde Kerk te blijven noemen. (Acta pag. 67) Vervolgens stelt de commissie dat,,om verwarring en vergissing (b.v. bij adresseering) te voorkomen, een aanduiding achter of onder den naam der Kerk(en) kan worden geplaatst, ter onderscheiding van andere Kerken, welke zich ook Gereformeerde Kerken noemen.,,een aanduiding, welke dus geen onderdeel van den naam dient uit te maken, maar b.v. tusschen haakjes en met kleinere letter achter of onder den naam geplaatst worde. (Acta pag. 68). GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 3

4 Blijkens art. 75 van de Acta koos de synode met meerderheid van stemmen voor de aanduiding,,onderhoudende art. 31 K.O. In art. 76 van de Acta wordt vastgelegd,,dat de distinctie,,onderhoudende art. 31 K.O. slechts een onderscheidingsteeken is om verwarring te voorkomen, en dus in geen enkel opzicht iets kan of mag praejudiceeren. (sic!) De GS van Amersfoort 1948 besloot er bij de kerken op aan te dringen de toevoeging bij de naam Gereformeerde Kerken: (onderhoudende art. 31 K.O.), niet dan in noodzakelijke gevallen te gebruiken (Acta, artikel 99). Er was overigens in die tijd een plaatselijke kerk die de voorkeur gaf aan de aanduiding,,onderhoudende art. 32 NGB Het valt op dat in het besluit van de GS Enschede 1945 de term,,postale aanduiding niet voorkomt. Deze term komen we wel tegen in het besluit van de GS Bunschoten-Spakenburg 1958, Acta artikel 68:,,spreekt uit 2. dat de postale toevoeging achter de naam der Kerk(en) (onderhoudende art. 31 K.O.) niet meer geschikt is te achten als onderscheidingsteken. Motief daarvoor was dat de Gereformeerde Kerken (synodaal) inmiddels een andere kerkorde hadden aanvaard, zodat een verwijzing naar artikel 31,,andersoortige verwarring zou wekken, en ook,,dat uit deze distinctie in de volksmond en in het rechtsverkeer toch een naamswijziging dreigt te ontstaan. Deze synode besloot daarom,,de kerken en kerkelijke vergaderingen aan te bevelen deze onderscheiding niet meer te gebruiken en in gevallen waarin verwarring is te duchten, zelf middelen te zoeken om deze te voorkomen en zulke middelen allereerst te vinden in zo nauwkeurig mogelijke aanduiding van adressen en dergelijke. Sindsdien kwam in zwang dat b.v. in statuten van verenigingen met een kerkelijke binding de aanduiding werd gebruikt,,laatstelijk in generale synode bijeen te.... De mogelijkheid van verwarring tussen twee kerkgenootschappen met dezelfde naam deed zich voor bij de tienjaarlijkse volkstellingen, die tot 1971 zijn gehouden. Over de volkstelling van 1960 is in de Acta niets te vinden. De GS Hoogeveen 1969 kreeg van de deputaten voor correspondentie met de Hoge Overheid de informatie, dat het Centraal Bureau voor de Statistiek voornemens was onze kerken aan te duiden als,,gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Dit is de eerste maal dat deze aanduiding in de Acta voorkomt: afkomstig van de overheid. De synode besloot,,met leedwezen het feit te aanvaarden, dat De Gereformeerde Kerken in Nederland bij de in 1970 te houden volkstelling zullen worden aangeduid met de toevoeging,,vrijgemaakt. Ze voegde daaraan toe,,ten dezen aanzien nadrukkelijk uit te spreken, dat een en ander niets prejudiciceert (sic!) ten aanzien van het rechtmatig voeren van de naam,,de Gereformeerde Kerken in Nederland. De zaak keerde terug op de volgende synode, Hattem Deze besloot aan de minister van Justitie te berichten,,,dat, zolang de administratieve rechter nog geen uitspraak heeft gedaan over de vraag welke kerken terecht de naam Gereformeerde Kerken in Nederland voeren, een overheidslichaam zich dient te onthouden van een keuze in dezen. Achter de naam van het andere kerkverband met dezelfde naam was namelijk geen onderscheidende aanduiding geplaatst. Dit is, voorzover we konden nagaan, de enige maal dat in de Acta op een rechtsgeding over de naam wordt gezinspeeld. Intussen was de aanduiding (vrijgemaakt) algemeen in zwang gekomen als onderscheidende aanduiding. In eigen kring werd daarnaast het andere kerkverband met (synodaal) aangeduid, buiten eigen kring heetten dezen gewoon De Gereformeerde Kerk(en). (Overigens wordt in niet- vrijgemaakte media tegenwoordig ook de aanduiding synodaal vaker gebruikt dan vroeger.) Naar onze indruk ebde in de jaren negentig in eigen kring de terughoudendheid inzake het gebruik van de toevoeging (vrijgemaakt) weg. In het blad De Reformatie, dat in het verleden anderen nog wel eens wilde kritiseren over onnodig gebruik van de toevoeging, wordt het nu onbekommerd gebruikt. In de Huishoudelijke Regeling voor generale synoden werd in een bijlage over opmaak, spelling en interpunctie vastgelegd (5.1.4):,,De toevoeging Vrijgemaakt wordt met hoofdletter en cursief weergegeven. De afkorting GKV kwam in zwang. Deputaten GSP ontwierpen een logo waarin na de hoofdletters G en K een kleine v te zien is. Tegen dit logo werd door twee kerken en een predikant bezwaar aangetekend bij de GS Zuidhorn Deze sprak uit (Acta artikel 201) dat hun,,kan worden toegestemd dat de naam van de kerken in de website en andere officiële publicaties, althans in het beeldmerk, afwijkt van de officiële tenaamstelling, maar deputaten hebben die keuze aanvaardbaar gemotiveerd en bovendien in het woordmerk en de verdere presentatie ervoor gezorgd dat de naam van de kerken duidelijk wordt onderscheiden van de toevoeging vrijgemaakt, die uitsluitend wordt gebruikt om misverstanden te voorkomen. 4 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

5 3. Verwarring en misverstanden Wanneer twee organisaties dezelfde naam voeren, schept dat verwarring. Dat is vanaf de eerste synode na de Vrijmaking (1945) onderkend. Dat betreft niet alleen het postverkeer, maar ook het rechtsverkeer (testamenten!), de statistiek, de externe informatie en communicatie over onze kerken en zelfs het dagelijks leven. In de tijd dat ziekenhuizen nog bericht aan predikanten stuurden over opname van gemeenteleden, kon het voorkomen dat een vrijgemaakte patiënt die als kerkelijke gezindte gereformeerd opgaf, een synodale dominee aan zijn bed kreeg. In dit verband een anekdote: In een dorp in Overijssel staan aan dezelfde straat twee kerkgebouwen, beide (destijds) met een bordje Gereformeerde Kerk. Een vrijgemaakt echtpaar dat daar op vakantie was en s zondags naar de kerk wilde, koos na enige aarzeling voor het kleinste kerkgebouw. Maar zo bezocht het ongewild een synodale kerkdienst. Het besluit van 1945 was wel heel principieel, maar de synode is daarbij niet consequent geweest. Ze heeft namelijk wel, hoe geclausuleerd ook, officieel een onderscheidende aanduiding vastgesteld, maar zonder daaraan de voorwaarde te verbinden dat het andere kerkverband met dezelfde naam dit eveneens zou doen. Dat de overheid zich bij de volkstelling daarbij aansloot, was dan ook begrijpelijk. Uit communicatief oogpunt was het besluit ook niet goed doordacht. Tot vandaag komt in seculiere dagbladen de aanduiding,,artikel 31 voor onze kerken voor, wat nogal sektarisch klinkt. Het is opmerkelijk dat in die jaren wel processen zijn gevoerd over kerkelijke goederen en over de naam van het studentencorps Fides Quaerit Intellectum, maar niet over de naam van de kerken. Dat valt te meer op, nu we zien hoe de pas gevormde PKN aan de verbanden van hervormde gemeenten en (synodaal) gereformeerde kerken die niet zijn meegegaan naar de PKN, wel het gebruik van de oude naam ontzegt, zo nodig met dreiging van een juridische procedure. Overigens heeft na het opgaan van de Gereformeerde Kerken (synodaal) in de PKN het voeren van een proces over de naam geen zin meer, zo die zin er na zestig jaar acceptatie nog zou zijn. Weliswaar heeft de PKN in de,,notariële akte in verband met de vereniging van de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK), de Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN) en de Evangelisch-Lutherse Kerk (ELK) vastgelegd (artikel 8), dat alle rechten van de drie kerken, zonder enige beperking en in hun volle omvang, behoren tot de PKN. Daaronder valt volgens lid a in ieder geval de naam:,,alle eventuele handelsnamen en overige rechten en aanspraken, uit welke hoofde ook,.van de NHK op de naam de Nederlandse Hervormde Kerk (en varianten daarop), van de GKN op de naam Gereformeerde Kerken in Nederland (en varianten daarop) en van de ELK op de naam Evangelisch- Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden (en varianten daarop). De door de PKN geformuleerde pretentie dat de naam Gereformeerde Kerken aan de PKN behoort, met inbegrip van alle handelsnamen en overige rechten en aanspraken laten de aanspraken die de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) rechtens op die naam hebben, evenwel onverlet. Een overeenkomst kan immers geen afbreuk doen aan rechten die derden, in casu de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), reeds jarenlang bezitten. In dat opzicht schept de exclusieve wijze waarop de naamgeving in de zojuist genoemde notariële akte werd verwoord, veeleer verwarring en doet zij geen recht aan de werkelijkheid. Het lijkt ons voorts gewenst de PKN van dit standpunt op de hoogte stellen. Aldus wordt voorkomen dat vanuit de PKN de mening ontstaat dat zij kan gedogen dat door de vrijgemaakte kerken de naam Gereformeerde Kerk wordt gevoerd. Volstrekte duidelijkheid lijkt ons hier gewenst. Overigens vormt de aanduiding gereformeerd op zichzelf geen waarborg tegen misverstanden over de betekenis van die naam. De naam wordt immers ook gebruikt door andere kerkgenootschappen en het daarmee verbonden geestelijk-culturele klimaat (bv. de Gereformeerde Gemeenten). Ook theologen die zich ver verwijderd hebben van de gereformeerde leer, worden gereformeerd genoemd of met gereformeerd geassocieerd (b.v. Kuitert). Wij hoeven ons hierdoor niet te laten leiden, maar het is wel iets om rekening mee te houden bij onze externe communicatie over onze identiteit. 4. Nieuwe situatie In de aan de synode gerichte brieven over deze zaak worden nieuwe argumenten aangevoerd. Het eerste is dat het andere kerkverband met dezelfde naam vorig jaar is opgegaan in de Protestantse Kerk van Nederland en dus als zodanig niet meer bestaat. Daardoor bestaat er geen gevaar van verwarring meer en kunnen wij onze officiële naam zonder bijvoegingen gebruiken. Het tweede is dat GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 5

6 de kerkleden die zich sinds 2003 van ons hebben afgescheiden en nieuwe gemeenten hebben gevormd, eveneens de naam Gereformeerde Kerk(en) willen voeren. Dit schept nieuwe verwarring. Bij het eerste argument moet wel worden aangetekend dat weliswaar het landelijk kerkverband is opgehouden te bestaan, maar dat plaatselijke gemeenten niet verplicht zijn te fuseren. Zij mogen onder hun oude naam voortbestaan. Plaatselijk is verwarring dus nog wel degelijk mogelijk. Wat de nieuwe vrijgemaakten betreft, is het de vraag of de synode of een plaatselijke kerk hun het gebruik van de naam Gereformeerde Kerk(en) langs gerechtelijke weg zou willen ontzeggen. In dat geval is volstrekte duidelijkheid over de eigen naam wel een vereiste. Indien geen juridische stappen worden overwogen, zullen we de nieuwe verwarring moeten accepteren. Een nieuw besluit over de toevoeging vrijgemaakt zal daar weinig aan toe- of afdoen. 5. Mogelijkheden In theorie staan voor de synode drie mogelijkheden open, die hier achtereenvolgens worden besproken: 1. een dringende oproep aan kerken, kerkleden en media om de toevoeging vrijgemaakt en de afkorting GKV niet meer te gebruiken. Wil dit het beoogde effect hebben, dan zal de synode wel consequent moeten zijn en het huidige beeldmerk buiten gebruik moeten stellen. Ook moet de Huishoudelijke Regeling bijlage 5 onder worden aangepast. De losse aanduiding vrijgemaakt of vrijgemaakten (niet voorafgegaan door de kerknaam) zal dan nog wel informeel in gebruik blijven, maar dat is niet zo bezwaarlijk. Na 1869, toen de Chr. Afgescheiden Geref. Kerk de naam Christelijke Gereformeerde Kerk aannam, is de aanduiding afgescheidenen ook nog lang in zwang gebleven. Hiervoor pleit, dat ze past in de consequente lijn van de synodebesluiten over de naam. Het geeft duidelijkheid, zowel tegenover de PKN als tegenover de nieuwe vrijgemaakten. Bovendien is het nu het momentum voor zo n stap. Als we die nu niet zetten, heeft het later geen zin meer. Hiertegen pleit, dat het de vraag is, of het ons na zestig jaar nog zal lukken niet alleen intern, maar ook extern te boek te staan als De Gereformeerde Kerken in Nederland. Bovendien bestaan plaatselijk nog gemeenten in PKN-verband die de naam Gereformeerde Kerk voeren, zodat plaatselijk verwarring blijft bestaan. Vervanging van het logo is schadelijk voor onze beeldvorming en betekent kapitaalvernietiging. 2. De toevoeging vrijgemaakt als deel van onze naam accepteren Hiervoor pleit dat dit logisch voortvloeit uit het laten overwegen van de tegenargumenten tegen de eerste mogelijkheid. Het schept helderheid door een eind te maken aan de huidige tweeslachtigheid. Hiertegen pleit dat het een breuk is met de consistente lijn van het verleden. Het is duidelijk dat deze synode zo n besluit niet kan nemen, nu daar door niemand uit de kerken om is gevraagd. 3. De huidige situatie laten voortbestaan Hiervoor pleit dat er niets hoeft te veranderen. Wel zou het dan aanbeveling verdienen bijlage 5 van de Huishoudelijke Regeling in die zin te wijzigen dat het woord vrijgemaakt met kleine letter v en tussen haakjes achter de naam van de kerken wordt geplaatst, indien dat ter voorkoming van verwarring nodig is, en dat de afkorting GKv met een kleine v wordt geschreven. Hiertegen pleit dat de tweeslachtigheid rondom onze naam een officiële naam en een in het dagelijks gebruik die daarvan afwijkt - blijft voortbestaan. 6. Advies Naar het oordeel van de commissie geldt op dit moment dat voor alle drie de mogelijkheden de tegenargumenten te zwaar wegen om daar definitief voor te kiezen. Daarom beveelt uw commissie een tussenweg aan, die er als volgt uit kan zien: Concept-besluit Materiaal: 1. brief van br. L.H. Heij te Rotterdam met het verzoek het v tje in het logo van de kerken te verwijderen; 2. brief van ds. J.M. Goedhart te Drachten met het voorstel het logo van de kerken te wijzigen van GKV (gkv) in GKN; 6 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

7 3. brief van br. J. Meima te Amersfoort met het verzoek,,dat U een krachtig signaal afgeeft aan alle kerken (en zo mogelijk aan de kerkleden en de relevante pers) dat met de toevoeging vrijgemaakt, naar binnen en naar buiten, grote terughoudendheid betracht moet worden. En dan bij voorkeur met het logo (GKv) met kleine v. ; 4. rapport van een externe adviescommissie. Besluit: 1. uit te spreken dat de kerken als hun officiële naam handhaven: De Gereformeerde Kerken in Nederland voor het landelijk verband van kerken en Gereformeerde Kerk te [plaatsnaam, eventueel gevolgd door een verbindingsstreepje met een nadere aanduiding] voor een plaatselijke kerk; 2. de kerken op te roepen zich in officiële stukken en in het interne en externe rechtsverkeer te houden aan de officiële naam van de kerken; 3. uit te spreken dat de kerken, omdat naar buiten toe de identiteit van de kerken dikwijls verheldering nodig heeft, - zoals gebruikelijk - voor dat doel de toevoeging vrijgemaakt kunnen gebruiken, al of niet tussen haakjes en bij voorkeur met een kleine letter om aan te duiden dat de toevoeging niet tot de officiële naam behoort; 4. in bijlage 4 van de Huishoudelijke Regeling onder de zin,,de toevoeging Vrijgemaakt wordt met hoofdletter en cursief weergegeven te vervangen door:,,de aanduiding vrijgemaakt wordt, zo nodig, met kleine eerste letter en cursief achter de naam De Gereformeerde Kerk(en) geplaatst. ; 5. de plaatselijke kerken erop te wijzen dat zij, omdat in de komende jaren de kans op verwarring met de voormalige Gereformeerde Kerken (synodaal) zal afnemen, in de toekomst steeds meer zullen kunnen volstaan met de eenvoudige aanduiding Gereformeerde Kerk ; 6. uit te spreken dat, omdat de website van de kerken een belangrijke functie naar buiten heeft, het logo en de domein-aanduiding gkv daar gehandhaafd kunnen blijven, in combinatie met de officiële naam van de kerken en een nadere uitleg over de identiteit van de kerken; op langere termijn kan, wanneer de uitdrukking vrijgemaakt of de letter v niet meer zou bijdragen aan de herkenbaarheid van de kerken, een herziening op dit punt worden overwogen; 7. het rapport van de externe adviescommissie in de Acta op te nemen. 8. dit besluit ter kennisneming toe te zenden aan de Protestantse Kerk in Nederland. Gronden: 1. Er is geen reden om het standpunt dat de generale synoden vanaf 1945 ten aanzien van de naam van de kerken hebben ingenomen, te wijzigen. 2. De bepaling onder van de Huishoudelijke Regeling is thans niet consistent met het standpunt ten aanzien van de naam van de kerken. 3. Het logo is door de Generale Synode van Zuidhorn goedgekeurd en het verdient uit een oogpunt van continuïteit in de communicatie geen aanbeveling dit en de domeinaanduiding nu te wijzigen. 4. Het rapport van de externe commissie geeft een overzicht van het beleid dat door verscheidene generale synodes ten aanzien van de naam van de kerken is gevoerd. 5. Het is gewenst de Protestantse Kerk in Nederland te informeren over de naam van onze kerken, gelet op artikel 8 van de,,notariële akte in verband met de vereniging van de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK), de Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN) en de Evangelisch-Lutherse Kerk (ELK). Uw commissie, F.T. Oldenhuis D.A.C. Slump M. te Velde J.P. de Vries GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 7