Handboek Schadebeperking bij repressief optreden

Transcriptie

1 Handboek Schadebeperking bij repressief optreden

2 1e druk, 4e oplage, april 2008 Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra Een aantal foto's in deze module is afkomstig van Jeroen Jazet, Ger van Leeuwen Fotografie te Apeldoorn. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiëren, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra. Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra Postbus HA Arnhem telefoon ISBN X

3 VOORWOORD Na het redden van levens is het optreden van de brandweer in zijn geheel gericht op schadebeperking. De kwaliteit van de repressieve inzet wordt afgelezen aan de mate waarin de brandweer erin slaagt om de schade bij een incident te beperken. De bevelvoerende (bevelvoerder of officier van dienst (OVD)) heeft in de verschillende stadia van de inzet mogelijkheden om schade te beperken. Dit nieuwe Handboek Schadebeperking bij repressief optreden vervangt de module Hoofdbrandwacht Salvage, die inmiddels uit de modulaire structuur en het examenreglement is verwijderd. Dat heeft alles te maken met het feit dat niet de brandwacht maar de bevelvoerder of de OVD de werkwijze tijdens een inzet bepaalt en daarmee verantwoordelijk is voor de (schadebeperkende) manier van werken tijdens een inzet. Een ander argument voor vervanging van de oude module Salvage door een nieuw handboek is het besef dat salvage slechts een onderdeel van schadebeperking is. Schadebeperking moet immers niet alleen aan de orde komen tijdens de nazorgfase, maar een rol spelen in elke fase van de inzet. Aan de ontwikkeling van dit handboek hebben mevrouw B.B.M. Reinders, manager van Stichting Salvage, en mevrouw T.M. Moezelaar, communicatiemedewerker bij dezelfde stichting, een waardevolle inhoudelijke bijdrage geleverd. Wij danken hen hiervoor hartelijk. Onze dank gaat ook uit naar de heer H. van den Noort van brandweer Rijssen, voor zijn adviezen over schadebeperkend optreden bij wateroverlast. Ten slotte danken wij de heer D. van de Brul, commandant van bedrijfsbrandweer Philips Semiconductors B.V. in Nijmegen, die ons toestemming gaf voor het maken van foto's in zijn organisatie. Wij vertrouwen erop dat dit handboek een bijdrage levert aan het bevorderen van schadebeperkend optreden bij een repressieve inzet en daarmee aan kwaliteitsverbetering van het brandweeroptreden. ing. W. Papperse directeur

4 VOORWOORD

5 INHOUD Inleiding 9 Hoofdstuk 1 Belang van schadebeperking 11 Inleiding Schade Schadebeperking Proactie Preventie Preparatie Repressie Nazorg De rol van de bevelvoerder of OVD bij schadebeperking 21 Samenvatting 22 Hoofdstuk 2 Betrokken instanties bij schadebeperking 23 Inleiding Hulpverlenende instanties en schadebeperking De rol van de overheids- en bedrijfsbrandweer Samenwerking tussen overheids- en bedrijfsbrandweer De rol van Stichting Salvage Werkterrein Doelstellingen Organisatie De rol van de Bedrijfshulpverleningsorganisatie (BHV) Samenwerking bij een incident De bevelvoerder meldt het incident bij de VHD-Alarmcentrale Salvage De VHD-Alarmcentrale Salvage voert de regie over salvageacties De salvagecoördinator neemt salvagemaatregelen De salvagecoordinator beëindigt zijn werkzaamheden Verantwoordelijkheid van de bevelvoerder 32 Samenvatting 33 Hoofdstuk 3 Schadebeperking bij brand 35 Inleiding Soorten schade Schade als gevolg van de brand Schade als gevolg van de brandbestrijding Schade als gevolg van de omstandigheden bij de brand Repressieve ventilatie: beperking van schade door brand Methoden van repressieve ventilatie Werkwijze bij repressieve ventilatie Maatregelen om schade door brandbestrijding te beperken Binnentreding Onnodige branduitbreiding 45

6 INHOUD 3.3 Bluswater Bereddering Samenwerking met de salvagecoördinator 49 Samenvatting 51 Hoofdstuk 4 53 Schadebeperking bij hulpverlening 53 Inleiding Schadebeperkend optreden bij verkeersongevallen Verkeershinder Benzine, olie en koelvloeistof op het wegdek Coördinatie tussen (hulpverlenings)diensten De rol van Stichting Salvage bij verkeersongevallen Schadebeperkend optreden bij het redden van dieren Het redden van dieren in hoge bomen Het redden van in ijs vastgevroren dieren Het redden van dieren in kelders, putten en water Schadebeperkende maatregelen bij het redden van dieren Schadebeperkend optreden bij storm Takken en bomen verwijderen Constructies verwijderen De rol van Stichting Salvage bij storm Schadebeperkend optreden bij wateroverlast Aandachtspunten bij het bestrijden van wateroverlast Kelders leegpompen De rol van Stichting Salvage bij wateroverlast Schadebeperkend optreden bij buitensluitingen en ramen en deuren dichtmaken Buitensluitingen verrichten Het gebruik van de Hooligan Tool Ramen en deuren 66 Samenvatting 67 Hoofdstuk 5 Schadebeperking bij ongevallen met gevaarlijke stoffen 69 Inleiding Schadebeperkend optreden bij brandbare vaste stoffen Schadebeperkend optreden bij brandbare gassen Vrijkomen van gassen onder zeer hoge druk Optreden bij incidenten met tot vloeistof samengeperste gassen Optreden bij een brandbare gaswolk Gassen of dampen neutraliseren Schadebeperkend optreden bij brandbare vloeistoffen Het ontbrandingsgevaar inschatten De blusstof kiezen Typen incidenten Wijze van optreden Vloeistofbranden blussen Lekkages afdichten Vloeistoffen opvangen Opvangtrechter Overmaats vat (salvagedrum) 83 6

7 INHOUD 5.3 Staafpomp Vloeistofongevallenpomp Vloeistofongevallenvat Morsingen opruimen Asbest opruimen Optreden bij incidenten met buisleidingen Samenwerking met de salvagecoördinator Samenwerking met andere instanties en deskundigen Incidenten op bedrijfsterreinen Incidenten op de openbare weg 90 Samenvatting 93 Hoofdstuk 6 Blusmiddelen en schadebeperking 95 Inleiding Blusstoffen voor verschillende brandklassen Het gebruik van water Water bij vaste stoffen Water bij vloeistoffen Water bij gassen Het gebruik van schuim Schuim bij vaste stoffen Schuim bij vloeistoffen Schuim bij gassen Het gebruik van poeder Poeder bij vaste stoffen Poeder bij vloeistoffen Poeder bij gassen Het gebruik van kooldioxide (CO 2 ) Kooldioxide bij vaste stoffen Kooldioxide bij vloeistoffen Kooldioxide bij gassen Ontstaan en bestrijden van corrosie Corrosie bestrijden tijdens het blussen Corrosie bestrijden na het blussen De verschillende blusstoffen en de daarbij optredende soorten schade Water Schuim Poeder Kooldioxide Niet blussen 112 Samenvatting 114 7

8 INHOUD Bijlage Afdichtingsmiddelen 117 Inleiding Toepassing van afdichtingsmiddelen Soorten afdichtingsmiddelen en hun bediening Overmaatse vaten Veiligheid 127 Samenvatting 128 Bijlage Hulpmiddelen bij schadebeperkend optreden 129 Inleiding Salvagevoertuig Vloeistofongevallenpomp Vloeistofopvangvat Overmaats vat Staafpomp Kwikzuiger Vloeistofopvangtrechter Onderdrukventilator Turbodroger Turbolenspomp Rioolwaterafvoer Vloeistofafvoergoot Straatrioolafdichtkussen Afdekzeil Opblaasbaar afdichtbalgje Overmaatse cilinderhouder Absorptiekorrels Absorptieworst Lekafdichtkussen Luchtontvochtiger Waterschermarmatuur Schuimarmatuur Spanningshaspel Aardlekschakelaar 142 Index 143 Evaluatieformulier handboek 8

9 INLEIDING Het redden van mens en dier, het bestrijden van incidenten en het voorkomen van uitbreiding hiervan zijn hoofdtaken van de brandweer. Maar tijdens het uitvoeren van deze taken heeft de brandweer ook de opdracht om maatregelen te nemen om de schade zo veel mogelijk te beperken. Vaak wordt hierbij gedacht aan maatregelen na afloop van een incident met de bedoeling 'te redden wat er te redden valt', nadat het kwaad is geschied. Hierbij valt te denken aan het dichttimmeren van ramen of deuren en het inzetten van ventilatoren om rook te verdrijven. Dit soort maatregelen noemen we ook wel salvagemaatregelen. Stichting Salvage speelt hierbij een belangrijke rol. Schadebeperking is echter meer dan dat. Niet alleen in de nazorgfase, maar ook al in de aanloop naar een repressieve actie en tijdens de uitvoering ervan kan de bevelvoerder of officier van dienst (OVD) maatregelen nemen die gericht zijn op het zo veel mogelijk beperken van schade. Of hij die mogelijkheden al dan niet benut, is een kwestie van kennis van de mogelijkheden maar vooral van mentaliteit. Een bevelvoerder of OVD die zich bewust is van het belang van schadebeperking en die weet welke middelen en technieken hij daartoe kan inzetten en op welke manier dat moet, zal dit in elke fase van de inzet laten meespelen. Dit Handboek Schadebeperking bij repressief optreden heeft als doel bevelvoerders en OVD's bewust te maken van het belang van schadebeperking bij repressief optreden. Daarnaast biedt het handboek praktische kennis over de maatregelen die bevelvoerders en OVD's kunnen nemen en de middelen die zij kunnen inzetten om tot daadwerkelijke schadebeperking te komen. Uiteindelijk kan dit leiden tot kwaliteitsverhoging van het brandweeroptreden. Het handboek start in hoofdstuk 1 met een uiteenzetting over het belang van schadebeperking aan de hand van de schakels van de veiligheidsketen. Hoofdstuk 2 gaat over de verschillende instanties die een rol kunnen spelen bij schadebeperking bij repressief optreden. Naast de overheids- en bedrijfsbrandweer, de Bedrijfshulpverleningsorganisatie (BHV) en de Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) is een speciale rol weggelegd voor Stichting Salvage. Doelstellingen, werkterrein en organisatie van deze stichting komen aan de orde, evenals de samenwerking met de brandweer. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 gaan we in op de mogelijkheden van schadebeperking bij diverse soorten incidenten. Hoofdstuk 3 is gericht op schadebeperking bij brand. Er is hierbij onderscheid te maken tussen de mogelijkheden om een schadebeperkende methode te kiezen voor brandbestrijden. Daarnaast is er aandacht voor de mogelijkheden om de schade door de brandbestrijding te beperken. In hoofdstuk 4, Schadebeperking bij hulpverlening, besteden we aandacht aan de schadebeperking bij dienstverlenende en hulpverlenende werkzaamheden. Hierbij valt te denken aan het verwijderen van loshangende takken of omgewaaide bomen, hulpverlening aan dieren en hulpverlening bij verkeersongevallen. Er is ook aandacht voor schadebeperkende middelen die gebruikt kunnen worden bij hulpverlening. 9

10 INLEIDING In hoofdstuk 5 gaat het over schadebeperking bij ongevallen met gevaarlijke stoffen. Daarbij maken we onderscheid in brandbare vaste stoffen, vloeistoffen en gassen. De keuze van de blusstoffen bij elk type incident is hierbij erg belangrijk In dit hoofdstuk wordt de term AGS (Adviseur gevaarlijke Stoffen), analoog aan de Leidraad OGS, gebruikt. De termen ROGS (Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen) en WVD-deskundige (Waarschuwings- en VerkenningsDienst-deskundige) worden in de praktijk nog volop gebruikt. Het is op dit moment van uitgave nog onduidelijk of de functie van ROGS zal vervallen. In het operationeel optreden kunt u dus zowel een AGS als een ROGS tegenkomen. Omdat bij brand, en soms ook bij andere incidenten, veel schade voortkomt uit de bestrijdingsmiddelen die gebruikt worden, is hoofdstuk 6 helemaal gewijd aan dit onderwerp. Het gebruik van water, schuim, poeder en kooldioxide komt aan de orde en de schade die deze stoffen kunnen veroorzaken. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat de bevelvoerder of OVD de stof kiest die effectief is voor de bestrijding van het incident en die daarnaast zo weinig mogelijk schade tot gevolg heeft. In de tekst richten we ons op degene die het bevel voert tijdens een uitruk. Dat kan een bevelvoerder zijn maar, afhankelijk van de omvang van het incident, ook een OVD. Waar we in de tekst de bevelvoerder aanspreken. bedoelen we dan ook tevens de OVD. Deze keuze is gemaakt om de leesbaarheid te vergroten. Om die reden hebben we er ook voor gekozen om de hij-vorm te gebruiken, terwijl we natuurlijk zowel vrouwelijke als mannelijke bevelvoerders en OVD's willen aanspreken. 10