B1 Wat is stofwisseling?** Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in de cellen van een individu.

Transcriptie

1 BIOLOGIE SE 1: STOFWISSELING, ECOLOGIE EN MENS & MILIEU Wat moet doen bij elke basisstof?* (volgens de docent) * lezen ** begrippen kennen *** begrippen kennen en kunnen toepassen!! tabellen/schema s die handig zijn om uit je hoofd te weten *Achteraan deze samenvatting vind je een compleet overzicht van wat je moet leren. Thema 1: Stofwisseling B1 Wat is stofwisseling?** Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in de cellen van een individu. Organische en anorganische stoffen Organische stoffen bevatten altijd één of meerdere atomen van C, H en O Anorganische stoffen: H 2 O, CO 2, O 2 of mineralen (zouten) Assimilatie en dissimilatie Assimilatie is de opbouw van organische moleculen uit kleinere moleculen (A+B=C) Assimilatie is energie vragend Dissimilatie is de omzetting van organische moleculen tot kleinere moleculen (afbraak: C A+B) Dissimilatie is energie gevend (chemische energie) Het doel van dissimilatie is het gebruiken van chemische energie, dat ook kan worden opgezet in andere energievormen, voor andere doeleinden: -kinetische energie voor het maken van bewegingen -warmte voor het peil houden van de lichaamstemperatuur -chemische energie zenuwcellen kunnen chemische energie omzetten in -elektrische energie -lichtenergie voor het geleiden van impulsen sommige dieren (glimwormen, vuurvliegjes, etc) gebruiken lichtenergie om licht te geven energie assimilatie Grotere organische molecuul Kleinere organische molecuul dissimilatie energie ATP en ADP!! ATP (adenosinetrifosfaat): deeltje waarin energie is opgeslagen ADP (adenosinedifosfaat): deeltje waarin geen energie is opgeslagen Het vastleggen en vrijmaken van energie met behulp van ATP: kinetische energie Licht ATP warmte Energie Energie assimilatie Dissimilatie elektrische energie licht ADP

2 B3 Koolstofassimilatie*** Koolstofassimilatie is de vorming van glucose en zuurstof uit koolstofdioxide en water.!! 6CO 2 + 6H 2 O + energie C 6 H 12 O 6 + 6O 2 (koolstofdioxide + water + energie = glucose + zuurstof) (lichtspectrum staat in de binas) B5 Dissimilatie*** Aëroob met zuurstof Anaëroob zonder zuurstof Aërobe dissimilatie met glucose: C 6 H 12 O 6 6CO 2 + 6H 2 O + energie vind voor het grootste deel plaats in mitochondriën Anaërobe dissimilatie met glucose: alcoholgisting: melkzuurgisting: C 6 H 12 O 6 2C 2 H 6 O (ethanol) + 2CO 2 + energie C 6 H 12 O 6 2C 3 H 6 O 3 (melkzuur) + energie B7 Koolstofkringloop** en B8 Stikstofkringloop** Beide staan in de binas Thema 2: Ecologie B1 De organisatieniveaus van de ecologie** Biotische factor Abiotische factor licht voedselaanbod wind parasieten neerslag concurrentie temperatuur predatie lucht bescherming door vegetatie grondsoort nestgelegenheid individu populatie levensgemeenschap ecosysteem biosfeer B2 Voedselproductie*** autotroof heterotroof producenten 1 e orde 2 e orde 3 e orde loofbos eik rups koolmees wezel oceaan plant. plankton dier. plankton makreel tonijn autotroof heterotroof maken van anorganische stoffen organische stoffen zijn afhankelijk van organische stoffen

3 Kringloop van stoffen!! 2 e orde 3 e orde 1 e orde afvaleters producenten reducenten anorganische stoffen Ecologische voedselpiramides Piramide van aantallen Piramide van biomassa, biomassa het totale gewicht van alle organische stoffen Piramide van energie, geeft van elke schakel in de voedselketen weer hoeveel energie in deze schakel is vastgelegd in moleculen van organische stoffen (energie-inhoud) In elke schakel van een voedselketen verdwijnt er energie uit de voedselketen. B3 Populaties*** Het bepalen van de populatiedichtheid Merken en terugzetten!! 1 e vangst aantal gevangen dieren merken Kwadrant - en de lijntransect methode!! afspiegeling van het ecosysteem kiezen 2 e vangst perc. gemerkte berekenen = x% hier een kwadrant of lijntransect uitzetten eerste vangst was ook x% van totale populatie aantal individuen (per soort) bepalen totale populatie berekenen uit dit aantal het aantal individuen (per soort) in het ecosysteem berekenen Biologisch evenwicht Hierbij wordt de populatiedichtheid geregeld door negatieve terugkoppeling Als de populatiedichtheid groter wordt, krijgen de factoren die een afname van de populatiedichtheid veroorzaken meer invloed (meer natuurlijke vijanden, etc) Als de populatiedichtheid kleiner wordt, krijgen de factoren die een toename van de populatiedichtheid veroorzaken meer invloed (minder natuurlijke vijanden, etc)

4 Veranderingen in de populatiedichtheid kunnen worden geanalyseerd door bepaling van: Geboortecijfer, hoeveel individuen er per tijdseenheid door voortplanting ontstaan Sterftecijfer, hoeveel individuen er per tijdseenheid sterven Immigratie, hoeveel individuen er van elders een populatie binnentrekken Emigratie, hoeveel individuen uit hun populatie wegtrekken toename predatie toename parasitisme toename ziekten toename voedselconcurrentie kleinere populatie dichtheid grotere populatie dichtheid afname predatie afname parasitisme afname ziekten afname voedselconcurrentie Draagkracht maximale populatiegrootte die over een langere tijd in een ecosysteem kan worden gehandhaafd Populatiegroei is weer te geven in een: J-vormige groeicurve (groei is exponentieel) S-vormige groeicurve (als de omstandigheden optimaal zijn en optimaal blijven) B4 Ecosystemen in verandering*** successie verandering van de soortensamenstelling van een levensgemeenschap, zodat deze geleidelijk in een andere overgaat pionierecosysteem ecosysteem dat als eerste ontstaat in een onbegroeid terrein climaxecosysteem laatste stadium in de successie primaire successie successie op kale ondergrond verloop: verwering (gruis gaat in kuiltjes en scheurtjes zitten) en vermenging met aangevoerd bodemmateriaal pionierecosysteem - climaxecosysteem secundaire successie er is al een humuslaag aanwezig pionierecosysteem!! sterk wisselende factoren vaak een humusarme bodem soortenarme levensgemeenschap eenvoudig voedselweb geringe biomassa productie die groter is dan de afbraak kringlopen zijn open climaxecosysteem!! gematigde abiotische factoren humusrijke bodem soortenrijke levensgemeenschap ingewikkeld voedselweb grote biomassa productie die gelijk is aan de afbraak kringlopen zijn gesloten B5 Ecosystemen in Nederland* Alleen even doorlezen in het boek. Vooral heide + verlanding goed lezen! B6 Competitie en coöperatie** COMPETITIE mutaties natuurlijke selectie de best aangepaste overleefd veranderingen nieuwe soorten

5 COÖPERATIE Symbiose: het langdurig samenleven van individuen van verschillende soorten mutualisme beiden hebben voordeel commensalisme één heeft voordeel de ander geen nadeel parasitisme één heeft voordeel (parasiet), de ander nadeel (gastheer) B7 Abiotische factoren** Optimumkromme!! STRESS ZONE STRESS ZONE aantal individuen tolerantie gebied abiotische factor tolerantie verspreidingsgebeid optimumkromme vermogen van organismen schommelingen in een abiotische factor te kunnen verdragen het gebied op aarde waar individuen van bepaalde soorten voorkomen zie hierboven, geeft weer: -tolerantiegrenzen -tolerantiegebied -optimum (meest gunstigste waarde) Thema 3: Mens en Milieu B2 Voedselproductie*** Manieren om (a)biotische factoren zo gunstig mogelijk te maken bij voedingsgewassen: bemesting bodembewerking bescherming tegen ziekten en plagen uitspoeling kunstmest stalmest gier monocultuur de benodigde mineralen zakken met het regenwater naar diepere lagen manier om precies de mineralen aan de bodem toe te voegen die nodig zijn uitwerpselen van dieren vloeibare stalmest heel veel van hetzelfde gewas op een groot stuk land verbouwen CHEMISCHE BESTRIJDING pesticiden: chemische bestrijdingsmiddelen (gifstoffen) insecticiden: insectenbestrijdingsmiddelen herbiciden: planten bestrijdingsmiddelen nadelen chemische bestrijding: vaak niet soortspecifiek soort wordt, te snel, resistent accumulatie, de bestrijdingsmiddelen hopen zich op aan het eind van de voedselketen

6 BIOLOGISCHE BESTRIJDING voorbeelden biologische bestrijding: natuurlijke vijanden lokken (met geuren/geluiden) vruchtwisseling (wisselteelt), om de 2 jaar van gewas wisselen om ziekteverwekkers in de bodem tegen te gaan Doorgeven erfelijke eigenschappen: veredeling: de nakomelingen met de meest gunstige erfelijke eigenschappen worden geselecteerd voor verdere kruisingen kunstmatige inseminatie (KI): het sperma van een stier met gunstige erfelijke eigenschappen wordt gebruikt om andere koeien te bevruchten BIOINDUSTRIE intensieve veehouderij krachtvoer: voer met veel mineralen en andere nodige grondstoffen om de groei van de beesten zo snel mogelijk te stimuleren, mogelijkheid om er hormonen en geneesmiddelen aan toe te voegen dieren leven vaak in slechte omstandigheden en worden in kleine hokken gehouden (b.v. legbatterij) B3 De lucht** emissie uitstoot gassen van gassen in de lucht zure regen neerslag met zwavelsuur en salpeterzuur (gevolg van emissie) B4 Het water** 1 e vangst aantal gevangen dieren merken reducenten producenten 2 e vangst perc. gemerkte berekenen = x%

7 eutrofiëring het aantal mineralen in het water neemt sterk toe kunstmest organische mest afbraak door reducenten mineralen komen vrij eutrofiëring algengroei (waterbloei) en groei drijvende planten weinig licht snoeken gaan dood waterplanten sterven soorten brasem neemt toe zoöplankton (o.a. watervlooien) nemen af door brasem verdere algengroei, vele algen leven kort, sterven een natuurlijke dood veel organische stoffen in het water aantal reducenten neemt toe, gebruiken veel zuurstof zuurstof tekort waterdieren sterven stinkend dood water B1 De relatie tussen mens en milieu*, B5 De Grond* en B6 Milieubeleid en milieubeheer* Even goed doorlezen in het boek.

8 Wat moet je leren? * lezen ** begrippen kennen *** begrippen kennen en kunnen toepassen T1: Stofwisseling B1 Wat is stofwisseling?** B3 Koolstofassimilatie*** B5 Dissimilatie*** B7 Koolstofkringloop** B8 Stikstofkringloop** T2: Ecologie B1 De organisatieniveaus van de ecologie** B2 Voedselrelaties*** B3 Populaties*** B4 Ecosystemen in verandering*** B5 Ecosystemen in Nederland* B6 Competitie en coöperatie** B7 Abiotische factoren** T3: Mens en Milieu B1 De relatie tussen mens en milieu* B2 Voedselproductie*** B3 De lucht** B4 Het water** B5 De grond* B6 Milieubeheer en milieubeleid*