Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding vzw

Transcriptie

1 Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding vzw JAARVERSLAG 2017

2

3 Inleiding Het terugdringen van de besmettelijke infectieziekte tuberculose is reeds tientallen jaren een permanente opdracht voor de VRGT. Alhoewel de ziekte stilaan verdwijnt, gebeurt dit helaas minder snel dan verwacht. In 2017 waren er een duizendtal nieuwe gevallen in ons land. Dankzij de niet aflatende inzet van het tuberculoseteam kon de VRGT opnieuw een nuttige bijdrage leveren aan de wereldwijde missie om tegen 2050 tuberculose te elimineren. Therapiesupervisie, het geïntensifieerd en gepersonaliseerd opvolgen van patiënten bij wie een risico van therapie-ontrouw wordt vermoed, was opnieuw een belangrijke opdracht binnen tuberculosebestrijding. Als vormende organisatie legde de VRGT vorig jaar het accent op verscheidene leermethodieken, zoals e-learning en educatieve video s, om op die manier meer deelnemers op te leiden en voldoende flexibiliteit aan te bieden. Wat betreft tabakspreventie en rookstopbegeleiding focuste de VRGT op het opleiden van tabakologen en op het ondersteunen en bevorderen van de deskundigheid van de tabakoloog. Het rookstopteam bereidde tevens de opstart voor van intervisiemomenten verspreid over heel Vlaanderen, waarbij tabakologen praktijksituaties bespreken. Een sterk merk maken van de tabakoloog als professional is dan ook het doel. De VRGT website werd grondig vernieuwd en leesvriendelijker gemaakt met als doel de communicatie tussen de VRGT en het brede publiek te verbeteren. Zo is voor tabakologen een aparte kennisbank geïntroduceerd met relevante up-todate wetenschappelijke informatie en artikels over hun vakgebied. Dit jaarverslag biedt u een overzicht van alle tuberculose-activiteiten in Dankzij de unieke verhalen van de terreinwerkers krijgt u als lezer een beeld van wat de dagelijkse werking van de VRGT concreet inhoudt. Daarnaast vindt u de beschrijving van de activiteiten en verwezenlijkingen op het vlak van rookstop en rookstopbegeleiding in

4 Inhoud Tuberculose Tuberculose in België... 4 Tuberculose in cijfers... 4 Tuberculose in kaart gebracht... 5 De tuberculosepatiënt... 6 Karakteristieken tuberculose... 7 Aanleiding van opsporing... 8 Behandelingsresultaten... 9 Tuberculose activiteiten Opsporing tuberculose Tuberculose onder controle houden Laagdrempelige dienstverlening Therapiesupervisie Vorming en deskundigheidsbevordering De VRGT, een vormende organisatie Informatiesessies en vorming op aanvraag E-learning, de leermethode van de toekomst Educatieve video s over tuberculose voor huisartsen Wetenschappelijk onderzoek Tabakspreventie Tabakologie en rookstopbegeleiding in Vlaanderen en Brussels Hoofdstedelijk Gewest Het nieuw terugbetalingssyteem voor rookstopbegeleiding De Interuniversitaire Permanente Vorming met getuigschrift Tabakologie en Rookstopbegeleiding Werkgroep tabakologen Helpdesk en adviesverlening Intervisie voor tabakologen Symposium voor tabakologen Nieuwe website Rookstop Campagnes en sensibilisering Financieel verslag Inkomsten Uitgaven Balans Resultatenrekening Personeel

5 TUBERCULOSE 3

6 Tuberculose in België De doelstelling van de Wereld Gezondheidsorganisatie is om tegen 2050 tuberculose te elimineren. Hiertoe moet in België de incidentie dalen met 12% per jaar. Een extra inspanning zal nodig zijn aangezien tussen 2012 en 2016 er geen daling was maar een gemiddelde stijging met 0,8% per jaar. De langere termijn trend is wel licht dalend maar haalt niet de doelstelling van 12% per jaar. Tuberculose in cijfers Dankzij de verplichte melding van alle gevallen van actieve tuberculose kunnen de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) en de FARES (Fonds des Affections Respiratoires) elk jaar het Tuberculose Register België publiceren. Dit register geeft de epidemiologische situatie van tuberculose in België weer. Het is beschikbaar in het Nederlands op en in het Frans op Deze samenvatting geeft de cijfers en sleutelboodschappen weer van het register 2016, gepubliceerd in maart Evolutie van tuberculose in België In 2016 werden nieuwe gevallen van tuberculose gemeld. De incidentie, het aantal zieken per inwoners, is daarmee 9,3. België maakt deel uit van de landen met lage incidentie, met minder dan 10 gevallen per inwoners per jaar. De incidentie is wel nog steeds hoger dan in de buurlanden. BE 9,3 / FR 7,5 / Tuberculose kan eender wie treffen maar komt vaker voor bij mensen uit landen met een hoge incidentie DE 7,2 / NL 5,2 / LU 5,0 / Bron: ECDC Ondanks schommelende waarden vertoont België nog steeds een dalende incidentie Sinds de jaren 90 daalt de incidentie minder dan verwacht, de geobserveerde waarden liggen hoger dan de voorspelde waarden. Incidentie / Limiet lage incidentielanden ,3 / Observatie Voorspelling 4

7 Tuberculose in kaart gebracht België Aantal gevallen: Incidentie: 9,3 / Vlaanderen Aantal gevallen: 440 Incidentie: 6,8 / Gent Aantal gevallen: 30 Incidentie: 11,7 / Brugge Aantal gevallen: 5 Incidentie: 4,2 / Tuberculose komt vaker voor in de grote steden omdat men daar een hogere concentratie vindt van risicogroepen (kansarmen, daklozen, mensen uit hoge incidentielanden) Antwerpen Aantal gevallen: 103 Incidentie: 19,9 / Brussel Aantal gevallen: 331 Incidentie: 27,9 / Luik Aantal gevallen: 29 Incidentie: 14,7 / Wallonië Aantal gevallen: 276 Incidentie: 7,7 / Charleroi Aantal gevallen: 40 Incidentie: 19,8 / Namen Aantal gevallen: 9 Incidentie: 8,1 / Incidentie / ,2 9,3 5,0 De ziekte neemt langzaam af in de Belgische bevolking maar fluctueert bij niet-belgen. Bij Belgen was de incidentie 5,0/ inwoners in Bij personen met een niet-belgische nationaliteit, voornamelijk uit landen waar tuberculose nog endemisch is, ligt dit cijfer meer dan 8 keer hoger. Belgische nationaliteit Niet-Belgische nationaliteit Totaal 5

8 De tuberculosepatiënt Geen antecedent 92% n=818 8% hadden reeds tuberculose in het verleden > In de Belgische populatie is de incidentie het hoogst bij personen ouder dan 75 jaar. > Bij de niet-belgen bevindt deze piek zich bij de jong-volwassenen en de actieve bevolking % vrouw n= % man Incidentie / % Belgische nationaliteit n= % andere nationaliteit In deze categorie voornamelijk personen uit Afrika, Azië en Oost-Europa jaar jaar jaar Belgen jaar jaar 75+ jaar Niet-Belgen Contacten van TBC-gevallen ( 2j) Asielzoekers Mensen zonder papieren Personen die met risicogroepen werken 12,8% 11,6% 6,8% 3,5% > De grootste risicogroep bestaat uit personen die tijdens de laatste 2 jaar contact hadden met een besmettelijke persoon. > Bijna 12% van de gevallen is asielzoeker. > Proportioneel zijn er meer mensen zonder papieren en daklozen met tuberculose in Brussel dan in de 2 andere regio s. Dak- en thuislozen Personen met HIV Gevangenen (n=1.047) ,4% 3,2% 1,8% % van de gevallen Bepaalde bevolkingsgroepen lopen een verhoogd risico op tuberculose en preventieve maatregelen worden specifiek voorzien voor elk van hen 6

9 Karakteristieken Tuberculose Tuberculose komt hoofdzakelijk voor in de longen maar de ziekte kan ook elk ander orgaan aantasten. Extra-pulmonale tuberculose is niet besmettelijk pulmonale 56% 82% van de pulmonale gevallen werden bevestigd met bacteriologie (cultuur positief). Bij wat minder dan de helft van de gevallen (43%) waren er bacteriën zichtbaar in het sputum (onder de microscoop) wat duidt op een grotere besmettelijkheid. n=1.047 Ongeveer 2/3 van de gevallen tast de longen aan. Een deel daarvan ontwikkelt eveneens extrapulmonale tuberculose. extrapulmonale 32% pulmonale + extra-pulmonale 12% Bij een positieve cultuur kan aan de hand van het antibiogram de gevoeligheid van de kiem aan de antibiotica bepaald worden. n=769 geen resistentie 94% monoresistentie 5% 5% van de personen met tuberculose vertonen resistentie aan één enkel antibioticum. multiresistentie 1% Wanneer de tuberculosebacterie niet meer gevoelig is voor de 2 belangrijkste antibiotica in de klassieke standaardbehandeling spreken we van multiresistentie. Deze vorm is ernstig maar relatief zeldzaam in België. 10 multiresistente gevallen (MDR) van tuberculose werden gemeld in 2016, wat overeenkomt met 1% van de gevallen. 7

10 Aanleiding van opsporing De overgrote meerderheid van de gevallen wordt ontdekt op basis van klachten en symptomen. Actieve screening van risicogroepen zoals asielzoekers of gedetineerden leidt tot de opsporing van 6% van alle gevallen. De belangrijkste symptomen van tuberculose in de longen zijn: langdurige hoest productieve hoest, soms met bloed lichte koorts nachtzweten gewichtsverlies vermoeidheid % 1% 100 Onbekend 5% Screening 80 risicogroepen 6% 10% 15% 52% 60 Contactonderzoek % Spontane consultatie met symptomen 40 74% % 0 Totaal (n=1.047) jaar (n=98) 0-4 jaar (n=27) Contactonderzoek rond een besmettelijk geval draagt bij tot de ontdekking van 5% van alle gevallen. Dit onderzoek is uiterst rendabel bij kinderen: bij de 0-4 jarigen wordt op deze manier 52% van de gevallen ontdekt. 0-4 jaar 8

11 Behandelingsresultaten 79% van de gevallen werd met succes behandeld. Inspanningen moeten volgehouden worden om hier 85% (internationale doelstelling) te bereiken. genezen 79% Pulmonale gevallen 2015 n=538 Tuberculose wordt behandeld door toediening van verschillende antibiotica gedurende minstens 6 maanden. Het is een zeer lange behandeling maar ze is over het algemeen erg doeltreffend behandeling afgebroken 11% Deze patiënten zijn uit het oog verloren of hebben mogelijk het land verlaten overleden 10% De mortaliteit ligt hoger bij oudere personen en is vaak het gevolg van een andere pathologie dan tuberculose. 9

12 TUBERCULOSE- ACTIVITEITEN Als expertisecentrum voor tuberculosebestrijding zet de VRGT zich elke dag in om tuberculose onder controle te houden via de verschillende Centra voor Respiratoire Gezondheidszorg (CRG s). In Vlaanderen gebeurt dat in opdracht van en in nauwe samenwerking met het Agentschap Zorg en Gezondheid en hun teams Infectieziektebestrijding. Opsporing tuberculose Tuberculose kan worden opgespoord via THT, RX, microscopisch onderzoek en cultuur. Afhankelijk van de patiënt en de situatie, is er eventueel ook plaats voor moleculair biologische testen (PCR, GeneXpert) in de diagnostiek van tuberculose. Tuberculinehuidtest (THT) De tuberculinehuidtest, ook wel Mantouxtest of intradermotest genaamd, is een huidtest die aantoont of iemand al dan niet geïnfecteerd is met de tuberculosebacterie. Dit geeft nooit uitsluitsel of iemand ziek is, hiervoor moeten nog andere onderzoeken gebeuren. Röntgenfoto (RX) Een röntgenfoto van de longen is een onderzoek waarmee afwijkingen van de longen kunnen worden vastgesteld. Indien de longfoto afwijkingen vertoont, ontstaat een vermoeden van ziekte. De persoon moet altijd doorverwezen worden naar een longspecialist om een vermoeden van tuberculose te bevestigen. De diagnose kan enkel bevestigd worden via bijkomende bacteriologische onderzoeken. Microscopisch onderzoek Microscopisch onderzoek van de fluimen is een onderzoek dat de diagnose van tuberculose al dan niet bevestigt. Het is mogelijk dat direct microscopisch onderzoek negatief is omdat er onvoldoende bacteriën aanwezig zijn in het te onderzoeken staal (fluimen). Cultuur Bij een cultuur gaat men op een kweekbodem na of de tuberculosebacterie groeit. Deze bacterie vermenigvuldigt zich traag waardoor het 1 of 2 weken (soms nog langer) kan duren voor er zekerheid bestaat of er op de kweekbodem kolonies van bacteriën groeien. Het is mogelijk dat direct microscopisch onderzoek negatief is, maar het resultaat van een cultuur toch nog de diagnose van tuberculose bevestigt. De cultuur is de gouden standaard voor de diagnose van tuberculose. 10

13 Tuberculose onder controle houden In België bestaat de strategie om tuberculose onder controle te houden op dit moment uit vier pijlers. PASSIEVE OPSPORING RISICOGROEP MANAGEMENT (actieve opsporing) EXPOSURE GROUP MANAGEMENT OUTBREAK MANAGEMENT Passieve opsporing Meer dan 80% van alle tuberculosepatiënten wordt ontdekt via passieve screening. Deze patiënten melden zich spontaan met klachten bij een eerste lijn gezondheidswerker. De VRGT ziet hier slechts een beperkt aantal personen van via haar laagdrempelige dienstverlening. Dit zijn vaak maatschappelijk kwetsbare personen die op eigen initiatief, op verwijzing van de huisarts, of op verwijzing van de instelling waar ze verblijven (bv. een opvangcentrum) naar een CRG komen. Brussel: Vlaanderen: Totaal: personen onderzocht door VRGT 619 THT s gezet 700 longfoto s genomen 6 tuberculosegevallen ontdekt 11

14 Risicogroep management (actieve opsporing) De tweede pijler van de tuberculosestrategie in België is het risicogroep management ofwel actieve screening van risicogroepen. Fedasil, de Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie, VRGT (in opdracht van het Agentschap Zorg en Gezondheid) en FARES zijn samen verantwoordelijk voor deze actieve screening. Asielzoekers In België krijgen alle asielzoekers door Fedasil een eerste systematische screening aangeboden aan de hand van een RX thorax. Deze screening gebeurt op de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). De longfoto s worden geprotocolleerd door ervaren longartsen van VRGT en FARES. Via aanvullende screening worden asielzoekers die de eerste screening bij DVZ gemist hebben onderzocht in de centra van de VRGT. Voor personen die jonger zijn dan 5 jaar, zwanger zijn of een fysieke handicap hebben, is screening aan de hand van een RX minder aangewezen. Zij worden gescreend aan de hand van een THT. Systematische eerste screening personen 21 personen met actieve tuberculose ontdekt Gedetineerden, recidivisten en gevangenen Gedetineerden, recidivisten en gevangenen hebben een verhoogde kwetsbaarheid voor tuberculose. Daarom wordt in Vlaanderen elke gevangene bij binnenkomst in de gevangenis gescreend op tuberculose aan de hand van een RX, dit ofwel door het medisch personeel van de gevangenis zelf, ofwel door de mobiele röntgenunit (MRU) van de VRGT. Latere screening gebeurt door het medisch personeel van Justitie via een THT. Er wordt dan enkel een RX genomen wanneer de THT positief is. In 2017 werden in Vlaanderen 9 patiënten met actieve tuberculose ontdekt bij onderzochte personen personen onderzocht actieve tuberculose ontdekt Exposure group management De vierde pijler is de arbeidsgeneeskundige screening van personen die via hun werk in contact komen met risicogroepen voor tuberculose, bijvoorbeeld personeel in gevangenissen of in opvangcentra. Het is aan de arbeidsgeneesheer om een risicoanalyse te maken voor tuberculose op de werkplek. Sommige arbeidsgeneeskundige diensten doen beroep op de VRGT voor het uitvoeren van tuberculinehuidtesten. 12

15 Outbreak management De derde pijler van de tuberculosestrategie in ons land is outbreak management of contactonderzoek. Wanneer een besmettelijke longtuberculose wordt vastgesteld, worden de contacten rond deze patiënt onderzocht, dit volgens het ringprincipe. Dit houdt in dat eerst de meest nabije en intense contacten worden onderzocht. Pas wanneer hier infecties worden vastgesteld, wordt het contactonderzoek uitgebreid naar contacten van minder frequente aard. In Vlaanderen gebeurt de coördinatie van contactonderzoeken door het Agentschap Zorg & Gezondheid, Afdeling Preventie. Op hun vraag voert de VRGT deze contactonderzoeken gedeeltelijk of volledig uit. In Brussel wordt de organisatie en uitvoering van contactonderzoeken toevertrouwd aan de VRGT en haar Franstalige zusterorganisatie, de FARES. Outbreak management in Vlaanderen en Brussel in 2017 uitgevoerd door de VRGT Vlaanderen Aantal onderzochte contacten: In 2017 screende de VRGT contacten rond ongeveer 270 brongevallen van tuberculose In 2017 kregen 17 contacten na bijkomend onderzoek de diagnose actieve tuberculose Brussel Aantal THT s in kader van contactonderzoek: 798 Aantal RX en in kader van contactonderzoek: 285 Aantal patiënten met actieve tuberculose ontdekt in kader van contactonderzoek: 9 Bij contactonderzoek ontstaat er wel eens paniek bij de mensen die onderzocht worden. Het is niet altijd makkelijk om de persoon in kwestie gerust te stellen. Zo heeft Laura, verpleegkundige in het CRG Brussel, een eigen methode: Bij contactonderzoek komt er vaak paniek voor. Het is soms heel moeilijk om uit te leggen dat de patiënt wel een reactie kan hebben, maar daarom nog niet per definitie tuberculose heeft. Zo was er bijvoorbeeld een vrouw heel erg ongerust. Zij had een positieve reactie op haar intradermotest, kreeg daarna een RX, maar van deze foto had ze dan niet meteen een resultaat en werd daardoor erg ongerust. Ik overloop dan altijd de symptomen van tuberculose samen met de patiënt: Hoest je?, Heb je koorts?, Ben je vermagerd?, Voel je je ziek? En als de patiënt altijd nee zegt, dan probeer ik duidelijk te maken dat ze niet hoeft te panikeren en bij klachten altijd terug kan komen voor een extra controle. Magda, sociaal verpleegkundige in het CRG Leuven, benadrukt dat de houding van de terreinwerker geruststellend kan zijn voor een patiënt: Wanneer een contactpersoon zich aanbiedt voor een contactonderzoek, is het erg belangrijk dat je de patiënt voldoende informatie geeft. Ik blijf steeds rustig en vriendelijk. Het is eveneens belangrijk dat je als verpleegkundige geduld uitstraalt en in een begrijpbare taal probeert te communiceren. 13

16 Laagdrempelige dienstverlening In een CRG kan men terecht voor onderzoek, consultatie of therapiesupervisie. In Brugge en Kortrijk heeft de MRU een vervangende functie voor het CRG, waar mensen op vaste tijdstippen terecht kunnen. De VRGT bouwt een laagdrempelige dienstverlening uit die tegemoet komt aan de specifieke noden van de te bereiken doelgroepen. Dit via: > De centrale ligging van de centra, die goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer > Het aanbieden van ten minste één ochtend- of avondconsultatie in alle centra > Het gratis aanbieden van onderzoek en andere diensten voor de doelgroepen > Het inzetten van een Mobiele Röntgenunit (MRU) om de laagdrempeligheid en daarmee de bereikbaarheid voor risicogroepen te maximaliseren. Amina, maatschappelijk assistente in het CRG Antwerpen, benadrukt het belang van een laagdrempelige dienstverlening: Ik vind het belangrijk dat de patiënten weten dat ik er voor hen ben. Ik benadruk dan ook steeds dat ze me mogen opbellen wanneer ze vragen hebben of naar ons CRG in Antwerpen mogen komen. Het sociaal luik binnen mijn job is heel belangrijk. Voor de patiënt probeer ik een vertrouwenspersoon te zijn. Iemand die hen begeleidt tijdens die lange, soms moeizame behandeling. Magda, sociaal verpleegkundige in het CRG Leuven, beklemtoont de waarde van vertrouwen creëren tussen de terreinwerker en de patiënt: De leukste kant van mijn job is ongetwijfeld het menselijk contact. Het begeleiden van patiënten tijdens hun ziekteproces, hen informeren en opvolgen op vlak van medicatie vind ik erg boeiend. Ik probeer dan ook steeds om een aangename vertrouwensrelatie op te bouwen met de patiënten. Activiteiten CRG s in Vlaanderen In 2017 zien we een algemeen dalende trend van activiteiten in de CRG s: zowel het aantal consultaties (4.505), het aantal THT s (2.304) en het aantal RX en (1.311) zijn in 2017 gedaald t.o.v Het aantal huisbezoeken in 2017 is echter gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. In 2017 werden er in totaal huisbezoeken (t.o.v in 2016) afgelegd door de terreinwerkers van de VRGT. Activiteiten CRG in Brussel In 2017 werden consultanten gezien tijdens de consultatiemomenten (net iets meer dan in 2016). Tijdens de consultaties werden er 568 RX en genomen (ten opzichte van 440 in 2016) bij personen met een verhoogd risico op de ontwikkeling van actieve tuberculose en werden er 915 THT s geplaatst (t.o.v. 940 in 2016) Consultaties Huisbezoeken RX'en THT's Huisbezoeken zijn een cruciale opdracht van de terreinwerkers van de VRGT. Amina, maatschappelijk assistente in het CRG Antwerpen: Vaak probeer ik de patiënt al eens te bezoeken in het ziekenhuis, voordat het eerste huisbezoek van start gaat. Vooral bij patiënten die gehospitaliseerd zijn voor minstens 14 dagen en die in isolatie liggen. Die eerste kennismaking is zeer belangrijk om een vertrouwensrelatie te kunnen opbouwen. Ik kan mezelf dan al even voorstellen en uitleggen dat ik de patiënt thuis zal opvolgen van zodra hij of zij ontslagen wordt uit het ziekenhuis. Consultaties Huisbezoeken RX'en THT's Elke dag is anders voor de terreinwerkers. Zo ziet Laura, verpleegkundige in CRG Brussel, deze variatie als een leuke kant van haar job: We hebben sowieso drie keer per week consultatie. Daarnaast hebben we veel contactonderzoeken, gecombineerd met huisbezoeken en ziekenhuisbezoeken. Onze werkdagen zien er iedere dag anders uit met veel variatie en dat is net zo leuk aan onze job. Maar zo ontstaan er soms heel drukke periodes die de terreinwerkers niet kunnen voorspellen. Lies, sociaal assistente in CRG Brussel, benadrukt de flexibiliteit van terreinwerkers: Die variatie is wel leuk, maar soms zijn

17 er dagen dat er heel veel op korte tijd moet gebeuren. De patiënten kunnen van de ene op de andere dag ontslagen worden, waardoor je dagschema soms helemaal overhoop wordt gehaald. We moeten daarom erg flexibel zijn. Deze onvoorspelbaarheid is nu eenmaal eigen aan onze job. Deze piekmomenten kunnen we dan ook niet vermijden. We weten dan wel dat er altijd weer een rustigere periode zal komen. In 2017 werden er door de verpleegkundigen en sociaal assistente van het CRG Brussel 87 huisbezoeken afgelegd. Het aantal huisbezoeken in 2017 ligt veel lager dan de voorgaande jaren. De reden hiervoor is dat er in 2017 geen patiënt was voor wie een zeer intensieve opvolging (= dagelijks huisbezoek) nodig was, wat in 2016 en voorgaande jaren wel het geval was. Huisbezoeken creëren een zeer direct patiëntencontact voor de terreinwerkers. Voor Laura, verpleegkundige in het CRG van Brussel, zijn huisbezoeken dan ook de leukste activiteiten van de dag: Ik doe huisbezoeken echt heel graag. De huisbezoeken zijn leuk wanneer je een band kunt opbouwen met een patiënt. De patiënten zijn vaak heel dankbaar. Ik word dikwijls heel goed onthaald. Soms krijg ik zelfs thee en eten voorgeschoteld.» Therapiesupervisie Om de transmissie van tuberculose te reduceren, is het belangrijk om mogelijke bronnen van besmetting snel te detecteren en adequaat te behandelen. Het opvolgen van zieken tot het einde van de behandeling is daarom essentieel. Therapiesupervisie of case management wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie aanbevolen als een van de meest kosteneffectieve socio-medische interventies van de afgelopen decennia. Een heel belangrijke taak van de VRGT-medewerkers is dan ook het opvolgen van patiënten. In 2017 begeleidde de VRGT in Vlaanderen in totaal 252 patiënten onder therapiesupervisie. In 2017 begeleidden de VRGT-verpleegkundigen en sociaal assistente van Brussel 60 patiënten onder therapiesupervisie. Therapiesupervisie gebeurt wanneer een risico van therapie-ontrouw wordt vermoed en bij alle multidrug-resistent (MDR) patiënten. Afhankelijk van de noodzaak, kan therapiesupervisie gaan van een occasioneel controlebezoek, tot het toepassen van Daily Observed Therapy (DOT), waarbij de patiënt dagelijks wordt opgevolgd. Er kunnen verscheidene redenen zijn waarom een patiënt de medicatie niet inneemt. Zo benadrukt Laura, verpleegkundige in CRG Brussel, het belang van het project in samenwerking met Damiaanactie: Een dakloze is meer bezig met een slaapplaats te vinden voor de komende nacht dan met de nodige medicatie in te nemen. Maar nu is er gelukkig dit project: voor de meeste daklozen die we opvolgen, kunnen we dankzij deze actie een logement huren voor hen tijdens de behandeling en dat helpt heel veel. Lies, sociaal assistente in CRG Brussel, geeft ook andere redenen op: Eveneens problemen zoals alcoholverslaving en psychiatrische problemen kunnen grote hindernissen vormen tijdens de behandeling van tuberculose. Amina, maatschappelijk assistente in CRG Antwerpen, vindt het soms erg moeilijk om de patiënt onder supervisie te motiveren om de behandeling verder te zetten: Bij tuberculose hebben patiënten vaak in het begin pijn of ongemakken. Na verloop van tijd gaan die ongemakken weg, maar dan moeten ze wel hun medicatie nog maanden blijven nemen. Voor ons is dat heel evident, maar voor de patiënt niet altijd. Het motiveren van de patiënt om de medicatie te blijven innemen, is niet eenvoudig. Incentives kunnen helpen om de patiënt te motiveren: Ik heb nu twee patiënten met een zware drugsproblematiek en die mensen zijn meer bezig met hun drugsverslaving dan met de medicatie die ze moeten innemen. Het is heel moeilijk om zulke patiënten te motiveren. Incentives, zoals maaltijdcheques, kunnen in dit geval een hulpmiddel zijn voor de patiënt om de therapie toch correct te volgen. De impact van de ziekte op de omgeving van de patiënt vindt Amina een belangrijk argument: Ik probeer uit te leggen wat de risico s zijn als je de behandeling niet blijft volgen, niet alleen voor de patiënt zelf, maar eveneens naar hun omgeving toe. Ik probeer de patiënten bewust te maken dat ze opnieuw besmettelijk kunnen worden als ze hun medicatie niet innemen en hierdoor hun familie kunnen besmetten. Op deze manier maak ik de gevolgen van therapie-ontrouw heel concreet voor de patiënt. Met financiële steun van het RIZIV zorgt BELTA-TBnet dat een adequate zorgverstrekking toegankelijk is voor alle tuberculosepatiënten door ten laste te nemen wat niet door de mutualiteit of een andere sociale verzekering wordt betaald. Een tweede project gesteund door het RIZIV is BELTA-DOT dat zorgt voor geïntensifieerd en gepersonaliseerd case-management bij moeilijke patiënten. Beide projecten zijn erg succesvolle initiatieven en werden erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie als best practices. 15

18 VORMING EN DESKUNDIGHEIDS- BEVORDERING Dankzij de bijscholing rond tuberculose, kan ik de patiënt beter informeren en voor mezelf de risico s beter inschatten, cursist in De VRGT, een vormende organisatie Het belang van educatie in de professionele context blijft verder toenemen. Artsen en intermediaire gezondheidswerkers willen waakzaam blijven voor tuberculose en doen graag beroep op het VRGT-opleidingsaanbod om hun kennis en expertise bij te schaven en op peil te houden. De meeste tuberculosegevallen worden immers ontdekt via passieve screening d.w.z. bij spontane consultaties in de eerstelijnszorg. Informatiesessies en vorming op aanvraag Het vormingsaanbod bestaat uit een doorgedreven opleiding over de algemene aspecten van tuberculose (ziekte, behandeling, opsporing, ) en opleidingen op maat over specifieke thema s in functie van de doelgroep (bv. tuberculinehuidtest). Naar aanleiding van de sensibiliseringscampagne Blijf alert voor tuberculose in 2016 vonden vorig jaar nog enkele informatiesessies voor huisartsen plaats. In totaal werden 353 personen bijgeschoold over tuberculose in het kader van hun (toekomstige) beroepsuitoefening: artsen, verpleegkundigen, zorgkundigen, paramedici, logistieke medewerkers, apothekers, studenten gezondheidszorg, n= Informatiesessies voor huisartsverenigingen 218 Specifieke navorming en professionele meetings 92 Opleiding Tuberculose, vergeten maar niet verdwenen De opleidingen werden vrij positief geëvalueerd Algemene beoordeling 7.8/10 Inhoud (duidelijk, helder, ) goed Wijze van lesgeven/spreken (boeiend, dynamisch, ) goed Lesmateriaal, presentatie, slides, goed De informatie is bruikbaar bij het uitvoeren van mijn werk mee eens Er was voldoende ruimte voor vragen, discussie, interactie mee eens De vorming beantwoordde aan mijn verwachting mee eens De tijdsduur was goed Naast deze educatieve activiteiten gaven de VRGT-verpleegkundigen en sociaal assistenten ook 31 infosessies om onze dienstverlening bekend te maken. Organisaties die samenwerken met risicogroepen voor tuberculose zoals opvangcentra, OCMW s, Lokale Opvanginitiatieven, wijkgezondheidscentra en ziekenhuizen kregen een korte uitleg over de werking van de VRGT. & TUBERCULOSE IN 15 MINUTEN 16

19 e-learning, de leermethode van de toekomst De VRGT blijft inzetten op de online opleiding Eerste hulp bij tuberculose. Terwijl de cursus vorig jaar een inhoudelijke en technische update kreeg, bleef de eerste versie toegankelijk. Vanaf 2018 wordt de vernieuwde e-module aangeboden op een nieuw leerplatform. In 2017 schreven 58 nieuwe cursisten zich in. Dit brengt het totaal aantal inschrijvingen sinds de lancering in 2015 op 572 deelnemers. Deelnemersprofiel & werksetting e-learning tuberculose 1 e lijn 2 de lijn 3 de lijn lokaal bestuur / opvanginitiatief opvangcentrum onderwijs andere totaal aantal Artsen Coördinatie functies Verpleegkundigen Verpleegkundigen in opleiding Maatschappelijk assistenten Medewerkers opvangcentra Andere Totaal Educatieve video s over tuberculose voor huisartsen De VRGT werkte mee met de huisartsenvereniging Domus Medica en Fedasil aan een lespakket over het thema Huisarts en asielzoeker. Als onderdeel van het hoofdstuk Infectieziekten werden twee educatieve video s gemaakt over 1/ de kenmerken en behandeling van tuberculose in de huisartsenpraktijk en 2/ de procedure bij vermoeden van tuberculose bij een asielzoeker. De video s werden vertoond tijdens 24 informatiesessies Huisarts en asielzoeker voor lokale kwaliteitsgroepen van huisartsen. De begeleiding gebeurde door trainers die ook door de VRGT opgeleid waren. In totaal werden 235 huisartsen bijgeschoold. De video s werden door 99% van de huisartsen geschikt bevonden als educatieve methode. Kennistoename werd door 93% ervaren en 92% gaf aan beter in staat te zijn om accuraat te handelen bij vermoeden van tuberculose. Meer dan 81% van de huisartsen behaalde een score 7/10 op de kennistoets. Deze positieve resultaten zijn alvast een sterke aanmoediging voor meer initiatieven rond video-leren binnen het vormingsgebeuren van de VRGT. 17

20 Wetenschappelijk onderzoek Voortgezette vorming over tuberculose voor huisartsen: pre-testing van 2 educatieve video s in 24 lokale huisartsenkringen (LOK s) bij 235 huisartsen. Het bevorderen van therapietrouw bij tuberculosepatiënten in België, BELTA-DOT: geïntensifieerd en geïndividualiseerd ambulant case management waar de patiënt centraal staat. Epidemiologische analyse van gemelde gevallen van tuberculose in > Vluggen C, Soetaert K, Groenen G, Wanlin M, Spitaels M, Arrazola de Oñate W, Fauville-Dufaux M, Saegerman C, Mathys V. Molecular epidemiology of Mycobacterium tuberculosis complex in Brussels, PLoS One Feb 21;12(2) > Smit GS, Apers L, Arrazola de Onate W, Beutels P, Dorny P, Forier AM, Janssens K, Macq J, Mak R, Schol S, Wildemeersch D, Speybroeck N, Devleesschauwer B Cost-effectiveness of screening for active cases of tuberculosis in Flanders, Belgium. Bull World Health Organ Jan 1;95(1):

21 TABAKSPREVENTIE 19

22 TABAKS- PREVENTIE Tabakologie en rookstopbegeleiding in Vlaanderen en Brussels Hoofdstedelijk Gewest Steeds meer mensen zijn zich bewust van de nefaste gevolgen van roken maar toch blijft de drempel voor velen nog te hoog of is het te moeilijk om definitief te stoppen met roken. De slaagkansen bij een rookstoppoging zijn echter veel groter wanneer men zich bij het stoppen laat begeleiden door een hiervoor opgeleide tabakoloog. Een tabakoloog biedt ondersteuning bij de lichamelijke en psychologische ontwenningsverschijnselen waar mensen die wensen te stoppen met roken mee te maken krijgen, en begeleidt het volledige rookstoptraject. Naast individuele rookstopbegeleiding organiseren sommige tabakologen ook rookstopbegeleiding in groepsverband. Het nieuw terugbetalingssyteem voor rookstopbegeleiding Voor rookstopbegeleiding bij een tabakoloog heeft de roker recht op terugbetaling. De 6 de staatshervorming leidde tot de overdracht van deze bevoegdheid naar de gewesten. Daarom zijn vanaf 2017 de bedragen en procedures afhankelijk van de woonplaats van de roker. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gelden vanaf 2017 twee procedures en twee verschillende bedragen. Voor Vlaanderen geldt een puntensysteem. Meer informatie over het terugbetalingssysteem is te vinden op rookstop.vrgt.be Met betrekking tot de invloed van het nieuwe Vlaamse terugbetalingssysteem op de kans op rookstop en de ervaren aanwezigheid van drempels voor de cliënt zijn de tabakologen voorzichtig positief. De tabakoloog over het terugbetalingssysteem: Welke evoluties merkte je in 2017 in vergelijking met 2016? % 61% 25% 24% 42% 10% 11% 23% minder evenveel meer niet van toepassing 0 In 2017 had mijn cliënt kans om effectief te stoppen met roken In 2017 ervaarde de roker drempel om naar een tabakoloog te stappen 20

23 De Interuniversitaire Permanente Vorming met getuigschrift Tabakologie en Rookstopbegeleiding Deze opleiding leidt welzijns- en gezondheidswerkers professioneel op tot tabakoloog. Het is een academische opleiding waarbij de betrokken academici en lesgevers, elk vanuit hun eigen expertisedomein, de wetenschappelijke literatuur opvolgen en verwerken in hun lesmodules. In 2017 studeerden er 36 cursisten af. De meesten hebben een vooropleiding van psycholoog of verpleegkundige Werkgroep tabakologen De Werkgroep Tabakologen (WET) fungeert als een klankbord voor de VRGT. Tijdens de WET-bijeenkomsten worden onder meer veranderende beleidsmateries, kwaliteitsrichtlijnen, vormingsnoden en geplande acties afgetoetst. Hierdoor kan de VRGT de belangen van de tabakoloog verdedigen en hen maximaal ondersteunen. De input vanuit de Werkgroep Tabakologen wordt systematisch meegenomen in contacten met de andere partners en leidt tot aanbevelingen aan de Vlaamse overheid. Helpdesk en adviesverlening In 2017 nam de VRGT een helpdeskfunctie op voor tabakologen en artsen voor onder meer inhoudelijke vragen rond het nieuwe terugbetalingssysteem. Naast vragen van tabakologen werd de VRGT gecontacteerd door een diverse groep vragenstellers, zoals de Vlaamse overheid, onze partners van het Consortium Tabak, de pers, (thesis)studenten, rokers en gezondheidswerkers, 6 Psycholoog Verpleegkundige Dokter in de genees- heel- en verloskunde Apotheker Diëtist Intervisie voor tabakologen Tijdens een intervisie komen mensen werkzaam in hetzelfde vakgebied op regelmatige basis samen om praktijksituaties te bespreken. Zo kunnen de tabakologen per bijeenkomst 2 tot 3 vraagstukken voorleggen aan de groep. Op die manier worden ervaringen in vertrouwen gedeeld, wat leidt tot verbetering van de beroepsuitoefening. De VRGT coördineert de inschrijvingen en geeft bijkomende inhoudelijke feedback bij vragen of knelpunten die vanuit de intervisiemomenten geformuleerd worden. De Vlaamse LOGO s verzorgen de logistieke omkadering. 21

24 Symposium voor tabakologen Om de twee jaar organiseert de VRGT een symposium waarbij het programma focust op de meest recente wetenschappelijk onderbouwde inzichten en trends. Op zaterdag 25 november 2017 vond het symposium Tabakologie plaats in Leuven met als centraal thema omgaan met herval. Het thema werd zowel vanuit theoretische als praktische hoek belicht. Zowat honderd aanwezigen trokken naar het Provinciehuis om zich te laten bijscholen door nationale en internationale sprekers. Prof. Robert West van de University College of London bracht een overzicht van de laatste wetenschappelijke onderzoeken en bevindingen, gevolgd door een video-interview over de e-sigaret. 22

25 Nieuwe website Rookstop De website onderging een transformatie om de toegankelijkheid te vergroten zowel voor tabakologen en gezondheidsprofessionals als voor mensen die wensen te stoppen met roken onder professionele begeleiding. > er is nu een toeleidingsmodule voor rokers naar rookstop en rookstopbegeleidingen > voor de tabakologen wordt er een informatief, vormings- en deskundig technisch luik voorzien > voor andere gezondheidsprofessionals bevat de website informatie over de werking van de tabakoloog, hulp bij doorverwijzing naar een tabakoloog en is er een aanbod aan didactisch materiaal aanwezig. Via een overzichtelijk portaal kunnen alle tabakologen in Vlaanderen opgezocht worden. Rokers die wensen te stoppen kunnen met een paar muisklikken een tabakoloog vinden in de buurt en kiezen voor een individuele of groepsbegeleiding. Tabakologen kunnen zich zo bekendmaken samen met het type rookstopbegeleiding dat ze aanbieden. Ook lokale initiatieven van tabakologen en samenwerkende organisaties worden online gepubliceerd. Campagnes en sensibilisering 31 mei - Werelddag Tegen Tabak Op uitnodiging van Women Against Lung Cancer Europe (WALCE) hebben de VRGT en haar Franstalige zusterorganisatie Fonds des Affections Respiratoire (FARES) op 30 en 31 mei 2017 deelgenomen aan deze campagne. Er werd een pedagogische actie opgezet. Onder de slogan «Get out of the tunnel» werden bezoekers doorheen een gigantische sigaret geloodst. Ze werden er geconfronteerd met verschillende items zoals een spirometrietest bij de artsen en didactische panelen over de effecten van roken op verschillende soorten kanker. Op het einde van de tunnel werden er koolstofmonoxide (CO) metingen uitgevoerd, informatiebrochures over hulp bij het roken uitgedeeld en informatie gegeven over tabakologen en de terugbetaling voor rookstopbegeleiding. Meer dan 100 mensen bezochten de stand en in totaal werden er 81 CO-metingen uitgevoerd. Samen met andere partners ijvert de VRGT voor wijzigingen in de wetgeving over tabak. Hiervoor werden verscheidene persberichten gelanceerd met betrekking tot de invoer van neutrale sigarettenpakjes, een rookverbod in de wagen wanneer een minderjarige meerijdt en het verhogen van de minimumleeftijd voor verkoop van tabak van 16 naar 18 jaar. 23

26 24

27 FINANCIEEL VERSLAG 25

28 FINANCIEEL VERSLAG INKOMSTEN De bedrijfsopbrengsten bedroegen Euro bestaande uit 16,26% ( Euro) doorgerekende diensten en kosten, 80,88% ( Euro) subsidies van verschillende overheden en 0,02% (336 Euro) uit schenking. De subsidies kwamen van verschillende instanties en andere vzw s waarbij het grootste deel ( Euro) van de Vlaamse Gemeenschap. De overige subsidies kwamen van het RIZIV ( Euro), de Vlaamse Gemeenschapscommissie ( Euro), het Nationaal Kankerplan ( Euro), de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Brussel ( Euro), de Stad Leuven + de Stad Genk (2.779 Euro) en van het Fonds Sociale Maribel ( Euro). Hiernaast zijn er nog diverse opbrengsten voor een bedrag van Euro (2,91%) bestaande uit recuperatie van kosten en inschrijvingsgelden. Inkomsten voor tuberculosebestrijding en rookstopbegeleiding in 2017 De VRGT valt voor haar activiteiten tuberculosebestrijding en rookstopbegeleiding grotendeels terug op subsidies. De overige inkomsten werden gehaald uit prestaties voor derden, inschrijvingsgelden, recuperatie van kosten en sponsoring. Brussel Specifiek voor de tuberculosebestrijding in Brussel zijn de inkomsten uit subsidie van de Brusselse overheden te beperkt ten opzichte van de uitgaven. Het is dankzij de inkomsten uit RIZIV-projecten dat het tekort voor personeel werd aangevuld. Het Agentschap Zorg en Gezondheid droeg in % bij voor de werking in Brussel. Inkomsten voor tuberculosebestrijding in Brussel, % 28% 4% 24% 3% 3% 56% 18% 24% 20% Subsidie Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid FOD, RIZIV-projecten, NKP Subsidie Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Subsidie Vlaamse Gemeenschapscommissie Andere inkomsten Subsidie van het Agentschap Zorg en Gezondheid Subsidie van de VGC Subsidie van de GGC RIZIV-project BELTA TB-net, loon RIZIV-project BELTA DOT, loon 26

29 Uitgaven De bedrijfskosten omvatten een totaal van Euro. Als dienstverlenende organisatie kende de VRGT een grote personeelskost, nl. 80,12% ( Euro). De diensten en diverse goederen waren goed voor 17,94% ( Euro) en afschrijvingen voor 1,63% ( Euro). De andere bedrijfskosten bedroegen Euro of 0,31%. Tuberculosebestrijding In het kader van de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap, het Agentschap Zorg en Gezondheid, verdelen de uitgaven zich over verschillende resultaatgebieden. Het grootste deel van de subsidie werd besteed aan de doelgroepgerichte dienstverlening en aan de systematische screening van de risicogroepen (gevangenen, gedetineerden, recidivisten en asielzoekers). Wegens het afschaffen van de periodieke screening van asielzoekers in 2016, waren de uitgaven voor systematische screening beduidend lager dan voorgaande jaren Uitgaven voor tuberculoseactiviteiten in voorgaande drie jaren 0 Screening van risicogroepen Doelgroepgerichte dienstverlening Vorming van intermediairen Bron- en contactonderzoeken Opvolging van tuberculosebehandeling Beheer van het tuberculoseregister Wetenschappelijke ondersteuning Overleg Agentschap Uitgaven tuberculosebestrijding in Brussel Het grootste deel van de personeelskosten voor Brussel werd gedragen door de RIZIV-projecten (63%). De Vlaamse Gemeenschap nam 27% van de totale werkingskosten voor Brussel op haar rekening. Uitgaven tuberculosebestrijding voor Brussel Werking Personeel Alg. kosten RIZIV-project RIZIV-project BELTA DOT BELTA TB-NET VGC GGC Uitgaven Rookstopbegeleiding VAZG In het kader van de beheersovereenkomst met het Agentschap Zorg en Gezondheid voor de tabakspreventie in Vlaanderen, voerde de VRGT een aantal opdrachten uit en ontving hiervoor een subsidiebedrag van Euro. Deze middelen werden besteed aan de interuniversitaire permanente vorming met getuigschrift tabakologie en rookstopbegeleiding (cursus), het verenigen van tabakologen, de deskundigheidsbevordering en de kwaliteitsborging van tabakologen. De kosten voor het uitwerken van de overgangsmaatregel voor artsen konden voor het grootste deel worden opgevangen door de minder uitgaven op andere activiteitendomeinen. Uitgaven rookstopbegeleiding 2017 Inkomsten uit inschrijving, sponsoring, Begroot Uitgaven Cursus tabakologie Deskundigh.bevordering tabakologie 8560, , , , , ,43 Kwaliteitsborging tabakologie 23726, , ,00 Verenigen tabakologen 40166, ,00 Overgangsmaatregel artsen 33442,

30 Balans Resultatenrekening ACTIVA VASTE ACTIVA Materiële vaste activa Financiële vaste activa VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen op ten hoogste één jaar Geldbeleggingen Liquide middelen Overlopende rekeningen TOTAAL ACTIVA PASSIVA EIGEN VERMOGEN Fondsen van de vereniging Bestemde fondsen Overgedragen winst 0 0 Kapitaalsubsidies 0 0 VOORZIENINGEN Voorzieningen voor risico s en kosten 0 0 SCHULDEN Schulden op meer dan een jaar 0 0 Schulden op ten hoogste één jaar Bedrijfsopbrengsten Omzet Lidgelden, schenkingen, legaten en subsidies Andere Werkingskosten Diensten en diverse goederen Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen Afschrijvingen Voorzieningen voor risico' en kosten Andere werkingskosten Bedrijfsresultaat Financiële opbrengsten Financiële kosten Winst uit gewone bedrijfsuitoefening Uitzonderlijke opbrengsten Uitzonderlijke kosten 0 0 Winst van het boekjaar Overlopende rekeningen TOTAAL PASSIVA Personeel Voor alle activiteiten samen beschikte de VRGT over 20,96 VTE gespreid over 34 personen. Op de tuberculosewerking was in totaal 9,79 VTE verpleegkundigen / sociaal assistenten werkzaam en 2,1 VTE voor administratie / onderhoud / mobiele röntgenunit. Op stafniveau werkten 4,89 VTE (8 personen). Het aantal VTE voor directie, boekhouding en secretariaat bleef net als voorgaande jaren op 2,4 VTE. Tot slot werd 1,78 VTE ingezet voor dienstverlening. Ook de VRGT kent zoals vele andere bedrijven vandaag de vergrijzing van haar personeelsbestand. 60% van de personeelsleden is ouder dan 45 jaar, wat een grote uitdaging vormt voor de volgende jaren. Vooral in het kader van de wetgeving werkbaar en wendbaar werk dienen specifieke maatregelen te worden doorgevoerd waarvan de impact op een kleine organisatie aanzienlijk is. Personeel VRGT % 10% 11% 47% 23% Verpl. / soc. assist. Stafmedew. en artsen Algem. boekh. / dir. / sec. Admin. / onderh. / techniek 28 Dienstverlening

31 Redactie Sandrina Schol, Dr. Wouter Arrazola de Oñate, Françoise Driesens, Kristien Janssens, Nina Segers, Anja Adriaens, Marc Verheyen Verantwoordelijke uitgever Sandrina Schol, VRGT vzw Lay-out Nathalie da Costa Maya, CDCS vzw Juni 2018 c

32 Onze activiteiten werden verwezenlijkt met de steun van: