ONDERWIJSRAAD. Q&teJfa^M* J*-n*~~(* *^ O.R. 1/351 w.o.-r AAN

Transcriptie

1 ONDERWIJSRAAD O.R. 1/351 w.o.-r Bericht op het schrijven van 9 februari 1972, DOW/JW II 's-gravenhage, Bezuidenhoutseweg 125 Q&teJfa^M* J*-n*~~(* *^ 11 april 1972 AAN Betreffende: wijzigingen herstructurering w.o. D/EK Zijne Excellentie de minister zonder portefeuille, belast met de aangelegenheden betreffende het wetenschapsbeleid en het wetenschappelijk onderwijs, Nieuwe Uitleg 1, 's-gravenhage De Eerste Afdeling van de Onderwijsraad heeft met belangstelling kennis genomen van de door u bij het aan de kant vermeld schrijven toegezonden stukken betreffende het wetsontwerp nr , houdende^ wijziging van de VJet op het wetenschappelijk onderwijs in verband met de hervorming van het wetenschappelijk onderwijs (Wet herstructurering wetenschappelijk onderwijs, volgnummers 5 t/m 8). Intussen heeft de Afdeling tevens ontvangen de aanvullende stukken betreffende het gewijzigde ontwerp (II28I - 9 t/m 12). De Afdeling moge vooropstellen, dat het zinvoller ware geweest,wanneer zij in de gelegenheid was gesteld vöór indiening van deze stukken bij de Staten-Generaal haar oordeel ter zake kenbaar te maken. Niettemin is de Afdeling bereid van de haar bij uw schrijven gegeven mogelijkheid gebruik te maken en hierbij nog enige opmerkingen te plaatsen, in de verwachting, dat u ook van dit advies de publikatie zult bevorderen. De tegelijkertijd toegezonden nota "Op weg naar hoger onderwijs nieuwe stijl" (I97I-I972 - II697) is, omdat zij mede betrekking heeft op het hoger beroepsonderwijs, ook aan andere Afdelingen van de Raad ter bespreking doorgezonden. Hieromtrent zal u een afzonderlijk Raadsadvies bereiken. Vanwege de gevraagde spoed zullen de opmerkingen van de Afdeling betreffende het wetsontwerp herstructurering zich in hoofdzaak beperken tot de aangebrachte wijzigingen in het oorspronkelijke ontwerp, waaromtrent zij reeds in eerste instantie adviseerde in haar brief van I9 april 1971, O.R.I/351 W.O. In aansluiting aan dit advies stelt zij met voldoening vast, dat bij de stukken tevens zijn ingediend een tweetal nota's, houdende ramingen van de financiële en kwantitatieve gevolgen van de voorgestelde herstructureringsmaatregelen, zodat daaromtrent meer inzicht wordt geboden. Op deze beide nota's heeft zij echter geen gelegenheid nog afzonderlijk in te gaan. De Afdeling moet tot haar leedwezen constateren, dat het wetsontwerp en de daarbij gevoegde stukken uiteindelijk toch te weinig Men gelieve bij het antwoord dagtekening en nummer van dit schrijven te vermelden » - 10

2 Onderwijsraad vervolgblad nr. 2 O.R.I/35I W.O.-I zekerheid en waarborg geven, dat de doelstellingen van de herstructurering van het wetenschappelijk onderwijs in voldoende mate zullen worden bereikt. Dit geldt in de eerste plaats ten aanzien van de wetenschapsbeoefening. Naar het oordeel van de Afdeling is toch een voorwaarde voor een wezenlijke herstructurering, dat vaststaat dat alle daarvoor in aanmerking komende doctorandi de gelegenheid verkrijgen researchstudent te worden in de zin van het nieuw voorgestelde artikel 24, vijfde lid, c.q. assistent-onderzoeker als bedoeld in het gewijzigde artikel 63«De Afdeling meent, dat het hier gaat om een essentieel aspect van de herstructurering van het wetenschappelijk onderwijs, dat nog niet ten volle tot zijn recht komt. Eerst wanneer daaraan meer reliëf is gegeven, zal er vanuit het gezichtspunt van het wetenschappelijk onderzoek sprake kunnen zijn van voldoende rendement. De Afdeling betreurt het daarom, dat geen gehoor is gegeven aan de suggestie van de Academische Raad daartoe een zekere garantie te bieden, door in het wetsontwerp in elk geval een redelijk minimum percentage te noemen van afgestudeerden, waarvoor een plaats als assistent-onderzoeker ter beschikking zal worden gesteld. In dit verband merkt de Afdeling op, de beperking van de mogelijkheid om research-student te worden tot slechts één jaar na het doctoraal examen (artikel 24, vijfde lid), alleen maar als een verslechtering te zien ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp, waarin geen tijdslimiet werd gesteld en waarbij blijkens de toelichting in ieder geval aan de mogelijkheid van twee jaren werd gedacht. Voor wat betreft de assistent-onderzoeker geeft het nieuwe derde lid van artikel 63 weliswaar een grondslag voor de jaarlijkse bepaling van het aantal beschikbare plaatsen, maar de normen, die daarbij gehanteerd zullen worden, blijven geheel in het duister. Duidelijk is nu alleen, dat deze bepaling centraal zal geschieden in het kader van een meer gecentraliseerd wetenschapsbeleid, dat overigens zijn vorm nog moet vinden. Een tweede, reeds in het vorige Afdelingsadvies naar voren gebracht essentieel punt voor het slagen van een eventuele herstructurering, is de herprogrammering van de examens (artikel 24, derde lid) en van het onderwijs (artikel 59, derde lid). De nota ter aanvulling van de Memorie van Toelichting zegt terecht, dat hieraan hoge eisen moeten worden gesteld, omdat het niet alleen gaat om de programmering per studierichting, maar evenzeer om een nadere bezinning op de relaties met andere studierichtingen. De Afdeling acht het met dit uitgangspunt van hoge eisen echter bepaald niet verenigbaar, dat ten gevolge van de wijziging van artikel IV van het ontwerp, in feite de voor die herprogrammering beschikbare tijd ten minste van twee jaar tot één jaar wordt gehalveerd - hierbij nog aannemende, dat het ontwerp vöér 1 september a.s. wet is geworden. Het is daarom zeer de vraag, of in deze korte tijd onderwijsen examenprogramma's tot stand zullen kunnen komen die aan bedoelde '-! 90

3 Onderwijsraad vervolgblad nr. 3 0.R.1/351 W.O.-I Â hoge eisen voldoen. Is dit geen onderschatting van de moeilijkheden, die blijkens de ervaringen in het verleden aan een meer fundamentele herziening van examenprogramma's kleven? Deze moeilijkheden strekken zich nu bovendien uit over de eveneens te herziene onderwijsprogramma's. Te betwijfelen valt overigens, of het mogelijk zal zijn een nieuw onderwijsprogramma te concipiëren, voordat de examenprogramma's definitief zijn vastgesteld. Een en ander leidt de Afdeling tot grote scepsis ten aanzien van de mogelijkheid van de verwerkelijking van de nu wettelijk voorgestelde verplichting tot herprogrammering véér 1 september 1973» Hierbij komt, dat degenen, die met het geven van het onderwijs zijn belast, voldoende tijd moeten hebben zich voor het cursusjaar 1973/1974 op het onderwijs volgens het nieuwe programma voor te bereiden. Afgezien van de vraag, wat in artikel IV het onderscheid tussen "inwerkingtreding" en "van toepassing zijn" precies inhoudt, moet de Afdeling constateren, dat de hierin aangegeven overgangsregeling meer vragen open laat. Dit artikel geeft namelijk goen overgangsregeling met betrekking tot het nieuwe artikel 24bis ten aanzien van de studenten, die reeds véér 1973 aan hun studie zijn begonnen. Voorondersteld mag toch worden, dat vooral voor degenen, die reeds langer studeren, althans niet abrupt de studieduur wordt verkort. Anderzijds voorziet artikel VI wel in een overgangsregeling ten opzichte van het onderwijsprogramaa voor die studenten. Is een dienovereenkomstige overgangsregeling voor de examens ook niet noodzakelijk? Of is het de bedoeling deze in het academisch statuut vast te leggen? De Afdeling ziet overigens wel in, dat het tijdelijk naast elkaar bestaan van twee onderwijs- en examenprogramma's extra eisen zal stellen aan de instellingen. Niettemin is het een zaak van billijkheid, dat aan in redelijkheid gewekte verwachtingen tegemoet gekomen wordt. Een derde, ook in de reeds genoemde aanvullingsnota terecht als wezenlijk gezien onderdeel van de herstructurering, vormt het post-acade m i s c h onderwijs» De Afdeling heeft reeds in haar vorig advies op het belang hiervan gewezen. Zij betreurt het, dat het advies van de Academische Raad niet is gevolgd om ter zake van de financieringsgrondslag in dit ontwerp tot uitdrukking te brengen, dat van rijkswege een bedrag wordt verstrekt in de investeringen, terwijl van de cursisten een bijdrage kan worden gevraagd in de overige kosten«de Afdeling kan zich niet verenigen met de argumentatie in de toelichting op dit punt. Evenmin als het onderwijs daarvéór, mag naar haar oordeel het post-academisch onderwijs worden beschouwd als uitsluitend iets wat slechts rechtstreeks nut zou hebben voor de beroepsbeoefenaar. Afgezien daarvan, dat aldus wordt voorbijgegaan aan het algemeen culturele aspect en aan het algemeen maatschappelijk nut, ziet zij hierin niet minder een miskenning van het eigen, meer universele karakter van het post-academisch onderwijs, tengevolge waarvan dit er inderdaad om vraagt, dat "indien nodig afstand wordt genomen tegenover al te zeer op onmiddellijk profijt gerichte eisen der samenleving" (Rapport van de "Commissie Algemene Vraagstukken postacademisch onderwijs van de Academische Raad"). Men moet naar haar *-190

4 Onderwijsraad vervolgblad nr. 4 0.R.1/351 w.o.-i oordeel het post-academisch onderwijs plaatsen tegen de achtergrond van de "éducation permanente". Mag bovendien zonder meer voorondersteld worden, dat de cursisten en hun werkgevers in het algemeen als voldoende draagkrachtig kunnen worden aangemerkt, zoals de Nota stelt (blz. 6, l«k*)? Geldt dit bijvoorbeeld voor theologen? Zullen ambtenaren en docenten zonder meer een beroep kunnen doen op hun "werkgevers" voor een bijdrage in hun post-academische "bijscholing"? De Afdeling dringt er bij uwe Excellentie op aan alsnog het afwijzend standpunt ten aanzien van een structurele rijksbijdrage in de kosten van dat onderwijs te herzien* Zij acht het anders niet mogelijk, dat het post academisch onderwijs de hem in de herstructurering toegedachte taak in voldoende mate zal kunnen vervullen* Ä De drie hoofdpunten van uw aanvullende nota heeft de Afdeling met het vorenstaande kortelings aan haar oordeel onderworpen* Voor het overige brengt zij nu nog de volgende opmerkingen naar voren* a) De toelichting bij de nota van wijzigingen (stuk nr. 8) zegt bij artikel 4 uitdrukkelijk, dat de aanvang van de tweede studie na de eerste - ongeacht of de laatste tot het doctoraal examen heeft geleid als student niet meer mogelijk is. De Afdeling leest echter in artikel 77tsr, onder a, tweede volzin, dat hierop in individuele gevallen uitzondering mogelijk is* Of kunnen degenen, die een tweede studie na hun doctoraal examen aanvangen, slechts toehoorders zijn in de zin van artikel 77çuater, tweede lid (zie ook het derde lid van dit artikel)? Dit laatste zou dan betekenen, dat zij in ieder geval geen gebruik mogen maken van de voorzieningen, welke ten behoeve van de studenten zijn getroffen* Bovendien valt in dat geval te vrezen, dat ook in de onderwijsvoorzieningen onvoldoende met hen rekening zal worden gehouden* De Afdeling is van oordeel, dat het gewenst is voor bonafide gevallen de mogelijkheid van een tweede studie volledig open te houden. Zij ziet ook eerder een grotere maatschappelijke behoefte daaraan ontstaan, mede gelet op de ontwikkelingen in de weten- ^) schappen; zij denkt hierbij met name aan een tweede studie naast theologie of wijsbegeerte dan wel aan een studierichting, die multidisciplinair verbonden is met de eerstgekozen studierichting. De Afdaling acht het evenzeer juist voor de meer begaafden van belang, dat het mogelijk blijft desgewenst naast de eerste met een tweede studie te beginnen. Zij dringt ook op deze grond op versoepeling van de regeling aan* b) De Afdeling ziet in de nadere wijziging van artikel 77bis, derde lid, eveneens een ongewenste verslechtering ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp, dat het immers mogelijk maakte gedurende de propaedeuse fase elke andere studierichting te kiezen* Zij stelt daarom voor deze wijziging, welke ook niet wordt gemotiveerd, ongedaan te maken* In dit verband merkt zij nog op, dat zij het hogelijk betreurt, dat een verandering van studiekeuze na de propaedeuse vrijwel buitengesloten is, vooral ook gezien de ervaringen in de *190

5 > Onderwijsraad vervolgblad nr. 5 O.R.I/35I W.O.-I faculteit van de letteren, waar studieverandering na het kandi-»* * 1 - ~ daadsexanen geen uitzondering is* c) De Afdeling wijst erop, dat met name voor de faculteit der letteren de eis van de verkorte studieduur nog zwaarder gaat gelden, nu blijkens de toelichting vooralsnog ook de verkrijging van de pedagogisch-didactisohe aantekening verbonden blijft aan een doctoraal getuigschrift (artikel 32, derde lid)* Blijkens de toelichting (no. 8) is deze regeling gegrond op "de bescheiden omvang die de pedagogisch-didactische training tot op heden heeft". Wordt hierdoor een eventueel wenselijk geoordeelde uitbreiding van deze training niet reeds bij voorbaat geblokkeerd? d) In het nieuwe artikel 32 (artikel I, onderdeel I van het ontwerp) staat in het eerste lid "de hoedanigheden" in plaats van "de hoedanigheid" e) De vraag laat zich stellen, of de selecterende werking van het propaedeutisch examen ingevolge het wetsontwerp, waarvan de Afdeling een vrij hoge drempelfunctie meende te mogen verwachten, voor hen, die tot de doctoraal studie zijn toegelaten niet tot een geringere afval zal leiden dan in de berekeningen van de Nota-De Vries is aangenomen* Samenvattend stelt de Afdeling, dat er ten aanzien van wat de drie gewichtigste onderwerpen zijn van uw wijzigingen ter zake van het wetsontwerp herstructurering wetenschappelijk onderwijs, te weten«het post-doctorale onderzoek, de herprogrammering en het post-academisch onderwijs, het wetsontwerp geen wezenlijke verbeteringen behelst en op de genoemde punten te weinig houvast biedt, hetgeen de Afdeling toch wel belemmert om zonder meer een positief oordeel omtrent de inhoud on strekking van ui* voorstel uit te spreken* Wellicht wordt het ontwerp meer aanvaardbaar door een voorafgaande erkenning, dat het voorstel weliswaar geen basis vormt voor een optimale herstructurering, maar dat in het licht van de omstandigheden en van de noodzaak tot sterke bezuiniging vooralsnog niet verder kan worden gegaan* Overigens zijn ook dan de door het ontwerp geschapen onzekerheden en de daaruit voortvloeiende onrust nog niet weggenomen. Namens de Eerste Afdeling, (prof.çlr. I.A.Diepenhorst) roorzittor (mr. H.Drop) secretaris *190