De Defensienota: een nieuw perspectief voor de krijgsmacht

Transcriptie

1 Verslag Symposium: De Defensienota: een nieuw perspectief voor de krijgsmacht In samenwerking met: Ministerie van Defensie Maandag 15 januari Perscentrum Nieuwspoort, Den Haag Op maandag 15 januari 2018 organiseerde de Atlantische Commissie in samenwerking met het ministerie van Defensie het symposium De Defensienota: een nieuw perspectief voor de krijgsmacht, in Nieuwspoort (Den Haag). Het regeerakkoord bracht verfrissend nieuws: voor het eerst in decennia wordt er weer geïnvesteerd in Defensie. Deze investeringen zijn niet uit de lucht gevallen en houden verband met de instabiele internationale veiligheidssituatie. Dreigingen vanuit alle hoeken van de wereld nemen toe, ook in Europa en zijn nabije omgeving, en onze veiligheid staat daarmee op het spel. Zowel in Nederland als in Europa moet veiligheid hoger in het vaandel komen te staan. Defensie speelt daarin een cruciale rol. Het nieuwe perspectief Ank Bijleveld, minister van Defensie, opende het symposium met een toespraak waarin ze duidelijk maakte dat de grens voor Defensie is bereikt. Er kan niet meer bezuinigd worden op Defensie onder het motto: meer doen met minder. Defensie is de enige uitvoerende overheidsdienst met een grondwettelijke taak. Bijleveld benadrukte dat de veiligheidssituatie de afgelopen vier jaar drastisch is veranderd en dat we onze veiligheid niet zomaar voor lief kunnen nemen. Volgens de minister moet er een krijgsmacht komen die veelzijdig inzetbaar blijft. Dit betekent ook dat de krijgsmacht moet worden versterkt en gemoderniseerd. Daarbij moeten we realistisch blijven: de 1,5 miljard euro aan investeringen is een goed begin. Daarom Wat we vandaag beslissen, raakt de krijgsmacht van 2050 vindt de minister dat er in lange lijnen gedacht moet worden: wat we vandaag beslissen, raakt de krijgsmacht van Er moet ook nee worden gezegd wanneer iets niet uitvoerbaar is. Ook moet er meer worden samengewerkt in de NAVO en de EU, iets waarin Nederland samen met Duitsland, Noorwegen en België een voortrekkersrol heeft die vooral behouden moet blijven. Ten slotte moet er ook in eigen land intensiever worden samengewerkt met andere overheden, het bedrijfsleven en de wetenschap. Wij hebben dat nodig om bij te blijven met wat er verandert in onze maatschappij, in de technologie en in de internationale verhoudingen, aldus de minister.

2 De toespraak van minister Bijleveld werd gevolgd door vijf pitches door deskundigen, korte presentaties van maximaal vijf minuten. Deze brachten een grote diversiteit in perspectieven en gestelde prioriteiten op Defensie. Een deskundige visie Sabine Mengelberg, universitair docent Internationale Veiligheidsstudies aan de Nederlandse Defensie Academie in Breda, trapte af met haar pleidooi voor een meer gestructureerde Defensienota Om haar argument te versterken schetste ze een scenario in 2028, waarin de EU niet meer bestaat en conflicten tussen noord-zuid en oost-west niet ontbreken. Wat hadden we in 2018 beter moeten doen? Haar antwoord: ideeën en concepten niet uitsluitend op papier zetten, maar een duidelijke visie en strategie ontwikkelen, Wat hadden we in 2018 beter moeten doen? betere samenwerking tussen de NAVO en EU opzetten, en tot slot een situatie creëren waarin Nederland niet alleen bruggenbouwer, maar ook voortrekker is. Timo Koster, directeur Defense Policy and Capabilities op het hoofdkwartier van de NAVO, volgde haar op. Hij pleitte vooral voor meer geld, een hogere gereedheid, een hogere reactiesnelheid en een toenemend voortzettingsvermogen: afschrikking is immers een kwestie van lange adem, stelde Koster. Daarnaast noemde hij ook weerbaarheid: Nederland moet kunnen blijven functioneren in tijden van crisis. Dit is echter een whole of government -taak en die ligt niet alleen op de schouders van Defensie. Wat hij dan wel specifiek van de Defensienota verwachte? Duidelijkheid over wat Nederland gaat aanschaffen, hoe Defensie banden zal aanhalen met andere actoren en de start van een dialoog over de-escalatie, wapenbeheersing en ontwapening.

3 Hierna was het de beurt aan Ko Colijn, onderzoeker aan Instituut Clingendael. Hij bracht zijn pitch, zogezegd, in de vorm van een column. Wat hem betreft was het glas halfleeg, refererend aan de minister, die het glas juist als halfvol zag. Durf out of the box te denken, was zijn motto: het nieuwste is niet altijd het beste, wel het duurste. En daarbij, liever twee keer goed, dan drie keer half, aldus Colijn. Zijn voorstellen voor de Defensienota 2.0 : niet overal Defensie, dat zou ongeloofwaardig zijn, maar een landmacht samen met onze Duitse buren en het op korte termijn op orde brengen van onze krijgsmacht. Jean Debie sprak vervolgens vanuit zijn positie als voorzitter van de Vakbond voor Burger en Militair Defensiepersoneel (VBM). Het grootste probleem in zijn ogen? De vacatures die Defensie momenteel beschikbaar heeft. De instroom is te klein, de uitstroom te groot, beargumenteerde Debie. Wat kan er beter? Het wervingsproces van militairen, het uitvalpercentage van militairen in opleiding, het lage uurloon, de concurrentie met het bedrijfsleven en de bestedingen aan personeel. Hij gaf concrete voorbeelden waar velen misschien niet aan zouden denken, zoals goede wifi-voorzieningen voor militairen op missie. Jaren geleden behoorde Defensie nog tot de top- 5 van beste werkgevers, stelde Debie, nu is dit lang niet meer het geval. De laatste pitch kwam van Pieter Cobelens, oud-directeur van de MIVD. Hij sprak over het belang van cybersecurity, een onderwerp dat verandert terwijl je praat. Hij stelde dat cybersecurity niet goed is georganiseerd, cyberinitiatieven versplinterd zijn en dat er te weinig cyberkennis is op Nederlandse ministeries. Nederland moet het cyberdomein net zo organiseren als de fysieke veiligheid, stelde Cobelens, met een veilige dataopslag en zogeheten cyber offense. Er moet meer geld worden geïnvesteerd in cybersoldaten en IT-kenners en de publiek-private samenwerking moet worden verbeterd, beargumenteerde Cobelens. Hiermee kan een Nederlandse brain drain worden voorkomen en kan Nederland uitgroeien tot een ware cyberpower. De stem uit de Kamer Na de pitches kregen vier Kamerleden de mogelijkheid te reageren op vragen van de dagvoorzitter, afkomstig uit zowel de pitches als het smartphone-rijke publiek dat door middel van het programma Buzzmaster digitaal vragen kon stellen. Op de vraag wat voor hen prioriteit heeft, antwoordden alle Kamerleden dat personeel centraal staat. Isabelle Diks (Tweede Kamer, GroenLinks) beargumenteerde dat het imago van Defensie onder druk staat. Defensie moet weer een aantrekkelijke werkgever worden, aldus Jonge militairen zijn goud waard meest sexy prioriteit, maar is desondanks hard nodig. Dit werd bekrachtigd door Hanke Bruins Slot (Tweede Kamer, CDA) die onderstreepte dat juist jonge militairen op dit moment goud waard zijn. Frank van Kappen (Eerste Kamer, VVD) herinnerde de panelleden aan het belang van Jaren geleden behoorde defensie nog tot de top 5 van beste werkgevers Diks. Herman Schaper (Eerste Kamer, D66) was het met haar eens: personeel is wellicht niet de

4 materieel: goed personeel heeft immers goed materiaal nodig, aldus Van Kappen. Het belangrijkste, stelde Van Kappen, is een waar Deltaplan voor Defensie. De doelstellingen naar voren gebracht in de pitches zijn tenslotte niet in drie en een half jaar te fixen maar hebben een langjarenplan nodig. Daarnaast vroeg Van Kappen om de doelpalen niet constant te verzetten, verwijzend naar de stroom van reorganisaties waar Defensie de afgelopen jaren aan onderhevig was. Maar wat hebben mensen van Defensie nu nodig van de politiek? Bruins Slot, zelf uitgezonden naar Afghanistan, pleitte voor een focus op het behouden van het personeel en Defensie is een mogelijkheden tot maatwerk. Defensie is een prachtig bedrijf en Nederland prachtig bedrijf zal hier dan ook veel voor uit de kast moeten gaan trekken, maar een flexibel personeelssysteem is een in beton gegoten concept waar je geen kant mee op kan, beargumenteerde zij. Defensie heeft momenteel geen geweldige naam als werkgever, daar waren allen het over eens. Echter de grote angst, volgens Van Kappen, is dat we in de noodzaak het personeelstekort te dichten de keuringseisen gaan verlagen. Dat is echt de hond in de pot, dat moeten we nooit doen, aldus Van Kappen. Een betere oplossing, zo legde hij uit, is kijken waar het personeelstekort nu vandaan komt. Zo zou bijvoorbeeld de opleidingstijd verlengd kunnen worden om meer kennis en conditie onder jonge militairen op te bouwen. De adaptieve krijgsmacht moet ook meer worden dan een concept alleen, daarbij moet het minder lastig worden om terug te keren naar Defensie na een periode van afwezigheid, voegde Diks daar aan toe. Maar welk profiel van de krijgsmacht heeft de politiek dan voor ogen en welke rol spelen samenwerkingsverbanden met andere actoren hierin?, vroeg dagvoorzitter Sophie Derkzen. Schaper pleitte voor een ontwikkeling van een Europese defensiecapaciteit in samenhang met de NAVO, nu de band met Amerika niet meer zo stevig is als voorheen. We moeten niet een soort eenzame vlag van Atlantische samenhang wapperen, maar de vlag van Europa als relevante militaire speler op het wereldtoneel, stelde Schaper. Diks was daar schichtiger over, hoewel ook zij pleitte voor een Europees leger, was deze toekomst bij haar verder weg dan Schaper in gedachten had. Afhankelijk worden van anderen waar men niet zodanig mee geïntegreerd is, betitelde Diks als te gevaarlijk. Als je alleen modules kan aanleveren voor het uitdelen van sinaasappels en schoolboeken, ja dat is geen krijgsmacht We moeten niet een soort eenzame vlag van Atlantische samenhang wapperen Van Kappen was het grotendeels eens met Schaper en stelde dat Nederland een modulaire krijgsmacht nodig heeft als het adaptief wil zijn. De krijgsmacht moet in staat zijn in wisselende bondgenootschappelijke verbanden op te treden: niet alleen in NAVO- maar ook EU-, VN- en Coalition of the Willing -verband, iets wat Schaper tijdens het debat een legodoos-aanpak noemde. Schaper stelde wel dat een universele Nederlandse aanwezigheid op het allerhoogste geweldsniveau te hoog gegrepen is en dat Nederland dus keuzes moet maken, iets waar Van Kappen het niet mee eens was. Als je alleen modules kan aanleveren voor het uitdelen van sinaasappels en schoolboeken, heb je geen krijgsmacht, stelde hij. Als Nederland niet op het hoogste gedeelte van het geweldsspectrum opereert heeft dat een prijs: het betekent dat je niet bereid bent op het allerhoogste niveau financiële, militaire en ook morele risico s te delen en dat is een belangrijk onderwerp, aldus Van Kappen. Er waren vanzelfsprekend ook vragen over een andere recente gebeurtenis: Brexit. Wat heeft dit voor invloed op de samenwerking met het Verenigd Koninkrijk en in een breder aspect, de Europese samenwerking op het gebied van defensie? Bruins Slot benadrukte dat, hoe Brexit ook zal landen, de

5 banden met het Verenigd Koninkrijk niet snel zullen verdwijnen omdat ook landen buiten de EU kunnen deelnemen aan de permanent gestructureerde samenwerking. Van Kappen onderstreepte daarbij het belang van samenwerking met de Britten. Als de Engelsen ook op veiligheidsgebied uit Europa vallen hebben we een ramp van Bijbelse proporties, stelde hij. Zeker nu Nederland ook niet meer kan vertrouwen op de Amerikanen om de kastanjes uit het vuur te halen, wordt het tijd dat Europa zijn eigen capaciteiten opbouwt. Maar, stelde Van Kappen, wat we ook denken van Trump, we kunnen de Amerikanen voorlopig niet missen door het gebrek aan hard power in Europa. Als de Engelsen ook op veiligheidsgebied uit Europa vallen hebben we een ramp van Bijbelse proporties We moeten de grondwet als uitgangspunt blijven nemen en daarnaast een focus leggen op innovatie en een langetermijnperspectief Op de vraag of Nederland, gelet op de beperkte middelen, zich niet moet concentreren op de eerste hoofdtaak van de NAVO en dus vredesmissies moet terugschroeven, benadrukte Bruins Slot dat het belangrijk is de grondwet als uitgangspunt te blijven nemen. Daarnaast pleitte zij voor een hoger strategisch denkniveau en een langetermijnperspectief, wat deed denken aan het Deltaplan voor Defensie eerder geopperd door Van Kappen. Defensie moet innoveren en bouwstenen aanleggen voor de toekomst, niet alleen voor het hier en nu. Of die 1,5 miljard euro extra voor Defensie dan voldoende is? Natuurlijk niet, aldus Bruins Slot, maar het glas is wel halfvol. Het belangrijkste is dat Defensie dit nieuwe budget op een gestructureerde manier uitgeeft, stelde Diks. Bruins Slot noemde het uitgeven van het extra geld een uitdaging. Gelukkig stelden Schaper en Van Kappen het Nederlandse publiek nog enigszins gerust: we hebben, aldus beiden, nog steeds een goede reputatie op het gebied van defensie. Er is nog hoop voor de Nederlandse defensie, aldus Schaper. We moeten alleen, stelde Bruins Slot, overgaan van het gebruik van het woord ambitie naar een ander woordgebruik dat meer aansluit bij de dreigingen om ons heen. We moeten uitdragen hoe belangrijk het is dat wij veilig wonen en werken, dat wij veiligheid nodig hebben. Dan hebben we pas goede ziekenhuizen, onderwijs voor onze kinderen en dan kunnen we pas veilig over straat gaan, stelde Bruins Slot. De luiken bij Defensie staan open Minister Bijleveld sloot het symposium af met een belangrijke boodschap: de luiken bij Defensie staan open, alleen zo kan het ministerie zijn draagvlak vergroten. De Defensie van de toekomst, aldus Bijleveld, kent materieel, personeel, toekomstgericht nadenken en een internationale strategie. En inderdaad, het was niet goed om in ambities te spreken. Het moet niet bij ambities blijven, Nederland moet dingen realiseren. Maar, merkte zij op, Nieuwspoort stond op 15 januari toch een beetje in het teken van de believers. Misschien is het goed om juist ook eens met de non-believers te praten, aldus Bijleveld. Lisa Compter en Nienke Dek