Hierna volgend artikel is afkomstig uit:
|
|
- Mirthe Smets
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 vakblad voor natuurbehoud en -beheer, sinds 1896 Hierna volgend artikel is afkomstig uit: Doelstelling van De Levende Natuur Het informeren over ontwikkelingen in onderzoek, beheer en beleid op het gebied van natuurbehoud en natuurbeheer, die van belang zijn voor Nederland en België. De artikelen zijn vooral gebaseerd op eigen ecologisch onderzoek, ervaring of waarneming van de auteurs. De Levende Natuur verschijnt 6x per jaar, waaronder tenminste één themanummer. U kunt zich abonneren via onze website: lezersservice.php of deze bon opsturen naar: Abonnementenadministratie De Levende Natuur Antwoordnummer WB Zwolle Tel administratie@delevendenatuur.nl JA naam: adres: postcode: woonplaats: telefoon: Ik machtig De Levende Natuur om het abonnementsgeld af te schrijven van rekening: bank/giro: naam: plaats: datum: Graag aankruisen: ik wil graag een abonnement op De Levende Natuur handtekening: proefabonnement 10,- (drie nummers) particulier 35,- (NL + B) overige landen 45,- instelling/bedrijf 60,- student/promovendus 12,50* * (max. vier jaar; graag kopie college- of PhD kaart bijvoegen) Na vier jaar gaat dit abonnement automatisch over in een regulier abonnement. De prijsontwikkeling kan het stichtingsbestuur dwingen de tarieven aan te passen. Tevens bent u gerechtigd om uw bank opdracht te geven het bedrag binnen 30 dagen terug te boeken.
2 Tapuiten en duinbeheer in de Noordkop Tapuit Weinig vogelsoorten zijn in Nederland zo afhankelijk van open, droge duingraslanden als de tapuit (Oenanthe oenanthe). Het is een zangvogel die van april tot en met augustus in de Nederlandse broedgebieden aanwezig is, terwijl de winter wordt doorgebracht in de Afrikaanse Sahel. Het voedsel bestaat uit allerlei ongewervelden, die op de karakteristieke rennen-stoppen-pikken wijze worden verzameld, op of in de bodem. De nesten worden in de duinen vooral in konijnenholen gemaakt. De meeste tapuiten beginnen in de eerste week van mei met de eileg. Veelal wordt één broedsel groot gebracht, soms twee. Sinds 1980 is de tapuit als broedvogel sterk in aantal afgenomen (fig. 1). Van de enkele duizenden paren in de jaren 70 waren er hooguit over in en in Daarna fluctueerde de populatie rond dit niveau (2016: ). Op de nieuwe Rode Lijst staat de tapuit nog altijd te boek als bedreigd (van Kleunen et al., 2017). De verspreiding is de afgelopen decennia gekrompen en steeds verder in noordelijke richting opgeschoven, zowel in de binnenlandse heidegebieden als in de kustduinen. Chris van Turnhout, Frank Majoor en Tim Zutt De smalle duinstrook tussen Den Helder en Callantsoog herbergt ongeveer 20% van de Nederlandse broedpopulatie van de tapuit. Het is daarmee het grootste resterende bolwerk van de soort in Nederland. Sinds 2007 worden hier de aantallen, het broedsucces en de overleving gevolgd, mede in relatie tot de verschillende beheermaatregelen die worden uitgevoerd om de tapuit en haar habitat te behouden. Dat levert kennis op die nodig is om de momenteel zeer ongunstige staat van instandhouding van de tapuit ( te kunnen verbeteren. De oorzaken van de afname zijn globaal bekend. Door het actief vastleggen van de kustlijn en atmosferische stikstofdepositie zijn lage, open en kruidenrijke duin- en heidevegetaties gaandeweg vervangen door hoge, gesloten vegetaties met grassen en struwelen. Ook heeft de achteruitgang van konijnen een belangrijke rol in de vergrassing gespeeld. De aantallen hiervan fluctueren periodiek als gevolg van virusziekten, zoals myxomatose (voor het eerst in 1953) en het viraal haemorrhagisch syndroom (VHS/RHD1, rond 1990). Door de vergrassing is niet zozeer het prooi-aanbod, maar met name de toegankelijkheid van prooidieren voor foeragerende tapuiten een probleem geworden: ze kunnen in vergraste vegetaties letterlijk niet uit de voeten (van Oosten et al., 2014). Daarnaast spelen andere factoren die (lokaal) van invloed zijn op de resterende, vaak geïsoleerd van elkaar liggende populaties, zoals predatie, ophoping van dioxines in bodem(dieren), het beperkte dispersievermogen van de soort, genetische diversiteit (van Oosten, 2015) en recreatie, met name als deze een onvoorspelbaar karakter heeft (bijv. hoge druk ook buiten de paden; van Turnhout, 2009). Studiegebied Noordduinen Natura 2000-gebied Duinen Den Helder Callantsoog ( Noordduinen ) bestaat grotendeels uit een ongeveer 12 kilometer lange en slechts 300 meter brede strook van twee duinenrijen. Daartussen liggen kalkarme, kortgrazige duingraslanden met vaak een hoge bedekking van duinroos (foto 1). Verspreid komen duinheide en natte duinvalleien voor. Struwelen zijn schaars. De unieke openheid van het gebied wordt deels verklaard door het nog veel langer dan in de meeste andere duingebieden aanwezig zijn van een omvangrijke en stabiele populatie konijnen. Sinds 2006 zijn echter ook hier de aantallen konijnen sterk afgenomen (fig. 2), in het zuidelijk deel sterker dan in het noordelijk deel. In 2017 werden de laagste aantallen sinds 2004 geteld; bovendien werd de ziekte RHD2 in de populatie aangetroffen. In recente jaren zijn hierdoor steeds meer gebiedsdelen vergrast geraakt. Hiermee lijken de Noordduinen het algemene patroon te volgen: regionale en lokale trends in aantallen tapuiten en konijnen komen sterk overeen, waarbij de afname van de tapuit steeds vijf tot tien jaar later inzet (van Turnhout et al., 2007; Versluijs et al., 2008). Een belangrijke beheerdoelstelling in de Noordduinen is de uitbreiding en het herstel van de kwaliteit van grijze duinen, ook als habitat van de tapuit ( In juni 2017 tekenden Provincie Noord- Holland, Landschap Noord-Holland en de gemeenten Den Helder en Schagen een convenant ter bescherming van de tapuit, met als ambitieuze doelstelling het realiseren van 100 broedparen in Om vergrassing en verstruweling tegen te gaan zijn verschillende beheermaatregelen uitgevoerd. In 2010 is in het kader van een LIFE-project het voormalige militaire schietterrein Botgat index Fig. 1. Geïndexeerde aantalsontwikkeling van de tapuit als broedvogel in Nederland in (gegevens Sovon). Tussen 1960 en 1980 nam de tapuit in de duinen toe in aantal (Sovon, 2002). aantal Fig. 2. Aantalsontwikkeling van de konijnenpopulatie in de Noordduinen op basis van transecttellingen in het voorjaar (data T. Leentvaar/Landschap Noord-Holland). 124 De Levende Natuur - jaargang nummer 3
3 Foto 1. Karakteristiek tapuithabitat in de Noordduinen (foto: Chris van Turnhout). opnieuw ingericht. Alle bebouwing en verharding zijn tot op het minerale zand uit het terrein verwijderd (in totaal 41 ha), teneinde een natuurlijker en dynamischer duingebied te creëren. De sterke verstuivingsdynamiek die op gang kwam leidde echter tot overlast en is binnen een jaar (dus in 2011) weer aan banden gelegd door het opbrengen van strooisel op de zandige delen. In de winter van 2014/15 is een ander deelgebied begraasd met een gescheperde kudde schapen (25 ha) en is hier ook pleksgewijs gechopperd (4 ha). In nog weer andere deelgebieden is diezelfde winter ruim 1100 meter aan wandelpaden verwijderd, waardoor de recreatiedruk en spreiding van recreanten over het terrein afnamen. Begin 2017 is opnieuw op verschillende locaties kleinschalig gechopperd en gemaaid. Veldwerk Sinds 2007 is de populatie tapuiten in de Noordduinen jaarlijks onderzocht, met uitzondering van Vanaf april zijn nesten gelokaliseerd op basis van de aanwezigheid van territoriale vogels. In ongeveer 90% van de gevallen worden nesten gevonden, wanneer ze eieren of jongen bevatten. De resterende succesvolle broedparen worden na het uitvliegen van de jongen in kaart gebracht, wanneer ze eigenlijk nauwelijks meer aan de aandacht van de onderzoeker kunnen ontsnappen. Het verloop en resultaat van de broedpogingen is gevolgd door nestholen wekelijks te controleren. De laatste controle vindt plaats nadat de nestjongen het nest definitief hebben verlaten. Wanneer ze minimaal een week oud zijn, zijn de nestjongen gemeten, gewogen en voorzien van individuele kleurringcombinaties (drie kleurringen en een aluminium ring), in totaal ruim 100 per jaar. Volwassen vogels zijn met klapnetjes gevangen en gekleurringd (foto 2). De kleurringcombinaties zijn gedurende de rest van het broedseizoen en in volgende broedseizoenen veelvuldig in het veld afgelezen. Hiermee worden gegevens verkregen over frequentie van tweede en vervolglegsels, dispersie en overleving. Door de ontwikkelingen in aantallen en broedsucces uit te splitsen naar deelgebieden, kunnen de effecten van de uitgevoerde beheermaatregelen worden geëvalueerd, waarbij de deelgebieden zonder ingrepen gezamenlijk als referentie dienen. Aantalsverloop en broedsucces In varieerde het aantal territoriale tapuiten in de Noordduinen tussen de 47 en 67 (fig. 3). Van 2007 tot 2012 namen de aantallen toe, daarna vielen ze weer terug naar het niveau uit de beginjaren van het onderzoek. Ook op de langere termijn, dus vóór 2007, fluctueren de aantallen zonder duidelijke trend (gegevens R. Brouwer, H. Bouma). Recent is het aandeel territoria waarin we geen nest konden vinden toegenomen. Het is vaak lastig in te schatten in hoeverre de tapuiten in deze territoria daadwerkelijk niet tot nestbouw of eileg zijn overgegaan, of dat hun nesten al snel na de eileg zijn mislukt, dus nog voordat we ze konden vinden. Er is dan ook meer aan de hand met de populatie dan het min of meer stabiele aantalsverloop sinds 2013 suggereert. Dit blijkt uit de veranderingen in broedsucces, en daarom is het belangrijk om ook de onderliggende demografie van de populatie te monitoren. Het gemiddeld Foto 2. Gekleurringde volwassen man tapuit in duinroosvegetatie (foto: Tim Zutt). De Levende Natuur - mei
4 aantal 7 aantal uitgevlogen jongen per broedpaar (incl. tweede broedsels; in sommige jaren brengt tot 20% van de paren met succes een tweede broedsel groot) per jaar bleek in veel hoger dan in : 3,9 in de eerste periode versus 2,6 in de tweede periode (fig. 4). Dit wordt niet veroorzaakt door een verschil in het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen per succesvol nest; dat is gedurende de hele onderzoeksperiode behoorlijk stabiel (gemiddeld 4,6 in versus 4,8 in ). Voedselgebrek lijkt daarmee niet het grootste knelpunt in recente jaren. Het wordt wel veroorzaakt door het aandeel succesvolle nesten, de nesten die minimaal één uitgevlogen jong opleveren. Dat is ten opzichte van de jaren voor 2012 met ongeveer 40% afgenomen, en is ook veel lager dan in de Eierlandse duinen op Texel in 2016 en 2017 (van Turnhout & Majoor, 2017). Een steeds groter deel van de nesten leverde dus geen uitgevlogen jongen op. Van bron naar put Op basis van de terugmeldingen (aflezingen) van in eerdere jaren gekleurringde vogels hebben we berekeningen gedaan aan de jaarlijkse sterfte van tapuiten. Hoewel jaarlijkse schommelingen groot kunnen zijn (slechte jaren waren bijvoorbeeld 2008/09, 2011/12 en 2012/13), bleek de overleving in de periode niet structureel te zijn veranderd. Gemiddeld 26% van de uitgevlogen jongen is het volgende broedseizoen nog in leven, tegen 53% van de volwassen tapuiten. Zonder immigratie vanuit andere gebieden zijn dan minimaal 3,6 uitgevlogen jongen per paar nodig om de populatie stabiel te houden, zo leert doorrekening van een eenvoudig populatiemodel (van Turnhout & Majoor, 2015). Dit broedsucces werd in alle onderzoekjaren vóór 2012 (ruimschoots) gehaald, maar in geen van de jaren daarna. Het is daarom opmerkelijk dat de populatie sinds 2013 niet sterker is afgenomen. Waarschijnlijk is dit een gevolg van immigratie, dus vogels van buiten die zich in het studiegebied vestigen. Dit is opmerkelijk, want voorheen fungeerden de Noordduinen juist als een bronpopulatie (source), die zelf voor aanvulling van andere populaties zorgde (van Oosten et al., 2015). Tegenwoordig is juist sprake van een putpopulatie (sink), die wordt aangevuld met tapuiten afkomstig uit andere populaties. Tot 2012 vestigden zich regelmatig jongen, geboren in de Noordduinen, in latere jaren elders als broedvogel (6 in Noordhollands Duinreservaat, 1 Pettemerduinen, 2 Texel). Van de Fig. 3. Verloop van het aantal territoria van de tapuit in de Noordduinen (Callantsoog Den Helder) in De stippellijn betreft uitsluitend de territoria waarin ook een nest is gevonden. Uit 2010 zijn onvoldoende gegevens beschikbaar. uitgevlogen jongen/vrouwtje gekleurringde jongen die sinds 2012 werden geboren is er echter geen later teruggemeld als broedvogel in een ander gebied. Voorts wijst het hoge aandeel ongeringde vogels, dat recent bij de aanvang van het broedseizoen aanwezig is, op immigratie: in was 25-35% ongeringd, waar 15-20% verwacht zou worden op basis van het aandeel dat in het voorgaande jaar niet was geringd. Immigratie zou kunnen plaatsvinden vanuit bijvoorbeeld Texel of Terschelling, op beide eilanden is de stand sinds 2010 duidelijk aangetrokken ( Positieve effecten van lokale beheermaatregelen (zie verderop) en meer konijnen in combinatie met een lagere predatiedruk zouden hieraan ten grondslag kunnen liggen, maar nader onderzoek is wenselijk. Predatie en nestbescherming De belangrijkste factoren die het afgenomen broedsucces sinds 2012 verklaren zijn de afname van geschikt habitat door vergrassing (waardoor potentiële broedparen niet meer gaan nestelen) en vooral predatie (waardoor nesten mislukken). Werden tot 2012 jaarlijks hooguit een handjevol nesten gepredeerd, in de jaren daarna liep dat snel op, tot minimaal 15 in Belangrijkste nestpredator was aanvankelijk de vos, die waarschijnlijk als gevolg van de sterk afgenomen konijnenstand op andere prooien moest overschakelen. Kleine, geïsoleerde populaties zijn kwetsbaar voor allerlei toevalsfactoren en herkolonisatie van eenmaal verlaten broedgebieden verloopt moeizaam Noordkop Texel Fig. 4. Verloop van het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen per tapuitpaar in de Noordduinen in Uit 2010 zijn onvoldoende gegevens beschikbaar. Ter vergelijking is voor 2016 en 2017 ook het broedsucces van de Eierlandse populatie op Texel weergegeven. Daar vliegen per succesvol nest 0,6 tot 1,0 jong minder uit, maar omdat een groter aandeel nesten succesvol is (nauwelijks nestpredatie) is het aantal uitgevlogen jongen per paar op Texel in 2017 fors groter (van Turnhout & Majoor, 2017). door het beperkte dispersievermogen van tapuiten. Om de populatie op korte termijn voor lokaal uitsterven te behoeden, is daarom vanaf 2015 gekozen voor (in principe tijdelijke) nestbescherming tegen predatie. Door een breed stuk kippengaas met een ingeknipte uitsparing strak over de nestingang en aangrenzende vegetatie te spannen, kan uitgraven van het nest door vossen worden voorkomen, terwijl de broedende en voerende tapuiten er geen hinder van ondervinden (foto 3). Door bovendien al vóór het broedseizoen een deel van de potentieel geschikte broedholen te voorzien van gaas, kunnen tapuiten al vanaf de start terecht in een veilig hol. Het aandeel beschermde nesten bedroeg in 2015, 2016 en 2017 respectievelijk 22, 31 en 48% van het totaal aantal nesten. De nestbescherming lijkt effectief, want het aandeel succesvolle nesten binnen de groep van nesten voorzien van gaas is in de meeste jaren hoger dan binnen de groep van onbeschermde nesten: 71, 67 en 79% versus 35, 66 en 45% in Nestpredatie door vossen vond in 2016 en 2017 nauwelijks meer plaats, en het broedsucces was in 2016 weer duidelijk hoger dan in de voorgaande vier jaren. Bovendien snijdt het mes 126 De Levende Natuur - jaargang nummer 3
5 aan twee kanten, want jongen geboren uit eerste legsels hebben een hogere overlevingskans na uitvliegen in zowel het broed- als overwinteringsgebied, in vergelijking met jongen uit tweede en vervolglegsels (van Oosten et al., 2017). Echter, in 2015 vond voor het eerst ook substantiële predatie plaats door kleine marterachtigen, die mogelijk als gevolg van de extreem hoge muizendichtheden in 2014 een hoge stand hadden bereikt en daarna op andere prooien moesten overstappen. Deze predatie is daarna toegenomen: in 2017 werden minimaal 9 nesten door marters gepredeerd. Kippengaas over het nest biedt geen bescherming tegen marters, en het gebruik van fijnmaziger gaas hindert de tapuiten. Bovendien werden in jaarlijks minimaal vijf broedende vrouwtjes opgegeten, mogelijk de reden dat we in recente jaren steeds vaker (waarschijnlijk) ongepaarde mannen zien die het hele seizoen een territorium bezet houden (maximaal 9 in 2015). Zekerheid omtrent de identiteit van de marter is nog niet verkregen, maar op basis van waarnemingen met cameravallen bij nesten ligt bunzing het meest voor de hand. Effecten van beheermaatregelen In figuur 5 is het verloop van het aantal tapuiten in de Noordduinen uitgesplitst naar deelgebieden met verschillende beheermaatregelen. Het aantalsverloop in de deelgebieden waar in de periode naast nestbescherming (sinds 2015) geen maatregelen zijn uitgevoerd (zwarte lijn) laat enige toename zien tot 2012, maar een halvering in de jaren daarna. Ook in het in 2010 grootschalig heringerichte Botgat (deelgebied A, rode lijn) zijn de aantallen in recente jaren gemiddeld duidelijk lager dan vóór de uitvoering van de maatregelen. Eerder wees een verfijndere analyse, die niet het hele deelgebied in ogenschouw nam maar alleen het heringerichte deel inclusief een zone van 50 meter daaromheen, uit dat als gevolg van de herinrichting vijf territoria (30%) verloren waren gegaan ten opzichte van het gemiddelde in de jaren daarvoor (van Turnhout & Majoor, 2013). De tapuiten maakten hier voorheen ook gebruik van de verharde delen om te foerageren en te nestelen. In is er gemiddeld nog 1,5 broedpaar extra afgevallen ten opzichte van de eerste jaren na herinrichting ( ). Duidelijk succesvoller zijn de maatregelen die in deelgebied B Foto 3. Twee bijna vliegvlugge tapuiten voor de ingang van hun nesthol, dat met gaas is beschermd tegen predatie door vossen (foto: Tim Zutt). plaats voordat in de winter van 2014/15 wandelpaden zijn verwijderd, maar zet daarna wel door. Ook het broedsucces lijkt in deelgebieden B en C iets hoger in (2,9 uitgevlogen jongen per paar) dan in (2,6). Het is duidelijk hoger dan in de andere deelgebieden in (1,4). Een PASsend vervolg? Herstel van droge duinen moet zich in eerste (Falga; blauwelijn) zijn uitgevoerd. De afname van tapuiten tussen 2012 en 2014 is sinds de uitvoering van de maatregelen (schapenbegrazing en chopperen) in 2014/15 weer weggepoetst. Begin 2017 is hier opnieuw gechopperd en gemaaid, en mogelijk als gevolg daarvan hebben zich weer twee extra paren gevestigd. In 2016/17 lagen de aantallen weer iets boven het niveau van Deze maatregelen in de snel vergraste duinroosvegetaties lijken dus effectief te zijn voor de hervestiging van tapuiten. Wat hierbij mogelijk helpt is dat konijnen deze gebiedsdelen snel konden rekoloniseren, omdat de dichtheden in de aangrenzende gebiedsdelen nog relatief hoog zijn. Opvallend is dat in deelgebied C (Den Helder; groene lijn) de aantallen de laatste jaren hoger liggen dan in de beginjaren van het onderzoek. Die toename vond al grotendeels instantie vooral richten op het redynami- seren van vastgelegde en aangetaste situaties, door ze met grootschalige verstuiving opnieuw in successie te brengen (Arens et al., 2009). Positieve effecten van herstel van landschapsvormende processen zijn voor tapuiten echter pas na vele decennia te verwachten. Daarom dienen ook andere maatregelen genomen te worden om de populatie op korte termijn te laten voortbestaan, zeker zolang konijnen schaars zijn. Daar komt bij dat lang niet overal voldoende ruimte aanwezig is voor grootschalige verstuivingsmaatregelen. Kleinschalig chopperen van vergraste vegetaties en de aanleg van stuifkuilen zijn voorbeelden van kansrijke patroonmaatregelen. Deze maken daarom volop deel uit van de PAS-strategie voor de Noordduinen in de komende jaren. In de winter van 2017/18 is weer winteraantal REF 15 - A 1 B 5 - C Fig. 5. Verloop van aantal broedparen van de tapuit in de Noordduinen (alleen eerste legsels) voor verschillende deelgebieden waar maatregelen zijn uitgevoerd. De timing van uitvoering van de maatregelen is per deelgebied met een pijl aangegeven. Het betreft deelgebied A (redynamisering Botgat in 2010/11), deelgebied B (winterbegrazing met schapen en chopperen in 2014/15 en begin 2017) en deelgebied C (verwijderen wandelpaden in 2014/15). De zwarte lijn geeft de som van deelgebieden waar in geen maatregelen zijn uitgevoerd (REF). De Levende Natuur - mei
6 begrazing met schapen uitgevoerd. Een kortdurende en in ruimte gefaseerde, intensieve begrazing met schapen, paarden of geiten om verruigde vegetaties in korte tijd terug te zetten ( terreurbegrazing ), gevolgd door een extensievere winterbegrazing, is in de duinen van Terschelling een succesvolle strategie gebleken om tapuiten te bedienen (van Turnhout & van Beusekom, 2014). Het is voor tapuiten en andere karakteristieke broedvogels van open duin in ieder geval veel effectiever dan bijvoorbeeld jaarrondbegrazing met runderen (Nijssen et al., 2014). Tenslotte verdient actieve bijplaatsing van konijnen als anti-vergrassingsmaatregel meer aandacht. De hierboven gesuggereerde relaties tussen aantallen, broedsucces en maatregelen moeten overigens als indicatief worden beschouwd. Mogelijk vindt verstrengeling plaats met deelgebieden waar relatief veel of weinig predatie plaatsvindt, waar weinig of nog minder konijnen zitten of die meer of minder zijn vergrast. In die zin betreft het geen zuiver beheerexperiment, wat in de praktijk ook nauwelijks te realiseren is voor zo n zeldzame vogelsoort. Een eventueel verband tussen maatregelen enerzijds en aantallen en broedsucces anderzijds kan op verschillende manieren tot stand komen. Het terugdringen van vergrassing kan leiden tot een verbetering van de habitat, waardoor meer paren tot nestbouw overgaan of het broedsucces toeneemt door een betere bereikbaarheid van prooidieren (van Oosten, 2015). Tevens kan door het terugzetten van de vergrassing de konijnenstand lokaal aantrekken, waardoor ook de predatiedruk op tapuiten vermindert. Het populatie-onderzoek aan de tapuiten van de Noordkop beslaat inmiddels elf jaar, en dergelijke lange reeksen waarin tegelijkertijd naar aantallen, broedsucces én overleving van een soort wordt gekeken zijn in Nederland uitermate schaars. Ze leveren echter veel kennis op over het functioneren van populaties en ecosystemen, zijn zinvol om de effectiviteit van diverse typen maatregelen te beoordelen en kunnen hand in hand gaan met actieve soortbescherming. Literatuur Arens, S.M., A.B van den Burg, P. Esselink, A.P. Grootjans, P.D. Jungerius, A.M. Kooijman, C. de Leeuw, M. Löffler, M. Nijssen, A.P. Oost, H.H. van Oosten, P.J. Stuyfzand, C.A. M. van Turnhout, J.J. Vogels & M. Wolters, Pre-advies Duin- en Kustlandschap. Rapport DK nr. 2009/dk113-O, Ede. Kleunen, A. van, R. Foppen & C. van Turnhout, Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels 2016 volgens Nederlandse en IUCN-criteria. Sovon-rapport 2017/34, Nijmegen. Nijssen, M., B. Wouters, J. Vogels, A. Kooijman, H. van Oosten, C. van Turnhout, M. Wallis de Vries, J. Dekker & I. Janssen, Begrazingsbeheer in relatie tot herstel van faunagemeenschappen in droge duingraslanden. Eindrapportage Rapport 2014/OBN190-DK, Driebergen. Oosten, H.H. van, On the brink of extinction. Biology and conservation of Northern Wheatears in the Netherlands. Proefschrift, Radboud University Nijmegen. Oosten, H.H. van, A.B. van den Burg, R. Versluijs & H. Siepel, Habitat selection of broodrearing Northern Weatears Oenanthe oenanthe and their invertebrate prey. Ardea 102: Oosten, H.H. van, C.A.M. van Turnhout, C.A. Hallmann, F. Majoor, M. Roodbergen, H. Schekkerman, R. Versluijs, S. Waasdorp & H. Siepel, Site-specific dynamics in remnant populations of Northern Wheatears Oenanthe oenanthe in the Netherlands. Ibis 157: Oosten, H.H. van, M. Roodbergen, R. Versluijs & C. van Turnhout, Stage-dependent survival in relation to timing of fledging in a migratory passerine, the Northern Wheatear Oenanthe oenanthe. Journal of Ornithology 158: Sovon Vogelonderzoek Nederland, Atlas van de Nederlandse broedvogels Nederlandse Fauna 5. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey Nederland, Leiden. Turnhout, C. van, Effecten van recreatie en de Tulpenrally op de broedpopulatie Tapuiten in de Noordduinen. SOVON-informatierapport 2009/01, Beek-Ubbergen. Turnhout, C. van & F. Majoor, Populatieontwikkeling en broedsucces van Tapuiten in het Botgat in in het kader van het project Revitalising the Noordduinen (LIFE09NAT/ NL/417). Sovon-rapport 2013/40, Nijmegen. Turnhout, C. van & R. van Beusekom, Toevlucht voor de tapuit. Bescherming van een bijzondere trekvogel. Vogelbescherming Nederland, Zeist. Turnhout, C. van & F. Majoor, Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in Sovon-rapport 2015/74, Nijmegen. Turnhout, C. van & F. Majoor, Tapuiten in de Eierlandse Duinen op Texel in Sovonrapport 2017/59, Nijmegen. Turnhout, C. van, J. Aben, P. Beusink, F. Majoor, H. van Oosten & H. Esselink, Broedsucces en voedselecologie van Nederland s kwijnende populatie Tapuiten. Limosa 80: Versluijs, R., H. van Oosten & C. van Turnhout, De Tapuit in het nauw in de Nederlandse duinen. Fitis 44 (4): Summary Population dynamics and management of a northern wheatear stronghold in the Dutch dunes The northern wheatear (Oenanthe oenanthe) has strongly declined as a breeding bird in the Netherlands since 1980 (fig. 1). In 2016, only breeding pairs were left. During , we studied numbers, breeding success and survival of wheatears in a coastal dune population near Den Helder, NW-Netherlands, in relation to habitat management and nest protection. The number of breeding pairs fluctuated between 47 and 67, without a clear trend (fig. 3). However, breeding success decreased from 3.9 fledged young per pair in to 2.6 in (fig. 4). The proportion of successful nests decreased with 40%. Since 3.6 young per pair are needed for a stable population, the population turned from a source into a sink during the study period. Grass encroachment caused by decreased rabbit populations (fig. 2) and nest predation seem to be the main causes. Protection of nests in rabbit burrows using chicken wire appears a successful measure to prevent predation by foxes, but not by small mustelids. Furthermore, small-scale mowing and sod-cutting, in combination with sheep grazing during a short period in winter, appears a successful habitat management option. Trends in numbers and breeding success were more positive in parts of the study area where management was carried out, in comparison with parts without habitat management (fig. 5). Dankwoord We bedanken o.a. Vogelbescherming Nederland, programma O+BN, Prins Bernhard Cultuurfonds en Provincie Noord-Holland voor de financiering. Vele stagiaires hielpen bij het veldwerk en gegevensanalyse. Jeroen Nienhuis was behulpzaam bij GIS- en databasewerk en Maja Roodbergen (beiden Sovon) deed de overlevingsanalyses met het programma MARK. Ton Leentvaar stelde zijn konijnentellingen beschikbaar. Stef Waasdorp adviseerde over de nestbescherming in het Aekingerzand. We werkten prettig samen met Herman van Oosten, die al die jaren de tapuiten in het Noordhollands Duinreservaat intensief gadesloeg. Dr. C.A.M. van Turnhout & ing. F.A. Majoor Sovon Vogelonderzoek Nederland Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegen chris.vanturnhout@sovon.nl T. Zutt Landschap Noord-Holland De Helderse Vallei DA Den Helder 128 De Levende Natuur - jaargang nummer 3
Tapuiten en duinbeheer in de Noordkop
Tapuiten en duinbeheer in de Noordkop Tapuit Weinig vogelsoorten zijn in Nederland zo afhankelijk van open, droge duingraslanden als de tapuit (Oenanthe oenanthe). Het is een zangvogel die van april tot
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2016
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2016 Chris van Turnhout & Frank Majoor Sovon-rapport 2016/59 Deze rapportage is samengesteld in opdracht van Vogelbescherming Nederland
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2016
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2016 Monitoring populatiedynamiek Tapuiten in de Noordduinen 2016 2017 VBNE, Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren Monitoring
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2017 Chris van Turnhout Frank Majoor Tim Zutt
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2017 Chris van Turnhout Frank Majoor Tim Zutt Sovon-rapport 2018/17 Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in
Kennisnetwerk obn. Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2018
ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit x Kennisnetwerk OBN wordt gecoördineerd door de VBNE en gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en BIJ12 Vereniging van bos- en natuurterreineigenaren
Populatie-ontwikkeling en broedsucces van Tapuiten in het Botgat in
Sovon-rapport 2013/40 Populatie-ontwikkeling en broedsucces van Tapuiten in het Botgat in 2011-2013 in het kader van het project Revitalising the Noordduinen (LIFE09NAT/NL/417) Chris van Turnhout & Frank
Effecten van begrazing in kustduinen
Effecten van begrazing in kustduinen een wereld van verschil Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Geschiedenis van begrazing in kustduinen Huidige kustduinen ontstaan tussen 1100-1600 n.chr. Natuurlijke
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2015
Populatiedynamiek en bescherming van Tapuiten in de Noordduinen in 2015 OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 1 2 0 16 VBNE, V ereniging van Bos- en N atuurterreineigenaren M onitoring OBN-02-DK Driebergen,
BROEDGEVALLEN VAN DE RAAF IN DE PROVINCIE UTRECHT IN 2009 EN 2010
BROEDGEVALLEN VAN DE RAAF IN DE PROVINCIE UTRECHT IN 2009 EN 2010 André van Kleunen en Gert Ottens Een paar jaar geleden hebben we in de Provinciale Nieuwsbrief van SOVON en in de Kruisbek aangekondigd
Wat valt er te kiezen?
Marijn Nijssen Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Begrazing Wat valt er te kiezen? Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Wat valt er te kiezen? Marijn Nijssen Bart Wouters Herman van
Konijnen en vergrassing en verstruiking duinen
Indicator 2 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Konijnen zijn in de tweede helft
Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries,
Zijn effecten van begrazing te voorspellen? Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Ingo Jansen,
Konijnen en vergrassing en verstruiking duinen,
Indicator 25 september 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Konijnen zijn in de tweede
OPKOMST VAN DE HALSBANDPARKIET IN NEDERLAND EN UTRECHT André van Kleunen
OPKOMST VAN DE HALSBANDPARKIET IN NEDERLAND EN UTRECHT André van Kleunen De halsbandparkiet (Psittacula krameri) komt van oorsprong voor in Afrika, in een gordel ten zuiden van de Sahara en op het Indisch
Aantal gevonden legsels in 2008
10 1 Broedpaaraantallen 2. Reproductie Na terugkomst van weidevogels in hun broedgebied vormen zich paren en kiezen de vogels een plek om te gaan broeden: de vestiging. Daarna komen twee belangrijke reproductiefasen:
Nederlandse duinen. De Tapuit in het nauw in de. Inleiding. afstudeerstage bij Stichting. vogelsoort.
Fitis 44 (4) 2008 De Tapuit in het nauw in de Nederlandse duinen Remco Versluijs Herman van Oosten & Chris van Turnhout 1 Stichting Bargerveen/ Radboud Universiteit Nijmegen. 2 SOVON Vogelonderzoek Nederland,
Tapuiten in de Eierlandse Duinen op Texel in 2016
van Turnhout C. & Majoor F. Tapuiten in de Eierlandse Duinen op Texel in 2016 In opdracht van: Tapuiten in de Eierlandse Duinen op Texel in 2016 Chris van Turnhout & Frank Majoor Sovon-rapport 2016/55
Historische Boerenzwaluwgegevens ondergebracht in het Meetnet Nestkaarten
1 Historische Boerenzwaluwgegevens ondergebracht in het Meetnet Nestkaarten Chris van Turnhout, SOVON, dec 09 In de jaren 90 is in het kader van het internationale European Swallow Project, en nationale
Voorkomen van Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) in Het Verdronken Land Van Saeftinghe Walter Van Kerkhoven
Voorkomen van Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) in Het Verdronken Land Van Saeftinghe. 2017 Walter Van Kerkhoven Tijdens het broedseizoen van 2017 werd onderzoek gedaan naar het voorkomen, broedgedrag
Veenweiden steeds belangrijker voor Zwarte sterns in Zuid-Holland. Verslag van monitoring van aantallen en broedsucces in 2013
Veenweiden steeds belangrijker voor Zwarte sterns in Zuid-Holland Verslag van monitoring van aantallen en broedsucces in 2013 Veenweiden steeds belangrijker voor Zwarte sterns in Zuid-Holland Verslag
Voorkomen van Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) in Het Verdronken Land Van Saeftinghe Walter Van Kerkhoven
Voorkomen van Bruine Kiekendief (Circus aeruginosus) in Het Verdronken Land Van Saeftinghe. 2018 Walter Van Kerkhoven In het kader van de volledige broedvogelinventarisatie werd tijdens het broedseizoen
Resultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank Majoor & Berend Voslamber
Resultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank Majoor & Berend Voslamber Sovon-rapport 2013/74 Resultaten van het kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen Frank
Functioneren kunstmatige eilanden voor visdieven in de Inlaag Oesterput op Noord-Beveland en in de Inlaag Neeltje Jans: Broedseizoen 2016
Functioneren kunstmatige eilanden voor visdieven in de Inlaag Oesterput op Noord-Beveland en in de Inlaag Neeltje Jans: Broedseizoen 2016 Mark Hoekstein & Sander Lilipaly Delta ProjectManagement (DPM)
Symposium Op reis op de Boschplaat, 30 mei 2017 Over (broed)vogels in veranderende landschappen
Symposium Op reis op de Boschplaat, 30 mei 2017 Over (broed)vogels in veranderende landschappen Kees Koffijberg Sovon Vogelonderzoek Nederland 2 / 23 Boschplaat op reis, 30.05.2017 Vogels zijn belangrijke
Kort verslag kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen
Kort verslag kleurringen van Nijlganzen en Grote Canadese Ganzen 2011-2015 Frank Majoor & Berend Voslamber Sinds 2011 worden op verschillende plekken in Nederland in opdracht van het Faunafonds Nijlganzen
Bescherming Weidevogels Zuid-Holland Versterken, ondersteunen en stimuleren van vrijwilligerswerk in het groen
Bescherming Weidevogels Zuid-Holland 2018 Versterken, ondersteunen en stimuleren van vrijwilligerswerk in het groen Dit jaarverslag is tot stand gekomen in samenwerking met 17 actieve weidevogelgroepen
Functioneren kunstmatig eiland voor sterns in de Inlaag Oesterput en op eilanden in de Inlaag s Gravenhoek, Noord-Beveland: Broedseizoen 2017
Functioneren kunstmatig eiland voor sterns in de Inlaag Oesterput en op eilanden in de Inlaag s Gravenhoek, Noord-Beveland: Broedseizoen 2017 Mark Hoekstein Delta ProjectManagement (DPM) Postbus 315 4100AH
Effecten van recreatie en de Tulpenrally op de broedpopulatie Tapuiten in de Noordduinen
Effecten van recreatie en de Tulpenrally op de broedpopulatie Tapuiten in de Noordduinen Chris van Turnhout SOVON-informatierapport 2009/01 Deze rapportage is samengesteld in opdracht van Landschap Noord-Holland,
2018 is door Sovon Vogelonderzoek en Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot het Jaar van de Huiszwaluw!
2018 is door Sovon Vogelonderzoek en Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot het Jaar van de Huiszwaluw! 1 - Om te beginnen lichten we toe waarom de Huiszwaluw als jaar van soort is gekozen. - Ook de
Fauna van de duinen,
Indicator 3 januari 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Veel kenmerkende diersoorten
13.3 Meerkoet (Fulica atra)
13.3 Meerkoet (Fulica atra) 1 Samenvatting Aantal en verspreiding Landelijk is het aantal broedvogels vanaf 199 niet significant veranderd, over de laatste 1 jaren is een significante afname van
Reproductie en broedbiologie
Reproductie en broedbiologie legselstart in april, soms 2 e helft maart gem. 17 april om de dag een ei : interval ca. 50 uur legselgrootte gem. 4 eieren (3,85) 1 tot 8 eieren ei 34 x 29 mm 15-16 gram vers
akkerbouw. Meest verbouwde gewassen zijn granen (vooral wintertarwe), aardappels, suikerbieten en uien. Bij het selecteren van de bedrijven voor deze
Samenvatting Intensivering van de landbouw heeft ertoe geleid dat populaties van boerenlandvogels sterk zijn afgenomen sinds de jaren 60. Ooit veelvoorkomende soorten als patrijs (Perdix perdix) veldleeuwerik
8.5 Zilvermeeuw (Larus argentatus)
8.5 Zilvermeeuw (Larus argentatus) 1. Status De zilvermeeuw is een vogelsoort als bedoeld in artikel 3.1, eerste lid, Wnb, waarvoor een provinciale vrijstelling geldt. Deze vrijstelling betreft (op basis
Het broedsucces van de Huismus in Leek en Lettelbert
Het broedsucces van de Huismus in Leek en Lettelbert René Oosterhuis De Huismus Passer domesticus is in de afgelopen decennia in aantal achteruit gegaan in Nederland. Ten opzichte van 1990 is de populatie
overvliegende vogels gezien, wat wijst op aankomst van vogels van elders. Het hoogste aantal bedroeg 5 ex >zw op 30 oktober.
overvliegende vogels gezien, wat wijst op aankomst van vogels van elders. Het hoogste aantal bedroeg 5 ex >zw op 30 oktober. Kleine Bonte Specht Dendrocopos minor Van 12 maart t/rn 7 april verbleef l'i'
Actuele verspreiding, trends en broedsucces van Steenuilen in Nederland
Actuele verspreiding, trends en broedsucces van Steenuilen in Nederland Chris van Turnhout (Sovon) Ronald van Harxen, Pascal Stroeken en Theo Boudewijn (STONE) foto: Pete Whieldon Inleiding - Effectieve
Beheerevaluatie 2018 weidevogels
Beheerevaluatie 2018 weidevogels Auteur Opdrachtgever Status Stichting Landschapsbeheer Gelderland VALA Definitieve versie Datum 06-11-2018 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave 2 Inleiding... 3 3 Beltrumse
Op Europees niveau is de soort in de periode 1980-2011 met 52% afgenomen, en ten opzichte van 1990 met 6%.
1 De spreeuwenstand gaat vanaf eind jaren zeventig achteruit. Over de periode 1984-2012 is de broedpopulatie in Nederland zelfs met gemiddeld 4% per jaar afgenomen. Daardoor resteert momenteel minder dan
DE OVERLEVING VAN VISDIEFJES STERNA HIRUNDO: TUSSENTIJDSE RESULTATEN VAN EEN GRONINGS KLEURRINGPROGRAMMA
66 JAARLIJKSE OVERLEVING VAN VISDIEFJES Sula 21(2) DE OVERLEVING VAN VISDIEFJES STERNA HIRUNDO: TUSSENTIJDSE RESULTATEN VAN EEN GRONINGS KLEURRINGPROGRAMMA ANNUAL SURVIVAL OF COMMON TERNS: PRELIMINARY
Vogeltrekstation. wetenschappelijke vragen maar heeft ook maatschappelijk nut, jaarcyclus, als overwinterings-gebied
Op het Vinkentouwnr. 111 november2007- Nieuw project: Pullen Ringen. Vogeltrekstation In Nederland worden jaarlijks zo n 235 000 vogels van een ring voorzien. Ongeveer een kwart daarvan betreft nestjongen
SOVON VOGELONDERZOEK NEDERLAND
SOVON VOGELONDERZOEK NEDERLAND In deze rubriek bericht SOVON over achtergronden van nieuwe projecten of worden eerste resultaten van lopende projecten gepresenteerd. Omdat het de resultaten betreft van
Effecten op de boomvalk van het Bp Lelylaan te Amsterdam
Effecten op de boomvalk van het Bp Lelylaan te Amsterdam Effecten op de boomvalk van het Bp Lelylaan te Amsterdam Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag P.J.H. van der Linden Amsterdam Nieuw
Geringde Grauwe Ganzen in Limburg
Voslamber B. Geringde Grauwe Ganzen in Limburg Geringde Grauwe Ganzen in Limburg In opdracht van: Berend Voslamber Sovon-rapport 2016/56 Sovon Vogelonderzoek Nederland E info@sovon.nl I www.sovon.nl Sovon-rapport
Onderzoek steltlopers op slaapplaatsen in Noord-Holland Eerste resultaten
Onderzoek steltlopers op slaapplaatsen in Noord-Holland Eerste resultaten Het Kenniscentrum Weidevogels 1 heeft in 2008 het initiatief genomen in Noord-Holland het gehele weidevogelseizoen onderzoek te
8.9 Konijn (Oryctolagus cuniculus)
8.9 Konijn (Oryctolagus cuniculus) 1 Samenvatting Aantal en verspreiding De landelijke trend is over de gehele periode stabiel, over de laatste tien jaar treedt een matige toename op. De stand van het
De laatste karakteristieke vogels van het open duin:
De laatste karakteristieke vogels van het open duin: dynamiek van populaties op de rand van uitsterven en oplossingen 0 De laatste karakteristieke vogels van het open duin: de dynamiek van populaties op
Natuurherstel in Duinvalleien
Natuurherstel in Duinvalleien Kan het natuurlijker? A.P.Grootjans@rug.nl 1 Universiteit Groningen, IVEM 2 Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw lezing Hydrologisch systeem van een duinvallei Relatie hydrologie,
Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20859 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20859 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Drees, Johanna Marijke Title: Rabbits in the coastal sand dunes : weighed and
Monitoring van Steenuilen in : een succes!
Monitoring van Steenuilen in 2003-2008: een succes! Monitoring van Steenuilen in 2003-2008: een succes! Arjan Boele Het zou ideaal zijn jaarlijks alle Steenuil-territoria in ons land in kaart te brengen,
Reptielen van de Habitatrichtlijn,
Indicator 28 mei 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Gladde slang, muurhagedis en zandhagedis
Noodplan grote karekiet in de Noordelijke Randmeren
Noodplan grote karekiet in de Noordelijke Randmeren Unieke samenwerking resulteert in een reddingsplan 1. Een noodplan voor realisatie van grote karekieten hotspots Dankzij een unieke samenwerking tussen
8.4 Kokmeeuw (Chroicocephalus ridibundus)
8.4 Kokmeeuw (Chroicocephalus ridibundus) 1. Status De kokmeeuw was reeds beschreven in het fbp. Omdat de tekst op een aantal punten herziening behoefde, is deze integraal herschreven. De kokmeeuw is een
Bijlage VMBO-KB 2006 BIOLOGIE CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. 600013-1-663b
Bijlage VMBO-KB 2006 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 600013-1-663b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden. De duinen
Verslag 2017 Uilenwerkgroep de Oelenwappers
Verslag 2017 Uilenwerkgroep de Oelenwappers Het broedseizoen 2017 is voor de vier vogelsoorten waarvoor we nestkasten geplaatst hebben een succesvoljaar geweest. Het meest trots zijn we op het feit dat
Vogelrichtlijn Bijlage I (inwerkingtreding 1981). Voor Natura 2000 relevant als broedvogel én als niet-broedvogel.
Grote zilverreiger (Egretta alba) 9 A027 1. Status: Vogelrichtlijn Bijlage I (inwerkingtreding 1981). Voor Natura 2000 relevant als broedvogel én als niet-broedvogel. 2. Kenschets Beschrijving: De grote
Het provinciaal weidevogelmeetnet in 2007 Uit het Jaarboek Weidevogels 2007
Het provinciaal weidevogelmeetnet in 7 Uit het Jaarboek Weidevogels 7 Al 21 jaar meetnetwerk Het weidevogelmeetnet Noord-Holland is één van de oudste in ons land. Vanaf 1987 zijn in 51 proefvlakken elk
Steenuilenbescherming verslag Steenuilenwerkgroep Echt-Susteren Geco Visscher Fred van Geneijgen
Steenuilenbescherming verslag 2013 Steenuilenwerkgroep Echt-Susteren Geco Visscher Fred van Geneijgen Dank Op de eerste plaats wil de Steenuilenwerkgroep Echt-Susteren alle erfbewoners bedanken. Zonder
Natura 2000 gebied 85 Zwanenwater & Pettemerduinen
Natura 2000 gebied 85 Zwanenwater & Pettemerduinen (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Duinen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3000016 + NL9910002 Beschermd natuurmonument:
Fig. 4.3a. Dichtheden weidevogels in het reservaatsgebied Giethoorn-Wanneperveen 1987-2010 (229 ha)
Lichte groei weidevogelstand Giethoorn-Wanneperveen in 2010 Obe Brandsma De belangrijkste resultaten samengevat: Het onderzoeksgebied Giethoorn-Wanneperveen (229 ha) is één van de weinige gebieden in Nederland
Dodaars (Tachybaptus ruficollis) (A004) 1. Status: 2. Kenschets. 3. Bijdrage van gebieden
Dodaars (Tachybaptus ruficollis) (A004) 1. Status: Niet in Bijlage I genoemde en geregeld voorkomende trekvogel zoals bedoeld in artikel 4. 2 van de Vogelrichtlijn. Voor Natura 2000 relevant als broedvogel
De kern ligt bij plasdras
7-3-2014 Inleiding presentatie Weidevogelbeheer Vereniging Noardlike Fryske Wâlden Weidevogelaantallen 2009-2012 Plasdras voor meer weidevogels Netwerken voor vitale populaties De kern ligt bij plasdras
KERKUILEN WERKGROEP TWENTE
KERKUILEN WERKGROEP TWENTE Broedseizoen kerkuil De start van het broedseizoen kerkuilen was zeer verrassend. Rond half maart werd er op een locatie in Oud-Ootmarsum een nestkast aangetroffen met daarin
Toevlucht voor de tapuit. Bescherming van een bijzondere trekvogel
Toevlucht voor de tapuit Bescherming van een bijzondere trekvogel Voor systeemgericht natuurherstel Inhoud 1 Als de tapuit verdwijnt PAGINA 1 2 Paspoort van de tapuit PAGINA 2 3 Leefgebied en voedsel PAGINA
Beheeradvies Noordduinen Grafelijkheidsduinen herstel verstuivingsdynamiek OBN-Deskundigenteam Duin- en Kustlandschap
Beheeradvies Noordduinen Grafelijkheidsduinen herstel verstuivingsdynamiek OBN-Deskundigenteam Duin- en Kustlandschap OBN Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 2016 VBNE, Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren
Bezoekeffecten en nestbescherming bij weidevogels. Paul Goedhart Wolf Teunissen Hans Schekkerman Maja Roodbergen
Bezoekeffecten en nestbescherming bij weidevogels Paul Goedhart Wolf Teunissen Hans Schekkerman Maja Roodbergen Aantalveranderingen 200 180 160 140 Index 120 100 80 60 40 20 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Eindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG TE VOORHOUT
Eindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG 75-77 TE VOORHOUT Eindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG 75-77 TE VOORHOUT rapportnr. 2017.2529
Quick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug
Quick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug Quick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag T. Ursinus 12.011 maart 2012 Gedeelte van het
Bureauonderzoek natuurwaarden wijzigingsplan Boekenrode
Bureauonderzoek natuurwaarden wijzigingsplan Boekenrode Natuurwaardenkaart Voor het inventariseren van de natuurwaarden van Heemstede zijn in het rapport Natuurwaardenkaart van Heemstede Waardering van
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 2006
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 26 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL COMPEX Deze bijlage bevat informatie. 613-1-589b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden.
Vestiging en recente toename van Raven als broedvogel in Noord Brabant
Vestiging en recente toename van Raven als broedvogel in Noord Brabant Leo Ballering District Coordinator Oost Brabant Zeldzame Broedvogels Sovon Vogelonderzoek Nederland Inhoud presentatie Karakteristieken
Offerte Beheeradvies schapenbegrazing ten aanzien van de Bruine eikenpage in het Noord-Hollands Duinreservaat
Offerte Beheeradvies schapenbegrazing ten aanzien van de Bruine eikenpage in het Noord-Hollands Duinreservaat Projectnummer 2016-037 Datum 9 maart 2016 Samensteller Michiel Wallis de Vries Offerte ingediend
Meer dan 400 paar Zwarte sterns in Zuid- Holland Verslag van monitoring van aantallen en broedsucces in 2014
Meer dan 400 paar Zwarte sterns in Zuid- Holland Verslag van monitoring van aantallen en broedsucces in 2014 Foto:%Mark%Collier% Meer dan 400 paar Zwarte sterns in Zuid-Holland Verslag van monitoring
13.1 Zwarte kraai (Corvus corone)
13.1 Zwarte kraai (Corvus corone) 1 Samenvatting Aantal en verspreiding In Nederland vanaf 1990 een significante toename van het aantal broedvogels van
Vrijwilligers voor flora en fauna inventarisaties: een gouden combinatie
Vrijwilligers voor flora en fauna inventarisaties: een gouden combinatie 19 juni 2017 Theo Verstrael Sovon Vogelonderzoek Nederland Inhoud Vrijwilligers & natuurmonitoring Achtergronden & motivaties Wat
Groene glazenmaker in de provincie Groningen
Groene glazenmaker in de provincie Groningen Groene glazenmaker in de provincie Groningen Groene glazenmaker in de provincie Groningen Tekst: Albert Vliegenthart Met medewerking van: Herman de Heer, Henk
Greppel plas dras op Texel. Resultaten van een driejarig experiment
Greppel plas dras op Texel Resultaten van een driejarig experiment ANLV De Lieuw Texel Siebold van Breukelen September 2015 ANLV De Lieuw Texel - Ottersaat 5-1792 CC Oudeschild - tel 0222 314072 -E mail
Onderzoek naar. Kem pen 2008 Jacques van Kessel en Plete, Wou'e. Het onderzoeksge bied Het in 2008 onderzocht gebied is 224 km 2
~-... ~~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Onderzoek naar wespendieven Kem pen 2008 Jacques van Kessel en Plete, Wou'e Er is ook
Wilde Eend in duikvlucht?
Wilde Eend in duikvlucht? Populatieontwikkeling Wilde Eend en Krakeend onder de loep Julia Stahl, Loes van den Bremer, Hans Schekkerman, Henk van der Jeugd & Chris van Turnhout Foto: Harvey van Diek Verdwijnt
Blauwe Kiekendieven op de Waddeneilanden in 2007
Blauwe Kiekendieven op de Waddeneilanden in 2007 Verslag van broedresultaten, met speciale aandacht voor de bevindingen met een nestcamera op Terschelling en Ameland Peter de Boer, Olaf Klaassen en Lieuwe
Quickscan Flora- en Faunawet Nieuwbouw Doorninkweg 6. Verkennend onderzoek naar beschermde natuurwaarden ten behoeve van ruimtelijke ontwikkelingen
Quickscan Flora- en Faunawet Nieuwbouw Doorninkweg 6 Verkennend onderzoek naar beschermde natuurwaarden ten behoeve van ruimtelijke ontwikkelingen Quickscan Flora- en Faunawet Nieuwbouw Doorninkweg 6 Verkennend
Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten
Landelijke klapekstertelling winter 2008/2009 Eindresultaten Foto J. Schwiebbe - http://www.birdphoto.nl April 2009, Matthijs Broere (Waarneming.nl) & Fred Hustings (SOVON) 1. Inleiding Afgelopen winter
5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding
5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding 5.1 Inleiding Vanuit de praktijk komen veel vragen over de optimale breedte en structuur
Heidebeheer in de 21 e eeuw
Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge
Eindexamen biologie pilot vwo I
West-Europese duinvalleien bedreigd Natte kalkrijke duinvalleien met hun typische plantengemeenschappen worden steeds zeldzamer, niet alleen in Nederland maar in heel West-Europa. Dit komt niet alleen
Programmatische Aanpak Stikstof TERSCHELLING
Programmatische Aanpak Stikstof TERSCHELLING Programma informatieavond Programma Aanpak Stikstof (PAS) 19.30-20.00 uur Inloop 20.00-20.05 uur Opening door voorzitter Piet Dijkstra - Programma en doel van
Vegetatie van de heide,
Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Sinds 1999 is de verstruiking
Notitie. Inleiding. Methodiek. J. de Waard (Trivire Wonen) aan. van A. de Baerdemaeker. betreft Vleermuis- en vogelonderzoek Patersweg Dordrecht
Notitie aan J. de Waard (Trivire Wonen) van A. de Baerdemaeker betreft Vleermuis- en vogelonderzoek Patersweg Dordrecht project 0619 datum 2 augustus 2011 Postbus 23452 3001 KL Rotterdam telefoon: 010-436
Verslag over de roofvogelstand in de. Amsterdamse Waterleidingduinen dagen later begonnen met het leggen. ongunstig en
11 Verslag over de roofvogelstand in de Amsterdamse Waterleidingduinen 1976 Het voorjaar van 1976 werd gekenmerkt door extreem lage temperaturen tot ver in de maand mei. Dit had tot gevolg dat de uilen
Vlinders van de Habitatrichtlijn,
Indicator 20 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Van de vijf Habitatrichtlijnsoorten
Quick scan ecologie Paviljoen Het Strandhuis
Quick scan ecologie Paviljoen Het Strandhuis Quick scan ecologie Paviljoen Het Strandhuis Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag P.J.H. van der Linden Gemeente Beverwijk 09.112 december 2009
Wat bepaalt de groei van ganzenpopulaties?
Wat bepaalt de groei van ganzenpopulaties? Henk van der Jeugd Vogeltrekstation Dutch Centre for Avian Migration and Demography NIOO-KNAW Centre for Avian Population Studies CAPS An embarrassment of riches:
Workshop Schrijf een artikel(voor Limosa)
Workshop Schrijf een artikel(voor Limosa) waaromzouikin de pen klimmen? niet gepubliceerd is niet gebeurd rechtvaardiging voor onderzoek verdiepingsslag logische afronding van veldwerk motivatie om door
Libellen van de Habitatrichtlijn,
Indicator 19 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Er staan negen soorten Nederlandse
Dynamiek in de verspreiding van de Graspieper in Berkheide
ARTIKEL Dynamiek in de verspreiding van de Graspieper in Berkheide Graspieper, Berkheide, 22 april 2013 (foto: Rene van Rossum). Meadow Pipit. Joost van Reisen In de periode vóór 1984 verschoven de territoria
Zomertalingen in Afrika smoren gaar in hun eigen vet De Sahel: probleemgebied voor onze Afrikagangers
Zomertalingen in Afrika smoren gaar in hun eigen vet De Sahel: probleemgebied voor onze Afrikagangers 500 vogelsoorten in Europa = 2 miljard paren of 8 miljard vogels 127 soorten steken de Sahara over
2004 De Flamingo's in het Zwillbröcker Venn
2004 De Flamingo's in het Zwillbröcker Venn De Flamingo's komen al zo'n 20 jaar in het Zwillbröcker Venn voor. De eerste jaren kwamen er maar enkele. De grootste aantallen komen er in de maanden april
Woord vooraf. Hoe hun seizoen verliep, kunt u lezen in dit jaarverslag.
1 xxxx 2 3 - - - xxxx Woord vooraf Op de cover van dit jaarverslag staat een grutto, een mannetje. De kans is groot dat het legsel van zijn vrouwtje is beschermd door vrijwillige weidevogelbeschermers.
Vogelwacht Akkerwoude e.o.
NESTKASTINVENTARISATIE FERMANJEBOSK 2010 Tijdens de gure sneeuwwinter waren er in dit bos twee grote zilverreigers aanwezig, welke bij de opengebleven plekken in de sloten (bij de duikers) hun dagelijkse
Provinciaal weidevogelonderzoek in de regio Amstel-, Gooi- en Vechtstreek Uit het Jaarboek Weidevogels 2007
Provinciaal weidevogelonderzoek in de regio Amstel-, Gooi- en Vechtstreek Uit het Jaarboek Weidevogels 2007 Inleiding In 2005 verschenen alarmerende berichten over een snelle teruggang van weidevogels