Presentatie. Ondertitel. Palliatieve Zorg bij Parkinson

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Presentatie. Ondertitel. Palliatieve Zorg bij Parkinson"

Erik van der Zee
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Palliatieve Zorg bij Parkinson Presentatie Ondertitel Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg, Hospice de Spreng, Beekbergen ParkinsonNet

4 De Ziekte van Parkinson Aantasting van het brein: Lewy body s Dopamine En ook acetylcholine

5 Dopamine Regulatie van motorische handelingen Beloningssysteem in de hersenen Genot, blijdschap, gevoel van welzijn Kick bij fijne ervaringen (eten, drinken, seks, drugs) Verslaving: verhoogde aanmaak van en gevoeligheid voor dopamine Psychose Stimuleert indirect testosteronproductie Verhoogt de zin in seks. Potentie en erectie

10 Verschijnselen Bewegingsarmoede (bradykinesie) Rigiditeit (stijfheid) Rusttremor Houdingsinstabiliteit

14 Verschijnselen In het begin éénzijdig, blijvend asymmetrisch Het wordt steeds erger Bijkomend; Obstipatie Problemen met urineren Omvallen bij staan/opstaan

15 Verschijnselen Depressie (50%) Dementie Hallucinaties, denkstoornissen Angst Apathie, agitatie/irritatie, moeheid Slaapproblemen, slaapaanvallen Slikproblemen speekselverlies

16 Reukstoornis Overmatig transpireren Verschijnselen Sexuele problemen (impotentie) Door medicijnen kan ook ontremming voorkomen

17 Normale veroudering Parkinsonismen Ziekten met verschijnselen die op Parkinson lijken PSP (Progressieve Supranucleaire Paralyse) MSA (Multiple System Atrofie) Corticobasale degneratie Lewy Body Dementie Vasculair parkinsonisme Z. van Huntington

18 Behandeling Levodopa In combinatie met benserazide (Madopar) of carbidopa (Sinemet) Overmatige bewegingen bij hoge dosering Slaapaanvallen, slaperigheid Verwardheid

22 Behandeling Dopamine agonisten Ropinirol (Requip), Pramipexol (Sifrol) Minder effectief dan levodopa Misselijkheid, duizeligheid, orthostatische hypotensie Oedeem Levendige dromen, hallucinaties, slaperigheid en slaapaanvallen Impulsdoorbraken (hypersexualiteit, gok-, medicatie-, koopverslaving)

23 Behandeling Soms wordt entacapon (Comtan) toegevoegd: het remt de omzetting van levodopa. Duodopa therapie: continue toediening via een sonde door de buikwand in de twaalfvingerige darm Deep Brain Stimulation (DBS) Apomorfine Agonist op dopamine D1 en D2 Alleen parenteraal

25 Neuropsychologische problemen Off is een naar gevoel: spanning, angst Toename trillen, hyperventilatie, benauwdheid, hartkloppingen Ik ga dood of ik word gek Blijft liever thuis Apathie: komt tot niets Het denken is traag en star

26 Traag Problemen in het denken Star (niet alleen de spieren worden stijf) Moeilijk schakelen bij verschillende onderwerpen Concentratieproblemen De draad kwijtraken Moeite met nieuwe dingen Geheugenproblemen dementie (>80% na 20 jaar)

27 Slaapproblemen (70%) s Nachts off Niet kunnen draaien Niet uit bed kunnen komen (urineren) Angst Onrust in het hoofd door geheugenproblemen REM slaapstoornis

28 Behandeling slaapprobleem Zoek uit wat er aan de hand is en behandel het achterliggende probleem gericht. GEEN slaapmiddelen!! Valgevaar Achteruitgang in het denken Verminderd concentratievermogen Pseudodementie

29 Neuropsychiatrische problemen Angststoornissen (34%) Depressie (35-40%) Illusoire vervalsingen, ook wel misinterpretaties (dingen anders zien dan ze zijn, vooral bij slecht licht) Hallucinaties (60%), waanideeën (bestolen worden, inbrekers in huis, partner gaat vreemd, verlaten worden etc.)

30 Impulscontrolestoornissen Vaak verergerd door dopamine-agonisten Pathologisch gokken Hyperseksualiteit Compulsief eten Compulsief internetgebruik Dwangmatig bezig zijn met iets

31 Behandeling Denkstoornissen Rivastigmine (pleister 4,6 of 9,5 of 13,3 mcg) Hallucinaties en wanen In geval van delier: eerst lichamelijke oorzaak behandelen! Dosis levodopa verlagen? Clozapine: veel bijwerkingen Quetiapine

32 Vorderende Parkinson Vaak verpleeghuisopname door: Grotere zorgbehoefte Psychiatrische verschijnselen Dementie Overgang naar palliatieve zorg

33 Bernarda Palliatieve zorg

34 Hr. A. 82 jr ZvP sinds 20 jaar Eindstadium, rolstoel, passief aanwezig Gevorderde dementie Speekselverlies, slecht slikken Madopar 4 dd 125 mg + 1 dd Madopar HBS 125 mg.

35 Suffer, gepruttel Eet niet, drinkt niet Op een dag Aspiratiepneumonie (versliklongontsteking), T 37,6 Terughoudend beleid, geen sonde, geen ab

36 Volgende dag T 39,7 Toegenomen stijfheid van de spieren Geen urineproductie meer Suf Kreunt, frons, onrust: niet comfortabel

37 Palliatieve Zorg bij Parkinson

38 Te verwachten problemen Pijn Slikproblemen Logopedist Medicatie? Sonde/PEG? Benauwdheid Verslikken (aspiratie)

39 Te verwachten problemen Slijm of speeksel (reutelen) Droge mond Obstipatie, vooral ook als opiaten gebruikt worden Problemen met urineren Slaapproblemen (REM-slaapstoornis) Delier (verwardheid)

40 Pijn bij Parkinson

41 Soorten pijn Bewegingsapparaat (Bij 45-75%) Door rigiditeit etc. Neuropathische pijn, radiculair (5-20%) Discopathie door houdingsafwijkingen en dystonie Dystoniegerelateerde pijn (8-47%)

42 Soorten pijn Centrale pijn (10-12%) Restless legs syndroom (8-20%) Bij gezonde populatie 1%

44 Pijnsystemen Laterale pijnsysteem Vooral sensorisch-discriminatief Au, plaats Mediale pijnsysteem Affectief (beleving, stemming) Cognitief (denken) Pijngeheugen Autonome respons

46 Pijn Verhoogde pijngevoeligheid door verminderde inhibitie centraal bij intact lateraal pijnsysteem. SNRI: venlafaxine (Efexor), duloxetine (Cymbalta)? (Stahl s Essential Psychofarmacology) Centrale pijn door sterke inhibitie van de laterale thalamus Zeer moeilijk behandelbaar! Onduidelijk wat er gebeurt bij afnemende cognitie

47 Staken van medicatie Alle verschijnselen van onbehandelde Parkinson Maligne Levodopa Onttrekkings Syndroom Hyperthermie, spierrigiditeit, delier Autonome disregulatie en metabole ontregeling Tachycardie, labiele bloeddruk, sterk zweten, bleek, seborrhoe (vettige huid) Bewustzijnsverandering (mutisme, stupor, coma) Acute nierinsufficientie Verhoogd creatinekinase (CK), leucocytose

48 Levodopa zetpillen Sonde? Mogelijkheden

49 Mogelijkheden Rotigotine pleister 6-8 mg/24 uur Baclofen alleen in tabletvorm beschikbaar Lorazepam buccaal ampul 4 mg./ml Midazolam via subcutaan infuus Diazepam supp. of i.m. Paracetamol om hyperthermie te drukken.

50 Apomorfine Beginnen met domperidon 3 dd 20 mg, liefst 2 dagen voor de apomorfine Injecties 1-5 mg., max 10 mg. per injectie, max. 100 mg./dag Continu subcutaan infuus Start 1 mg/uur, op geleide van effect verhogen met stappen van 0,5 mg./uur met intervallen van 4 uur. Max. 100 mg. per dag Csci minimaal 4 uur per nacht stoppen Insteekplaats om de 12 uur veranderen vanwege huidreacties op de insteekplaats

51 Delier bij Parkinson Clozapine (Leponex) is eerste keus: 1 dd 12,5-max. 50 mg., voorzichtig op te hogen Risico op levensbedreigende agranulocytose (klein 1-3%) Cardiomyopathie, anticholinerge bijwerkingen, convulsies Alleen in tabletvorm beschikbaar (tegenwoordig ook in ampullen volgens Brocacef) Rivastigmine (Exelon) pleister 4,6, 9,5 en 13,4 mg./dag Quetiapine (Seroquel) is dubieus mg./dag. Ook alleen in tabletvorm.

52 Delier bij Parkinson Toch maar palliatieve sedatie eventueel met levomepromazine (Nozinan)

53 Hr A. Waarschijnlijk Maligne Levodopa Onttrekkingssyndroom Palliatieve sedatie: lage dosering morfine (nierfunctie) en midazolam. Blijft onrustig en oncomfortabel, kreunen stopt. Delier? Haloperidol 2 mg. (niet logisch) per 24 uur: rust. Volgende dag overleden.

54 Advance Care Planning Wat wil de patiënt nog in relatie tot diens kwaliteit van leven? Bespreek een eventuele sonde (PEG), al of niet alleen voor de medicatie. Wees voorbereid op wat er kan gebeuren als slikproblemen ontstaan. Vraag naar pijn!! Palliatieve sedatie als dat nodig is.

55 Vragen?

Vergelijkbare documenten

Palliatieve Zorg bij Parkinson. Presentatie. Ondertitel. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet

Palliatieve Zorg bij Parkinson Presentatie Ondertitel Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen