1 Veiligheid. Van gevarenkennis naar preventie

Transcriptie

1 1 Veiligheid. Van gevarenkennis naar preventie 1.1 Wat bedoelen we met veiligheid? Als we het hebben over veiligheid, bedoelen we dat je beschermd bent tegen gevaren. Bij werken hebben we het dan ook over gezondheidsgevaren en soms ook over je welzijn. Als je bij het werken goed beschermd bent tegen al deze gevaren, zijn dat goede arbeidsomstandigheden. Arbeidsomstandigheden worden daarom soms aangegeven met VGW, een afkorting voor Veiligheid, Gezondheid en Welzijn. Even praktisch: wat zijn de mogelijke gevaren bij het werk? Dat verschilt per bedrijf, maar gevaren kunnen bijvoorbeeld zijn: geraakt worden door, of bekneld raken tussen bewegende delen; vallen of getroffen worden door een vallend voorwerp; aangereden worden door auto s of werkvoertuigen; elektriciteit, straling en lawaai; ingrijpende gebeurtenissen als brand, een ontploffing (explosie) of vergiftiging. Vooral op de bouwplaats komen veel gevaarlijke situaties voor: je kunt vallen van hoogte, struikelen en getroffen worden door vallend of omvallend materiaal. Hoe gevaarlijk werk is, kan verschillen. Er zijn verschillende bronnen van gevaar die dat bepalen: het soort werk; de werkplek of omgeving van de werkplek; arbeidsmiddelen: de machines, gereedschappen en hulpmiddelen waar je mee werkt; de producten, materialen waarmee gewerkt wordt; het gedrag van de werknemers. Natuurlijk is het niet steeds even gevaarlijk. Dat hangt af van de werkzaamheden en omstandigheden. De gevaren zijn groter bij de volgende werkzaamheden: werken op hoogte; graafwerkzaamheden; werken met gevaarlijk gereedschap/machines; werken met hoge drukken; werken in een lawaaierige omgeving; werken met elektriciteit; werken in koude; werken in hitte; werken met gevaarlijke stoffen; werken met stralingsbronnen. 11

2 Veiligheid en arbo: veiligheid gezondheid welzijn gevarenbronnen omstandigheden Gevarenbronnen: soort werk werkplek/omgeving arbeidsmiddelen producten gedrag Omstandigheden: koude hitte lawaai elektriciteit hoogte 1.2 Begrippen Veiligheid heeft te maken met zelfdiscipline Veiligheid heeft te maken met zelfdiscipline. Dat is vaak moeilijk. Mensen die duidelijk weten waarom het nodig is, lukt het vaak beter. Hoe die mensen dat weten? Misschien een ernstig ongeval meegemaakt of er is een familielid of vriend omgekomen bij een bedrijfsongeval. Gesprekken over veiligheid zijn soms verwarrend, omdat niet iedereen hetzelfde bedoelt met een bepaald woord. Daarom geven we hier omschrijvingen van begrippen, dan is het meteen een stuk duidelijker. Een incident Een incident is een ongewenste gebeurtenis met of zonder schade of letsel. Bijvoorbeeld een vallende last die niemand raakt en geen schade veroorzaakt, maar ook als wel iemand geraakt wordt of de last wel schade veroorzaakt. Een bijna-ongeval Een bijna-ongeval is een ongewenste gebeurtenis zonder schade of letsel, die onder iets andere omstandigheden tot een ernstig ongeval had kunnen leiden. Bijvoorbeeld een zware last valt op een plek waar kort daarvoor nog werd gewerkt. Een ongeval Een ongeval is een ongewenste gebeurtenis met schade (aan materiaal, milieu of wat betreft tijdverlies) en/of letsel als gevolg. Een arbeidsongeval Een arbeidsongeval is een ongewenste gebeurtenis tijdens het werk met letsel als gevolg. Een noodsituatie Een noodsituatie is een situatie van ernstige bedreiging door ongevallen, branden, explosies, gevaarlijke ziekteverwekkers. 12

3 Bijvoorbeeld ontsnapping van giftige gassen of gevaarlijke vloeistoffen of straling. Of bedreiging door bommeldingen of terroristische aanslagen. Maar ook noodweer en het mogelijk uitvallen van installaties. Begrippen: incident bijna-ongeval ongeval arbeidsongeval noodsituatie 1.3 Lessen uit eerdere ongevallen Tijdens het werken kunnen dingen misgaan. Er kunnen ongevallen met schade of letsel ontstaan. Maar werk kan er ook voor zorgen dat je lichamelijke klachten krijgt. Rugklachten bijvoorbeeld. Zodra er iets misgaat, moet er ingegrepen worden om erger te voorkomen. Dat geldt niet alleen voor het redden van collega s of het blussen van een brand. Zodra er lichamelijk klachten zijn of dreigen te ontstaan, moet er ook wat gebeuren. Soms kan de schade steeds groter worden als we niet ingrijpen. Bij een brand als je niet blust, bij wonden als je ze niet verbindt. En bij andere klachten als je geen medicijnen neemt. Wat vooral ook belangrijk is, is dat je tijdig aandacht schenkt aan rugpijn en klachten aan schouders en enkels. Een fysiotherapeut kan je helpen om de problemen op te lossen. Door op te letten waardoor zaken misgaan, kunnen we leren hoe ze te voorkomen. Ook kunnen we maatregelen nemen, zodat de boel niet verder uit de hand loopt als er toch iets gebeurt. Waardoor ontstaan ongevallen eigenlijk? Dat is soms een lang verhaal. Allerlei zaken kunnen invloed hebben. Maar vlak voor het ongeval plaatsvindt, is er altijd sprake van onveilig handelen en/of een onveilige situatie. We noemen dat de directe oorzaken. Onveilig handelen is de belangrijkste oorzaak van ongevallen. Ongevallen zijn daarom vooral te voorkomen door te zorgen voor veilig werkgedrag. Directe oorzaken van ongevallen: onveilige situatie onveilige handeling 1.4 Veilig werkgedrag Risico s bij het werk zijn er overal Risico s bij het werk zijn er overal. Bijna zonder er bij na te denken houd je er rekening mee. Er zijn ook risico s die je over het hoofd ziet. Omdat je ze niet kent of omdat ze niet opvallen. De werkgever moet daarom aandacht geven aan het opsporen en wegnemen van risico s. Zelf heb je ook veel invloed door bewust veilig te werken. 13

4 Wat zijn de aandachtspunten bij veilig werkgedrag? Gedrag dat veilig werken bevordert, is onder meer zorgen voor de veiligheid en gezondheid van jezelf en anderen in je omgeving. Dat kan met een positieve instelling en door je te houden aan de veiligheidsvoorschriften, en aanwijzingen en instructies op te volgen. In de bouw moet je ook constant opletten of de situatie niet is veranderd en letten op gevaren die ontstaan door werkzaamheden, waarmee anderen in je omgeving bezig zijn. Het is ook belangrijk om, zo nodig, die andere medewerkers aan te spreken op onveilige handelingen, onveilige situaties en om incidenten te melden en handelend op te treden. Verder gaat het om aandacht voor persoonlijke hygiëne en orde en netheid. Dit klinkt allemaal vrij logisch, maar toch gaat het met heel simpele dingen soms mis. Bijvoorbeeld: Het gebruik van alcohol en drugs De effecten kunnen lang doorwerken, soms langer dan je denkt, en veilig werk nadelig beïnvloeden. Ga maar na, effecten van alcohol en drugs zijn onder meer: Je functioneert slecht of minder goed, je bent minder waakzaam en oplettend. Je schat situaties niet zo goed in, je overschat je eigen mogelijkheden. Je gaat gemakkelijker over grenzen heen en je verhoogt hierdoor de werkdruk op je collega s en verstoort de werkorganisatie. Dit betekent nogal wat. Daarom zijn de richtlijnen: Geen alcohol- en drugsgebruik tijdens het werk of op momenten dat het effect nog invloed heeft op het werk. Als je merkt dat jijzelf of iemand te veel heeft gebruikt: geen werk doen dat gevaar voor jezelf of anderen kan opleveren. Meld het aan je leidinggevende. Als je regelmatig te veel gebruikt, zoek dan hulp. Orde en netheid, good housekeeping Sommige werknemers zijn zich niet bewust waarom orde en netheid zo belangrijk zijn voor veilig werken. Maar als een bouwplaats goed is ingericht en opgeruimd, merk je wel dat het veel prettiger werkt en er minder dingen misgaan omdat je een beter overzicht hebt. 14

5 Orde en netheid zorgen voor het voorkomen van incidenten, vervuiling en milieuschade en verlies van en schade aan gereedschappen en materialen. Het leidt tot een aangenamere werkomgeving met een positieve invloed op motivatie en gesteldheid. Hiermee ontstaat tijdwinst en een hogere efficiëntie. In bedrijven worden orde en netheid en goede inrichting ook wel aangeduid met good housekeeping. Bijvoorbeeld dat je de bouwplaats opruimt en de restmaterialen volgens de afspraken afvoert op de bouwplaats of mee terugneemt en bij de bedrijfswerf inlevert. Good housekeeping herken je aan: de goede inrichting van de werkplaats/werf; het opslagsysteem voor gereedschappen en materialen; de opgehangen (safety-hooks) of weggewerkte kabels. En op bouwplaatsen door: goede bouwverkeerswegen en beschermde looproutes; aandacht voor afwatering; duidelijke signaleringsborden. Gevaar van vallen en struikelen Vallen en struikelen komt veel voor en de gevolgen kunnen behoorlijk ernstig zijn. Om vallen en struikelen te voorkomen, is het volgende belangrijk: een goed ontworpen bedrijfsinrichting met veilige werkplekken en looppaden; good housekeeping: werkplekken/looproutes schoon en vrij van obstakels houden; zo snel mogelijk onveilige situaties (laten) verhelpen; goed opletten waar je loopt; als je iets draagt, zorgen dat je voldoende zicht houdt op je omgeving; de bedoelde wegen en paden volgen; gepast schoeisel, zoals veiligheidsschoenen, dragen. Veilig werkgedrag: zorg voor jezelf zorg voor je omgeving positieve instelling volg veiligheidsvoorschriften volg instructies Praktijk en gedrag: alcohol en drugs orde en netheid good housekeeping vallen en struikelen Orde en netheid: voorkom incidenten zicht op gereedschap/materiaal minder vervuiling minder milieuschade 15

6 1.5 De preventieve aanpak Om ongevallen en gezondheidsschade te voorkomen en de gevolgen te beperken, moet er vooraf een heleboel geregeld worden. We noemen dat preventie en hebben het dan over preventieve maatregelen. Zoals we al zagen, gaat het dan om het voorkomen van onveilige handelingen en onveilige situaties. Wat bedoelen we daar precies mee? Een onveilige handeling is een handeling die niet volgens de veiligheidsvoorschriften wordt uitgevoerd en die tot een ongeval kan leiden. Voorbeelden van onveilige handelingen zijn: werken zonder werkvergunningen; voorgeschreven persoonlijk beschermingsmiddel niet gebruiken; het buiten werking stellen van beveiligingen; gereedschap onjuist gebruiken; kapot gereedschap gebruiken; onjuist verplaatsen van een last; werken onder een last of binnen een draaicirkel van een kraan; werken op een nog niet veilige of niet veilig verklaarde steiger. Een onveilige situatie is een situatie waarin gewerkt wordt zonder dat aan de voorwaarden voor veilig werken is voldaan en die tot een ongeval kan leiden. Bijvoorbeeld een steiger met losliggende steigerplanken. Andere voorbeelden van onveilige situaties zijn: geen of onvoldoende verlichting; geen of geblokkeerde vluchtwegen; niet opgeruimde werkvloeren; geen of onvoldoende beveiligde apparatuur of machines. Hoe pakken we de onveilige handelingen en onveilige situaties aan? Als je iemand onveilig bezig ziet, dan moet je voorkomen dat het mis gaat. Daarom pak je onveilig handelen als volgt aan: Je meldt het aan de leidinggevende voorman of uitvoerder en stopt de onveilige handeling of laat deze stoppen. Zie je dat de situatie onveilig is, dan pak je dit als volgt aan: Je meldt het bij de voorman of uitvoerder. Je neemt de oorzaak van het gevaar weg, schermt het gevaar af of beveiligt de situatie. Je waarschuwt mensen die risico lopen en schakelt zo nodig anderen in om je te helpen. Preventieve aanpak: onveilige situatie verbeteren onveilige handeling stoppen Onveilige handelingen: geen werkvergunning PBM niet gebruiken beveiligingen omzeilen onjuist gebruik van gereedschap onjuist verplaatsen van een last 16

7 Onveilige situatie: onvoldoende verlichting geen of geblokkeerde vluchtwegen niet opgeruimde werkvloeren onvoldoende beveiligde apparatuur 1.6 Handelend optreden bij incidenten en ongevallen Bij incidenten, bijna-ongevallen: Direct maatregelen nemen (situaties markeren/handeling (laten) stoppen). Melden bij de leidinggevende voorman/uitvoerder. Bij ongevallen: Meld het ongeval bij de direct leidinggevende voorman/uitvoerder. Begeleid het slachtoffer naar de medische dienst (of alarmeer zo nodig de EHBO er of arts). Neem direct maatregelen om herhaling te voorkomen. Volg de interne instructies op. Om herhaling van ongevallen te voorkomen, moet je afhankelijk van het soort ongeval eerst onmiddellijk handelen als herhaling op korte termijn mogelijk is. Daarna het ongeval: melden, registreren, onderzoeken, actieplan (plan van aanpak) opstellen en uitvoeren. (Bijna-)ongeval: maatregelen treffen melden zo nodig slachtoffer helpen registreren onderzoeken verbeteracties Algemene vragen 1. Arbeidsomstandigheden gaan over: 2. In het algemeen kunnen gevaren worden veroorzaakt (gevarenbronnen) door: 17

8 3. Directe ongevalsoorzaken bestaan uit: 4. Een preventieve aanpak bij onveilige situaties houdt in: Een preventieve aanpak bij onveilige handelingen houdt in: Oefenpuzzel Vul de eerste letters van de ingevulde antwoorden in van boven naar beneden en maak onderstaande zin af: Vragen 1. Het begrip arbeidsomstandigheden heeft veel te maken met veiligheid. In ieder geval wordt dan naast het welzijn ook aandacht besteed aan van de werknemers. 2. Wat we doen en hoe we ons gedragen is van belang. Mensen gebruiken alcohol en drugs omdat ze zich er prettig bij voelen. Maar deze stoffen hebben voor het werk nadelige 3. We kunnen leren van ongevallen door te letten op wat eraan voorafging. Als we kijken naar onveilige handelingen en situaties dan noemen we dat de oorzaken van het ongeval. Heel belangrijk voor veiligheid is 4. Als je in de buurt werkt van iemand die onveilig handelt loop je vaak zelf ook 5. Er komen veel ongevallen voor, vooral thuis en in het verkeer. Een ongeval dat op het werk gebeurt noemen we een 6. Gebleken is dat een rommelige en onoverzichtelijke werkplek, waar je gemakkelijk struikelt een slecht effect heeft op de veiligheid. Daarom is het belangrijk om te zorgen voor orde en netheid en een overzichtelijke werkplek. We noemen dat naar Amerikaans voorbeeld housekeeping. Antwoorden 18

9 Oefenexamenvragen 1. Bronnen van gevaar kunnen zijn: a. de werkplek en de werkomgeving b. de werkzaamheden en de werkvergunning c. het werkproces en de veiligheidsvoorschriften 2. Een werknemer struikelt op het bedrijfsterrein en verzwikt zijn voet ernstig. Dat is: a. een stommerd b. een ongeval c. een arbeidsongeval 3. Directe oorzaken van een ongeval zijn: a. slechte opleiding en onveilig handelen b. onvoldoende toezicht en onveilige situaties c. onveilige situaties en onveilige handelingen 4. Drugsgebruik is uit oogpunt van arbeidsomstandigheden ongewenst, want: a. het vergroot werkdruk op collega s en verstoort de werkorganisatie b. het geeft een slechte indruk aan klanten c. er is een grotere kans dat de kwaliteit van de dienstverlening vermindert 5. Je werkplek goed schoonhouden en materialen overzichtelijk opbergen heet: a. storage control b. safety attitude c. good housekeeping 6. Hoe wordt een ongewenste gebeurtenis met letsel en/of schade genoemd? a. een bijna-ongeval b. een ongeval c. een ongewenst risico 7. Gebeurtenissen die aan de leidinggevende moeten worden gemeld, zijn: a. ongevallen en bijna-ongevallen b. bijna-ongevallen en incidenten c. incidenten, bijna-ongevallen, ongevallen, onveilige situaties en onveilige handelingen 8. Doel van ongevallenonderzoek door de veiligheidskundige of leidingingevende is: a. duidelijk krijgen wie de schuldige is b. oorzaken vinden om herhaling te voorkomen c. wettelijke boetes opleggen 9. Wat ontbreekt bij een onveilige situatie? a. evacuatieroute b. voorwaarden om veilig te kunnen werken c. de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen 10. Beveiligingen overbruggen en gereedschap verkeerd gebruiken zijn voorbeelden van: a. onvoldoende opleiding b. onveilige handelingen c. goed willen doorwerken 19

10 De antwoorden van de oefenexamenvragen staan in bijlage 3. Wat betekent je score? Als je van 10 vragen 7 of meer antwoorden goed hebt: geslaagd Als je van 10 vragen 4 of meer antwoorden fout hebt: gezakt 20

11 2 Wetten en regels. Verplichte risicobeheersing 2.1 Invloed van Europa Omdat Nederland lid is van de Europese Unie, moet Nederland de Europese richtlijnen volgen. Als onze wetten niet voldoen aan een richtlijn, dan moeten onze wetten worden aangepast. Een voorbeeld van het volgen van een Europese richtlijn is de invoering van de CE-markering. Dit is een gevolg van de Europese productrichtlijn, die eisen stelt aan producten die in Europa op de markt mogen komen. Een CE-markering op een product betekent, dat je ervan uit mag gaan dat het product (bijvoorbeeld een machine of persoonlijk beschermingsmiddel) wat de veiligheid betreft, voldoet aan de betreffende Europese richtlijn. Alléén CEgemarkeerde arbeidsmiddelen mogen in Europa op de markt worden gebracht en gebruikt worden. Het CE-merkteken CE-merkteken: toegelaten in EU voldoet aan eisen bijvoorbeeld PBM en gereedschap 2.2 Nationale wetgeving over veiligheid en gezondheid Bescherming van werknemers Vroeger werkten mensen op het land of thuis. Maar nadat de stoommachine was uitgevonden, gingen veel arbeiders, ook kinderen, in fabrieken werken. Lange werkdagen, soms wel 16 uur, van gevaarlijk en ongezond werk, met weinig loon. De fabrikanten werden rijk, de arbeiders steeds armer. Als een arbeider een ongeluk kreeg, had zijn gezin niet meer te eten. Er kwamen sociale wetten om de arbeiders te beschermen. In wetten van lidstaten mag meer staan dan Europa voorschrijft. Dat mogen de lidstaten zelf bepalen. Onze belangrijkste wet op het gebied van veiligheid en gezondheid bij het werken is de Arbeidsomstandighedenwet. Ook wel Arbowet genoemd. De bedoeling van de wetten over veiligheid en gezondheid is dat werknemers bij het uitvoeren van werkzaamheden goed beschermd zijn. Het gaat om het verbeteren van de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemers op het werk, zodat zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden worden bereikt. 21

12 WETTEN EN REGELS En deze wetten gelden op alle plaatsen waar gewerkt wordt. Voor wie is die Arbowet van toepassing? De Arbowet is er voor werkgevers en werknemers. Daarbij is de werkgever natuurlijk de werkgever van het bedrijf waar je in dienst bent. Maar als iemand anders aanwijzingen geeft, toezicht houdt en middelen verstrekt, is die ook verantwoordelijk voor de naleving van de arbowetgeving. Werknemers zijn niet alleen werknemers in vaste dienst, maar ook uitzendkrachten, stagiairs en vrijwilligers. Arbowet: veiligheid (V) gezondheid (G) welzijn (W) Partijen Arbowet: werkgever werknemer derden deskundigen arbodienst 2.3 Plichten werkgever Eigenlijk zijn de plichten van de werkgever eenvoudig samen te vatten. De werkgever moet zorgen dat de werknemer veilig werkt en geen (gezondheids)schade oploopt door het werk. Als de werkgever dat niet goed doet, kan hij gestraft worden en zal hij de schade aan zijn werknemers moeten vergoeden. Om te zorgen dat er veilig gewerkt wordt, moet de werkgever alle gevaren in kaart brengen (dat heet een risico-inventarisatie en -evaluatie of RI&E) en dan zorgen dat die risico s worden beheerst. Hij moet daarvoor een plan van aanpak opstellen. Veel werkgevers gebruiken een veiligheids- of KAM-systeem (Kwaliteit Arbo Milieu systeem) als hulpmiddel om aan de wettelijke eisen te voldoen. Dit systeem kunnen ze dan ook gebruiken voor het opnemen van bijvoorbeeld VCA-eisen. De baas heeft altijd gelijk De fabriekseigenaar had het volledig voor het zeggen. In het eerste Burgerlijk Wetboek stond zelfs: in geschillen tussen patroon en arbeider, wordt de eerste op zijn woord geloofd. Ofwel, de baas heeft altijd gelijk, stond gewoon in de wet. Gelukkig is dit tegenwoordig wettelijk anders geregeld. Werknemers mogen en moeten meedenken en meedoen aan het veilig werken. Daarbij moeten de taken dan wel duidelijk verdeeld worden, anders gaat het nog fout. Een belangrijke verplichting van de werkgever is zorgen voor veilig werk. Hij moet dit doen door gevaren te voorkomen of zo veel mogelijk bij de bron te verminderen. Maar er blijven altijd risico s over. Daarover moet de werkgever de werknemer goed voorlichten en de veilige werkwijze laten zien. Hij moet zorgen dat de veilige werkwijze wordt gevolgd, zorgen voor goede persoonlijke beschermingsmiddelen en zorgen voor hulp in geval van nood. 22

13 WETTEN EN REGELS Veilig werken begint ermee dat elk risico goed zichtbaar wordt gemaakt en dat je veilig over het bouwterrein kunt lopen en weet of werkplekken veilig zijn. Daarvoor zijn er de volgende aanpakken: Veiligheidssignalering Het is belangrijk dat werknemers zich veilig kunnen gedragen. Maar ze moeten zich ook veilig willen gedragen. Daarvoor moeten ze weten dat er risico s zijn. Dat doen we via signalering. Dat is dus een onderdeel van de preventiefilosofie. Veiligheidssignalering betreft: mogelijke gevaren; opgelegde maatregelen; verplicht dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen; EHBO- en brandbestrijdingsmiddelen; evacuatiewegen. Borden Om aan iedereen op een arbeidsplaats duidelijkheid te verschaffen, wordt er voor veiligheidssignalering gebruikgemaakt van standaardborden. Je vindt de veiligheidssignalering vaak aan het hek bij de ingang van een bouwterrein als een algehele waarschuwing, maar ook ter plekke waar het nodig is. Kleur en vorm van het bord geven direct aan wat voor soort informatie wordt gegeven. We zetten het op een rij: Soort bord Verbodsbord Gebodsbord Waarschuwingsbord Veiligheidsvoorziening Brandbestrijdingsmiddelen Kleur wit met rode rand en blauw met wit symbool geel met zwarte rand en groen met witte tekst of symbool rood met wit symbool zwarte tekst zwart symbool Vorm rond rond driehoekig vierkant of rechthoekig vierkant of rechthoekig Geeft aan wat niet mag wat moet welk gevaar hoe redden hulp bij brand Voorbeelden verboden te roken, verboden voor voetgangers, geen drinkwater, geen toegang onbevoegden aanduiding: (nood)uitgangen, reddingsmiddelen, hulpverleningsmiddelen, evacuatiemiddelen/route route naar de brandbestrijdingsmiddelen, plek van de brandbestrijdingsmiddelen Voorbeeldbord verplicht dragen van: oogbescherming, gelaatsbescherming, een veiligheidspak, gehoorbescherming, adembescherming, veiligheidshelm, handschoenen en valbeveiliging giftige stoffen, hangende lasten, hoge temperaturen, lage temperaturen, laserstraal, milieugevaarlijke stoffen, nietioniserende straling Raadpleeg voor de examenvoorbereiding ook de bijlage met overzicht van de borden: dit is examenstof! Markeringen Markeringen geven aan dat er een gevaar is. Het gebied waar een gevaar aanwezig is, wordt dan aangeduid en/of afgeschermd. Markeringen kunnen ergens zijn opgeplakt of geschilderd en er worden (kunststof) linten gebruikt. De gebruikte kleuren zijn: afwisselend wit-rood of geel-zwart. 23