China, een nieuwe wereldmacht?

Transcriptie

1 Stichting Nationaal Erfgoed Hotel De Wereld Onderwerp: Inleider: China, een nieuwe wereldmacht? Henk Schulte Nordholt Thema-avond: dinsdag 12 februari Toen ik voor het eerst in China kwam stond het land eigenlijk niet op de kaart. Ik werd uitgezonden door ABN Amro en China was toen alsof je in het huidige Noord- Korea was. Er waren nauwelijks Nederlandse bedrijven in dat enorme land en nu 30 jaar later is o.a. dit aspect enorm veranderd. China, een nieuwe wereldmacht? Wageningen 12 februari 2013 China wordt in het Chinees het centrale land genoemd, wij leerden vroeger op school van wereldkaarten waar Europa of Amerika in het midden van de kaart stond, zij gaan uit van een kaart met China in het midden. Op deze kaart hoort Tibet ook bij China, maar Taiwan niet. Dit land noemt zich nog steeds de republiek China in tegenstelling tot het vasteland wat zich volksrepubliek China noemt. Na de burgeroorlog die plaatsvond na onze tweede wereldoorlog en die verloren werd door de partij die tegen de communisten vocht, vluchtten de verliezende troepen naar Taiwan en stichtten daar de republiek China. In 1962, Mao was nog in leven, was China een onrustig land. Er waren campagnes en buitenlandse oorlogen. Mao viel toen het land Tibet binnen en dat ging niet helemaal naar wens; ze hebben zich dan ook moeten terugtrekken, maar de claim op het land is nooit opgegeven. 1

2 China: De oude wereldorde 华夷之辨 Het Rijk van het Midden 天下 Als ik iets wil vertellen over het buitenlandse beleid van China dan moet ik teruggrijpen in de geschiedenis. Het is meer dan alleen macht, economie, grondstoffen en ruzie met buurlanden. De Chinese taal is een hele oude taal, vol van verwijzingen naar een hele oude geschiedenis. De favoriete stijlvorm van de Chinees is een vierkarakter uitdrukking. Hier staat; er is een grens, er is een onderscheid tussen China en de barbaren. De huidige benaming van China is het centrale land, maar dat was niet de oude benaming. En dan denk ik heel ver terug, 200 v.c. werd China herenigd en dat keizerrijk heeft ongeveer 2000 jaar stand gehouden. Moet je je voorstellen dat het Romeinse keizerrijk, dat ook toen gesticht werd ook zo lang had stand gehouden. China was toen een land dat in het centrum lag, maar ze noemden zich toen niet het centrale land, maar naar de dynastie, dus grote Ming bijvoorbeeld. Want er waren geen landen, je had een tweedeling tussen beschaving en geen beschaving. Alles wat buiten China lag was niet tot beschaving gebracht en er was geen gedeelde soevereiniteit. Deze kaart is de oudste Europese kaart van China, door een Portugees gemaakt. Hier wordt China voor het eerst China genoemd. En het is genoemd naar de eerste keizer, Chin. De oude wereldorde: het almach ge China Grootste rijk op aarde Economisch powerhouse China = 文 2

3 Dat was de oude beleving van China en die trots en dat grote land dat was een heel groot rijk, om te beginnen economisch. Het was de grootste economie ter wereld tot begin 19 e eeuw, na de VOC hadden ze nog steeds 30% van de wereldeconomie in handen. In de 18 e eeuw waren er 400 miljoen Chinezen en in die eeuw is de bevolking van China ook verdubbeld, net als het Chinese grondgebied. Dat kwam door al die krijgslustige keizers. Het was een economisch en technologisch powerhouse, dat technologische wordt nog wel eens vergeten, maar dat is toch wel heel belangrijk. China heeft 4 grote uitvindingen; boekdrukkunst, papier, buskruit en het kompas. Ze lagen dus op allerlei gebieden ver op ons voor, maar hebben nooit de stap gemaakt naar de industriële revolutie. Dat is nog steeds een raadsel voor historici waarom dat nooit gebeurd is. Dit karakter wat achter China staat, betekent zowel schrift als beschaving, omdat het kunnen schrijven gezien werd als beschaving, omdat het zo moeilijk was om al die karakters te kennen en te kunnen schrijven. Tribuut rela es Geen ambassades tot 1860 De oude wereldorde: rela es met het buitenland Nou moet je je voorstellen dat als je altijd zo n voorsprong op de rest van de wereld hebt gehad, dat dat een bepaalde visie geeft op het buitenland. Er waren geen relaties op gelijk niveau. Je had daarbuiten geen beschaving, dus ze hadden niet op gelijkwaardig niveau contact met andere rijken. Want zelfs andere grote rijken zoals Korea en Japan hadden veel te danken aan China. Je kon dus niet zomaar als staatshoofd naar China gaan. De Chinezen hadden daar een systeem voor ontwikkeld; het tribuut systeem. Dat betekende dat je een geschenk moest meenemen voor de Keizer en zich ritueel onderwerpen aan de keizer. Je moest languit in het stof gaan liggen voor de keizer en negen keer je voorhoofd op de grond slaan. En dan pas mocht je überhaupt in zijn aanwezigheid verschijnen. Veel volkeren deden dat graag, want daar kwamen weer lucratieve handelsovereenkomsten uit. Dit hebben ze heel lang in stand weten te houden, maar aan het eind van de 19 e eeuw begon het te kraken. Op de plaatjes zie je de missie van George Maccartney, dat was een neef van de Engelse koning George III. En op deze missie wilden ze een ambassade en een handelspost. China wilde hier absoluut niet aan meewerken. Desondanks kwamen er toch wat barsten in hun mindset. 3

4 De westerse wereldorde: rela es met het buitenland Sinds 1648 soevereine staten Na WO-II nieuwe orde Tegengesteld aan China Nu vertel ik eerst iets over de westerse beleving van soevereiniteit en gelijkwaardigheid. Die van ons is ook niet zo heel oud, want het Romeinse rijk leek wel heel veel op het Chinese rijk. In 1648 was er het verdrag van Munster, waarin de beginselen van de soevereiniteit zijn gevestigd. Je mocht niet meer zomaar inmengen in andermans bezigheden en het oude Romeinse rijk was verdwenen. Dit was het begin van de moderne natiestaat, heel anders dan in China. Eeuw van Vernedering en China s Weltanschauung De Opium Oorlog Verbranding Zomerpaleis Bokser opstand Oorlog met Japan Soevereiniteit voorkomt herhaling In 1840 gaat het in China helemaal mis, dat is het begin van de Opium Oorlog. Het was in de mode in Engeland om thee te drinken en dat werd allemaal uit China gehaald, net zoals zijde en porselein. Er ontstond een enorm handelstekort ten nadelen van de Engelsen. Daarom gingen de Engelsen op grote schaal opium exporteren naar China, waardoor een groot deel van de Chinese bevolking verslaafd raakte aan opium. De Chinezen verboden daarom opium, wat de Engelsen weer een inbreuk op de vrije handel vonden en zo ontstond de Opium Oorlog. Deze oorlog is het begin van wat de Chinezen noemen de eeuw van vernedering en leidde tot het eerste ongelijke verdrag. Dit verdrag leidde tot de afstand van China van Hongkong en tot de opening van internationale havens, waar buitenlanders eigen rechten hadden. In 1860 was de tweede Opium Oorlog, waarin de buitenlanders de Chinezen dwongen om ambassades te openen. Rond 1900 was de 4

5 bokser opstand, veel buitenlanders en Chinese christenen werden vermoord. Japan veroverde Taiwan, is daar 15 jaar een koloniale meester geweest en heeft daarna ongeveer tegelijk met onze tweede wereldoorlog een grootscheepse aanval op China gedaan. Buitenlandse poli ek komende 10 jaar? - Twee drijfveren - Onzekerheid over legi miteit - Meer spanning, meer conflicten Dit is de nieuwe leider van China, hij is op het laatste partijcongres in oktober vorig jaar voor 10 jaar benoemd. Het is heel moeilijk te zeggen wat voor buitenlands beleid hij gaat voeren. Maar er zijn twee dominante drijfveren in China s buitenlandpolitiek. De eerste is de hereniging van het moederland, het is een historische missie om Taiwan weer bij China te krijgen en het is de heilige plicht van iedere Chinees om het originele China weer te herenigen. De tweede drijfveer is om de Chinese economische motor draaiende te houden. Ze zijn de grootste handelsnatie ter wereld en sinds vorig jaar ook de grootste industriële natie ter wereld. Het is een misvatting om te denken dat de leider van China almachtig is, dat was vroeger wel het geval, maar tegenwoordig is het meer een collectief leiderschap. Over de twee dominante drijfveren is geen onduidelijkheid, daar zal de nieuwe leider sowieso aandacht aan moeten besteden. Waar ook geen onduidelijkheid over is, is dat het leiderschap in China zich steeds meer zorgen maakt over haar legitimiteit. Dat komt door de snelle modernisatie van China. Er is een grote middenklasse en een enorme internetcommunity. De groei van de moderniteit wordt steeds minder, onder andere door het gebrek aan grondstoffen. En wat is dan de nieuwe legitimiteitsbron? Wat de Chinese overheid heeft gedaan, is de geschiedenisboeken herschreven. De nadruk wordt tegenwoordig meer gelegd op de slachtofferrol van China in de geschiedenis en daarmee proberen ze patriottische gevoelens op te roepen bij de jeugd. 5

6 Ander scenario? - Verandering economisch model (WB-rapport) - Minder a ankelijk grondstoffen - Ander poli ek model - Minder na onalisme - Risico: belang elite bij huidig model - Wereld in 2030 (NIC) China heeft geen grondstoffen, maar wel een enorm getalenteerde bevolking. Alle grondstoffen moeten dus uit Afrika en Zuid-Amerika komen en het Chinese leiderschap is erop gebrand om die toevoerlijnen ook de komende tijd open te houden. Want als er geen grondstoffen meer komen licht de economie stil. Er moet dus minder gefocust worden op eigen land, want de grondstoffen komen uit het buitenland. De Amerikanen zien nu in, dat ze zich de laatste jaren teveel gefocust hebben op het moslimterrorisme, terwijl de echte problemen zitten in de opmars van Azië. En inmiddels zijn de Verenigde Staten weer wat meer terug in Azië. Het Chinese economische model is gericht op industrialisatie met een enorme export. De inkomensverschillen in China worden steeds groter en het milieu leidt grote schade. Daarom heeft de wereldmacht een heel belangrijk rapport geschreven China 2030 waarin staat, dat regionale verschillen moeten worden teruggebracht en dat er innovatie moet komen. Niet alleen maar productie, maar ook innovatie. Als China een omslag kan maken in hun politieke model, meer gericht op het buitenland, dan hoeven ze zich minder te richten op hun defensie en op het beschermen van de aanvoerlijnen van grondstoffen. Dan hoeven ze zich niet zo n zorgen te maken over hun leidersidentiteit. Maar of dit ook op die manier gaat gebeuren, dat is niet duidelijk. Hoe dit scenario zich zal ontvouwen zal vooral liggen aan de elite, het wordt steeds meer duidelijk, dat die schatrijk is. Vaak hebben die ook overzeese bezittingen en de elite heeft voordeel bij het behouden van het huidige politieke model. Het is mijn verwachting dat China geen wereldmacht zal worden. In 2030 zal de VS nog wel de belangrijkste macht zijn, maar niet meer de grootste economie. En dat komt vooral, doordat de VS slechts 2 buurlanden heeft; Mexico en Canada en het heeft met geen van beiden oorlog. China heeft 14 buurlanden en heeft daar een veel groter probleem mee. Persoonlijk hoop ik op het betere model, de verandering van het politieke model, niet alleen voor onszelf maar ook voor de middenklasse bevolking van China. 6