Chief of Mission IOM in Nederland

Transcriptie

1 MIGRATIE INFO NUMMER 1 16e JAARGANG maart 2010 Duurzame terugkeer _ Er is steeds meer aandacht voor de herintegratie van migranten na terugkeer in hun land van herkomst. Het is belangrijk dat mensen op een positieve manier kunnen herintegreren. IOM Internationale Organisatie voor Migratie

2 Wie met vakantie naar het buitenland gaat, raadpleegt vaak vooraf een boek over de bestemming en googlet op Internet om zich te informeren. Handig om enkele praktische zaken te weten over taal, geld, openingstijden en vervoer. Boeiende reisgidsen verhalen ook over culturele gebruiken waar rekening mee te houden. En eenmaal aangekomen in het vakantieland blijkt het toch vaak nog een hele ontdekkingsreis te worden. Gelukkig zijn er dan meestal wel de lokale mensen, die begrip tonen en je wegwijs maken in deze andere samenleving. Wat heb je nodig om je op je gemak te voelen en op een gepaste manier even in die nieuwe omgeving op te gaan? Lijkt dat een beetje op wat wij van nieuwkomers verwachten bij integreren? En is er een verschil voor terugkerende migranten wanneer zij herintegreren in een samenleving, die zij jaren geleden verlaten hebben en inmiddels behoorlijk veranderd is? Voor onvoorbereide nieuwkomers of terugkeerders in een samenleving is niets vanzelfsprekend. Stel, je keert terug naar Nederland na een jarenlang verblijf in het buitenland. Voor het kopen van een geldig OV vervoerskaartje heb je inmiddels een hele handleiding nodig. Je zou met dat lezen zomaar de trein kunnen missen, als je overigens de taal al machtig bent. Het is dan ook heel prettig als iemand je dan uitlegt hoe het werkt. Het kennen van de taal is bij het (her) integreren wel een heel belangrijke bijkomstigheid. Integreren en herintegreren maken een wezenlijk onderdeel uit van het migratieproces. Een migrant draagt het lot daarbij in eigen handen, zoals dat ook voor de ondernemende toerist geldt. Het succes van dat migratieproces hangt ook af van de mate waarin de omgeving daarin behulpzaam is. Voor die verantwoordelijkheid - in een globalised world kan niet meer gekozen worden, die is er. Chief of Mission IOM in Nederland 2

3 Inhoud Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 VOORWOORD We willen door middel van financiële en materiële steun aan de terugkeerder bijdragen aan de infrastructuur van het land en aan een succesvolle integratie van het individu. Dat is de reden waarom voormalig minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking en voormalig staatssecretaris van Justitie Albayrak hebben ingestemd met de visiebrief van het Platform Duurzame Terugkeer. Ze besloten tot ondersteuning van het Platform, waarin organisaties op het gebied van ontwikkelingsvraagstukken en organisaties met expertise op het gebied van migratie en asiel de krachten bundelen. In deze uitgave van Migratie Info leest u de ervaringen van migranten die met financiële en immateriële steun terugkeerden. Medewerkers van IOM in Nederland bezochten jongeren de zijn teruggekeerd naar Angola en Sierra Leone. De IOM-vestiging in Londen vertelt over het belang van non-cash ondersteuning en u leest over het recent gestarte terugkeerprogramma voor Irak. De medewerkers van IOM in Ghana en Oeganda volgden het verloop van de terugkeer van migranten uit Nederland. IOM onderstreept de toenemende aandacht voor de integratie van migranten na hun terugkeer in het land van herkomst. Het is van groot belang dat mensen zelf opnieuw in hun levensonderhoud kunnen voorzien en langs deze weg perspectief hebben om een nieuwe toekomst in hun eigen land te verwezenlijken. De redactie Inhoudsopgave Duurzame terugkeer in het belang van Justitie Als mensen teruggaan en een perspectief hebben op duurzame herintegratie, dan is de kans dat mensen opnieuw moeten migreren, een stuk kleiner. Daarom is die duurzaamheid ook in het belang van Justitie, aldus voormalig staatssecretaris voor Justitie mevrouw mr. Nehabat Albayrak. Pagina 3, 4 en 5 Samenwerking in Platform Duurzame Terugkeer Op het moment dat de activiteiten van de betrokken organisaties elkaar aanvullen en versterken, organiseer je ook doelmatigheid en meer kwaliteit. Dan kun je zeker als het gaat om die duurzaamheid veel meer resultaat halen, zegt Henk van Hoof van het Platform Duurzame Terugkeer. Pagina 6 en 7 IOM-programma Terugkeer naar Irak Uniek aan het IOM-project Terugkeer naar Irak is het drieledige doel, namelijk individuele ondersteuning, Europese samenwerking en ondersteuning van lokale initiatieven. Pagina 8 Goede ervaringen met duurzame terugkeer De migranten zelf zijn de sleutel in het proces. Zij bepalen hoe ze hun motivatie en vaardigheden inzetten. IOM voorziet in support voorafgaand aan vertrek, zo licht Soenke Ziesche van IOM Londen de ervaringen met duurzame herintegratie toe. Pagina 9 en 10 Terugkeermigratie met perspectief Bij IOM Den Haag is de aandacht voor integratie van migranten na terugkeer een vanzelfsprekende zaak geworden. Maria Brons, manager Assisted Voluntary Return bij IOM Nederland is zeer tevreden over deze ontwikkeling. Pagina 11 en 12 Kuikenfarm Oeganda: hoop voor de toekomst In mei 2009 deed John Ndaysima een verzoek voor ondersteuning voor zijn terugkeer naar Oeganda. Inmiddels is hij teruggekeerd. Victoria Lukwago van IOM Kampala: John Ndaysima is tevreden met zijn bedrijf want het geeft hem werk en hoop voor de toekomst. Pagina 13 en 14 1

4 IOM IOM 20 jaar in Nederland In de vier edities van Migratie Info in 2010 een korte terugblik van de afgelopen 20 jaar. De start van IOM in Nederland Herschikking van de taken op het gebied van migratie en vorm geven aan het terugkeerbeleid: het zijn in 1990 twee belangrijke redenen waarom de Nederlandse overheid aan IOM vraagt een kantoor in Nederland te openen. Spreekuurlocatie Turkse arbeidsmigranten Het begint met een overeenstemming tussen IOM en het ministerie van Sociale Zaken: het begeleiden van de remigratie van gastarbeiders via de Remigratieregeling. Tegelijkertijd is IOM eind 1990 in gesprek met het ministerie van Justitie over het uitvoeren van een humaan en effectief terugkeerprogramma (REAN). Per 1 januari 1992 startte IOM in Nederland met het Terugkeerbureau en ging de uitvoering van de Remigratieregeling in 1994 over naar de Sociale Verzekeringsbank. Het Terugkeerbureau begeleidt in de beginperiode zo n zeshonderd mensen per jaar. Eind jaren negentig neemt dit aantal fors toe. Landelijk breidt IOM haar werkzaamheden uit via een netwerk van medewerkers, waarmee de contacten met de doelgroep makkelijker kunnen worden gerealiseerd. Uitzenden van hoger opgeleide migranten In twintig jaar tijd is IOM in Nederland gegroeid als projectgestuurde organisatie met bijzondere aandacht voor kwetsbare migranten (zoals slachtoffers van mensenhandel, minderjarigen, migranten met gezondheidsproblemen of migranten die in detentie verblijven). Naast de begeleiding van migranten bij hun terugkeer naar landen van herkomst biedt IOM in Nederland ook ondersteuning aan vluchtelingen bij hun overkomst naar Nederland. Zeer succesvol is de afdeling Migratie en Ontwikkeling die sinds 2005 actief is met tijdelijke uitzendingen van hoger opgeleide migranten voor de wederopbouw van landen van herkomst. _ 2

5 Interview Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Voormalig staatssecretaris Albayrak Duurzame terugkeer in het belang van justitie Sec gezien gaat mijn verantwoordelijkheid niet verder dan mensen te bewegen om terug te gaan. Dan kun je redeneren dat een herintegratieregeling een prikkel kan zijn om mee te werken en te vertrekken. Maar zo zie ik het niet, ik geloof er echt in! Daarom hebben minister Koenders van Ontwikkelingssamenwerking en ik de handen ineen geslagen. Als mensen teruggaan en een perspectief hebben op duurzame herintegratie, dan is de kans dat mensen opnieuw moeten migreren, een stuk kleiner. Daarom is die duurzaamheid ook in het belang van Justitie. Aldus voormalig staatssecretaris voor Justitie mevrouw mr. Nehabat Albayrak. Het is volgens Albayrak uniek dat de ministeries van Justitie en van Ontwikkelingssamenwerking de handen ineen slaan bij deze duurzame terugkeer. Vroeger waren dit gescheiden werelden. Begrijpelijk, want je kunt het ontwikkelingsprobleem niet met migratie oplossen en je kunt het migratievraagstuk niet met ontwikkelingshulp oplossen. Maar als je dat vaststelt en gaat kijken wat er wel kan, blijkt er veel mogelijk. Het is echt uniek hoe deze partijen nu samenwerken. De samenwerking tussen Justitie en Ontwikkelingssamenwerking is ook in Europees opzicht uniek. Platform duurzame terugkeer Vanuit die gedachte heeft Albayrak samen met minister Koenders goedkeuring gegeven aan de ondersteuning van het Platform Duurzame Terugkeer. Dit platform komt voort uit de door beide ministeries in 2008 gepresenteerde nota Migratie en Ontwikkeling. Het platform is een oprechte poging om de krachten te bundelen van organisaties die veel ervaring hebben met ontwikkelingsvraagstukken en organisaties met expertise op het gebied van migratie en asiel. Als je die dwarsverbanden wilt leggen, kan zo n platform heel instrumenteel zijn. Er zijn eerdere pogingen gedaan om tot samenwerking te komen, maar die zijn volgens Albayrak vooral vanwege het ontbreken van draagvlak voor het migratiebeleid in het maatschappelijk middenveld gestrand. Bovendien was er weinig bereidheid om, vanuit de acceptatie dat terugkeer bij een houdbaar migratiebeleid hoort, mee te denken over menswaardige en duurzame terugkeer. Dat lijkt verleden tijd. Ik merk dat veel hakken uit het zand zijn. Ik ben er zeer over te spreken dat bij de uitvoering van het generaal pardon organisaties als VluchtelingenWerk en de Raad van Kerken wilden helpen bij terugkeer van mensen die echt geen perspectief meer hadden in Nederland. De tegenwerking van de partners in het terugkeerproces is omgezet in meewerken en verantwoordelijkheid nemen voor mensen die terug moeten. Daarom heeft de staatssecretaris goede verwachtingen van het Platform Duurzame Terugkeer. Het geloof in de zorgvuldigheid en rechtvaardigheid van het toelatingsbeleid zal in het platform leiden tot concrete projecten met zowel een bijdrage in het kader van Ontwikkelingssamenwerking als van Justitie. Het zal bovendien het grote aantal projectvoorstellen subsidieaanvragen rond terugkeer sterk terugbrengen. Er waren zoveel vergelijkbare initiatieven van uiteenlopende partijen, dat ik er aan hechtte om die initiatieven bij elkaar te brengen. Al was het alleen maar om de overhead en organisatiekosten terug te dringen. Daar ligt een belangrijke taak voor het Platform. Albayrak en Koenders hebben onlangs het door het platform gepresenteerde plan van aanpak gefiatteerd en subsidie voor het eerste jaar toegezegd. Daarna wordt gemeten welke voortgang is geboekt en of daadwerkelijk sprake is van terugkeer 3

6 Actueel Het interview met staatssecretaris Albayrak vond plaats twee dagen voordat zij evenals haar PvdA-collegabewindslieden haar ontslag aanbood aan de koningin. Hoewel zij dus bij het uitbrengen van deze Migratie Info geen staatssecretaris meer is, wordt het interview na overleg met haar en het ministerie van Justitie toch geplaatst. met perspectief. Want ondanks de goede verwachtingen, vindt de staatssecretaris dat het platform zich wel zal moeten bewijzen. Herintegratieondersteuning bij gedwongen terugkeer Duurzame terugkeer betekent volgens Albayrak dat de degene die terugkeert ook echt gelooft in een toekomst in het herkomstland en perspectieven ziet in werk, opleiding en herintegratie. Ten tweede dat de omstandigheden zo zijn dat hij kan integreren en er voldoende prikkels zijn om te blijven. Van de migrant zelf verwacht Albayrak dat hij accepteert dat er geen perspectief is op een permanent verblijf in Nederland. Dat vraagt om snel duidelijkheid en dus korte en efficiënte procedures. Daar is de asielwet inmiddels op aangepast. Naast die acceptatie moet er de bereidheid zijn om na te denken over de terugkeer. Dat nadenken moet lonen, men moet doorhebben dat vrijwillig terugkeer voordelen heeft boven gedwongen. Albayrak sluit niet uit dat ondersteuning gericht op deze duurzame terugkeer ook kan gelden voor mensen die gedwongen moeten terugkeren. Wat mij betreft zou je ook bij gedwongen terugkeer een herintegratieondersteuning kunnen bieden. Alleen ben ik daarin afhankelijk van de begeleidende organisaties. In dat verband is het jammer dat IOM nooit zal meewerken aan gedwongen terugkeer. Een andere factor bij gedwongen terugkeer is de medewerking van het land van herkomst. Voor vrijwillige terugkeerders zijn documenten vaak snel geregeld, maar bij gedwongen uitzetting levert dat vaak problemen op. Beide aspecten maken dat er rond gedwongen terugkeer niets gebeurt met het oog op herintegratie. Ontwikkeling van het individu én de gemeenschap Overigens ligt er ook een rol voor de herkomstlanden bij het doen slagen van duurzame terugkeer. Zowel minister Koenders als het Platform Duurzame Terugkeer hebben op dit gebied een taak. Hun terugkeerprojecten zullen gericht zijn op de situatie in het land van herkomst. Dan is het belangrijk dat overheden daarbij betrokken worden en ondersteuning bieden om daadwerkelijke duurzame herintegratie vorm te geven. Het individu is daarin niet alleen een doel, maar ook een middel met het oog op de ontwikkeling van het land en de gemeenschap. We willen door middel van financiële en materiële steun aan de terugkeerder bijdragen aan de infrastructuur van het land en aan een succesvolle integratie van het individu. Voor dat laatste gaat het er volgens Albayrak om dat de vreemdeling zijn opgedane ervaring en kennis gaat benutten in het land van herkomst. Het is de kunst dat te ontsluiten. Er zit veel kracht in de mensen en we moeten aanboren wat vrijwel alle mensen in zich hebben, namelijk een bijdrage willen leveren aan de vooruitgang van je land. Het ondersteuningsaanbod groeit. Tot nu toe is vooral gewerkt met een financiële bijdrage voor de reis en een eerste start. Nu is het streven ook steun in natura te geven. Bovendien is er extra aandacht voor begeleiding van specifieke groepen zoals alleenstaande minderjarigen. Koploper in Europa De samenwerking tussen Justitie en Ontwikkelingssamenwerking is ook in Europees opzicht uniek. We lopen echt voorop. Natuurlijk worden ook in andere landen verbanden gelegd, maar onze nota Migratie en Ontwikkeling springt er uit. We zien dat Europese gesprekken over terugkeer vaak een theoretisch karakter hebben én vooral plaatsvinden binnen justitiële kaders. Albayrak zou graag zien dat de nieuwe Europese Commissie meer dossiers gaat verbinden aan het thema migratie. In de dialoog met herkomstlanden krijgen we terug dat Europa een fort is. Als ik met ambassadeurs aan tafel zit dan zijn ze uiterst verbaasd dat ik over 120 mensen spreek. Ze hebben vaak miljoenen vluchtelingen. Dan moet ik hen ervan overtuigen dat ik die terugnameovereenkomst voor die 120 mensen nodig heb om draagvlak te houden voor de tienduizenden migranten die in Nederland wonen. We moeten daarom in die discussie ook andere elementen betrekken. Vanuit de Europese Commissie vinden onderhandelingen plaats over terugnameovereenkomsten. Dat gebeurt door een Commissaris op het gebied van Justitie. Dat is te eendimensionaal. We moeten het verbreden met ontwikkelingssamenwerking en buitenlands beleid. We moeten een aanbod doen waar ook de herkomstlanden profijt van hebben. Een goed voorbeeld daarvan vind ik de Nederlandse pilot circulaire migratie. 4

7 Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Voormalig staatssecretaris voor Justitie mevrouw mr. Nehabat Albayrak: De tegenwerking van de partners in het terugkeerproces is omgezet in meewerken en verantwoordelijkheid nemen voor mensen die terug moeten. Selectief migratiebeleid In de verschillende regelingen wordt onderscheid gemaakt in de ondersteuning aan afgewezen asielzoekers en illegale migranten. We zoeken binnen de beschikbare ruimte ook naar meer ondersteuningsmogelijkheden voor illegale migranten. Albayrak voegt er onmiddellijk aan toe: Maar er is een verschil, want afgewezen asielzoekers hebben een procedure achter de rug voordat ze nee horen en weg gaan. Ik wil erg voorzichtig zijn met dezelfde faciliteiten voor ongedocumenteerden want dat kan aanzuigend werken. We moeten goed kijken aan wie de ondersteuning bieden. Ik voel dan veel meer voor extra steun aan alleenstaande minderjarigen die geen asiel kregen en terug moeten. Het brengt Albayrak op haar visie op het Nederlandse migratiebeleid. In mijn migratiebeleid gaan we af van één antwoord op alle vormen van migratie. Het wordt veel minder reactief. We moeten het beleid baseren op een toekomstvisie op Nederland en wijze waarop migratie daaraan bijdraagt. Ik zet in op selectieve migratie, wat betekent stimuleren en faciliteren van legale en gewenste migratie aan de ene kant en bestrijden van illegale migratie aan de andere kant. 5

8 Interview Henk van Hoof en Han Baartmans samenwerking in Platform Duurzame Terugkeer Het Platform Duurzame Terugkeer is een samenwerkingsverband van tien Nederlandse organisaties die actief zijn op het terrein van asiel, vluchtelingenproblematiek en migratie. Doel is samen een integraal, eenduidig, kwalitatief hoogwaardig en transparant aanbod van diensten te bieden aan (ex)asielzoekers. Zodanig dat deze mensen zelfstandig stappen kunnen ondernemen voor een veilige, humane en perspectiefvolle terugkeer in het land van herkomst. De doelmatige samenwerking binnen het platform leidt tot duurzame herintegratie, aldus Henk van Hoof, voorzitter van de Raad van de Toezicht en Han Baartmans, voorzitter van het Platform Duurzame Terugkeer. Van Hoof was in het verleden onder andere lid van de Tweede Kamer, staatssecretaris van Defensie en Staatsecretaris van Sociale Zaken voor de VVD. Op dit moment is hij voorzitter van het College van Bestuur van een grootschalige organisatie voor Voortgezet Onderwijs in het zuiden van het land. Terugkeer is voor Van Hoof een vrij nieuwe wereld. Mijn eerste indruk? Wat mij aanspreekt is dat al deze organisaties hebben ingestoken op een samenwerkingstraject waarbij ze hun eigen deskundigheid rond terugkeerondersteuning inbrengen. Met de nadrukkelijk politieke steun van de minister van Ontwikkelingssamenwerking en de staatssecretaris van Justitie. Wat me bovendien aanspreekt is dat mensen die willen terugkeren naar hun land van herkomst, hun eigen verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken voor een nieuwe toekomst. Han Baartmans is voorzitter vanaf de oprichting van het Platform, anderhalf jaar geleden. Baartmans werkt bij VluchtelingenWerk als manager strategie en heeft de portefeuille internationaal. Daarvoor was hij ruim twintig jaar werkzaam op het gebied van ontwikkelingshulp, zowel uitvoerend als vanachter een bureau. Het platform had relatief veel voorbereidingstijd nodig om concreet aan de slag te gaan. Baartmans: Deze voorbereidingstijd is heel goed geweest. Want eerlijk gezegd: ik trof een terugkeerwereld aan waarin alle partijen regelmatig het zelfde deden. Er was volgens mij zelfs sprake van enige concurrentie. Daarom hebben de platformdeelnemers intensief gesproken over de visie van waaruit de samenwerking plaatsvindt. Vervolgens konden we de taken verhelderen en is een plan voorgelegd aan de staatssecretaris van Justitie en de minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Ze hebben het positief ontvangen en de concrete uitwerking ervan intensief gevolgd. Het resultaat is een visiebrief en een concreet ketenvoorstel. Van Hoof verwacht dat mensen door de terugkeerondersteuning een zachte landing maken in het land waar ze naar terugkeren. Ze krijgen mee wat nodig is qua skills en opleiding. Duurzaam betekent dat mensen hun leven weer in eigen hand nemen en een succesvolle herstart willen maken. Als de herstart slaagt, kunnen ze bovendien hun land een dienst bewijzen. Het klinkt misschien idealistisch, het is voor mij de reden om positief te antwoorden op het verzoek om voorzitter van de Raad van Toezicht te worden. Duurzaam is meer dan teruggaan en herstarten, vindt van Hoof. Het moet zodanig zijn dat het leidt tot een permanente setteling en invulling van het leven daar. Duurzaam betekent dat mensen hun leven weer in eigen hand nemen en een succesvolle herstart willen maken. Platform is meer dan een optelsom De verwachtingen van het platform zijn hoog, zowel bij beide voorzitters als bij de betrokken bewindslieden. Het streven is meer te zijn dan een optelsom van de afzonderlijke diensten. Van Hoof: Tot nu toe hebben deze organisaties met volle overgave hun eigen activiteiten rondom terugkeer uitgevoerd. Ze deden waarin ze zijn gespecialiseerd, met als gevolg dat de effectiviteit van die ondersteuning beperkt bleef tot de focus die ze hadden gekozen. Op het moment echter dat die activiteiten elkaar aanvullen en versterken organiseer je ook doelmatigheid en meer kwaliteit. Dan kun je zeker als het gaat om die duurzaamheid veel meer resultaat halen. Ik weet het, het is een forse uitdaging voor alle organisaties. Han Baartmans geeft een uitleg over toen en nu. Bij de start anderhalf jaar geleden was er erg veel overlap in de werkzaamheden. Ik zag bovendien dat niet werd benut waar de ander beter in was. Want IOM en al haar vestigingen in de wereld hebben goede relaties met overheden en de Verenigde Naties. 6

9 Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Voorzitter van de Raad van Toezicht van het Platform Duurzame Terugkeer, Henk van Hoof: Wat mij aanspreekt is dat al deze organisaties hebben ingestoken op een samenwerkingstraject waarbij ze hun eigen deskundigheid rond terugkeerondersteuning inbrengen. Dat moet vooral zo blijven. COA is goed in opvang van mensen. Dus moeten zij die opvang straks ook bieden aan mensen die niet mogen blijven en overwegen om terug te keren. Maatwerk bij Terugkeer moet met de moederorganisatie Cordaid veel meer gebruik maken van het wereldwijde netwerk van de kerken. Dus iedereen blijft doen waar hij goed in is, maar ze gaan het afstemmen en veel meer benutten. Er is geen sprake van bundeling van werkzaamheden, benadrukt Baartmans. We gaan het bij elkaar brengen. Er komt een frontoffice voor de voorbereidingen op vertrek in Nederland en een backoffice voor de begeleiding in het herkomstland. Op die punten vindt de afstemming plaats en wordt gekeken welke organisatie(s) het meest aangewezen is voor de betrokken terugkeerder. Bij gedwongen terugkeer Voor wie niet in Nederland mag blijven zijn er twee mogelijkheden, namelijk met onbekende bestemming vertrekken met alle mogelijke gevolgen van dien òf ondersteuning bij terugkeer. In het laatste geval krijgt men support vanuit het platform. In het eerste geval weet men wat de keuze inhoudt. Het platform gaat geen rol spelen in ondersteuning bij gedwongen terugkeer. Baartmans: We hebben met de staatssecretaris afgesproken dat niet te doen. Wel is het zo dat de Dienst Terugkeer en Vertrek van het Ministerie van Justitie mensen die in hun traject alsnog kiezen voor vrijwillige terugkeer, naar ons platform zal doorverwijzen. We hebben als uitgangspunt dat je niet bij ons hoeft aan te komen als je niet vrijwillig terug wilt keren. Het is een eigen zelfstandige keus, dat is een fundamenteel uitgangspunt. Zolang iemand zegt, Ik weet het nog niet, gaat de persoon eerst naar Vluchtelingen- Werk om helder te krijgen wat hij of zij wil. Aan de bak De organisaties staan in de startblokken. De werving van de directeur van het programmabureau is in volle gang. Bij dit bureau komt ook een manager linken&leren, een coördinator kwaliteit en assistent. In maart is er een workshop met alle projectleiders van elke organisaties. Dan is de feitelijke aftrap om de eigen activiteiten van de organisaties in het platform vorm te geven. Vervolgens gaan we aan de slag om die activiteiten te stroomlijnen en te verbinden, aldus Baartmans. Dat staatssecretaris Albayrak en minister Koenders na een jaar de resultaten willen meten, is bekend. Van Hoof weet uit ervaring dat een bewindspersoon concrete resultaten wil zien. Maar je weet ook dat het bij elkaar brengen van dit soort zelfstandige organisaties niet met één druk op de knop gedaan is. Nu helder is wat ieders rol binnen het platform is, kunnen we relatief makkelijk starten. Het vraagt tijd om vervolgens de afzonderlijke inzet op elkaar aan te sluiten. We zullen de bewindslieden regelmatig op de hoogte houden. Er is een sterke Raad van Toezicht met leden die niet direct een band hebben met de deelnemende organisaties. Zij zullen toezicht houden en heel scherp zijn op de voortgang en de resultaten. Het Platform Duurzame Terugkeer is een samenwerkingsverband van tien Nederlandse organisaties die actief zijn op het terrein van asiel, vluchtelingenproblematiek en migratie. VluchtelingenWerk Nederland Centraal Opvangorgaan Asielzoekers (COA) Nidos Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) Pharos Cordaid / Maatwerk bij terugkeer SAMAH HealthNet TPO Stichting Mondiale Samenleving Stichting Hersteld vertrouwen In de Toekomst (HIT) 7

10 IOM IOM programma Terugkeer naar Irak Individuele steun, Europese samenwerking en lokale initiatieven Op 1 december 2009 is het nieuwe AVRR (Assisted Voluntary Return and Reintegration) Iraq project van start gegaan. Het project is ontwikkeld dankzij nauwe samenwerking tussen IOM en de Nederlandse overheid, de IOM-vestigingen in Irak en de IOM-kantoren in verschillende Europese landen. Uniek aan dit project is het drieledig doel, namelijk individuele ondersteuning, Europese samenwerking en ondersteuning van lokale initiatieven. Adri Zagers van IOM in Nederland licht het programma toe. Individuele ondersteuning Doel van het project is het bieden van herintegratieondersteuning aan Irakese terugkeerders vanuit Nederland na aankomst in Irak. Ze krijgen een ondersteuning tot maximaal 2500 euro per volwassene (en de helft voor meereizende kinderen). Van deze ondersteuning kan maximaal 750 euro in cash worden uitbetaald. De rest wordt in natura uitgekeerd. Het bedrag kan worden besteed aan het opzetten van een bedrijfje, het volgen van onderwijs/training en/of het toeleiden naar werk. We willen duurzaamheid waarborgen. Daarom zijn er bij de IOM-vestigingen aldaar lokale Irakese IOM-medewerkers werkzaam, die als reintegration officers beschikbaar zijn voor de terugkeerders. Ze bieden begeleiding bij het realiseren van de plannen. Sommigen hebben voor hun vertrek al een duidelijk plan gemaakt en kunnen bij de reintegration officers nagaan hoe haalbaar het is, aldus Zagers. Deze reintegration officers werken ook voor de AVRR projecten uit bijvoorbeeld Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Europese samenwerking bij terugkeer Doel van het project is bovendien te komen tot verdere afstemming en samenwerking tussen Europese landen met betrekking tot terugkeer naar en herintegratie in Irak. Nederland loopt voorop in het streven naar Europese harmonisatie wat betreft migratie naar en van Irak, vertelt Zagers. Er is nog een weg te gaan, maar we willen als IOM bijdragen aan een Europees beleid waarbij asielzoekers niet gaan asielshoppen (waar heb ik het meeste kans om asiel te krijgen?) of terugkeershoppen (waar krijg ik het meeste ondersteuning bij terugkeer?). Dat klinkt voor de hand liggend, maar elk land heeft een migratiebeleid, en het is niet eenvoudig dat op elkaar af te stemmen. Ons project komt het meest overeen met dat van het Verenigd Koninkrijk, bijvoorbeeld als het gaat om een bijdrage in natura. Wie een bedrijf wil opzetten of een training wil volgen, krijgt de faciliteiten. De financieëlel bijdrage kan ook worden gebruikt om materialen te kopen, bijvoorbeeld computers voor een internetcafe of een auto voor een taxibedrijf. Ondersteunen gemeenschapsprojecten in Irak Om structurele terugkeer te bevorderen, biedt het Irak-programma steun aan kleinschalige initiatieven door de lokale gemeenschap. Zagers: Dat zijn bijvoorbeeld projecten met betrekking tot watervoorziening en onderwijs of gezondheidszorg. Deze projecten zullen zo veel mogelijk uitgevoerd worden in die gemeenschappen die relatief veel terugkeerders hebben vanuit Nederland. Op die manier kan dus de hele gemeenschap profiteren. Bedenk daarbij dat niet alleen onze terugkeerders in een moeilijke positie zitten, maar dat er in Irak nog enkele miljoenen interne ontheemden zijn en terugkeerders uit de buurlanden van Irak, die behoefte hebben aan dit soort basale voorzieningen. Zagers verwacht veel belangstelling voor het programma. Er komt een voorlichtingsronde met gebruikmaking van praktijkvoorbeelden van IOM in Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk. Op de website: Programma_s/Terugkeer/Projecten staan infosheets over het project in het Arabisch, Engels en het Nederlands. Op 1 december 2009 is het project Assisted Voluntary Return and Reintegration of Iraqi Nationals (AVRR Iraq) van start gegaan. Dit project beoogt individueel afgestemde herintegratieondersteuning te bieden aan in Nederland verblijvende Irakese asielzoekers. Irakezen die aan de voorwaarden voldoen en kiezen voor vrijwillig vertrek via IOM, kunnen assistentie krijgen bij aankomst: verdere begeleiding gedurende de eerste zes maanden na aankomst in Irak. Deze begeleiding kan betrekking hebben op het vinden van een baan, het opzetten van een eigen bedrijf, het volgen van een opleiding. Per volwassen terugkeerder of alleenstaande minderjarige is hiervoor een bedrag van 2.500,- beschikbaar ( 1.250,- voor minderjarige, meereizende kinderen). 8

11 IOM Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 IOM in het Verenigd Koninkrijk Goede ervaringen met duurzame terugkeer In diverse Europese landen komt de herintegratieondersteuning bij terugkeer van migranten van de grond. IOM in het Verenigd Koninkrijk heeft al langere tijd goede ervaringen met herintegratieprogramma s. Soenke Ziesche, Hoofd Reintegratie van het IOM-kantoor in Londen concludeert: Een duurzaam herintegratiepakket betekent een versterking van vrijwillige terugkeer en werkt preventief in het herhalen van mislukking en nieuwe remigratie. Een algemeen aanvaarde definitie van duurzame terugkeer is er (nog) niet, maar volgens Ziesche maken de volgende indicatoren er deel van uit: afwezigheid van de wens om te remigreren, psychische veiligheid, juridisch zekerheid, huisvesting, werkgelegenheid, onderwijs en training en toegang tot basale gezondheidszorg. Maar of al die doelen behaald worden hangt in hoge mate af van de beschikbare geldmiddelen van het betreffende terugkeerprogramma, voegt hij er aan toe. IOM Londen kent twee vrijwillige terugkeerprogramma s. Een voor mensen met een asielachtergrond (VARRP) en het andere voor niet reguliere migranten die hun visumtijd overschrijden of door mensenhandel het land zijn binnengekomen (AVRIM). In beide programma s ondersteunt IOM de terugkeer met onder andere een ticket en het verkrijgen van reisdocumenten. Het verschil is dat in het VARRP programma alle terugkeerders ook in aanmerking komen voor herintegratieondersteuning, terwijl dit in het AVRIM kader alleen voor kwetsbare terugkeerders geldt Dit zijn onder andere slachtoffers van mensenhandel, alleenstaande minderjarigen en in sommige gevallen mensen met medische problemen en alleenstaande ouders. Ziesche benadrukt dat IOM alleen vrijwillige terugkeer ondersteunt, zoals passend in het algemeen IOM beleid. IOM is een intergouvernementele organisatie en maakt geen onderdeel uit van een overheid die gedwongen terugkeer uitvoert. Daarom geeft IOM geen ondersteuning aan migranten die onvrijwillig worden uitgezet. De migranten zelf zijn de sleutel in het proces. Immateriële ondersteuning In het herintegratieprogramma van IOM Londen ligt de nadruk op assistentie in kind. Alleen de hervestigingsbijdrage is in cash en wordt betaald na aankomst op het vliegveld. Bij in kind -ondersteuning moet je denken aan zaken zoals tijdelijke huisvesting, onderwijs en training, steun bij de start van een eigen bedrijfje en bij het vinden van een baan. Deze methode heeft de voorkeur omdat dan de terugkeerder deelneemt in een goed gestructureerd IOM herintegratienetwerk. In kind -ondersteuning draagt vooral bij aan lange termijn integratie. Cash geld daarentegen zou misbruikt kunnen worden, wie weet voor migratie naar een ander land, aldus Ziesche. Overige activiteiten van IOM Londen om duurzame terugkeer te realiseren zijn videoconferenties met monitorschermen, waarbij migranten de kans krijgen te spreken met terugkeerders in hun land van herkomst. Voor migranten die voor die tijd geen bedrijf hebben gerund wordt een bedrijfshandboek ontwikkeld en ze krijgen een bussiness training na aankomst. Ziesche geeft als voorbeeld de heer Hosseini* die in mei 2006 met steun van IOM terugkeerde naar Irak. Hij had een middelbare schoolopleiding toen hij uit het Verenigd Koninkrijk vertrok. Na afweging en discussie met zijn familie besloot hij onder aan de ladder te starten en met goede leiding van een professional zich op te werken. Met de financiële bijdrage van IOM begon hij een partnerschap met een goede relatie, een dealer in autobanden. Ze verkopen nu banden van topleveranciers uit Japan,Thailand, China en Indonesië. De heer Hosseini is er zeer te spreken over zijn huidige situatie. 9

12 Na terugkeer uit het Verenigd Koninkrijk naar Irak investeerde de heer Hosseini in de samenwerking met een goede relatie voor de verkoop van autobanden. Migrant heeft sleutelrol Verwacht wordt dat de terugkeerder voorafgaand aan en na de terugkeer een actieve rol speelt in het samenstellen van zijn hervestigingsprogramma. Ziesche: De migranten zelf zijn de sleutel in het proces. Zij bepalen hoe ze hun motivatie en vaardigheden inzetten. IOM voorziet in support voorafgaand aan vertrek vanuit zeven IOMkantoren in het Verenigd Koninkrijk en in steun na aankomst door de IOM missies in de landen van herkomst. Speciale aandacht gaat uit naar kwetsbare terugkeerders die niet in staat zijn hun eigen herintegratie te organiseren. De meerderheid van de terugkeerders benut de herintegratieondersteuning voor de start van een bedrijf. Afhankelijk van het succes van het bedrijf heeft meestal ook de familie en gemeenschap waarin de migrant terugkeert, er profijt van. Met andere woorden, als het bedrijf succesvol is en medewerkers werft, hebben ook familieleden en de dorpsgemeenschap profijt van de vaardigheden die de migrant in het buitenland heeft verzameld. Een ander terugkeerverhaal betreft de heer Patel* die terugging naar India. Hij begon een kruidenierswinkel in zijn eigen huis. Dit is de enige kruidenierswinkel in de omgeving en loopt goed. De dagelijkse verkoop van ongeveer 2000 roepies (45 Amerikaanse dollar) en een winst van 200 roepies per dag, betekenen een maandinkomen van 6000 roepies. Patel is zeer tevreden met zijn activiteit en de lokale gemeenschap is ook blij omdat ze voor de boodschappen niet meer naar de markt verderop hoeven. De heer Patel overweegt uitbreiding van het bedrijf met een telefooncel en een kopieermachine om zijn inkomen te verhogen. Monitoring IOM volgt het verloop van de terugkeer. Dat gebeurt door de lokale IOM-vestigingen in de landen van herkomst. Gedurende zes maanden wordt de herintegratie van de migranten gevolgd. De resultaten ervan zijn van invloed op het tweede deel van de herintegratieondersteuning. Het systeem wordt waarschijn herzien, vertelt Ziesche: Het plan is dat de IOM-vestigingen in de landen van herkomst voortaan een jaar lang de situatie van de terugkeerder volgen. Ook worden de migranten geïnterviewd met het oog op feedback op het herintegratieproces en de ervaringen met terugkeer. De informatie wordt bijgehouden in een databasebestand. Ziesche is enthousiast over de ervaringen met herintegratieondersteuning. IOM heeft als doel de ontwikkelingspotentie van migratie te versterken voor individuele migranten en gemeenschappen. Duurzame terugkeer maakt daar zeker deel van uit. * De namen zijn fictief 10

13 Interview Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Maria Brons Terugkeermigratie met duurzaam perspectief Zo n tien jaar geleden bestond de steun bij vrijwillige terugkeer uit een ticket en zakgeld. Het Nederlandse beleid concentreerde zich op vertrek. Nu zien we een bredere benadering van terugkeermigratie, ook internationaal. Door de Global Commision on International Migration (GCIM) is de discussie over migratie niet alleen verbreed naar remittances en highly qualified migrants, maar ook naar de relatie tussen terugkeermigratie en ontwikkeling. IOM was er al langere tijd voorstander van om terugkeer te koppelen aan duurzaamheid en herintegratie. Dit stelt Maria Brons, clustermanager Assisted Voluntary Return bij IOM Nederland. Inmiddels is de aandacht voor de integratie van migranten na terugkeer vanzelfsprekend geworden. IOM is zeer tevreden met deze ontwikkeling. Bij het definiëren van duurzame terugkeer kunnen meerdere uitgangspunten gekozen worden. In juridisch opzicht is vaak sprake van duurzaamheid wanneer mensen niet weer terugkomen na vertrek uit het gastland. Economische gezien is duurzaamheid aan de orde als sprake is van het hervinden en behouden van zelfredzaamheid. In sociaal maatschappelijk opzicht is duurzaamheid afhankelijk van wat iemand nodig heeft om weer te wortelen in het land dat hij ooit achter zich liet. Brons: Dus duurzaamheid kent een combinatie van factoren. Elke terugkeerder heeft zijn eigen verhaal. Maar het slagen van herintegratie hangt ook af van de beleidskeuzen van de overheid. Justitie heeft als taak te zorgen dat wie hier niet mogen blijven, het land verlaten en niet op illegale wijze terugkomen. Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking streven met herintegratieondersteuning naar kansen en ontwikkeling van het individu en diens gemeenschap. Voor IOM is het belangrijk dat mensen opnieuw in hun levensonderhoud kunnen voorzien en langs die weg kunnen herintegreren. Wij hebben programma s om mensen te ondersteunen die vrijwillig terugkeren en hun leven weer kunnen en willen opbouwen. Dat is het doel! We zijn blij dat de Nederlandse overheid zich inzet op deze duurzaamheid. Reintegratie officers IOM heeft in zeker twintig landen van herkomst reintegration officers, die terugkerende migranten uit diverse Europese landen ondersteunen. Dat zijn lokale IOM-medewerkers die weten hoe de actuele situatie in sociaal en economisch opzicht is. Die officer is vooraf door ons geïnformeerd over de verwachtingen en de plannen van de migrant die terugkeert. Ter plaatse wordt de migrant dan concreet op weg geholpen. Bijvoorbeeld met vergunningen, registraties, doorverwijzing naar trainingsinstituten of ngo s. We zien bovendien regelmatig dat mensen dankzij de informatie en begeleiding van deze officers hun plannen bijstellen. Dit gebeurt voorafgaand aan terugkeer, maar vaak ook nog nadat ze eenmaal zijn teruggekeerd. Er is in de loop der jaren expertise en een goed netwerk opgebouwd. De ervaring laat zien dat het zinvoller is om herintegratieondersteuning in natura te bieden dan geld mee te geven zonder een goed bestedingsplan. Brons: Geld op zich kan natuurlijk prima worden geïnvesteerd in bijvoorbeeld het familiebedrijf waar naar toe iemand terugkeert. Deze terugkeermigranten hebben geen IOM herintegratiebegeleiding nodig maar zijn beter af met een cash-grant. Maar niet iedereen heeft thuis een bestaand netwerk. Niet iedereen heeft het in zich om de draad op te pakken. Het is des te belangrijker dat er veel mogelijkheden zijn om de kansen van slagen te vergroten. De keus van de migrant Het is belangrijk dat de migrant zelf het initiatief neemt om terug te keren en het proces in eigen regie doorloopt. Brons: Je ziet dat het hen sterkt als ze het zelf doen. Dan zijn ze er mentaal ook aan toe en bereid om daadwerkelijk de dingen te doen om te kunnen gaan. Met het oog op die empowerment biedt IOM in Nederland counseling en zijn er programma s voor uiteenlopende doelgroepen. Zoals een voor minderjarigen, voor mensen met een chronische aandoening, en een aantal landgebonden projecten. Er staan meerdere projecten op stapel. IOM zal in 2010 en 2011 vooral aandacht geven aan herintegratie in Irak en aan het ondersteunen van lokale gemeenschappen in terugkeerregio s. In het Platform Duurzame Terugkeer heeft IOM negen landen ingebracht voor herintegratieondersteuning. Deze zijn bedoeld voor mensen die asiel hebben aangevraagd. In 2010 zullen we ook steun bieden aan migranten die illegaal in Nederland verblijven en vrijwillig willen terugkeren. Die groep viel wat betreft herintegratie altijd buiten de boot. Dankzij het Europees Terugkeer fonds kunnen 11

14 De heer Abdulkazem* is in juli 2008 teruggekeerd vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Irak. Na terugkeer heeft hij tijdelijke huisvesting gehad van IOM. Abdulkazem besloot dat hij bij zijn broer wilde werken in de aluminium business. IOM heeft ervoor gezorgd dat hij hiervoor een relevante beroepsopleiding kon volgen. Abdulkazem is blij dat hij nu de geleerde vaardigheden kan toepassen in het aluminium bedrijf en denkt nog na hoe hij de rest van de herintegratieondersteuning van IOM wil benutten. *De naam is fictief we ook deze migranten herintegratieondersteuning bieden. IOM zet zich er voor in om alle migranten die het nodig hebben en zelf de stap zetten voor terugkeer, te ondersteunen. Migratie en ontwikkeling De aandacht voor duurzame herintegratie en de relatie tussen migratie en ontwikkeling groeit wereldwijd. De basis ligt mede bij de Global Forum on Migration and Development, in het kader waarvan in middels drie conferenties hebben plaatsgevonden. Ook is het besef gegroeid dat deze herintegratieondersteuning in feite een vorm van ontwikkelingssamenwerking is. Veel mensen keren namelijk terug naar landen waar de ontwikkelingsstandaard laag is. Dit is bijzonder, want een aantal jaren geleden was het ondenkbaar om ontwikkelingssteun te individualiseren. Het mocht alleen verstrekt worden aan grote organisaties en bepaalde landen die vervolgens zelf bepaalden wat er mee moest gebeuren. Je kunt herintegratieondersteuning bij terugkeer zien als geïndividualiseerde ontwikkelingssteun. Tegelijkertijd is duidelijk dat het een handreiking is en nooit de totale ontwikkelingshulp kan vervangen, benadrukt Brons. Dat is een andere tak van sport, kent andere doelstellingen, strategieën en doelgroepen. Dat een individuele terugkerende migrant ook een rol kan hebben in bijvoorbeeld handelsrelaties sluit Brons niet uit. Daar kunnen we nog een stap in zetten, namelijk de link tussen een terugkeerder en mogelijkheden in het bedrijfsleven in het land van herkomst. We hebben als IOM in het kader van tijdelijke terugkeer van goed opgeleide migranten al contacten met bedrijven. Ook zijn er migranten die de banden houden met mensen die in Nederland bleven (of eerder terugkeerden) en een kleinschalige handel opbouwen. Het spreken van beide talen is dan een voordeel. Wel moet je bedenken dat lang niet alle terugkeerders de specifieke expertise hebben, aldus Brons. Je kunt herintegratieondersteuning zien als geïndividualiseerde ontwikkelingssteun. Acceptatie door het herkomstland Voor IOM is van belang dat het land van herkomst in veel gevallen ook een lidstaat van IOM zoveel als mogelijk betrokken is bij de ontwikkeling van de programma s en activiteiten waaraan hun landgenoten deelnemen. Er moet commitment zijn van de beide betrokken overheden over het feit dat IOM herintegratieondersteuning geeft én impliciet steun biedt bij vrijwillige terugkeer. Een land van herkomst kan daar uiting aan geven door mee te werken aan het verstrekken van documenten en reispapieren aan vrijwillig terugkerende onderdanen. Brons geeft het voorbeeld van het onlangs gestarte ondersteuningsprogramma voor terugkeer naar Irak. In de voorbereiding hebben we nauw samengewerkt met IOM-collega s in Irak, die op hun beurt met drie ministeries contacten hadden. Wij hebben gesprekken gevoerd met de ambassadeur van Irak en uitgelegd wat we kunnen betekenen voor Irakezen in Nederland. Bovendien biedt dit programma gemeenschapsgerichte ondersteuning, dus daarbij is de overheid een onmisbare partner. Voor elk goed initiatief is euro beschikbaar, dat bijdraagt aan de wederopbouw van lokale gemeenschappen. Daarmee verlicht je een probleem bij de herintegratieondersteuning, namelijk jaloezie onder mensen die niet zijn weggegaan en die de terugkeerders nu goed voorzien zien terugkomen. We zijn blij dat het ministerie van Buitenlandse Zaken deze ontwikkelingshulp voor ontvangende gemeenschappen mogelijk maakt. De invulling en uitvoering van deze lokale programma s implementeren onze IOM-collega s in Irak in samenwerking met de lokale overheden. Wensen voor de toekomst Het zou wenselijk zijn indien alle lidstaten van IOM, zowel de zendende als de ontvangende landen, formeel de voorkeur voor vrijwillige terugkeer en herintegratie zouden onderkennen en de faciliterende rol die IOM hierin als intergouvernementele organisatie kan spelen. Verder wenst Brons dat de herintegratieprogramma s toenemend flexibel opgebouwd kunnen worden en de geldgevers toestaan om cash + natura -combinaties in te zetten, afhankelijk van individuele behoeften. 12

15 Interview Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Terugkeer uit Nederland Kuikenfarm Oeganda: hoop voor de toekomst In mei 2009 deed John Ndaysima bij IOM Den Haag een verzoek voor ondersteuning voor zijn terugkeer naar Oeganda. In september 2009 vertrok hij. Gedurende al die maanden kreeg hij ondersteuning van zijn IOM-contactpersoon in Nederland bij het organiseren van zijn terugkeer en het opstellen van een bedrijfsplan. Uiteindelijk bracht IOM hem op 15 september met de trein van Tilburg naar Amsterdam. Hij arriveerde op Entebbe Airport in Oeganda met 250 euro en herintegratiesteun. Daar wachtte een IOM-medewerker hem op. John Ndaysima startte een kuikenfarm na zijn terugkeer in Oeganda. waar de kippenboerderij is. Hij zal de financiële bijdrage gebruiken om de periode te overbruggen totdat de kuikens vier maanden zijn. Dan hoopt hij ongeveer zeven miljoen shilling te verdienen. Aanvankelijk dacht hij van deze kuikenboerderij zijn bedrijf te maken, maar hij heeft besloten over te stappen naar het grootbrengen van vogels van twee maanden oud; een aantal van ongeveer duizend vogels. Na zijn aankomst kreeg hij assistentie van IOM bij het realiseren van het bedrijfsplan. Uit IOM-gegevens over de actuele situatie in het land bleek dat hij geen bedrijf kon bouwen zoals hij gedacht. Daarom besloot hij een kippenboerderij met in totaal 750 kuikens van twee maanden oud te huren voor een periode van zes jaar. IOM betaalde de ondersteuningsbijdrage na de ondertekening van de huurovereenkomst direct aan de eigenaar van de boerderij. John is blij dat hij terug is bij zijn vrouw en kinderen. Ze zijn verhuisd naar de regio Victoria Lukwago van IOM in Oeganda concludeert: John Ndaysima is tevreden met zijn bedrijf want het geeft hem werk en hoop voor de toekomst. De lokale markt en het grensgebied tussen de Democratische Republiek Congo en Oeganda zijn belangrijke afzetgebieden voor zijn kuikens. De ondersteuning die hij kreeg was genereus, maar we hebben daarnaast geleerd dat we naast het bedrag voor herondersteuning een klein bedrag moeten reserveren voor een bedrijfstraining. 13

16 Interview Terugkeer uit Nederland Nieuwe energie voor kleinschalig ondernemerschap De terugkeer met herintegratiesteun biedt veel migranten de mogelijkheid om een bedrijfje te beginnen. Onderstaande enkele voorbeelden van terugkeer met steun van IOM uit Nederland en uit het Verenigd Koninkrijk. In Ghana aan de slag Edith Afriyie verliet Nederland op 27 april 2009 en George Oesie Asante op 25 augustus Ze keerden terug naar Ghana. IOM Den Haag heeft hun reisdocumenten en tickets geregeld. Ook was er vooraf overleg met IOM Accra over de haalbaarheid van hun bedrijfsinitiatieven na terugkeer in Ghana. De herintegratieondersteuning voorzag in materialen die nodig waren voor de realisatie van het bedrijfje en het betalen van een voorschot aan de eigenaar voor tijdelijke accommodatie. Door het realiseren van hun bedrijfsplan zijn ze allebei nu terug in de Ghanese maatschappij en gereïntegreerd. Op de vraag naar zijn wensen zegt Kojo Wilmot: De assistentie is echt heel zinvol maar zou breder kunnen. Mr. Asante moest uiteindelijk zijn plan aanpassen vanwege het beschikbare budget. Als het herintegratiebudget vergroot wordt kunnen de mensen echt de plannen realiseren die ze willen. Take-away restaurant Haar kinderen hadden het niet naar hun zin in het Verenigd Koninkrijk. Daarom besloot mevrouw Victoria in 2004 terug te keren naar Chegutu in Zimbabwe. Het duurde een poosje voordat ze gewend waren, want zegt ze: De dingen waren niet meer zoals toen we het land verlieten. Twee maanden na haar terugkeer zocht ze contact met IOM, die haar hielp bij het starten van een pay phone business. We waren behoorlijk onder de indruk van de ondersteuning, want nu hadden we ten minste een startpunt. Het gaat goed, het bedrijfje is gegroeid en van de winst hebben we nu ook een take-away restaurant geopend. Ik heb zelfs al zes medewerkers in dienst. Het gaat echt goed met hen, vertelt Kojo Wilmot, medewerker op het gebied herintegratie van IOM Accra. Hun bedrijfjes doen het goed; Edith investeerde in het bedrijf van haar neef die vruchtensappen verkoopt. Ze voorziet daarmee in haar levensonderhoud. Ze is heel blij om terug te zijn. George Oesie Asante werkt in een bedrijf dat gezaagd hout verkoopt en zegt dat zijn zaak goed loopt. Het enige probleem is dat hij vanwege een reconstructie van de wegen genoodzaakt is zijn bedrijf elders te vestigen. Hij was erg blij met de IOM-assistentie en vraagt om meer ondersteuning om de zaak uit te breiden. De familie van beide terugkeerders waren op de hoogte van de IOM-ondersteuning en het herintegratieproject. De opbrengsten komen ook ten goede aan de familie. De gemeenschap om hen heen heeft indirect profijt want ze hoeven geen lange afstanden meer af te leggen voor boodschappen waar deze terugkeerders nu in voorzien. Taxibedrijf in Johannesburg Deze jongeman kreeg assistentie van IOM bij zijn terugkeer naar Johannesburg. Hij kon er op die manier een kleine taxiservice beginnen waarmee hij kinderen naar school brengt en weer ophaalt. IOM hielp hem bij de aanschaf van een tweedehands auto en zo heeft hij inmiddels wat geld verdiend. Hij hoopt het bedrijfje uit te breiden en daarmee kinderen te rijden die op zondag naar de kerk gaan. IOM was een beetje mijn redding. Ik ben niet langer mijn familie tot last, ik kan nu mijn grootmoeder helpen en als ik voldoende geld heb verdiend, kan ik ook mijn tante wat steun bieden. 14

17 IOM Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Minderjarigen na terugkeer in Angola Inspelen op de actualiteit Hoe gaat het met de jongeren die zijn teruggekeerd en wat zijn de mogelijkheden op het gebied van scholing, werk en huisvesting? Met deze en andere vragen bezocht Pieter Maas medio 2009 een aantal minderjarige vreemdelingen en ex-minderjarige asielzoekers na hun terugkeer naar Angola. De jongeren waren doorgaans blij om weer herenigd te zijn met familie en vrienden. Ze realiseerden zich ook dat ze zonder diploma weinig kans hebben. Maas bracht het bezoek in het kader van het project Terugkeer Alleenstaande Minderjarigen (zie kader) met als doel de voorbereidingen op de terugkeer te optimaliseren. Op deze manier kunnen we zo goed mogelijk uitleggen wat jongeren kunnen verwachten als ze terugkeren. We zijn goed op de hoogte, maar de ontwikkelingen in Angola gaan razendsnel. Ik hoorde van IOM Luanda en van de teruggekeerde jongeren dat de voorbereidingsplannen die hier worden gemaakt, regelmatig bijgesteld moeten worden na terugkeer. Het land is vaak totaal verschillend van het land dat men jaren eerder achterliet. Er is in de uitvoering van de herintegratieprojecten dus flexibiliteit nodig om in te spelen op de continu veranderende situatie. Eenmaal terug, hadden de jongeren al snel in de gaten dat het zonder diploma lastig zou worden om een baan te vinden. De meeste terugkeerders besloten dan ook om naar school te gaan of om Engels en Portugees te gaan leren. Maas: Ze leggen contacten, krijgen weer een netwerk en hopen op die manier aan werk te komen. Ik ontmoette ook meerdere jongeren die kozen voor economische activiteiten in combinatie met onderwijs. Zoals een jongen die een auto kocht om als taxi te rijden. Hij verhuurde de auto en van de opbrengst ging hij naar school. Overigens was het een tijd mogelijk om voorafgaand aan vertrek in Nederland de Portugese taal te leren. Daar werd echter amper gebruik van gemaakt. Maas: Zolang iemand niet besloten heeft om terug te gaan doet hij het niet, en als hij het wel beslist, wil hij het liefst morgen vertrekken. We zullen dus de cursus voortaan aanbieden na aankomst. Vrijwel allemaal hadden ze de terugkeer onderschat. Blij weer terug te zijn, maar moeite zich aan te passen. Wat Maas opviel was dat de mensen heel blij waren weer in Angola te zijn. Ze hadden zo iets van Ik ben Angolees, ben weer onder mijn landgenoten en eet het voedsel van vroeger weer. Sommigen hadden echter ook veel last van heimwee. Vrijwel allemaal hadden ze de terugkeer onderschat, vertelt Maas. Ze beseften dat ze in de asielprocedure murw zijn gemaakt en dat alles voor hen werd gedaan. Dat staat in schril contrast met de situatie in Angola waar ze echt aan de slag moeten om te overleven. Dat geldt ook voor de cultuurverschillen. Ze verbleven in Nederland van tiener tot adolescent, zonder ouderlijk toezicht en in een land waar veel mogelijk was. Dat is lastig als je teruggaat naar een de cultuur waarin je als man of vrouw bepaalde dingen echt niet mag en waar je het gezag moet erkennen. Maas bracht ook bezoeken aan onderwijsinstellingen en het opvanghuis in Mulemba. Hij sprak met de reintegration-officers van IOM in Angola. Zij houden lange tijd contact met migranten die zijn teruggekeerd en organiseren bijvoorbeeld ook bijeenkomsten voor terugkeerders. Uit het bezoek bleek dat de meeste jongeren een deel van de ondersteuningsbijdrage hebben geïnvesteerd in huisvesting na terugkeer. Wonen is duur, zeker in de steden. Bovendien geeft het even rust als je onderdak hebt. Je kunt dan nadenken over wat je wilt gaan doen. Het bezoek was zeker geslaagd, concludeert Maas. De veranderingen in Afrika gaan hard en voor het onderwerp herintegratie moet je weten en begrijpen wat er gebeurt. 15

18 Pieter Maas (rechts): Er is flexibiliteit nodig in de uitvoering van de herintegratieprojecten om in te spelen op de continue veranderende situatie. Ik was er twee jaar geleden en het verandert zo snel, iedereen heeft mobiele telefoons, er wordt veel geëxporteerd en er worden snelwegen aangelegd. De hulp van IOM wordt gewaardeerd, de bijdrage en de herintegratieondersteuning maken dingen mogelijk, merkte Maas. De jongeren raden ons aan om er mee door te gaan en het bedrag te verhogen. Dat vergroot de mogelijkheid om in de eerste weken je draai te kunnen vinden, jezelf te oriënteren op de bestaande mogelijkheden en om een netwerk op te bouwen. Ze moeten het zelf doen, dat weten ze ook en beseffen ze ook. Maar juist in het begin is het heerlijk als je even niet druk hoeft te maken of je de huur wel kunt betalen of voedsel kunt kopen. De werkelijkheid is anders dan ze dachten en het hoort bij herintegratieondersteuning dat je daarop inspeelt. De praktijkervaringen die we nu horen helpen ons bij het optimaliseren van de ondersteuning voor vertrek en na aankomst. _ Terugkeer Alleenstaande Minderjarigen Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV) en meerderjarige vreemdelingen die voor hun 18e levensjaar asiel hebben aangevraagd komen in aanmerking voor een speciale herintegratieregeling bij een vrijwillige terugkeer met IOM. Een AMV is een vreemdeling die jonger is dan 18 jaar en zonder ouders of voogd naar Nederland is gekomen en in Nederland verblijft. Sinds juli 2008 is de ondersteuning die IOM biedt aan (ex) AMV s uitgebreid. IOM wil jongeren, die geen zicht (meer) hebben op een legaal verblijf in Nederland, begeleiden naar een duurzame en vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst. Op basis van het REAN-programma kan IOM hen ondersteunen met een verantwoorde terugkeer naar het land van herkomst. De ondersteuning die AMV s van IOM kunnen ontvangen, bestaat uit: voorlichting over terugkeer of hervestiging; assistentie bij het leggen van contact met de familie of instanties in herkomstlanden ter voorbereiding op terugkeer; begeleiding op Schiphol; een vliegticket naar een plaats zo dicht mogelijk bij de eindbestemming; een vergoeding van de kosten voor een reisdocument; een financiële bijdrage, ook wel een ondersteuningsbijdrage genoemd, om de eerste periode na vertrek uit Nederland te kunnen overbruggen. Personen die geen verblijf in Nederland hebben aangevraagd, komen niet voor een ondersteuningsbijdrage in aanmerking. AMA s kunnen naast deze bijdrage een bijdrage ontvangen van indien zij voldoen aan de voorwaarden van de Herintegratieregeling Project Terugkeer. opvang bij aankomst op het vliegveld en overdracht aan de familie of de opvanginstelling (indien er een IOM-missie aanwezig is in het land van herkomst). IOM zal in alle gevallen de luchtvaartmaatschappij verzoeken de alleenstaande minderjarige te begeleiden. Doorgaans gaat het om alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMA s) die onder voogdij staan van de instelling Nidos. IOM werkt samen met Nidos in het kader van de terugkeer. Voor AMV s die terugkeren naar Angola of Democratische Republiek Congo maar geen familiecontact of onderdak hebben, heeft IOM met een opvanginstelling bij Luanda en met een opvanginstelling bij Kinshasa afspraken gemaakt over de opvang, onderwijs en de herintegratie. 16

19 IOM Migratie Info 16e jaargang, nummer 1 Terugkeer naar Sierra Leone Terugkeer alleenstaande minderjarigen vereist goede voorbereiding Ik heb een beeld gekregen hoe het gaat met de teruggekeerde jongeren. Ik besef nog meer dan voorheen hoe belangrijk de voorbereiding in Nederland is. Lisa van de Pol werkt als Project Officer voor het UAM-project (UnAccompanied Minors ofwel de alleenstaande minderjarigen). Ze ging oktober vorig jaar naar Sierra Leone en sprak met twintig terugkeerders. In Nederland worden de jongeren voorbereid op hun terugkeer. Daarbij gaat het er om zoveel mogelijk aan te sluiten op de mogelijkheden in het herkomstland, bijvoorbeeld wat betreft scholing of de start van een eigen bedrijfje. Naast de ondersteuning bij de voorbereiding, is er een financiële bijdrage bij aankomst in het herkomstland. Alle jongeren krijgen zwart op wit mee wat in Nederland is afgesproken. Deze informatie gaat ook naar het IOM-kantoor in het land van herkomst, dat de jongere gaat begeleiden bij het realiseren van de plannen. Een van de jongens wilde bijvoorbeeld taxichauffeur worden. Dat betekent dat je een rijbewijs en identiteitspapieren moet hebben. Je moet je registreren en een auto kopen. Je moet dus van te voren weten of je dat met die euro kunt doen. In Sierra Leone lukt dat wel, maar Luanda in Angola is een van de duurste steden ter wereld, daar koop je voor dat geld geen auto. Dat een plan wordt bijgesteld of aangepast aan de actuele situatie is geen uitzondering. De realiteit is vaak anders dan je vanuit Nederland dacht, aldus van de Pol. Ook dan geldt het belang van een goede voorbereiding. Als je goed weet wat je wilt, kun je het dus ook goed aanpassen. Van de Pol vertelt over Hassan die in Nederland de zaken grondig had aangepakt en geld had geregeld bij Maatwerk bij Terugkeer, de voormalige Stichting SAMAH en IOM. Hij had van te voren uitgebreid met zijn familie overlegd over zijn terugkeerplannen. De plannen zijn na aankomst door IOM in Freetown bekeken en bekritiseerd waarop Hassan de plannen heeft aangepast. Hij heeft een agrarisch bedrijf opgezet met een rijstplantage, palmbomen en cacaobomen tussen de steden Bo en Kenema. Zijn familie steunt hem en helpt hem bij zijn bedrijf. Hij zou het liefst willen uitbreiden, hoewel de 32 hectare al hard werken is. Hassan krijgt nu van IOM in Freetown en the Christian Brothers (YOS) het aanbod om mee te denken en de gewenste nieuwe uitbreiding met microfinanciering grondig te bespreken. Het feit dat Hassan van te voren met zijn familie had gesproken is belangrijk. Tot de voorbereidingen voor vertrek hoort ook begeleiding gericht op bewustwording, mogelijkheden en kwaliteiten, aldus Van de Pol. We kijken dan bijvoorbeeld of er een goed netwerk in het land van herkomst is. Ik begeleid nu een jongen die binnenkort terugkeert naar Guinee. Hij vindt het heel moeilijk om vooruit te kijken en een plan te maken. Toen we keken naar zijn netwerk waren er mensen die hem wilden helpen en samen kregen ze helder wat hij het beste kon gaan doen. Financiële of immateriële ondersteuning Het is vaak lastig om vooraf te kiezen tussen de financiële of de inhoudelijke ondersteuning. Je ziet vaak de dollartekens in hun ogen, want denken ze, als ik het heb dan raak ik het niet meer kwijt. Bij de voorbereiding ga je in op die bewustwording en probeer je te schetsen wat het perspectief is. Want als ze een plan hebben en zien dat ze bij de keuze voor herintegratieondersteuning zevenhonderd euro meer krijgen, dan is het rekensommetje ook snel gemaakt. In Freetown sprak Van de Pol een teruggekeerde jongen die in Nederland de voorkeur gaf aan de contante bijdrage van totaal 1.950,-. Van het geld heeft hij een pandje gehuurd voor 650,- per jaar. Daarnaast heeft hij een kleine woonruimte gehuurd en zich officieel laten inschrijven als ondernemer. De hulp van IOM in Freetown had hij niet nodig. Hij zou het zelf regelen. In vier maanden tijd had hij veel tijd en geld verspild. Nu heeft hij een leeg winkelpandje 17

20 Jonathan Lewis van IOM Freetown en Lisa van de Pol: Terugkeer alleenstaande minderjarigen vereist goede voorbereiding. maar geen geld om producten te kopen. Van de Pol heeft ook gekeken naar de mogelijkheden van verschillende organisaties in Sierra Leone. Ze sprak onder andere met enkele ministeries. De autoriteiten zien graag dat de jongeren zich inzetten voor de ontwikkeling van het platteland. Het is een heel vruchtbaar land met veel mogelijkheden. Terugkeerders zijn welkom, maar laat ze niet met lege handen komen want wij kunnen niet veel voor ze doen zeiden ze. Ook dat illustreert het belang van een goede oriëntatie voorafgaand aan terugkeer. Zodat ze weten wat zij kunnen doen en kennis en middelen meebrengen om hun leven op te bouwen en bij te dragen leveren aan de verdere ontwikkeling van Sierra Leone. Ik heb veel jongvolwassenen gezien die hun draai hebben gevonden. Ik besef nog meer hoe belangrijk de voorbereiding in Nederland is, concludeert van de Pol. En ze voegt er aan toe: Het herintegratieprogramma voor Sierre Leone moeten we blijven doen! De financiële bijdrage is een fantastische basis om invulling te geven aan een nieuwe toekomst. De samenwerking met IOM in Freetown verloopt uitstekend. Het was leuk om de collega s waar je alleen of telefooncontact mee had, nu te ontmoeten. Maatwerk bij Terugkeer en (en inmiddels opgeheven) Stichting SHAMA geven microkredieten als jongeren de IOMbijdrage met succes hebben besteed. Dan hebben ze bewezen dat ze het kunnen en met zo n microkrediet kunnen ze er een vervolg aan geven. Dat betekent duurzaam, namelijk nadenken over het inrichten van je leven en vertrouwen winnen bij de herintegratie. Informatie over landen van herkomst (IRRiCO) Is er onderwijs voor de kinderen? Hoe komen we aan huisvesting en hoe liggen de huurprijzen? Zijn er kansen op werk? Is er een ziekenhuis in de buurt en kunnen ze hepatitus B behandelen? Het zijn de vragen van mensen die overwegen om terug te keren naar hun herkomstland. Om hen te voorzien van actuele en betrouwbare informatie is IOM gestart met IRRiCO, wat staat voor Information on Return and Reintegration in Countries of Origin. Via de IRRiCO website: krijgen migranten en hulpverleners informatie over ruim twintig herkomstlanden. Deze country sheets zijn samengesteld door deze landen van herkomst en worden regelmatig geactualiseerd. De informatie is breed en gaat over onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting, werkgelegenheid, het opstarten van een bedrijfje, douaneprocedures, transport, telecommunicatie, speciale zorg en diensten voor kwetsbare groepen. Wanneer een sheet niet voldoende informatie biedt, kunnen vragen gesteld worden aan een daarvoor aangewezen IOM-medewerker in het Europese land van vertrek. Deze voert de vragen in in de IRRiCO-database en krijgt antwoord van IOM-medewerkers in de landen van herkomst. De IOM-medewerker in het Europese land koppelt vervolgens het antwoord terug aan de migrant of de hulpverlener. Binnen het project werken negen Europese IOM-vestigingen (België, Griekenland, Ierland, Malta, Nederland, Oostenrijk, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland) samen met twintig IOM-vestigingen in landen van herkomst: Afghanistan, Albanië, Angola, Armenië, Brazilië, Democratische Republiek Congo, Ghana, Georgië, Iran, Irak, Ivoorkust, Kameroen, Kosovo, Moldavië, Nigeria, Oekraïne, Pakistan, Rusland, Servië en Soedan. 18