Estland voorjaar 2012

Transcriptie

1 Estland voorjaar april 23 mei Selles riigis on kõik meie sűda igatseb (Dit land heeft alles wat ons hart begeert) Reisverslag door Johan en Loes Schaerlaeckens

2 Estland april 23 mei Net 2 weken terug uit Portugal vertrekken we op 16 april voor het vijfde opeenvolgende jaar naar Estland. Dit land(je) heeft alles wat ons hart begeert: een rijke natuur, onbedorven landschappen, een grote diversiteit aan biotopen met spectaculaire zoogdieren, overal internet, goede (en goedkope) restaurantjes, hypermoderne supermarkten, overal onbelemmerd (gratis) overnachten met de camper, een overdaad aan rust, stille wegen en vriendelijke mensen. Dit jaar lukt het niet om de Dümmer en de Diepholzer Moorniederung in Duitsland te bezoeken. De kleinkinderen kregen voorrang. Wel brengen we de avond en de ochtend vóór het vertrek van de ferry door aan de Pohnsdorfer Stauung, 15 km van de haven van Kiel. Zoals tijdens eerdere reizen hebben we on line bij BalticFerries de ferry Kiel Klaipèda (Litouwen) gereserveerd ( 213, incl. camper en overnachting, excl. maaltijden). De ferry vertrekt vanaf de Ostuferhafen van Kiel op 17 april om uur. We brachten 2,5 week door in het stimulerende gezelschap van Pierre Adriaensen en Ad Jansen met wie we opzienbarende waarnemingen deden. Pierre was zo vriendelijk om, gedurende de tijd van zijn aanwezigheid, alle coördinaten bij dit verslag te voegen. De beleving bij mooie waarnemingen kreeg toch een extra dimensie met dit inspirerende gezelschap Begin jaren 90 hebben de Baltische Staten zich van de Sovjet Unie afgescheiden en zijn in 2004 toegetreden tot de Europese Unie. Vooral de steden hebben de westerse invloeden ondergaan (ook qua prijzen) maar het platteland is grotendeels intact gebleven. Estland is wat groter dan Nederland maar er wonen slechts 1,4 miljoen mensen waarvan 70% in de steden (vooral Tallinn). Dit komt neer op 32 mensen per km², tegen 380 in Nederland.

3 Je kunt je dus wel voorstellen hoe rustig het is in het landelijke gebied. We hebben vaak urenlang op wondermooie trails gewandeld zonder iemand tegen te komen. Het land is welvarender dan wij vaak denken. Zo zijn de supermarkten hypermodern, er is overal (gratis) Internet en de restaurantjes zijn goedkoop. Internetland Estland is (met voorsprong) het welvarendste land van de drie Baltische Staten. Dat vertaalt zich in de infrastructuur: de wegen zijn goed. De rijkdom aan natuur en de woestheid van het landschap zijn overweldigend en tref je elders in Europa nauwelijks (meer) aan. De Esten van het platteland leven relaxt en in harmonie met natuur en landschap. Ze jagen wel op de grote roofdieren zonder de behoefte te hebben ze uit te roeien (zoals bijv. de Finnen). Wolf, lynx en beer nemen zelfs in aantal toe. De helft van Estland wordt bedekt met (natuurlijk) bos met daarin bijv. 8 soorten spechten en hazelhoenders. 10% van de bosoppervlakte is beschermd (in Finland minder dan 3%). Dat verklaart bijvoorbeeld de grote dichtheid aan witrugspechten. Wel neemt de bosbouw de laatste jaren helaas onrustbarend toe. Er leven 200 wolven, 600 beren, lynxen, bevers en 2000 otters. Formidabele aantallen voor zo n klein land. Het land heeft ha aan hoogveengebieden. 18% van alle grond heeft een natuurstatus. De kustlengte is maar liefst 3794 km. Veel van de Estse kustgebieden waren in de Sovjettijd militair gebied en verboden voor de bevolking. Dit verklaart de ongerepte status van een groot deel van de kust. Veel van deze kustgebieden hebben nu een natuurstatus. Het bekendste gebied is de Matsalubaai. Estland leent zich perfect om met de camper te bereizen. De Esten malen er niet om waar je gaat staan. Roam freely, zit in hun aard. Perfecte plekken liggen vaak bij de infocentra van de grote natuurgebieden. In het kader van allerlei Natura 2000-projecten hebben deze infocentra vaak goed geoutilleerde parkeerplaatsen en informatiedesks. Ook bieden ze (gratis) gedetailleerde kaarten van het gebied aan. Soms heb je hier zelfs (gratis) water en elektriciteit (zoals bijv. in Sooma). Esten zijn ingetogen. Verwacht geen uitbundig goedendag als je iemand tegenkomt maar ze zullen je helpen als je problemen hebt. Bovenal heb je in de Baltische Staten geen last van een uitgekleed landschap, files, stank, onverdraagzaamheid, criminaliteit, bureaucratie en andere verworvenheden van onze welvaartsstaat. Voor hen die het dagverslag te uitgebreid vinden: u hebt gelijk. We maken dit verslag vooral als (toekomstige) sentimentele flashback, voor de tijd dat we de kijker inruilen voor een rollator. Algemene informatie Met Birding in Eastern Europe (2006, ISBN-10: ) van Gerard Gorman, de onlangs verschenen Finding birds in Estonia van Dave Gosney (2011, ISBN ), de Lonely Planet Estonia, Latvia & Lithuania en onze verslagen heb je voldoende gegevens om de reis voor te bereiden. Ook Norbert Willaert geeft veel nuttige informatie in zijn Estland, ornithologisch verslag, mei Zie: Ons belangrijkste advies is om bij een bezoek aan een reservaat of Nationaal Park eerst het informatiecentrum te bezoeken. Je kunt hier (meestal gratis) goede, gedetailleerde kaarten van het gebied en andere info krijgen. Helaas is het eerder uitzondering dan regel dat je iemand treft met verstand over de aanwezige vogel- en zoogdiersoorten. De bereidheid om te helpen is echter groot. Deze info-centra zijn ook ideale plaatsen om met de camper te overnachten. Er staan een aantal verslagen van Engelse birders op Internet. Deze jongens willen over het algemeen in recordtijd zoveel mogelijk soorten scoren. Ze huren daartoe een lokale (dure)

4 gids in. Vooral de Estse vogelaars hebben een goede naam. Ze weten vrij nauwkeurig waar de meeste soorten zich ophouden en lokken deze naar zich toe met een MP3-speler. Bovendien vogelen ze van tot uur. Dit is dus niets (meer) voor ons. Met geduld en voldoende tijd wisten we al onze doelsoorten te zien. Bovendien geeft het veel meer voldoening als je de soorten zelf ontdekt. Ben je gefocust op zeldzame uilen- en zoogdiersoorten, dan ontkom je er echter niet aan een lokale gids in te schakelen. Gids Tarvo Valker van Estonian Nature Tours heeft een goede reputatie ( Wij hadden ook uitstekende ervaringen met Triin Ivandi, manager en tourleader van NaTourEst. NaTourEst is meer gespecialeerd in zoogdieren: Zie: Je kunt ook rechtstreeks met Triin afspraken maken: Logistiek Sinds de toetreding van de Baltische Staten tot de Europese Unie gaat het reizen door deze landen heel eenvoudig. We hebben al die jaren slechts één keer grens- en/of politiecontrole gehad. De agenten waren uiterst beleefd en na het inzien van ons paspoort konden we doorrijden. In Litouwen en Estland zijn de wegen (redelijk) goed. In Letland minder. In het laatste land is de aanduiding hobbelige weg met voorsprong het talrijkste verkeersbord. Met (Europees) geld zijn/worden veel wegen in redelijke staat gebracht. Behalve de landkaart is een goede atlas onontbeerlijk. In Estland is de beste atlas EOMAP, Atlas Eesti Teed, schaal 1/ Deze atlas is ook onmisbaar om de routes in ons verslag te volgen. Erg handig is dat de namen van alle bushaltes vermeld worden, dat zijn goede referentiepunten. De atlas is vrij gemakkelijk te verkrijgen in Estland (supermarkten, benzinestations). Veel binnenwegen zijn grindwegen. Deze zijn in Estland uitstekend. In Letland minder. Hier krijg je te maken met het zgn. wasbordeffect waardoor het rijden (vooral met een camper) geen pretje is. De lokale mensen rijden overigens met 80 km/uur over deze wegen. Men rijdt over het algemeen rustig. Agressie in het verkeer is een zeldzaamheid. Ook de claxon wordt zelden gebruikt. Files komen niet voor. Telefoneren achter het stuur is de gewoonste zaak van de wereld. Men stelt het op prijs als je met je knipperlicht aangeeft dat auto s kunnen passeren. Bij het inhalen gaat men er van uit dat je ruimte schept door (vaak over de doorlopende streep) uit te wijken. In elk stadje van betekenis heb je goede en moderne supermarkten (vaak zgn Maxima s en Rimi s ) waar je alles kunt krijgen. Vooral in Estland (het Internetland bij uitstek) kun je in restaurants en supermarkten vaak gratis internetten. De restaurants zijn beduidend goedkoper dan bij ons. In de supermarkten is het prijsverschil minder (hoewel vlees goedkoper is). De diesel- en benzineprijzen liggen ongeveer 0,20 per liter lager dan bij ons. Rijd restaurantjes niet achteloos voorbij want er zijn trajecten van vele tientallen km s waar je nergens kunt eten. Bij de meeste restaurants is het de gewoonte dat je zelf de menukaart pakt en bij de bar opgeeft wat je wilt eten. Je rekent ook direct af. Het eten wordt vervolgens wel uitgeserveerd. Het Estse bier is verrassend goed. Het beste merk vonden wij A Le Coq. Elk dorp van enige betekenis heeft wel een pinautomaat. We hebben ons al die tijd heel veilig gevoeld. Criminaliteit is vrijwel onbekend, zeker op het platteland. Wij gaan meestal met de ferry (tijdig boeken bij Baltico BalticFerries) naar de Baltische Staten en vertrekken dan vanuit Kiel naar Klaipèda (Litouwen). Zo vermijden we de lange reis door Polen. Ben je wat vroeger in het jaar dan heb je in Palanga uitstekende mogelijkheden voor zeevogeltrek (zie het verslag). Even zuidelijker ligt de wondermooie Nemunas Delta (zie de verslagen van vorige reizen) met zijn bizarre aantallen zeearenden.

5 Valuta Estland gebruikt sinds 1 januari 2011 de Euro Litouwen. Munteenheid: Litas (Lt). 1 = 3,41 litas. Letland. Munteenheid: Lats (Ls), 1 = 0,70 lats. De vogels, de biotopen en de seizoenen Het is ontzettend belangrijk je doelsoorten te koppelen aan het goede seizoen. Spechten, aueren hazelhoenders zijn in april een piece of cake maar worden vanaf mei (en dan nog vaak alleen opvliegend) verdomd moeilijk te traceren. Voor uilen moet je zelfs nog eerder (maart) zijn. Vergeet niet dat de winters streng zijn. Sneeuw kan tot ver in april blijven liggen. De zeevogel-, duiker- en ganzentrek speelt zich vooral af in de tweede helft van april en de eerste helft van mei. Voor grote aantallen brandganzen ben je half mei in de Matsalubaai nog op tijd. Wil je grote concentraties overwinterende zeevogels zien dan is het eiland Saaremaa (in maart) een uitstekende optie (bijv. stellers eidereenden). De baaien van het vasteland zijn dan vaak bevroren. Ook in Palanga hadden we vanaf de pier op enkele tientallen meters stellers. Kraanvogels zie je overal. De broedpopulatie is de laatste jaren enorm toegenomen. Vanaf 10 mei explodeert de lente in Estland. In luttele dagen verandert het dorre landschap van bruin naar groen. Vanaf begin-half mei zijn veel gebieden bijzonder rijk aan soorten als grauwe klauwier, kwartelkoning en allerlei soorten zangvogels. De kenmerkende biotopen in Estland zijn de enorme bosgebieden, de rustige meren, de weidse hoogveengebieden, de ongerepte kustgebieden en de extensieve wei- en hooilanden. De kust van de Baltische Staten is een belangrijke migratieroute waarlangs miljoenen vogels in het voor- en najaar doortrekken en pleisteren. Het betreft vooral duikers (roodkeel- en parel), jagers, sterns, eenden (o.a. toppereenden, stellers eidereenden, ijs- en zee-eenden), ganzen (kol- riet- brand- en dwerg-), zwanen (kleine en wilde), zaagbekken, futen, franjepoten, steltlopers en natuurlijk roofvogels. Een geweldig reservaat aan de kust is de Matsalu Baai. Indrukwekkend is ook de zeevogeltrek langs Spithami op het Pöösaspea headland, de meest noordwestelijke punt van Estland. Dit wordt beschouwd als een mekka om zeevogeltrek waar te nemen. De beste tijd is de laatste week van april en de eerste week van mei. Dit jaar waren we te laat. Twee jaar geleden zagen we meer dan 150 duikers in 2 uur doortrekken. Er zijn natuurlijk ook heel interessante roofvogelsoorten zoals smelleken, grauwe kiekendief, zee-, steen-, vis-, slangen-, schreeuw- en zelfs bastaardarend. Het kostte ons weinig moeite om (vaak op één dag) steen-, zee-, vis- en schreeuwarend te zien. Bastaard- en slangenarend zijn (heel) zeldzaam. Grauwe kieken waren (vanaf mei) in en rond de hoogvenen verrassend algemeen. Blauwe kiek zagen we dit jaar pas voor het eerst in het broedseizoen. Eind april was steeds de beste tijd om roofvogels te zien. De meeste schreeuwarenden zijn dan terug. In de uitgestrekte bossen broeden kleine vliegenvanger (verrassend talrijk), grauwe fitis (goed te doen als je vertrouwd bent met de zang), zwarte ooievaar (zeldzaam maar een zekerheid in Kemeri, Letland), hazelhoen (talrijk), auerhoen (verrassend gemakkelijk in april), oeral-, dwerg- en ruigpootuil. Ook dit jaar hadden we (in Tudu) 2 dagen dat we auer-, kor- en hazelhoen op één dag zagen. Omdat de bossen in de nationale parken vaak ongerept en in maagdelijke staat zijn, treft men veel soorten spechten aan zoals zwarte specht, middelste bonte specht (vooral Letland, Litouwen), witrugspecht (algemeen in Estland), drieteenspecht en grijskopspecht. Het kostte ons niet veel moeite om al deze soorten te lokaliseren. Vanaf mei wordt drieteenspecht moeilijk. Buiten de parken neemt de houtkap (mede als gevolg van

6 de economische crisis) toe. Sinds kort verkoopt de Estste overheid grote bosgebieden aan particulieren. Hopelijk gaat dit niet ten koste van spechten- en roofvogelsoorten. Dankzij de spectaculaire toename van de bever komen er meer dode bomen waarvan de spechten ten volle profiteren. Op de hoogveengebieden broeden korhoen, kraanvogel, regenwulp, goudplevier, klapekster en bosruiter. Vele van deze gebieden zijn ontoegankelijk. In de meeste lopen Natura 2000 projecten. In woeste hoogvenen in Noordoost Estland zouden nog sneeuwhoenders broeden. De natte wei- en hooilanden herbergen poelsnippen, kwartelkoning (algemeen). Waterrietzanger is veel zeldzamer dan sommige verslagen ons willen doen geloven. Wij zagen ze nooit in Estland, wel in Litouwen. In de nationale parken worden de meadows vaak beheerd door grote herbivoren (konikpaarden, heckrunderen) wat gunstig is voor bijv. schreeuwarend. In de bossen en struiken in en rond deze gebieden vind je roodmus (algemeen), sperwergrasmus, krekelzanger en noordse nachtegaal. Watersnippen baltsen overal. Karevere Slid biedt (dit jaar niet!!!) uitstekende mogelijkheden om baltsende poelsnippen waar te nemen. In de uitgestrekte rietvelden zijn snor, rietzanger, grote karekiet, kleine karekiet, porseleinhoen en roerdomp algemeen. Met enig geluk zie je woudaapje, buidelmees en baardmees. Vonnu is een gekende plaats voor kuifduiker. Roodhalsfuut is vrij algemeen. Sommige wetlands (bijv. Aardla, de Falguta- (dit jaar pas ontdekt) en de Rapina polders) zijn rijk aan sterns (zwarte, witwang, witvleugel en visdief). Tot in mei kun je enorme aantallen ganzen aantreffen. In het agrarische cultuurlandschap vind je paapje, gele kwik, grauwe klauwier, veldleeuwerik, geelgors en grauwe kiekendief. Kieviten zijn verrassend algemeen. Struikrietzangers zingen vaak (ook overdag) in de rijke begroeiing van verwaarloosde erven. In de enorme bossen en hoogveengebieden laten de vogels en zoogdieren zich niet gemakkelijk zien. Je moet vooral s morgens en s avonds actief zijn. Het is normaal dat je bijna geen vogels ziet op het midden van de dag. Nu Estland toegetreden is tot Europa wordt de landbouw snel intensiever. Midden-Estland doet nu al niet veel onder voor de rest van Europa. In Letland en Litouwen is de landbouw nog redelijk extensief. Onze reiservaringen leren dat dit niet lang zal duren. Aansluiting bij Europa is synoniem aan landschapsvernietiging. Met de landbouwsubsidies zijn de boeren in staat moderne landbouwmachines te kopen. Leuk voor hen maar funest voor de biodiversiteit van het agrarische landschap. Anderzijds worden er enorme Natura 2000 gebieden aangewezen met moderne infocentra en uitstekende beheersmaatregelen; herstel (wooded) meadows, hermeandering rivieren, vernatting van voorheen ontwaterde gebieden, het aanleggen van trails, het plaatsen van infoborden etc. De zoogdieren Estland is verbluffend rijk aan zoogdieren. Er leven nog zo n 600 bruine beren, lynxen en bijna 200 wolven. Ondanks dat alle drie de soorten bejaagd worden, nemen ze de laatste jaren in aantal toe. Het zal overigens niet meevallen om een van deze soorten te zien. Wil je bruine beren zien dan is het inschakelen van Natourest een uitstekend idee. Helaas hebben ze dit jaar de prijs verhoogd van 120 naar 180 euro (p.p. per nacht). Vorig jaar hadden wij uitstekende waarnemingen van 2 elkaar najagende beren. Dit jaar ontmoetten we mensen die 360 euro (2 pers.) moesten betalen en genoegen moesten nemen met een schamele vos. Tijdens onze reizen zagen we zelf elanden, bevers, reeën, edelherten (Saarema), wasbeerhonden, sneeuwhazen, amerikaanse nertsen, boommarters en vossen. Eenmaal hadden we een briljante waarneming van een wolf in het Sooma N.P. in Estland. Otter is moeilijk

7 vanwege z n nachtelijke levenswijze (i.t.t. Spanje). In Estland leeft nog de zeldzame, vliegende eekhoorn. Ook deze krijg je alleen maar te zien als je een van de twee genoemde organisaties inschakelt. Bruine beren komen alleen maar in Estland voor, sporadisch in Letland (5 tot 6 exx.). Wolven en lynxen komen ook in Letland en Litouwen voor. Onze indrukken De natuurgebieden in de Baltische Staten zijn groot. Sommige delen zijn afgesloten in het broedseizoen of gewoon niet bereikbaar (betreft vooral de immens grote hoogvenen). Er zijn echter op veel plaatsen goede trails aangelegd. Door enkele hoogveengebieden lopen vlonderpaden met infoborden. Ook zijn er veel en goed geplaatste observatietorens en/of platforms (vooral in de Matsalubaai). De gebieden worden nog niet overlopen door toeristen. Ook vogelaars kwamen we nauwelijks tegen. Door de extensieve landbouw kun je je (vooral in Letland en Litouwen) ook buiten de parken goed vermaken. De wegen zijn vrij goed en rustig. In Letland zijn de wegen dramatisch. Het landschap is overweldigend. De mensen zijn ingetogen. Vaak groeten ze niet als je ze tegenkomt, daar steekt geen kwade wil achter. Men laat elkaar met rust. We deden nooit vergeefs beroep op mensen als we ze nodig hadden. In Letland vonden we de mensen wat stugger. Je kunt overal (veilig) met de camper staan. Als je accommodatie nodig hebt, loop je wel het risico dat je op redelijke afstand van de natuurgebieden zit. Vooral in Litouwen kun je, tamelijk goedkoop, overal terecht in logeerhuizen ( Sodyba ). Deze zijn goed aangegeven. Hier kun je ook vaak kamperen. De infocentra van de nationale parken zijn nieuw (vaak ingekapseld in life-projecten) en modern en bieden (gratis) kaarten aan. Het inwonersaantal is gering daarom stralen deze landen vooral rust uit. In Estland spreken veel mensen (vooral de jongeren) Engels of Duits, de ouderen alleen maar Russisch. Een minpunt in de Baltische Staten zijn de campings. Er zijn er niet veel. De campings die er zijn, zijn relatief duur, de outillage van een doorsnee camping is sober. Campings richten zich vooral op het verhuren van (eenvoudige) huisjes. De kampeerruimte is vaak beperkt. De Baltische Staten hebben nu eenmaal geen kampeercultuur. Daar staat tegenover dat je overal vrij kunt kamperen. We hebben dit jaar uitstekend weer gehad. Vaak hebben we met de camper overnacht bij de info-centra van de reservaten en Nationale Parken. We hadden hier water en soms zelfs elektriciteit en Internet. Het zijn ideale landen om met een camper te bezoeken. Een van de vele prachtige picknickplekjes, hier in de Matsalubaai

8 De gebieden met een selectie van onze waarnemingen Hieronder een overzicht van de gebieden en de bijzondere waarnemingen die we er gedaan hebben. Via de data is een beschrijving en de plaats van de waarneming snel op te zoeken in het dagverslag. In het dagverslag staat (cursief en vet) extra informatie over een aantal gebieden. Een gedetailleerde atlas is noodzakelijk om de gebieden terug te vinden. Duitsland Pohndorfer Stauung, 16 en 17 april: roodhalsfuut (2 paar), zomertaling (2 paar), kraanvogel (groep van 6), dwergmeeuw, zeearend (adult en juveniel ex.), blauwe kiek (migrerend mannetje), bruine kiek, rode wouw (2), wilde zwaan (balts), kleine plevier (balts), wild zwijn (2 dieren banjerend door het riet). Litouwen Palanga, 18 en 19 april: ijseend (500+), zwarte zee-eend, rotgans, grote zaagbek (talrijk), middelste zaagbek, roodkeelduiker in zomerkleed, nonnetje, kleine plevieren, bruine kiek, blauwe kiek (wijfje op weg naar Riga). Estland Haademeeste en Kabli op 20, 21 april en 24 april: roodkeelduiker, parelduiker, zwarte zee-eend, grote zee-eend, baltische meeuw, dwergmeeuw, kleine zwaan, wilde zwaan, ijseend, nonnetje, kolgans (talrijk), brandgans, rossicus rietgans, fabalis rietgans, groenpootruiter, kemphaan, zwarte ruiter (zomerkleed), smelleken, zeearend, bruine kiek, grote stern, reuzenstern, bontbekplevier, tapuit, ransuil, grijze zeehond Nigula, 22 en 23 april: grijskopspecht, kleine bonte specht, witrugspecht, zwarte specht, korhoen, klapekster, witkopstaartmees. Pikla Ponds, 24 en 25 april: zeearend, bruine kiek, noordse stern, reuzenstern, roerdomp (meerdere exx roepend), zwarte ruiter (zomerkleed), gele kwik, sprinkhaanzanger (zingend), zomertaling, kemphaan, kleine zwaan, wilde zwaan, nonnetje, pijlstaart, zwarte zee-eend (talrijk), ijseenden (500+), roodborst (grote aantallen migrerende vogeltjes opgehouden door de mist). Sooma, 25 t/m 27 april: zeearend, steenarend (juveniele vogel), schreeuwarend (zittende vogel in telescoop op 50 meter), bruine kiek, auerhen (verbluffende waarneming van 11 verschillende hennen tijdens één autotocht), hazelhoen (9 exx), poelsnip (balts van 11 vogels, totaal onverwachte waarneming), watersnip (balts), houtsnip (balts), klapekster, kraanvogel (algemeen), groenpootruiter, regenwulp (broedvogel), kemphaan (balts van tientallen vogels), bosruiter (alg.), witgatje (alg.), grijskopspecht, zomertaling, glanskopmees, fluiter, bonte vliegenvanger, pijlstaart, eland, rouwmantel. Endla, 27 april t/m 29 april: steenarend, zeearend (adulte vogel op geslagen gans), bruine kiek, grauwe kiek, nonnetje, korhoen (meerdere exx. bolderend), hazelhoen (een van de mannetjes vol in telescoop), fabalis rietgans, brandgans, kolgans, bosruiter (balts), wilde zwaan, witrugspecht, grote barmsiijs (zingend), sijs (zingend), sneeuwhaas. Tuhu Soo, 29 en 30 april: steenarend (3), zeearend, schreeuwarend, grauwe kiek, bruine kiek, korhoen (5 baltsende groepjes), hazelhoen, goudplevier, notenkraker, kemphaan, zwarte ruiter, bosruiter, grutto, (broedvogel), houtsnip (balts), watersnip (balts), draaihals, grijskopspecht (3 exx), groenpootruiter, boom-, veldleeuwerik, steenuil (Ad), rouwmantel, vos, wild zwijn, wolvenpoep.

9 Matsalubaai, 30 april t/m 3 mei: blauwe sneeuwgans (1 ex tussen brandganzen), brandgans, (vele 1000den), kolgans (100den), rossicus rietgans, fabalis rietgans, grauwe gans, kleine zwaan, wilde zwaan, roerdomp, dwergmeeuw (talrijk), kemphaan (balts van 100den vogels), bonte strandloper (broedvogel, ondersoort schinzi), zilverplevier, bontbekplevier, baltische meeuw, noordse stern, visdief, zeearend (alg.), grauwe kiek, bruine kiek, slechtvalk, nonnetje, draaihals, appelvink, gele kwik, duinpieper, vos, eland (5 exx vanaf de Kloostri toren), bever, grote vos (vlinder, talrijk). In het aangrenzende Lihula hoogveengebied: goudplevier, regenwulp, grutto (4 paar), wulp. Haapsalubaai, 3 en 4 mei: kuifduiker (5 exx in de Haapsalubaai), toppereend, nonnetje, mixed broedkolonie van noordse stern en visdief. Vonnu, 4 mei: kuifduiker (broedvogel), zomertaling, witrugspecht. Marimetsa, 4 en 5 mei: steenarend, zwarte wouw (!), korhaan, goudplevier (balts), regenwulp (balts), grutto (balts), bosruiter (balts), notenkraker, noordse goudvink, appelvink, sijs, kleine vliegenvanger, taigaboomkruiper, sijs. Hindaste, 6 en 7 mei: korhoen (balts van één groep van 31 hanen), zeearend, grauwe kiek (3 mannetjes, 2 wijfjes), bruine kiek, havik, sperwer, wespendief, wilde zwaan, kleine zwaan, kraanvogel, grutto, kemphaan, zwarte ruiter, groenpootruiter, watersnip (balts), houtsnip (balts), vos, eland (elandstier steekt rustig de enorme vlakte over). Sutlepa Meri, 7 en 8 mei: roerdomp, kuifduiker, roodhalsfuut, zomertaling, dwergmeeuw, zeearend, bruine kiek, grauwe kiek, zwarte stern, reuzenstern, waterral, snor, rietzanger, grote karekiet, kleine karekiet, gierzwaluw. Spithami e.o., 8 en 9 mei: zeearend, wespendief, boomvalk, roodhalsfuut (talrijk), eidereend (talrijk), zwarte zee-eend (talrijk), grote zee-eend (talrijk), ijseend (heel talrijk), parelduiker (talrijk), roodkeelduiker, noordse stern, visdief, steenloper, bontbek- en kleine plevier, grote mantelmeeuw (ook op nest), kleine vliegenvanger, nachtzwaluw, barmsijs, hazelworm. Tudu (w.o. Sirtsibossen), 9 en 10 mei: blauwe kiek (2 mannetjes), grauwe kiek, auerhoen (eindelijk de eerste haan), korhoen, hazelhoen, grauwe klauwier, vos, op 4 plaatsen berenpoep. Ilmatsalu, Karevere Slid, 10 t/m 12 mei en 17 mei: visarend, noordse nachtegaal, grote karekiet (alg.), kleine plevier (broedvogel) roodhalsfuut (broedend), hop, bever. Falgutapolders, 12 en 13 mei: kraanvogel (40+, dans van onvolwassen vogels), 2000 ganzen (kol- en rietganzen), grote zilverreiger (15), wintertaling, zomertaling (4), zwarte stern (kolonie van 50+ vogels, grote stern (1), witvleugelstern (1), reuzenstern (1), visdief, dwergmeeuw, wilde zwaan, bruine kiek (talrijk), slechtvalk (langdurige waarneming), zeearend (2), roodhalsfuut (een zestal vogels, ook balts), grote karekiet, rietzanger, spotvogel, wielewaal, mink (op 3 meter). Aardla, 13 en 14 mei: citroenkwik, zwarte stern (300+), witvleugelstern (2 vogels), visdief, dwergmeeuw, roodmus, buidelmees. Alam Pedja, 14 t/m 17 mei: poelsnip (op 4 meter), watersnip, hazelhoen, grijskopspecht, witrugspecht, zwarte specht, draaihals, zeearend, boomvalk, bruine kiek, dwergmeeuw, kemphaan, kleine vliegenvanger, wielewaal, spotvogel, bever, mink, eland, groentjes (hele wolken).

10 Letland Dundura meadows, 17 t/m 19 mei: zwarte ooievaar (elke dag), schreeuwarend (vaak grondjagend), zeearend, bruine kiek, grote zilverreiger (alg.), wilde zwaan, kraanvogel (2 paartjes met kleine jongen), kwartelkoning (talrijk), grauwe klauwier (talrijk), zomertortel (3 exx, de eerste van de reis), ortolaan (1 mannetje, zingend in het agrarisch gebied), hop (in het agrarische gebied), vos, das, haas (talrijk). Dagverslag Maandag 16 april Om 6.15 uur vertrekken we uit Chaam. Op de ANWB-app checken we of er files zijn. Via Gorkum Nijmegen Apeldoorn Hengelo Osnabrück Bremen Hamburg rijden we naar De Pohnsdorfer Stauung ten zuidoosten van Kiel (= 612 km). Files zijn er alleen maar in tegengestelde richting. Op ons Pioneer navigatiesysteem hebben we Pohnsdorf en de Pappelallee ingetoetst: ten noorden van Hamburg via de A 1 naar de A 21. Bij Bormsdorf naar het oosten, richting Pohnsdorf. Een km voorbij Sieversdorf, richting Pohnsdorf, linksaf op de Pappelallee. Na 200 meter is links een ruime parkeerplaats met fantastisch zicht de plas-dras gebiedjes. Dit (heringericht) natuurgebied is klein (125 ha) maar heeft zich de laatste jaren als een juweeltje ontpopt. Om uur rijden we de parking op. We parkeren de camper zo dat we zicht hebben op de plas-dras gebiedjes. Tijdens de koffie zien we 2 roodhalsfuten (broedvogel), grote zilverreigers (een tiental), 2 zomertalingen, 4 watersnippen, 2 tureluurs, smienten, grauwe ganzen, wintertalingen (algemeen), slob-, kuif-, krak- en kuifeenden. Een half uurtje later wandelen we naar de strategisch geplaatste uitkijkhut (800 meter) waar we, zoals elk jaar, leuke waarnemingen doen: een 2 e paartje zomertalingen, man blauwe kiek, territoriaal paartje bruine kieken, 2 rode wouwen, adulte en juveniele zeearend, 2 roodhalsfuten (een 2 e paartje, parend en bezig met nestbouw), 4 watersnippen, 2 kleine plevieren, roeken, raven en bonte kraaien. We lezen in het observatieschrift dat er een week eerder nog nonnetjes zaten. Tegen de avond wandel ik nog even terug. Door het riet banjeren 2 wilde zwijnen. Deze varkens zouden al enkele jaren broedpogingen van kraanvogels verstoren. Er komen 6 kraanvogels overvliegen. Er vallen twee luid roepende wilde zwanen in die meteen beginnen te baltsen. De adulte zeearend zit aan de overkant van de plas in een dode boom wat prachtige plaatjes door de telescoop oplevert. Voor de kolonie boomkikkers is het blijkbaar nog te vroeg. De avond en nacht verlopen rustig aan deze doodlopende weg. We kijken tv en gaan op tijd slapen. Na 2 weken in een Portugees hotelletje zijn we weer helemaal gelukkig in ons campertje. Dinsdag 17 april Als we opstaan is het kil (2 graden) maar windstil en zonnig. Dat belet een rietgors niet om uitbundig te zingen. We wandelen nog een keertje naar de uitkijkhut waar 2 glanskopmezen in een fel gevecht verwikkeld zijn. Eenmaal in de uitkijkhut is het zonnetje zelfs behaaglijk. We zien een 15tal kieviten fanatiek een kraai wegjagen. Bij ons zit één kievit achter 20 kraaien aan. We zien geen bijzondere soorten meer en rijden om uur naar het wandelpad tussen 2 grote meren; in Sieversdorf bij de bushalte rechts het fietspad opwandelen en bij de T- kruising (bij het speeltuintje en zicht over het meer: linksaf). Na 800 meter wandel je tussen de twee meren. We hopen op nonnetjes maar zien een 200-tal dwergmeeuwen in zomerkleed. Om uur rijden we naar de Ostuferhafen waar we om uur de ferry Victoria oprijden. Het voordeel van deze redelijk nieuwe ferry is dat we geen stapel- maar 2 comfortabele eenpersoonsbedden hebben. Het nadeel is dat het restaurant matig is. Een ander nadeel is dat we op deze ferry slechts enkele dm s speling hebben als we de camper achteruit

11 moeten parkeren. Ik zweet harder dan vroeger na een halve marathon. We zetten de klok een uur vooruit en zien dat Robben Bayern München naar een 2 1 overwinning leidt tegen Real Madrid in de halve finale van de Champions Leaugue. De zee is gelukkig heel kalm zodat we s nachts uitstekend slapen. Woensdag 18 april Tussen de smakeloze, lauwe maaltijden werken we het verslag bij. Loes heeft sinds kort een ipad zodat we beiden digitaal kunnen lezen. Met zo n leesboeken in ons digitaal bestand zullen we ons, als fervente lezers, nooit vervelen. Om uur rijden we de ferry af. Nu moet ik, al achteruit rijdend, via een steile helling bergop de ferry af. Ergens vóór de afrijdende vrachtauto s moet ik zien te keren. Het gaat gelukkig goed maar het zal nooit m n hobby worden. Al vrij snel zien we de eerste ooievaars op de nesten zitten en een jagend mannetje bruine kiek. We zijn minstens 1,5 week terug de lente in gereisd. Het voordeel is dat de lentetrek nog bezig is. We denken dat we nu meer kans op spechten en hoenders hebben maar vrezen meer kou te zullen lijden. Wat de spechten en de kou betreft zullen we de plank helemaal mis slaan. We rijden naar het ons bekende Palanga, 25 km ten noorden van Klaipèda. In Palanga (de toeristische boulevard naar zee aflopen) loopt een wandelpier 400 meter de zee in. Op 19 maart 2008 hadden we vanaf deze pier vele 1000den overwinterende zeevogels met vooral ijseenden maar ook stellers eiders op 40 meter van de pier. Nu zijn we maand later. Sommige stellers zouden tot laat april blijven hangen. De vogels liggen helaas ver weg en bestaan vooral uit 100den ijseenden. Verder (trek van) zwarte zee-eenden, 50 rotganzen, middelste en grote zaagbekken. Na een voortreffelijke maaltijd (met gratis Internet) in Palanga rijden we naar ons vertrouwde overnachtingsplekje ten zuiden van Palanga: Komende van Klaipèda over de A 13, 5 km voor Palanga, linksaf naar Nemiraseta. Na ongeveer 3 km ligt (tegenover een vervallen, verlaten gebouw) aan de linkerkant van de weg een beschutte, grote parking (met infobord). Door dit beschermde duin- en bosgebied wandelen we het pad 600 meter af naar zee. Ook hier grote infoborden over de aanwezige begroeiing en het zeeleven. Er liggen gelukkig flink wat vogels op zee: ijseenden (500+), zwarte zee-eenden, grote zaagbekken (talrijk), middelste zaagbekken, brilduikers, smienten, wintertalingen en een close roodkeelduiker in zomerkleed. Als ik naar links (= het noorden) kijk, zie ik op een km of drie vogels dobberen voor een landpunt die in zee steekt. We hebben te weinig tijd dat nu nog te doen, dat wordt iets voor morgenvroeg. Donderdag 19 april s Morgens wandel ik voor het ontbijt om 7.30 uur naar zee. Het is helder, windstil en niet overdreven koud (6 graden). De roodkeelduiker is, net als de andere vogels, nog altijd aanwezig. Noordwaarts ligt de enorme groep vogels nog altijd voor de punt. Ik hoop stiekem op een late stellers eider. Ik stuur Loes een sms je dat het wat later wordt en wandel richting punt (met geelgorzen, wulpen, 2 scholeksters en 2 kleine plevieren). Boven het bos hangen luid roepende raven. De afstand valt natuurlijk tegen maar de grond is, pal tegen zee, vrij hard. Een oud vrouwtje is de kustlijn af aan het zoeken. Verder ligt de kust er maagdelijk bij. Wat een verschil met het overvolle Spanje. Na 5 km wandelen blijkt de groep eenden vooral uit ijseenden te bestaan met in de buurt zaagbekken, zwarte zee-eenden, brilduikers, smienten en wintertalingen. Een groep van 8 nonnetjes (met 3 mannetjes) maakt het gemis aan stellers wat draaglijk. Na zo n wandeling smaken Loes afgebakken broodjes heerlijk. Om uur rijden we richting Riga. Gezien de ellendige Letse wegen rijden we in Palanga over de A 11 richting Siauliai en vanaf hier noordwaarts richting Riga over de A 12. Zo beperken we de rijafstand in Letland tot een minimum. Onderweg zien we regelmatig ooievaars op de nesten, een wijfje blauwe kiek en talloze (zingende) veldleeuweriken. De eerste 35 km voorbij de

12 Letse grens is de weg dramatisch slecht. In Riga nemen we de ring richting Tallinn en de A 1. Zowel de ring als de A 1 zijn (dankzij Europees geld) met voorsprong de beste wegen in Letland. Een 15tal km ten noorden van Riga weten we, langs de A 4, een leuk plekje om te overnachten. Bij de afrit Carnikava gaan we linksaf en parkeren de camper aan de oever van de rivier de Gauja. Het water staat veel hoger dan in de herfst. s Avonds bezoeken we het uitstekende restaurant Korande waar we open wifi verbinding hebben die zelfs tot in de camper reikt. Na het smakeloze, lauwe eten op de ferry is deze maaltijd een ware verademing (omgerekend betalen we voor 2 personen 32 met voor- en nagerecht). Loes krijgt haar gevarieerde visschotel opgediend aan hangende spiesjes. Chelsea haalt s avonds een geflatteerde overwinning op het superieure Barca. We gaan op tijd slapen. Vrijdag 20 april Vandaag zou een regendag worden volgens weeronline zodat we het s morgen rustig aandoen. Om 9.30 uur rijden we verder richting Estland. Na 16 km voorbij de Estse grens slaan we, tegenover de rechter afslag naar Massiaru, op een uitstekend grindpad, linksaf naar Kabli. De eerste 2 vogels die we op de vlakte zien zijn een paartje kraanvogels. 500 meter voor de T-kruising zien we een grote groep ganzen rechts van de weg. Dat is het voordeel van dit jaargetijde; je kunt alle soorten ganzen nog aantreffen. Het lijkt alsof deze groep dat wil bewijzen. We herkennen kolganzen (het merendeel), brandganzen, rossicus rietganzen en zelfs een tiental fabalis rietganzen. Als de twee soorten rietganzen,, zoals nu, niet ver van elkaar zitten zijn de langere nekken, het grotere formaat en de plattere koppen van de fabalisganzen goede kenmerken. Een jagend smelleken doet een groep kramsvogels in paniek opvliegen. Op de T-kruising gaan we linksaf. Pal vóór Kabli is (rechts) een grote mooie parking met uitkijktoren. 150 Meter eerder (ook met parkeergelegenheid) ligt een ringstation met enorme grote vangnetten (van het type heligoland trap ). Ook hier staat een observatietoren. We wandelen naar zee en kunnen al snel genieten van onze tweede roodkeelduiker. Ook deze vogel ligt niet ver van de kust in volledig zomerkleed. Tussen de tientallen zwarte zee-eenden ontdekken we een 10tal grote zee-eenden. Die hadden we nu nog niet verwacht. Wat een prachtbeesten. Met de mondiale grote zee-eendenpopulaties schijnt het overigens slecht te gaan. Verder de bekende soorten; grote zaagbekken (vele tientallen), middelste zaagbekken, bergeenden, brilduikers (baltsend) en ijseenden. We wandelen over het vlonderpad naar het noorden richting baai (300 meter). Deze baai is altijd goed voor sterns, steltlopers en zeearenden. Nu zien we alleen 2 (vroege?) grote sterns. Het is nog altijd droog en we rijden Kabli door en slaan rechtsaf naar Hotel Lepanina, vooral bekend bij vogelaars die hier, zelfs tijdens de lunch, naar zeevogels kunnen kijken. We zetten de camper op het parkinkje rechts van het hotel. Al snel zien we ook hier een roodkeelduiker en enkele grote zee-eenden. Wat verder weg een migrerende duiker. We wandelen naar de baai (400 meter = de andere kant van de Kablibaai). Vorig jaar hadden we, halverwege de wandeling, in het broedseizoen alarmerende duinpiepers. Ook vanaf deze kant is weinig te zien. Tenslotte wandelen we naar de camperplek ( 17,-) aan de andere kant van het hotel. Hier doet een ransuil ons verschrikken door, pal boven ons, uit een boom te vliegen. Enkele bomen verder strijkt hij weer neer zodat we hem goed kunnen bekijken. Het weer houdt zich nog altijd redelijk. We rijden terug naar Kabli (met onderweg goudvinken en europese kanarie) en vervolgens over het Kabli-grindpad terug naar de grote weg die we oversteken naar Massiaru. Tussen km 4 en 5 ligt links een kapvlakte waar we vorig jaar draaihals, grijskop-, witrug- en zwarte specht hadden. Eenmaal op de Massiaruweg begint het dan toch eindelijk regenen zodat we onverrichterzake omdraaien naar de Kabliparking waar we zullen overnachten. Het blijft tot uur onafgebroken regenen. We prijzen ons gelukkig dat we harde ondergrond hebben.

13 Om uur wordt het niet alleen droog maar ook windstil. De zee ligt er als een spiegel bij. Vanaf het torentje geniet ik van de vogelrijkdom op zee vooral van de parelduiker die pal voor de kust ligt. De telescoop onthult alle details. Dit is een van de mooiste vogels van de palearctische vogelwereld, vooral als je zijn geluid in aanmerking neemt. Ook een 15tal grote zee-eenden liggen niet ver uit de kust. De nacht verloopt uitermate rustig. Zaterdag 21 april Het is koel, bewolkt maar helder als we opstaan. Na het ontbijt brengen we een laatste bezoek aan zee. Blijkbaar gaat de trek s nachts door want nu tellen we maar liefst 8 duikers, zowel parel- als roodkeel. Ze doen hun naam eer aan en duiken regelmatig. De soepelheid waarmee dat gaat is ongeëvenaard. De vogels buigen de kop waarna de lichamen als vanzelf onder water glijden. Nu ligt een groep zwarte zee-eenden kort voor de kust. Loes kan ze zelfs fotograferen. Verder de soorten die we de laatste dagen vaak gezien hebben: ijseenden, zwarte en grote zee-eenden, smienten, brilduikers, middelste en grote zaagbekken. Als nieuwkomer verwelkomen 2 kleine zwanen. Boven ons trekt een groep wulpen naar het noorden. Via de binnenweg rijden we naar de coastal meadows van Haädemeeste (8 km). We bezoeken eerst de meadows pal ten westen van het dorp en zetten de camper bij de parking van het manorhouse voor het aansprekende informatiebord. Ik trek m n laarzen aan en wandel naar de uitkijktoren (Loes blijft bij de camper, vanwege de nattigheid). De toren is in elkaar gezakt maar dat doet niets af van de enorme vogelrijkdom met o.a. 5 zeearenden (3 juveniele vogels naast elkaar op rotsjes), 5 nonnetjes (met 3 mannetjes in prachtkleed), 7 reuzensterns, bruine kiek, witte ooievaars, pijlstaarteenden, riet- en kolganzen en tientallen kleine zwanen. Ik fiets nog even naar de toren ten noorden van het dorp (3,4 km). Langs mooie boerenerven maar ook afschuwelijke restanten van de Russische communistische tijd fiets ik naar een in de meadows gelegen gebouwtje dat bedoeld is als infocentrum maar waar nooit iemand is. Van daaruit wandel ik naar de toren en moet oppassen dat ik m n laarzen niet onderschep. Vanaf de toren weer prachtige plaatjes met baltsende watersnippen, 4 nonnetjes, 2 zeearenden, 2 reuzensterns, 11 fabalis rietganzen, rossicus rietganzen, kolganzen, brandganzen (200+), kleine zwanen, overal zingende veldleeuweriken, veel rietgorzen, 2 groenpootruiters, 2 bontbekplevieren en de eerste tapuit. We willen morgenvroeg een poging doen voor hazelhoenders en rijden naar Laiksaare. We steken de snelweg bij de benzinepomp over en rijden (11 km) naar het kantoor van het RMK = het State Forest Management Centre. Achter het kantoor ligt een fantastisch overnachtingsplekje. Het zonnetje is inmiddels doorgebroken en het wordt zo aangenaam dat we in de stoelen buiten kunnen zitten. We turen de lucht af in de hoop op een schreeuwarend. We moeten genoegen nemen met een schroevende zeearend. Vanuit de stoelen horen we boomleeuwerik, zwarte en grote bonte specht. Vanuit dit pittoreske plekje start een even pittoreske 1,5 km lange wandeling aan weerszijden van een mooi riviertje de Laiksaare nature trail door de Rannametsa River Valley. Zoals alle andere keren doen we geen bijzondere waarnemingen maar de schoonheid is er niet minder om. Later in het jaar heb je hier zingende kleine vliegenvangers. Het blijft tot laat in de avond aangenaam. Zondag 22 april Om 6.50 uur zit ik op de fiets naar Dave Gosney s magic corner (zie Finding birds in Estonia ), goed is voor hazelhoen en spechten: Vanaf het kantoor 100 meter richting Häädemeeste (voor km 13 ) het grindpad links. (richting Massiaru). 200 meter voorbij km 3 linksaf. Na 1,6 km rechtsaf (pad pal voorbij de open vlakte rechts negeren). Dit pad (1,8 km) afrijden tot no entry sign. Het pad dat pal voor dit bord naar links loopt zou heel goed zijn voor hazelhoen. Waar ik iets voorbij km 3 links af sla, ligt aan de rechterkant een open vlakte. Goed voor korhoenders volgens Gosney. Ik zie er geen. Na 1,6 km sla ik rechtsaf. Het

14 begint goed met een roepende grijskopspecht, een kleine bonte specht, een witrugspecht (helaas alleen in vlucht) en enkele zwarte spechten. 500 Meter voor de no entry-sign zet ik de fiets weg en ga te voet. Er zijn gelukkig geen mensen. Er willen hier nogal eens Engelse Gosney-volgers rondstruinen. Ik tuur elk pad af, sla linksaf op het majeure hazelhoenpad, loop dit (op z n Witte Veders) helemaal af (= 1,5 km) tot de viersprong. De enige beweging die ik op de paden zie zijn enkele kraanvogels, opvliegende witgatjes, merels en zanglijsters. Ook vorig jaar had ik geen hazelhoen (wel opvliegende auerhaan). Het is ronduit teleurstellend. Ook andere vogelaars die ik tegenkwam misten hazelhoen hier. Om uur ben ik terug bij de camper. Na het ontbijt rijden we naar het restaurantje bij de benzinepomp van Haademeeste waar we douchen, internetten, alle batterijen opladen, water en diesel bijvullen. We rijden naar Kabli; 3 km zuidwaarts op de A 1 en op het grindpad rechtsaf = tegenover de weg naar Massiaru. Even vóór de T-kruising rechts weer dezelfde mixed groep ganzen met kol-, brand-, grauwe ganzen en fabalis- en rossicus rietganzen. Overal zingen veldleeuweriken. Vanaf het mooie uitkijktorentje bij Kabli (met dito parkeerplek) noteren we bruine kiek, zeearend, ijseenden, grote zee-eenden en tapuiten. Tegen uur krijgen we een sms je dat Ad Jansen en Pierre Adriaensen bijna bij de benzinepomp zijn. Zij hebben de afstand van Zundert via Duitsland, Polen, Litouwen, Letland tot hier in 3 dagen overbrugd (2200 km). Ad en Pierre douchen, we kletsen bij en eten een hapje. Uit de voorbespreking bleek dat hun doelsoorten voor deze reis hazelhoen, auerhoen, poelsnip (balts), korhoen (balts van een grote groep), drieteenspecht en notenkraker zijn. Niet bepaald soorten die voor het oprapen liggen. Met m n mond al jarenlang vol over Estland, hoop ik dat ik de hooggespannen verwachtingen kan waarmaken. Over de onderlinge afstemming hoeven we ons geen zorgen te maken. We hebben de laatste tientallen jaren samen veel mooie avonturen beleefd in o.a. Turkije, India, Botswana, Namibië, Kenya en Zimbabwe. Ad en Pierre zijn niet alleen doorgewinterde vogelaars maar ook ervaren reisgidsen. Nadat iedereen opgefrist is, rijden we naar Kabli (N ; E ) om op de parking te overnachten. Vanaf de toren bewonderen Ad en Pierre de ongerepte Baltische kust met z n grote aantallen rustende en migrerende zeevogels. Uit de 1000den brandganzen toverde Ad een blauwe fase sneeuwgans

15 Maandag 23 april Het heeft de gehele nacht geregend. Het is mistig en koud. De grote zee-eenden liggen niet ver uit de kust. Er dobberen ook 2 roodkeelduikers in zomerkleed. Als Ad en Pierre op de toren komen, laten de duikers zich niet meer zien. Bovendien trekt het dicht en begint het te regenen. Is dit een omen? Na het ontbijt rijden we naar het Lepanina Hotel (N ; E ) Door de hardnekkige, gestage regenval kunnen we nauwelijks wandelen. We maken van de nood een deugd en maken in Pierres camper een rondje rond het Nigulareservaat: Haädemeeste, Laiksare, Tali, Tuuliku naar Massiaru. Halverwege de ronde bezoeken we het kantoor waar we wat folders meekrijgen. Veel wijzer worden we niet. Achter het gebouw denken we een uiterst vroege roodmus te horen maar het blijkt een perfect imiterende spreeuw te zijn. Eén km verder bezoeken we het pittoreske picknickplaatsje (N ; E ) vanwaar we de wandeling maken naar de toren (N ; E ) die uitziet over de Nigulabog. Het is rustig met vogels boven het veen. De loopplanken zijn vervallen en spiegelglad zodat we het wondermooie bogeiland niet kunnen bereiken. Het extensieve agrarische gebied levert twee korhanen, een klapekster en een veelvoud aan witgatjes, veldleeuweriken, geelgorzen en veldleeuweriken op. Pierre onderneemt onderweg halsbrekende toeren om een porseleinen isolatorkop voor zijn Mieke te bemachtigen. Er zullen er in de loop van de reis nog enkele volgen. Bij Massiaru gaan we rechtsaf naar Laiksare. 3 Km voor Laiksaare gaan we rechtsaf voor een lange wandeling in Gosney s magic corner (N ; E ). De wandeling voert door prachtige taigabossen maar onze eerste hazelhoenpoging wordt een jammerlijke mislukking. Pierre wijst ons op een groepje witkopstaartmezen. Ik bezweer de mannen dat we meer kans maken in mijn magic corners. Om uur zijn we terug bij benzinepomp van Haädemeeste waar we voor een totaalbedrag van 20 met ons vieren alleszins redelijk eten. We overnachten ook deze nacht op de parking van Kabli. Dinsdag 24 april Ook vannacht heeft het flink geregend. Het is mistig en koud maar droog. Na het ontbijt doen we de nodige boodschappen in de nieuwe Konsum supermarkt in Haädemeeste. Pierre zal Loes de hele reis ondersteunen bij het inslaan van de voedselvoorraad. Ze heeft aan hem veel meer dan aan mij. Ad en ik struinen de (vaak enorm grote) supermarkten rond op zoek naar minder noodzakelijke natjes en droogjes. We zetten de campers weg bij het Manor house (N ; E ) en wandelen door de prachtige coastal meadows (met ooievaars, rietgorzen, zingende veldleeuweriken) naar de kust. Op de plaats van de ingestorte toren bewonderen we de vogelrijkdom van de Baltische kust: 2 zeearenden, jagende bruine kieken, kleine groepjes nonnetjes, baltsende kleine zwanen, wilde zwanen, Baltische, grote mantel en stormmeeuwen, wintertalingen, (baltsende) brilduikers, kuifeenden, pijlstaarten, groepen brandganzen, tientallen dwergmeeuwen en 2 reuzensterns. Een verrassing zijn de twee grijze zeehonden. Ze lijken ons te groot voor ringed seals. Na de gebakken eitjes van Loes fietsen we het pad af naar de tweede toren (3 km). Het infohuisje staat open met de totale inboedel zo voor het meenemen. In Nederland zou korte metten gemaakt worden met deze nonchalance. Met onze laarzen aan slalommen we door de drassige weilanden naar de toren. Regelmatig stoppen we voor zeearenden, baltsende watersnippen, wulpen, tureluurs, zwarte ruiters (zomerkleed), groenpootruiters, tapuiten, zingende veldleeuweriken, rietgorzen en gele kwikken. Vanaf de toren dezelfde soorten als bij Haädemeeste met ook hier nonnetjes en reuzenstern. Over de E67/4 rijden we vervolgens richting Pärnu. Na 18 kilometer slaan we bij bushalte Kaasiku linksaf naar de Pikla ponds (N ; E ). Als we uitstappen, horen we vlakbij een roerdomp hoempen. De hardnekkige mist maakt ons wereldje klein. De sinistere roep van roepende roerdompen wordt er alleen maar mooier door. Bij de laatste uitkijktoren (N ; E ) foerageren

16 goudhaantjes maar vooral tientallen roodborstjes, ongetwijfeld door de mist opgehouden migrerende vogeltjes. Boven het water zien we noordse sterns. Op de terugwandeling ontdekt Ad enkele zomertalingen. We rijden verder richting Pärnu. Als we de zeemist achter ons laten, klaart het snel op en komt het zonnetje erdoor. We besluiten de Ponds morgenvroeg nog een keertje met (hopelijk) beter weer te bezoeken. Bij Tahkuranna zien we rechts een camping aangegeven. Na 3 kilometer komen we bij het grote sportomplex Jõulumäe (N ; E ). Hier kunnen we voor 10 per camper overnachten, inclusief elektriciteit en Internet in de camper. In het gebouw hebben we heerlijke, warme douches. De ingeblikte gehaktballen met puree en witte boontjes smaken voortreffelijk. We skypen nog met het thuisfront voor we gaan slapen. Woensdag 25 april Als we opstaan is het koud maar heerlijk zonnig. Ad hoort vanaf het complex een korhaan bolderen. Verder noteren we roepende kraanvogels, zingende boomleeuweriken, kramsvogels en grote lijsters. Op de agrarische vlakte tegenover het complex talloze zingende veldleeuweriken, foeragerende wulpen en bergeenden. In de camper van Pierre rijden we naar de Pikla Ponds (N ; E ) die we nu, in het zonnetje, in al zijn schoonheid kunnen bewonderen: zeearenden, bruine kieken, noordse sterns, reuzenstern, een groep van 30 blauwe reigers, roepende roerdompen, scholeksters, zwarte ruiters (zomerkleed), gele kwikken, zingende sprinkhaanzanger, zomertalingen, (de eerste) kemphanen, tapuiten en baltsende graspiepers. Door de aflandige wind liggen de vogels ver op zee: kleine zwanen, nonnetjes, brilduikers, pijlstaarten, krakeenden, smienten, grote en middelste zaagbekken, zwarte zee-eenden en grote groepen ijseenden. We verlaten de uitstekende camping en rijden naar Pärnu. We doen boodschappen in de enorme Rimi. Sooma Sooma ligt zo n 30 km ten oosten van Pärnu. Je kunt het gebied óf van Joësuu in het westen óf vanuit Kildu in het oosten bereiken. Sooma is een Nationaal Park met een oppervlakte van maar liefst ha. Het gebied bestaat uit enorme hoogveenmoerassen (bogs), meanderende rivieren en (rivier)bossen. Een van de hoogveenmoerassen is 1200 ha groot. De rivieren zetten in de natte tijd (het vijfde seizoen) een deel van het gebied onder water. De rivierbegeleidende hooilanden (3000 ha waarvan 2000 worden beheerd) tellen (volgens de folders) broedvogels als waterrietzanger (??) en poelsnip. In de uitgestrekte bossen leven auer- en hazelhoenders. Op de venen broeden soorten als goudplevier en korhoen. Vooral in de rivierbossen, met zijn vele dode bomen, huizen zwarte, witrug-, drieteen- en grijskopspechten. In Sooma e.o. broeden 10 paartjes schreeuwarenden. Ook de steenarend broedt er met enkele paartjes. Elk jaar worden tijdens het broedseizoen bastaard- en slangenarenden gezien maar het broeden van deze soorten is niet onomstotelijk vastgesteld. Tijdens de trek worden zee- en visarend gezien. Het is niet verwonderlijk dat deze wildernis spectaculaire zoogdieren herbergt zoals wolven (ong. 15), bruine beren (ong. 6), lynxen (ong. 11) en uiteraard bevers, otters, wasbeerhonden en elanden. De vliegende eekhoorn komt er voor maar het aantal exx. is onbekend, vooral door de nachtelijke levenswijze van deze soort. De kansen om beren, wolven, lynxen en vliegende eekhoorns te zien zijn minimaal. De overige soorten laten zich wat gemakkelijker zien.

17 Het park heeft meer dan voldoende uitkijktorens en trails om een goede indruk te krijgen. Het fantastische infocentrum ligt aan de Joësuu-Kildu weg in Kortsi-Toraama en is goed aangegeven. Je kunt hier gratis gedetailleerde kaarten krijgen. De mensen zijn heel behulpzaam. Je kunt hier ook (gratis) kamperen en internetten. Er is stromend water, elektriciteit en hygiënische toiletten. Veel trails en torens liggen niet ver van het infocentrum. We deden hier in het verleden fantastische waarnemingen: wolf, baltsende auerhaan, baltsende hazelhaan. Het park is verrassend toegankelijk en het wordt (nog) niet platgelopen door toeristen. Naast de bevertrail zijn de waterstanden van het vroege voorjaar op de aangebrachte plaatjes te zien We rijden noordoostelijk naar mijn favoriete Sooma N.P. waar de grote uitdaging wacht hazel- en auerhoenders op te sporen. Voorbij de Rimi gaan we rechtsaf en rijden op de 5 richting Rakvere. Na 45 km slaan we rechtsaf naar Tori en volgen de hoofdweg naar Joesuu. Vóór dit dorp gaan we rechtsaf en volgen de borden naar Sooma Rahvuspark. Na 10 km gaat de verharde weg over in een goed berijdbaar grindpad. Bij de brug Raudna Jogi stoppen we even. Vanaf de rivier vliegen brilduikers en een paartje grote zaagbekken op. Leuker is onze eerste schreeuwarend die boven ons thermiek zoekt. Bij het infocentrum (N ; E ) genieten we uit de wind in het zonnetje van een bakje koffie. Boeren- en huiszwaluwen net terug van de winterkwartieren. We rijden 10 km door naar de Lätitoren (N ; E ). Dit lijkt me het beste vertrekpunt voor de zoektocht naar hazel- en auerhoenders. Op het grindpad moeten we opletten voor de tientallen overstekende (vaak opvallend donkere) bruine kikkers en padden. We parkeren de campers met uitzicht over de weilanden. Deze staan voor 80% onder water. Voor ons is dat nieuw en we vrezen voor een tegenvaller maar dat blijkt gelukkig reuze mee te vallen. Boven ons horen we overal het geblaat van baltsende watersnippen. Op de plas-dras zien we 2 kemphanen (zomerkleed), groenpootruiters, bosruiters, witgatjes, tureluurs, wintertalingen, kieviten (broedvogel) en een jagend mannetje bruine kiek. Tegen de avond maken we een fietstocht van ongeveer 12 km: Bij Tipu (300 meter voorbij de parking) rechtsaf de brug over en (door de bossen) globaal links aanhouden tot je (na een km of 10) bij de Teeso bushalte weer op het hoofdgrindpad bent. We zijn nog maar net in het bos of Pierre en ik zien een reusachtige eland op het grindpad staan. Ad mist de eland omdat hij teveel tijd nodig heeft zijn standaardloze fiets te parkeren. Na dit hoopvol begin turen we na elke bocht het grindpad minutieus af maar hoenders laten zich niet zien. We moeten volstaan met baltsende houtsnippen. Onderweg twijfel ik enkele keren of we goed zitten. Met 3 GPS en in de camper laat ik maar niet teveel merken. Als we bij Teeso op het grindpad

18 komen, schemert het al en wordt het regenachtig. Misschien hierdoor zien we 2 hazelhoenders voor merels aan. Onze frank valt te laat. Kans gemist. De soort is waargenomen maar niet bepaald bevredigend. Met een straffe rugwind plaatst Pierre een demarrage. Ad pareert met gemak. Hij vergeet in Pierre s rug een nonchalant deuntje te fluiten als teken dat het de demarrage aan kracht ontbeert. Het is donker als we bij de camper zijn maar angst kent Loes allang niet meer. Donderdag 26 april Als we om 7.00 uur in de camper van Pierre vertrekken, is het nog frisjes maar het zal een mooie, warme dag worden. We rijden richting Kõpu en zetten de camper bij de bushalte Teesoo. Hier hebben we zicht op de weg voor en achter ons en op het pad rechts van ons. Het was hier dat Loes en ik enkele jaren geleden de onvergetelijke waarneming van een wolf hadden. Het duurt (gelukkig!!) niet lang of we zien voor ons een auerhen in de berm van de weg foerageren. Auerhennen foerageren graag op steentjes om de vertering van dennennaalden te vergemakkelijken (info vogelgids). Achter ons hebben we nog eens 2 auerhennen (bij km 13 ) die we redelijk dicht kunnen benaderen en fotograferen. Op weg naar Tipu hebben we dan ook nog eens 3 hazelhoenders die we (zij het even) in zit kunnen bekijken. Gelukkig, de kop is eraf. Ik heb de stellige indruk dat het bermweggedrag van deze twee soorten vanaf begin mei veel minder wordt. Als we de weg verder afrijden, hebben we een prachtwaarneming van een, langs de weg, roestende schreeuwarend die we vanaf 50 meter door de telescoop kunnen bewonderen. In Tipu hebben we onze eerste roepende draaihals. Verder roepende zwarte specht, grijskopspecht, witgatjes en kraanvogels. Terug bij de camper proosten we met koffie (het is nog vroeg) op de leuke waarnemingen. Het aantal steltlopers op de weilanden is vannacht toegenomen. We tellen nu een 20tal kemphanen en ook meer zwarte ruiters, tureluurs, groenpootruiters en bosruiters. De kemphaantjes beginnen te baltsen. Vooral Pierre geniet met volle teugen van de kleurrijk uitgedoste kemphaantjes. Voor baltsende kemphaantjes en vrouwenborsten mogen ze hem altijd wakker maken, zegt hij. Hij beseft niet dat zijn tweede wens op korte termijn tweevoudig in vervulling zal gaan. Na het ontbijt rijden we terug naar het infocentrum (zwarte roodstaart, boompieper, huis- en boerenzwaluwen). We wandelen naar de Toramaa Tower: (N ; E ). Op de weg links, na 300 meter rechts en dan 2 km door het bos. Vanuit de sloten vliegen constant witgatjes op. Het pad ligt vol met elandenshit. We plaatsen ons op de bankjes in de zon. Ook deze prachtige, herstelde meadows staan voor een groot deel onder water. We zien kemphanen (tientallen), zwarte en groenpootruiters, kraanvogels (roepend), smienten, pijlstaarteenden, zomer- en wintertalingen. Een grote arend blijkt warempel een jonge laaglandsteenarend te zijn. Die hadden we hier niet verwacht. Vrouwe Fortuna weigert ons in de steek te laten. Op een klein eilandje op zo n 150 meter met o.a. baltsende kemphaantjes ontdek ik, naast een watersnip, een wat forsere snip met een duidelijk ander postuur. Alle mogelijke alarmbellen rinkelen. Door 2 telescopen turen we minutieus het eilandje af en ontdekken nog 4 soortgelijke snippen. Het hoge woord komt er al snel uit: dit kunnen niet anders dan poelsnippen zijn. Een (minimaal) begin van balts toont ons de witte buitenste staartpennen. Nu zijn we zeker. We gooien onze plannen om en besluiten vanavond terug te gaan voor een eventueel poelsnip baltsspektakel. Deze unieke kans mogen we niet laten liggen. Op de terugwandeling zien we een drietal rouwmantels. Na een kleine siësta maken we de mooie wandeling op de bevertrail achter het infocentrum. De eerste vijver rechts ligt nog half vol ijs en de andere helft ligt vol met 100den roepende en parende bruine kikkers. We horen bonte vliegenvangers, fluiters en boomklevers. Pierre en Ad verbazen zich over de hoogte van de waterstand in maart en april die hier informatief staat aangegeven. De spechten houden zich gedeisd. Pas terug bij het infocentrum hebben we een roepende grijskopspecht.

19 Na de wandeling zet Loes de mannen aan het werk; groenten schoonmaken en koken. Als de mannen zelfs niet weten hoe ze puree uit een pakje moeten klaarmaken, stelt Loes voor om thuis een cursus: koken voor mannen op pad met de camper te geven. Onder een heerlijk avondzonnetje kunnen we zelfs buiten eten. Voor de afwas hebben de mannen gelukkig geen les nodig. Over het afwassen was Loes meer te spreken dan over de kookkunsten van de mannen Nog onbewust wat ons te wachten staat, pakken we alvast een pint op de geslaagde dag. Om uur gaan we met de fiets terug naar de Toramaatoren waar we getrakteerd worden op een verbluffend schouwspel. Op het eilandje zien we in 11 poelsnippen uitbundig baltsen. Soms zitten de mannetjes achter elkaar aan. Soms hebben we een zestal mannetjes in één telescoopbeeld. Met de borst vooruit en de kop naar achter stoten ze met vibrerende snavel het typerende, goed hoorbare, gekwetter en geklik uit. Met drie man hebben we aan 2 telescopen duidelijk te weinig. De baltsende kemphaantjes, watersnippen, bos- en groenpootruiters krijgen nauwelijks aandacht. We zijn opgetogen: zelf op deze manier een baltsplaats ontdekken van deze (mondiaal) bedreigde soort is wel heel bijzonder. Zeker in de wetenschap dat er in de Europa maar enkele baltsplaatsen bij vogelaars bekend zijn. We discussiëren of dit een broedgebied is of dat de vogels (net als kemphanen) tijdens de trek baltsen. We weten het niet. Als we later horen dat het Tooramapad afgesloten is voor publiek vermoeden we het eerste. Als we het pad affietsen (met glanskopmezen en kraanvogels), hebben we nog een ferme waarneming van een hazelhaan op de T-kruising. In de late avondschemering overbruggen we met de campers de 10 km naar de Latitoren om te overnachten. We pakken een pint maar maken het niet te laat want we willen morgen weer vroeg op pad. Of Estland aan de hooggespannen verwachtingen van Pierre en Ad voldoet, hoef ik nu al geen zorgen meer te maken. Vrijdag 27 april Om 6.30 uur zitten we, nog voor het ontbijt, met z n vieren vol verwachting in de Pierres camper. Op het hoofdgrindpad zien we nu liefst 5 auerhennen. Ter hoogte van Teeso steekt een eland langzaam het pad over, nu wel door iedereen gezien. We rijden de weg af tot Lia en rijden het grindpad in dat schuin terugloopt. Langs dit grindpad zien we nog eens 6

20 auerhennen waarvan we er drie langdurig kunnen bekijken Een hazelhaantje maakt het plaatje compleet. Het gehuchtje Halliste aan de Halliste Jogi maakt de indruk alsof het zo uit een museum is geplukt. Het infobord langs het riviertje maakt melding van een maagdelijk rivierbos achter Tipu: Not touched by evil human staat er. Dit karakterzinnetje wordt de komende dagen (te pas en onpas) herhaald. Meestal foeragerend in de bermen maar soms staken de auerhennen de weg over Overstekende eland in Sooma Dwalend door wondermooie bossen