Estland voorjaar 2015

Transcriptie

1 Estland voorjaar april - 27 mei Verontruste bruine beer in Sooma, foto Loes Endla: Sneeuwhaas op enkele meters van de camper, foto Loes Door: Johan en Loes Schaerlaeckens, met foto- en tekstbijdragen van onze reisgenoten: Pierre en Mieke Adriaensen

2 Inleiding Imagine: je overnacht met je campertje op een kruising van bospaden met brede bloemrijke bermen te midden van ongerepte taigabossen en uitgestrekte hoogvenen. Je hebt tot uur licht en s morgens komt om uur de zon al weer op. Geen auto s, geen mensen, geen lawaai; wel spectaculaire zoogdier- en vogelsoorten. Achter een bakje koffie en (wat later) een ijskoude Heineken kijk je de paden af. Naarmate het later wordt, bouwt de spanning zich op: de mogelijkheden zijn legio. Elk moment kan een bruine beer, wolf of boreale lynx op het bospad verschijnen. Veel spannender dan vanuit een duur betaalde hide op een stinkend kadaver kijken, veel meer voldoening ook. Alleen al in Endla hadden we deze lente bruine beer, visotter, das, boommarter, bever, sneeuwhaas, eland, wasbeerhond, wild zwijn, ree en vos. In Sooma hadden we nog eens 2 wolven en een adult mannetje bruine beer. Korhoen, auerhoen, hazelhoen, steenarend, zeearend, schreeuwarend, witrugspecht zijn gewone vogels. Je kunt overal heerlijk wandelen en fietsen in het binnenland. En..als je wilt, zit je een uurtje later naar massale zeevogeltrek te kijken of heerlijk te eten in een goedkoop restaurantje of verdwaal je in een van die gigantische hypermoderne supermarkten. Dit land(je) heeft alles wat ons hart begeert: een rijke natuur, onbedorven landschappen, een overdaad aan rust, een grote diversiteit aan biotopen met spectaculaire zoogdier- en vogelsoorten, overal onbelemmerd en veilig overnachten met de camper, behulpzame mensen, overal internet, uitstekende en rustige wegen. Wat wil een pensionado nog meer. Heerlijk wandelen en fietsen in adembenemende landschappen, hier in Alam Pedja Estland: de perfecte mix voor de camperende natuurliefhebber Begin jaren 90 hebben de Baltische Staten zich van de Sovjet Unie afgescheiden en zijn in 2004 toegetreden tot de Europese Unie. Vooral de steden hebben de westerse invloeden ondergaan (ook qua prijzen) maar het platteland is grotendeels intact gebleven. Estland is wat groter dan Nederland maar er wonen slechts 1,4 miljoen mensen waarvan 70% in de steden (vooral Tallinn). Dit komt neer op 32 mensen per km², tegen 380 in Nederland. Je

3 kunt je dus wel voorstellen hoe rustig het is in het landelijke gebied. We hebben vaak urenlang op wondermooie trails gewandeld zonder iemand tegen te komen. Het land is welvarender dan wij vaak denken. Zo zijn de supermarkten hypermodern, er is overal (gratis) Internet en de restaurantjes zijn goedkoop. Met onze onovertroffen Mifi hadden wij overal internet. Internetland Estland is (met voorsprong) het welvarendste land van de drie Baltische Staten. Dat vertaalt zich in de infrastructuur: de wegen zijn goed. De rijkdom aan natuur en de woestheid van het landschap zijn overweldigend en tref je elders in Europa nauwelijks (meer) aan. De Esten van het platteland leven relaxt en in harmonie met natuur en landschap. Ze jagen wel op de grote roofdieren zonder de behoefte te hebben ze uit te roeien. Deskundige monitoring ligt aan de grondslag van de quota die vastgesteld worden (info Raido Kont). Wolf, lynx en beer nemen zelfs in aantal toe. De helft van Estland wordt bedekt met (natuurlijk) bos met daarin 8 soorten spechten en hazelhoenders. 10% van het bosoppervlak is beschermd (in Finland minder dan 3%). Dat verklaart bijvoorbeeld de grote dichtheid aan witrugspechten. Wel neemt de bosbouw de laatste jaren onrustbarend toe. Er leven 200 wolven, 600 beren, lynxen, bevers en 2000 otters. Formidabele aantallen voor zo n klein land. Het land heeft ha aan hoogveengebieden. 18% van alle grond heeft een natuurstatus. De kustlengte is maar liefst 3794 km. Veel van de Estse kustgebieden waren in de Sovjettijd militair gebied en verboden voor de bevolking. Dit verklaart de ongerepte status van een groot deel van de kust. Veel van deze kustgebieden hebben nu een natuurstatus. Het bekendste gebied is de Matsalubaai. Estland leent zich perfect om met de camper te bereizen. De Esten malen er niet om waar je gaat staan. Roam freely, zit in hun aard. Perfecte plekken liggen vaak bij de infocentra van de grote natuurgebieden. In het kader van allerlei Natura 2000-projecten hebben deze infocentra vaak goed geoutilleerde parkeerplaatsen en informatiedesks. Ook bieden ze (gratis) gedetailleerde kaarten van het gebied aan. Soms heb je hier zelfs (gratis) water en elektriciteit (zoals bijv. in Sooma). Esten zijn ingetogen. Verwacht geen uitbundig goedendag als je iemand tegenkomt maar ze zullen je helpen als je problemen hebt. Bovenal heb je in de Baltische Staten geen last van een uitgekleed landschap, files, stank, onverdraagzaamheid, criminaliteit, bureaucratie en andere verworvenheden van onze welvaartsstaat. Bronnen Met Birding in Eastern Europe (2006, ISBN-10: ) van Gerard Gorman, Finding birds in Estonia van Dave Gosney (2011, ISBN ), Lonely Planet Estonia, Latvia & Lithuania en onze verslagen heb je voldoende gegevens om de reis voor te bereiden. Ook Norbert Willaert geeft in zijn (meer dan) uitstekende Estland verslagen veel informatie met o.a. nuttige websites etc (zie Cloudbirders ). Ons belangrijkste advies is om bij een bezoek aan een reservaat of Nationaal Park eerst het informatiecentrum te bezoeken. Je kunt hier (meestal gratis) goede, gedetailleerde kaarten van het gebied en andere info krijgen. Deze info-centra zijn ook ideale plaatsen om met de camper te overnachten. De laatste jaren hebben we talloze prachtige plekjes ontdekt die Gorman en Gosney niet vermelden. Zo slaan we Gosney s magic corner in Nigula de laatste jaren over. Estland kent tientallen betere plaatsen. Voordeel is ook dat je zo hordes Engelse vogelaars ontloopt. Betalen om zoogdieren te zien doen we ook niet meer. Na al die jaren kennen we uitstekende plaatsen om de dieren zelf op te sporen. De laatste jaren ontdekten we zelf lynx, bruine beer en wolf. Voor vliegende eekhoorn heb je wel een gids nodig. Heb je minder tijd dan wij en ben je gefocust op zeldzame uilen- en zoogdiersoorten, dan ontkom je er echter niet aan een lokale gids in te schakelen. Tarvo Valker van Estonian Nature Tours ( heeft een goede reputatie. Wij hadden ook uitstekende ervaringen met

4 Triin Ivandi, manager en tourleader van NaTourEst. NaTourEst is meer gespecialiseerd in zoogdieren: Zie: Je kunt ook rechtstreeks met Triin afspraken maken: Logistiek Sinds de toetreding van de Baltische Staten tot de Europese Unie gaat het reizen door deze landen heel eenvoudig. In Litouwen en Estland zijn de wegen (redelijk) goed. In Letland minder. Met Europees geld zijn/worden veel wegen in redelijke staat gebracht. Bij het inhalen gaat men er van uit dat je ruimte schept door (vaak over de doorlopende streep) uit te wijken. Behalve de landkaart is een goede atlas onontbeerlijk. In Estland is de beste atlas EOMAP, Atlas Eesti Teed, schaal 1/ Deze atlas is ook onmisbaar om de routes in ons verslag te volgen. Erg handig is dat de namen van alle bushaltes vermeld worden, dat zijn goede referentiepunten. De atlas is overal te verkrijgen in Estland (supermarkten, benzinestations). Veel binnenwegen zijn grindwegen, vooral in Letland. Meestal zijn ze uitstekend te berijden. In elk stadje van betekenis heb je goede en moderne supermarkten (vaak zgn Maxima s en Rimi s ) waar je alles kunt krijgen. Vooral in Estland (het Internetland bij uitstek) kun je in restaurants en supermarkten vaak gratis internetten. De restaurants zijn beduidend goedkoper dan bij ons. In de supermarkten is het prijsverschil minder (hoewel vlees goedkoper is). De diesel- en benzineprijzen liggen ongeveer 0,20 per liter lager dan bij ons. Rijd restaurantjes niet achteloos voorbij want er zijn trajecten van vele tientallen km s waar je nergens kunt eten. Bij de meeste restaurants is het de gewoonte dat je zelf de menukaart pakt en bij de bar opgeeft wat je wilt eten. Je rekent ook direct af. Het eten wordt vervolgens wel uitgeserveerd. Het Estse bier is verrassend goed. Het beste merk vonden wij A Le Coq. Elk dorp van enige betekenis heeft wel een pinautomaat. We hebben ons al die tijd heel veilig gevoeld. Criminaliteit is vrijwel onbekend, zeker op het platteland. Wij gaan meestal met de ferry naar de Baltische Staten en vertrekken (afhankelijk van de prijs) vanuit Kiel, Puttgarten of Travemunde. Zo vermijden we de lange reis door Polen. Nu de (snel)wegen in Polen in een razend tempo verbeterd zijn/worden, is het de moeite waard voor jezelf af te wegen waar je het beste mee af bent. De vogels, de biotopen en de seizoenen Het is ontzettend belangrijk je doelsoorten te koppelen aan het goede seizoen. Spechten, aueren hazelhoenders zijn in april een piece of cake maar zijn vanaf begin mei moeilijk te traceren. Voor uilen moet je zelfs nog eerder (maart) zijn. Vergeet niet dat de winters streng zijn. Sneeuw kan tot ver in april blijven liggen. De zeevogel-, duiker- en ganzentrek speelt zich vooral af in de tweede helft van april en de eerste helft van mei. Voor grote aantallen brandganzen ben je half mei in de Matsalubaai nog op tijd. Wil je grote concentraties overwinterende zeevogels zien dan is het eiland Saaremaa (in maart) een uitstekende optie (bijv. stellers eidereenden). De baaien van het vasteland zijn dan vaak bevroren. Ook in Palanga hadden we vanaf de pier op enkele tientallen meters stellers. Vanaf 10 mei explodeert de lente in Estland. In luttele dagen verandert het dorre landschap van bruin naar groen. Vanaf begin-half mei zijn veel gebieden bijzonder rijk aan soorten als grauwe klauwier, kwartelkoning en allerlei soorten zangvogels. De kenmerkende biotopen in Estland zijn de enorme bosgebieden, de rustige meren, de weidse hoogveengebieden, de ongerepte kustgebieden en de extensieve wei- en hooilanden. De kust van de Baltische Staten is een belangrijke migratieroute waarlangs miljoenen vogels in het voor- en najaar doortrekken en pleisteren. Het betreft vooral duikers (roodkeel- en parel), jagers (zeldzaam), sterns, eenden (o.a. toppereenden, stellers eidereenden, ijs- en zee-eenden),

5 ganzen (kol- riet- brand- en dwerg-), zwanen (kleine en wilde), zaagbekken, futen, franjepoten, steltlopers en natuurlijk roofvogels. Een geweldig reservaat aan de kust is de Matsalu Baai. Indrukwekkend is ook de zeevogeltrek langs Spithami op het Pöösaspea headland, de meest noordwestelijke punt van Estland. Dit wordt beschouwd als een mekka om zeevogeltrek waar te nemen. De beste tijd is de laatste week van april en de eerste week van mei. Dit jaar waren we te laat. Twee jaar geleden zagen we meer dan 150 duikers in 2 uur doortrekken. Er zijn natuurlijk ook heel interessante roofvogelsoorten zoals smelleken, grauwe kiekendief, zee-, steen-, vis-, slangen-, schreeuw- en zelfs bastaardarend. Het kostte ons weinig moeite om (vaak op één dag) steen-, zee-, vis- en schreeuwarend te zien. Bastaard- en slangenarend zijn (heel) zeldzaam. Grauwe kieken zijn (vanaf mei) in en rond de hoogvenen verrassend algemeen. Blauwe kieken houden zich vooral in Oost-Estland op. Eind april is de beste tijd om roofvogels te zien. De meeste schreeuwarenden zijn dan terug. In de uitgestrekte bossen broeden kleine vliegenvanger (verrassend talrijk), grauwe fitis (goed te doen als je vertrouwd bent met de zang), zwarte ooievaar (zeldzaam maar een zekerheid in Kemeri, Letland), hazelhoen (talrijk), auerhoen (verrassend gemakkelijk in april), oeral-, dwerg- en ruigpootuil. Omdat de bossen in de nationale parken vaak ongerept en in maagdelijke staat zijn, treft men veel soorten spechten aan zoals zwarte specht, middelste bonte specht (vooral Letland, Litouwen), witrugspecht (algemeen in Estland), drieteenspecht en grijskopspecht. Het kostte ons niet veel moeite om al deze soorten te lokaliseren. Vanaf mei wordt drieteenspecht moeilijk. Helaas neemt de houtkap (buiten de reservaten) sinds kort enorm toe. Op de hoogveengebieden broeden korhoen, kraanvogel, regenwulp, goudplevier, klapekster en bosruiter. Vele van deze gebieden zijn ontoegankelijk. In de meeste lopen Natura 2000 projecten. De natte wei- en hooilanden herbergen poelsnippen, kwartelkoning (algemeen). Waterrietzanger is veel zeldzamer dan sommige verslagen ons willen doen geloven. Wij zagen ze nooit in Estland, wel in Litouwen. In de nationale parken worden de meadows vaak beheerd door grote herbivoren (konikpaarden, heckrunderen) wat gunstig is voor bijv. schreeuwarend. In de bossen en struiken in en rond deze gebieden vind je roodmus (algemeen), sperwergrasmus, krekelzanger en noordse nachtegaal. Watersnippen baltsen overal. In de uitgestrekte rietvelden zijn snor, rietzanger, grote karekiet, kleine karekiet, porseleinhoen en roerdomp algemeen. Met enig geluk zie je woudaapje, buidelmees en baardmees. Sommige wetlands (bijv. Aardla) zijn rijk aan sterns (zwarte, witwang, witvleugel en visdief). Tot in mei kun je enorme aantallen ganzen aantreffen. In het agrarische cultuurlandschap vind je paap, gele kwik, grauwe klauwier, veldleeuwerik, geelgors en grauwe kiekendief. Kieviten zijn verrassend algemeen. Struikrietzangers zingen (vanaf eind mei) vaak in rijke begroeiing van verwaarloosde erven (met bloeiende seringen). In de enorme bossen en hoogveengebieden laten de vogels en zoogdieren zich niet gemakkelijk zien. Je moet vooral s morgens en s avonds actief zijn. Het is normaal dat je bijna geen vogels ziet op het midden van de dag. Nu Estland toegetreden is tot Europa wordt de landbouw snel intensiever. Midden-Estland doet nu al niet veel onder voor de rest van Europa. Aansluiting bij Europa is helaas synoniem aan landschapsvernietiging. Met de landbouwsubsidies zijn de boeren in staat moderne landbouwmachines te kopen. Leuk voor hen maar funest voor de biodiversiteit van het agrarische landschap. Anderzijds worden er enorme Natura 2000 gebieden aangewezen met moderne infocentra en uitstekende beheersmaatregelen; herstel (wooded) meadows, hermeandering rivieren, vernatting van voorheen ontwaterde gebieden, het aanleggen van trails, het plaatsen van infoborden etc.

6 De zoogdieren Estland is verbluffend rijk aan zoogdieren. Er leven nog zo n 600 bruine beren, lynxen en bijna 200 wolven. Ondanks dat alle drie de soorten bejaagd worden, nemen ze de laatste jaren in aantal toe. Het is hard werken een van deze drie soorten te zien maar niet onmogelijk. Dit jaar hadden we 2 bruine beren en 2 wolven, vorig jaar 2 beren en 1 lynx. Wil je (bijna zeker) bruine beren zien kun je Natourest inschakelen. Je betaalt dan een fiks bedrag per nacht (180 euro). Wij zijn hiermee gestopt. Ook voor vliegende eekhoorn zul je een (peperdure) gids moeten inhuren. Het waarnemen van elanden, bevers, wilde varkens, reeën, edelherten (Saarema), wasbeerhonden, sneeuwhazen, amerikaanse nertsen, boommarters en vossen is a piece of cake. Moeilijker wordt het met visotter en das. Indrukken De natuurgebieden in de Baltische Staten zijn groot. Sommige delen zijn afgesloten in het broedseizoen of gewoon niet bereikbaar (betreft vooral de immens grote hoogvenen). Er zijn echter op veel plaatsen goede trails aangelegd. Door enkele hoogveengebieden lopen vlonderpaden met infoborden. Ook zijn er veel en goed geplaatste observatietorens en/of platforms (vooral in de Matsalubaai). De gebieden worden nog niet overlopen door toeristen. Door de extensieve landbouw kun je je (vooral in Letland en Litouwen) ook buiten de parken goed vermaken. De wegen zijn vrij goed en rustig. In Letland waren de wegen tot voor kort dramatisch maar deze worden in snel tempo verbeterd. Het landschap is overweldigend. De mensen zijn ingetogen. Vaak groeten ze niet als je ze tegenkomt, daar steekt geen kwade wil achter. Men laat elkaar met rust. We deden nooit vergeefs beroep op mensen als we ze nodig hadden. Je kunt overal (veilig) met de camper staan. Als je accommodatie nodig hebt, loop je wel het risico dat je op redelijke afstand van de natuurgebieden zit. De infocentra van de nationale parken zijn nieuw (vaak ingekapseld in life-projecten) en modern en bieden (gratis) kaarten aan. Het inwonersaantal is gering daarom stralen deze landen vooral rust uit. In Estland spreken veel mensen (vooral de jongeren) Engels of Duits, de ouderen alleen maar Russisch. Een minpunt in de Baltische Staten zijn de campings. Er zijn er niet veel. De campings die er zijn, zijn relatief duur, de outillage van een doorsnee camping is sober. Campings richten zich vooral op het verhuren van (eenvoudige) huisjes. De kampeerruimte is vaak beperkt. De Baltische Staten hebben nu eenmaal geen kampeercultuur. Daar staat tegenover dat je overal vrij kunt kamperen. De gebieden met een selectie van onze waarnemingen Hieronder een overzicht van de gebieden en de bijzondere waarnemingen die we er gedaan hebben. Via de data is een beschrijving en de plaats van de waarneming snel op te zoeken in het dagverslag. In het dagverslag staan coördinaten en extra informatie over een aantal gebieden. Een aantal gebieden bezochten we twee maal. Duitsland Dümmer See en Diepholzer Moorniederung, 7 t/m 10 april: Zeearend (juv en adulte vogel), visarend (2 paar op nest), slechtvalk (broedvogel), bruine kiek, smelleken, zomertaling, kemphaan (pleisterende vogels), zwarte ruiter, bonte strandloper, grutto (balts), watersnip (balts), klapekster ( 3 tot 4 broedpaar in Diepholzer Moorniederung), blauwborst.

7 Hüttensee en Bannetzer Moor, 11 t/m 14 april: Zeearend, visarend, rode wouw, zwarte wouw, bruine kiek, zwarte ooievaar, klapekster, wild zwijn (groep van 21 dieren), vos, edelhert. Dit gebied, ten noorden van Hannover, huisvest meerdere roedels wolven. Letland Liepaja kust en Pape, 16 t/m 18 april: zeearend, visarend, schreeuwarend, bruine kiek, wilde zwaan, grote zee-eend, zwarte zee-eend, parelduiker, roodkeelduiker, ijseend, grote zaagbek, middelste zaagbek, dwergmeeuw, noordse stern, watersnip (balts), roerdomp (talrijk), raaf, baardmees, appelvink, beflijster zwarte specht, eland, vos. Estland Kabli, Haädemeeste, Audru polders, 19 en 20 april: zeearend, bruine kiek, brandgans (1000den), kolgans (1000den), rietgans (vooral rossicus maar ook 2 groepjes fabalis), parelduiker, roodkeelduiker, reuzenstern, noordse stern, grote stern, grote zee-eend, zwarte zeeeend, ijseend, toppereend, zomertaling, kraanvogel, grote zaagbek, middelste zaagbek, nonnetje, mink. Tuhu Soo, 20 t/m 23 april, 29 en 30 april: zeearend, steenarend, schreeuwarend, bruine kiek, grauwe kiek, smelleken, zwarte ooievaar, korhoen (± 50 vogels, lijken toe te nemen), hazelhoen (1 mannetje), witrugspecht, grijskopspecht, zwarte specht, kleine bonte specht, notenkraker (verrassend talrijk dit jaar), glanskopmees, appelvink, witkopstaartmees, eland, bever, wild zwijn, vos, grote vos, rouwmantel. Matsalubaai en Lihula Raba, 23 en 24 april, 1 t/m 3 mei: zeearend, bruine kiek, 1000den ganzen (4 soorten), wilde zwaan, kleine zwaan, topper, reuzenstern, grote stern, noordse stern, visdief, zwarte stern, dwergstern, dwergmeeuw, grote en middelste zaagbek, nonnetje, zwarte zee-eend, grote zee-eend, ijseend, parelduiker, kemphaan (balts), groenpootruiter, zwarte ruiter (o.a. groep van 40 in zomerkleed), bontbekplevier, grutto (balts), bonte strandloper (ondersoort schinzii in zomerkleed), witrugspecht, grijskopspecht, korhoen (balts), patrijs, goudplevier (balts), regenwulp (balts), kraanvogel (balts), patrijs, draaihals, tapuit, sprinkhaanzanger, vos, bever, eland (alleen al vanaf de Kloostri toren 11 dieren). Sooma, 24 t/m 29 april, 24 en 25 mei: zeearend, steenarend, schreeuwarend (balts), bruine kiek, grauwe kiek, havik, sperwer, auerhoen, hazelhoen, houtsnip (balts), watersnip (balts), witgat (balts), bosruiter (balts), kemphaan (balts), witrugspecht, grijskopspecht, zwarte specht, kleine bonte specht, beflijster, noordse goudvink, paap, eland, wild zwijn, vos, sneeuwhaas, BRUINE BEER (zat tijdens 5 bezoeken steeds op dezelfde plaats van paardenbloemknoppen te eten, even naar de beer kijken, ging het zelfs. WOLF (sublieme waarneming van 2 langzaam overstekende dieren 60 meter voor de campers toen we stilstonden om naar auerhennen te kijken). Haapsalu, 3 en 4 mei: zeearend, kuifduiker, toppereend, visdief, noordse stern, draaihals (op camping). Marimetsa, 4 en 5 mei: Op het hoogveen indrukwekkende balts van goudplevier, regenwulp, kemphaan, bosruiter, witgat, korhoen, brilduiker, kraanvogel en grutto. Maar liefst 6 klapeksters. Hazelhoen (bosrand) en notenkraker (3 vogels). Kleine vliegenvanger nog altijd niet zingend (vorig jaar wel). Slecht weer: steen- en zeearend gemist. Sutlepa Meri, 5 en 6 mei: zeearend, visarend, bruine kiek, reuzenstern, zwarte stern, dwergmeeuw, roodhalsfuut, roerdomp, snor, rietzanger, kleine karekiet, (eerste) koekoek. Roosta, Dirhami, Spithami, 6 en 7 mei: Bij Spithami matige zeevogeltrek van zwarte zeeeend (1000+), grote zee-eend (500+), ijseend, smient, brilduiker, pijlstaart, toppereend, roodkeel-, parelduiker en duiker spec (500+), brandgans, citroenkwik, grauwe klauwier (eerste vogel), grijze zeehond.

8 Tudu en omgeving, 7 t/m 10 mei: korhoen (op veel plaatsen bolderende hanen), auerhoen (6 hennen, een haan opvliegend uit boom), hazelhoen (slechts een opvliegende vogel), zeearend (3 adulte vogels boven camper in één beeld), steenarend (1 adulte vogel boven camper), boomvalk, havik, sperwer, raaf, koekoek (zeer talrijk), noordse nachtegaal, appelvink, witkopstaartmees, draaihals (talrijk), witgat (overal baltsend), oeverloper (balts), grasmus, braamsluiper, kleine vliegenvanger (een mannetje zingend in beeld), bonte vliegenvanger, gekraagde roodstaart, noordse goudvink, sijs, kuif- en zwarte mees, glanskopmees, fluiter (zeer talrijk), goudhaan, zwartkop, roodmus, paap, kneu, witrugspecht (prachtige scopeviews van mannetje en wijfje met voer bij nesthol), zwarte specht (talrijk), grijskopspecht, houtsnip (zeer talrijk, balts), watersnip (balts), eland, sneeuwhaas, bever, ree (talrijk), eekhoorn, vos. Geen spectaculaire zoogdieren, waarschijnlijke ten gevolge van grootscheepse legeroefeningen van het Estse leger waardoor de zoogdieren zich dieper in de bossen terugtrokken. Endla, 11 t/m 14 mei, 21 t/m 24 mei: zeearend, steenarend, visarend, schreeuwarend (op 30 meter), grauwe kiek (3 paar), bruine kiek, wespendief, boomvalk, havik, velduil, nachtzwaluw, kraanvogel, kwartelkoning, notenkraker, auerhoen, hazelhoen, korhoen, kraanvogel, rietgans, kolgans, brandgans, zomertaling, zwarte stern, visdief, roerdomp, dwergmeeuw, ijsvogel, zwarte specht, witrugspecht, grijskopspecht, wielewaal (eerste vogel), snor, rietzanger, glanskopmees, witkopstaartmees, grauwe klauwier, kleine vliegenvanger, roodmus, noordse nachtegaal, BRUINE BEER, VISOTTER, DAS, boommarter, bever, eekhoorn, sneeuwhaas, Europese veldhaas, wasbeerhond, eland, vos, wild zwijn, ree. Alam Pedja, 15 t/m 19 mei: zeearend, wespendief (eerste), boomvalk, bruine kiek, zwarte stern, visdief, dwergmeeuw, auerhoen, zwarte specht, witrugspecht (3 vogels), grijskopspecht, kleine vliegenvanger, kwartelkoning (eerste), krekelzanger (eerste), eland, mink (op 4 meter), bever (2 onder brug Kirna doorzwemmend), wild zwijn, vos. Karevere, Ilmatsalu en Aardla, 19 t/m 21 mei: zeearend, bruine kiek, boomvalk, wilde zwaan, zwarte stern, witvleugelstern, witwangstern, visdief, roodhalsfuut, dwergmeeuw, roerdomp, rietzanger, grote karekiet (geen poelsnip). Dagverslag Op dinsdag 7 april vertrekken we richting Estland. We zijn net 5 weken terug uit The Gambia (verslag op Cloudbirders ) en hebben er weer zin in. Er zit een nieuwe accu in de camper en het inpakken is inmiddels een kwestie van routine. De ferry vertrekt op 15 april vanuit Travemunde zodat we een weekje hebben om enkele goede (ons vertrouwde) gebieden in Duitsland te bezoeken. Het is koud en regenachtig als we vertrekken. De temperatuur zal vandaag niet boven de 10 graden komen. Dümmer See en Diepholzer Moorniederung We vertrekken om 9.30 uur. Na een voorspoedige reis rijden we om uur de pittoreske camperplek in Olgahafen op. Deze is strategisch gelegen aan de Dümmersee tussen het Ochsenmoor en het Osterfeinermoor. Er staan slechts een vijftal andere campers. Rond de camper zijn de kramsvogels weer erg actief. Achter de camper zingt een zwartkop. Na een kopje koffie met Chaams worstenbroodje fietsen we een uurtje later naar het Ochsenmoor. Het is droog maar bewolkt. De thermometer geeft 9 graden maar de wind maakt het fris. Boven de Dümmer vliegen 100den boerenzwaluwen. Boven de rietvlaktes balts een koppetje bruine kieken. Langs de bosrand jaagt een sperwer. Het Ochsenmoor ligt er fantastisch bij. De vele regens van de voorbije weken hebben voor grote plas-dras vlaktes gezorgd. De omgeving van het Huntebruggetje is het best. We zien groepen van tientallen kemphanen, sommige in beginnend zomerkleed. Tussen de kemphanen een bonte strandloper en enkele tureluurtjes. Wat verder weg grote zilvers. We kunnen geen riet- of kolganzen meer ontdekken. Grauwe gans is talrijk en sommige hebben zelfs al jongen. De vlakte is bedekt met grutto s en kieviten; zowel

9 in groepen als baltsende vogels. Het gejodel van wulpen geeft een echt lentegevoel. Toch houden we de handschoenen nog maar even aan. Het aantal en de mix van eenden is verbluffend: pijlstaart, krakeend, smient, wintertaling, kuifeend, tafeleend, slobeend, wilde eend en enkele zomertalingen. Een geoorde fuut is al in volledig zomerkleed. We zien slechts één baltsende watersnip maar het is koud en midden overdag. De gele kwikken zijn blijkbaar nog niet terug. Aan de bosrand krijgt een immature zeearend gezelschap van een volwassen beest. Enkele Duitsers bedanken me uitbundig nadat ze deze reuzen door de telescoop gezien hebben. Vanaf de toren zien we dat het rustig is op de Dümmer. We hoopten op late nonnetjes maar zien alleen enkele brilduikers. Bij de Schäferhof zit een ooievaar op het nest, zich niet bewust van de webcam die al zijn bewegingen vastlegt. s Avonds eten we in t restaurantje. Het eten is goed, de bediening matig. We moeten zo lang wachten dat mijn plan om s avonds het Osterfeiner Moor te bezoeken in duigen valt. Voor 1 euro hebben we de gehele nacht stroom. We willen onze gasvoorraad zo weinig mogelijk aanspreken. We gaan op tijd slapen. Het winterdekbed is geen overbodige luxe. Na het ontbijt fietsen we op 8 april naar het Osterfeiner Moor. Aan de rand van de Dümmer kleumen zo n 100 boerenzwaluwen op een van de steigers. Tussen hen in één dapper oeverzwaluwtje. Op het meer ontdekken we 2 zomertalingen tussen slob-, kuif- en krakeenden. Het is bewolkt en koud (6 graden) maar er staat niet veel wind. De uitkijkhut over het Osterfeiner Moor levert alleen een dodaarsje op. Het steenuiltje laat het afweten op zijn vaste stek. Op een van de hoogspanningsnesten zitten 2 visarenden, op het andere nest kijkt een visarend wanhopig uit naar zijn wijfje (zo interpreteren wij dat heel vrijblijvend). Het aantal wulpen ligt hier hoger maar het aantal grutto s lager dan in het Ochsenmoor. Jubelende veldleeuweriken en baltsende graspiepers trekken zich niets aan van de kou. Het duurt even voordat we de slechtvalk prachtig in beeld krijgen. Een kievit speelt met zijn leven in een poging de valk te verjagen. Speels demonstreert de valk dat de kievit geen partij voor hem is. Twee jaar geleden zagen we slechtvalken copuleren op een hoogspanningsmast, dus ze zullen hier wel broeden. Op het anders aan steltlopers rijke moerasje is het heel rustig. Om uur zijn we terug bij de camper. De broodjes zalm ( 2,-) en paling ( 3,40) smaken heerlijk. We doen onze leeftijd eer aan en knappen s middags een uiltje. Als het opklaart, fiets ik nog eens naar het Ochsenmoor maar nu via de dijk. Vanuit het riet roepen waterrallen. Boven me hangt een adulte zeearend. Snor, rietzanger en braamsluiper zijn nog niet terug. Op elke plas zitten, behalve veel grutto s en kemphanen, ook wel enkele zomertalingen. Na het ontbijt rijden we op 9 april met de camper naar het Ochsenmoor. De weinig schuwe grutto s en kemphanen foerageerden gisteren pal tegen de weg. Helaas is het nu te mistig om foto s te nemen. We rijden door naar het Rhedener Geestmoor. We parkeren de camper op t parkeerplekje onder de uitkijktoren. Het zonnetje is inmiddels doorgebroken. Rond de camper zingen tjiftjaf, zwartkop, fitis, zwarte roodstaart, veldleeuwerik, boompieper en geelgors. We rijden het verhard weggetje af dat dwars door het vernatte hoogveengebied loopt. Tot onze grote vreugde is het paartje klapekster weer present (na 1,5 km rechterkant bij de dode berken en dennetjes). Ze lijken ons te verwelkomen door even naast elkaar te poseren. De eileg begint hier half april, het zal dus wel een territoriaal paartje zijn. Verder: zingende blauwborst in de telescoop, boompiepers, rbt tjes, groepjes kraanvogels, zingende veldleeuweriken, rietgorzen, wijfje bruine kiek, watersnip, rietgorzen, graspiepers, witgatjes. s Middags rijden we naar het Mittleres Wietingsmoor. We nemen de binnenweg: Vanaf Wagenberg in noordoostelijke richting naar de 214. Op de 214 1,5 km naar rechts en dan linksaf, richting Heimstadt. De Vogelbeobachtungs Parkplatz kijkt uit over een gigantische natte vlakte die in het verleden ontturfd is. Aan de overkant van de weg is het hoogveen nog intact. Het ontginnen van hoogveen is natuurlijk jammer. Wel krijgen de natte vlaktes die achter blijven de natuurstatus. Er ontstaan vaak plassen die dienst doen als slaapplaats voor kraanvogels. We blijven hier overnachten. Veel zien we niet: Raaf, kraai, wulp, grauwe gans

10 en kievit zijn de kenmerkende soorten. Wulp en kievit werken eendrachtig samen om de kraaien weg te jagen. Op de vlakte zitten nog altijd zo n 300 kraanvogels, veelal jonge vogels. Het wordt mooi als enkele tientallen vogels beginnen te dansen. Overal zien we buizerds met een enkele bruine kiek en torenvalk. Aan de overkant van de weg zingen blauwborst, dodaars, waterral en rietgors. Op de hoogveenplassen vooral kuifeenden en wintertalingen. Ook hier grauwe ganzen met jongen. Tegen de avond bevolken tientallen reeën de vlaktes. De hier (sinds kort) rondzwervende wolven weten hun kostje gekocht. De vroege ochtend (10 april) rechtvaardigt de overnachting als we een man smelleken gedurende een half uur vol in de telscoop hebben, dat is lang geleden. Het weer is fantastisch: windstil, zonnig en de temperatuur loopt op naar 20 graden. Na het ontbijt rijden we naar ons favoriete gebied; het Nördliches Wietingsmoor. We parkeren (en overnachten) bij het gasstation. Zo lang we hier staan (t/m de volgende ochtend) zullen we geen mensen zien. Onze eerste vogel is een klapekster, dat belooft veel. Dit is een van de laatste plekjes in de Diepholzer Moorniederung waar de klapekster zich handhaaft. De struiklaag langs het wandelpad is verwijderd. Jammer voor geelgors en grauwe klauwier maar het bevordert wel de openheid. Ook grazen er geen runderen en schapen. We wandelen het pad af en, tot mijn stomme verbazing, tel ik 3 paartjes klapekster. Ik verifieer dit later op de dag nog twee maal met de fiets maar kom steeds tot hetzelfde aantal. Geweldig. In mijn beleving stond de klapekster op t punt hier te verdwijnen en nu zie ik (inclusief het Geestmoor paartje) 4 paartjes binnen 24 uur. Klapekster revival?? Ik tuur vergeefs naar migrerende grauwe kieken, misschien nog wat te vroeg. Wel volop buizerd en een enkele bruine kiek. Op het poeltje zingende blauwborst (einde zandpad links, na 500 meter rechts). Verder vooral veel zingende veldleeuweriken, baltsende wulpen, kieviten en tureluurtjes. Ik hoor een onzichtbare zwarte ruiter. Regelmatig vliegen groepen kraanvogels over, ze foerageren s avonds (groep van 120) ook op de vlaktes. Ook hier fungeren de plassen die ontstaan zijn ten gevolge van de turfwinning als slaapplaats. Rond de camper zingen geelgors, kneu, rietgors, boompieper, fitis. Tureluurtjes baltsen uitbundig. Hüttensee en Bannetzer Moor We nemen afscheid van de klapeksters en rijden op 11 april naar camping Hüttensee bij Meissendorf. Met onze acsikaart betalen we 14 voor een overnachting (incl douches). Nog vóór we Meissendorf binnenrijden, zien we onze eerste rode wouw. Het zonnetje schijnt nog altijd. Buiten genieten we van een kopje koffie. Onze rust wordt verstoord door 2 thermiekende zwarte ooievaars. Die heb ik hier nog nooit gezien. Door mijn enthousiasme kijkt de halve camping naar boven. s Middags betrekt het zodat we het rustig aan doen. Loes doet de was ( 2,50) want daar zullen we in Estland niet veel gelegenheid voor hebben. De volgende ochtend (12 april) fietsen we naar het Bannetzer Moor (20 km v.v.). We bezoeken de 2 uitkijktorens aan de overkant van de Hüttensee. In de eerste toren vertelt een Duitse vogelaar dat de zeearenden de kale boom niet meer als roestplaats gebruiken. Inderdaad, er zitten alleen aalscholvers in. We zien een zwarte wouw (!!), meerdere bruine kieken, brilduikers en een ijsvogeltje. Vanuit de tweede toren (de beste toren van de Hüttensee) een biddende visarend en 2 rode wouwen. Loes draait om, ik fiets door naar het einde van het doodlopend pad met onderweg klapekster en 2 rode wouwen. Ik krijg geen adders gevonden maar het is waarschijnlijk nog te koud (9 graden en een gure wind). 2 Kleine vossen trotseren de kou en dansen in het zonnetje op een plekje met windschaduw. Op de vlaktes foerageren reeën, kieviten en grauwe ganzen. Grote lijster, veldleeuwerik, geelgors en rietgors zijn talrijk. s Avonds fiets ik naar de mooie, extensieve vlakte die grenst aan het Ostenholzer Moor. Op de vlakte foerageren reeën en een groep van maar liefst 21 wilde varkens (4 moeders, 2 eenjarige beesten en 15 jonkies). Ik vind dit (al jaren) een mooie plek voor wolven om, vanaf het afgesloten Ostenholzer Moor, de vlakte op te komen. De wolven denken er anders over.

11 Op 13 april maak ik nog zowel s ochtends als s avonds een fietstocht naar het Bannetzer Moor: klapekster, visarend, groepjes kraanvogels, enkele rode wouwen, goudvinken, veel grote lijsters, kramsvogels. Ik ontdek een route die 2 km korter is: de camping uit en niet links- maar rechtsaf. Na 500 meter 2 e weg linksaf (tussen de zomerhuizen door). Dit pad afrijden (laatste stukje niet geasfalteerd). Je komt dan op een bospad. Hier rechts, door het bos (rechts ligt vijvertje). Afrijden tot T-kruising (1 km?). Je bent dan weer op de oude route. Rechtsaf. Na ongeveer 1 km kom je in het bos (aan weerskanten). Na 100 meter rechtsaf (langs ijzeren slagboom). Na 1400 m kom je bij de eerste toren. Weg vervolgen leidt naar de 2 e toren. Vanaf 2 e toren rechtdoor (dus niet links of rechts) doodlopende weg in tot je niet verder kunt. Mooie vlaktes (= Bannetzer Moor) met rode wouwen, klapekster, grote vuurvlinder (juli-augustus). In de eerste toren kom ik een ervaren, invloedrijke Duitse vogelaar tegen. Hij geeft beheeradviezen voor zowel de Hüttensee als de reusachtige militaire oefenterreinen. Vanmorgen nog is hij met een officier voor bodemgesteldheid een Navo Truppenübungsplatz afgereden om adviezen voor het korhoenderbeheer te geven. Hij vertelt dat de korhoenderpopulatie (sinds jaren) nu stabiel is (40 hanen) en mogelijk zelfs iets stijgt. Hij geeft nog meer waardevolle info: In de Hüttensee en de Meisse zitten 4 otterpaartjes. Op het zeearendennest lag een geslagen zwarte ooievaar. Even later werd het zeearendenjong zelf gepredeerd. Hij denkt aan oehoe. Jonge brilduikers worden uit de nestkasten geroofd door boom- of steenmarters. Hij laat zien hoe ze onder de kast een band met glad materiaal bevestigd hebben. Wolven zijn in deze streek hèt gespreksthema. Er lopen nu in Niedersachsen zo n 5 tot 8 roedels rond. Jagers, schapenhouders en boeren doen aan stemmingmakerij en wakkeren het roodkapjessyndroom aan. Zij vinden dat de jacht op de wolf vrij moet worden. Gisteren stond er een stuk in de krant dat een jager zijn jachthut niet uit durfde omdat beneden aan de toren een grommende wolf stond. Hij wist het dier slechts te verjagen door met zijn geweer in de in de grond te schieten. Gelukkig zitten de Grünen in de regering van deze Duitse deelstaat. Zelf heeft hij nog nooit wolven gezien. Het lukt mij die avond ook niet maar ik prijs me gelukkig dat ik zowel in Finland, als Estland als Spanje wolven heb gezien. Op 14 april doen we het rustig aan. Om uur rijden we filevrij naar Travemunde (200 km). Enkele uurtjes later installeren ons op een camperplek op 5 km van de haven ( Parkplatz am Fischerreihafen, auf dem Baggersand 15: N , E ). We betalen 12 voor een overnachting. Voor elektriciteit ( 2,-) en toilet ( 0,50) moet je bijbetalen. s Middags nog even een wandelingetje over de mooie boulevard. Op 15 april rijden we om 9.00 uur de ferry op die om uur vertrekt voor de 26 uur durende overtocht naar Liepaja (Letland). Dank zij een aanbieding op een vakantiebeurs konden we in januari boeken: 124 voor 2 personen, de camper, een buitenhut, inclusief 4 maaltijden. We hebben de fout gemaakt toen niet de terugreis te boeken, die zal een maand later 350,- kosten. De overtocht verloopt voorspoedig. In de namiddag is het heerlijk op het achterdek in het zonnetje. Tegen de avond krijgen we wat deining en nemen, voor de zekerheid, een reispilletje. We brengen deze saaie 26 uur door met lezen, eten, reis voorbereiden en t.v. kijken. De maaltijden zijn matig maar het ontbijt is uitstekend. Liepaja kust en Pape Op 16 april rijden we om u (klok 1 uur vooruit) de ferry af Liepaja in. We zitten hier minstens 2 weken terug in het voorjaar. Het landschap oogt somber, het is koud en het waait hard. Waarom Spanje niet gedaan? vragen we ons even vertwijfeld af. We volgen de borden Klaipeda en doen boodschappen in een reusachtige, hypermoderne Rimi. We kopen hier ook een datakaart voor onze onovertroffen mifi zodat we de gehele week uitstekend Internet hebben. Een ons bekend plekje langs Liepaja Lake (witgat, bruine kiek) vinden we te winderig. We rijden 40 km door naar t zuiden (ooievaars op de nesten) en slaan rechtsaf op de grindweg naar

12 Pape. Het grindpad ligt er goed bij maar is op enkele plaatsen modderig. s Middags fiets ik naar Nida bog. dat valt wat tegen maar de volgende ochtend zal de hel losbreken. Op 17 april loop ik om 7.30 u naar de kust (300 meter). Een stevige wind waait vanuit het noordwesten. Het is koud en de handschoenen zijn geen overbodige luxe. Al na 30 seconden sta ik stom verbaasd. In enorme slierten trekken grote aantallen vogels naar het noorden; dichtbij, veraf, grote vogels, kleine vogels, sommige snel, sommige wat langzamer. Ik sta perplex. De telescoop geeft meer duidelijkheid. De grootste en meeste groepen zijn ijseenden, gevolgd door zwarte en grote zee-eenden. Duikers (100den) trekken individueel of in kleine groepjes. Ze lijken soms aan een lijntje geregen; op dezelfde afstand en op dezelfde hoogte. Ik herken roodkeel- en parels (de meerderheid). Verder grote en middelste zaagbekken, toppereenden (vele 100den), brilduikers, pijlstaarten, smienten, wintertalingen, slobeenden, aalscholvers, dwergmeeuwen, noordse sterns en zelfs 2 kluten. Na het ontbijt wandelen we langs het meer. Op deze ten behoeve van waterrietzangers gemaaide vlakte, ontdekken we 2 adulte zeearenden, zingende veldleeuweriken, wulpen, bruine kieken, kieviten en baltsende watersnippen. Overal horen we kraanvogels en roerdompen. Op één plaats kan ik naar de rand van het meer waar een groepje luid roepende baardmezen een prettige verrassing is. De kou is vergeten. s Middags maak ik een fietstochtje naar de extensieve weilanden waar konikpaardjes in een 200 ha grote enclosure gehouden werden. Al snel tref ik paardenpoep aan op de hoofdgrindweg. Mijn vermoeden klopt: de paardjes hebben de vrijheid gekregen. Of dit ook voor de bizons en de heckrunderen geldt, is mij onbekend. Krijg er ook niets over gevonden op Internet. Op de weilanden maak ik een wandeling met een luid roepende schreeuwarend, man beflijster, raven en zwarte specht als beloning. Kensoorten hier zijn kramsvogel, koperwiek, grote lijster (zingend) en veldleeuwerik (zingend). Op zaterdag 18 april is het weer veel beter dan gisteren maar de zeevogeltrek is minder intens. We vertrekken vanuit Pape (onderweg appelvink). In Liepaja herhalen we ons bezoek aan de Rimi en vervolgen de route naar Riga (ooievaars en groepjes wilde zwanen). Er zijn veel werkzaamheden aan de A 9, het schiet dus niet erg op. We rijden naar de tweede afslag tot de afslag naar Tukums, de P 98. Bij Slampe gaan we rechtsaf richting Smarde. De grindwegen liggen er uitstekend bij maar het boerderijstuk naar Dundura meadows (Kemeru N.P.) is zo modderig dat we terugrijden en via de A10 en de A5 Riga ronden. Jammer, dit is altijd een prachtig gebied. Vanaf de ring zien we onze eerste eland. Een 20tal km noordelijker van Riga volgen we de aanwijzingen naar camping Lilaste (N E ). Dit is een vrij nieuwe camping aan een groot (recreatie)meer. We installeren ons en genieten s avonds van een heerlijke maaltijd. De mensen zijn heel vriendelijk. De camping kost 5,- inclusief elektriciteit en warme douche. Dat zijn pas prijzen. Voor zondag 19 april wordt matig weer voorspeld zodat we een rustdag inlassen. Op het meer zwemmen 2 wilde zwanen en 1 brilduiker. Op de camping zien we ons eerste mannetje bonte vliegenvanger. Een wandelingetje op zondag (19 april) levert nog een appelvink op. Kuivizi-Ainazi, Kabli, Haädemeeste, Audrupolder Op maandag 20 april vertrekken we van de camping die met stip genoteerd wordt. Op 6 km voor de Estse grens bezoeken we Kuivizi-Ainazi (parking links met infobord). Dit is een duinenstrip met rietvlaktes, lagunes en een boardwalk. De uitkijktoren is in elkaar gezakt en de waarnemingen zijn pover: middelste zaagbekken, grote sterns, reuzensterns, grote mantelmeeuwen. We rijden door naar de parking bij Kabli (N , E ). Op het water dobberen grote zee-eenden, zwarte zee-eenden, parelduikers, ijseenden, toppers en brilduikers. Op de rotsjes reuzenstern en grote sterns. Een man met een wandelende hond jaagt de 100den brand- en kolganzen uit de nabijgelegen baai op. De volgende stop is bij Haädemeeste. De tocht vanaf het infobord (N , E ) naar de punt is drassig. Hier liggen vele 100den ganzen vnl. kol- en brand. Verder 2 zeearenden (zittend op rotsen),

13 middelste en grote zaagbekken, pijlstaarten, smienten, reuzensterns, grote sterns, noordse sterns, groepen migrerende kraanvogels. Ik mis de nonnetjes. Vanwege de modderige weg slaan we Pikla Ponds (N , E ) over. In Parnu laten we een nieuwe datakaart in de mifi steken. Dat verloopt deze keer niet soepel en we zijn 1,5 uur kwijt. De baas moet er zelfs aan te pas komen om het op te lossen. We hebben 50 gigabite voor 9 euro gedurende 1 maand. Dat moet voldoende zijn. Omdat we nog niet veel ganzen gezien hebben, nemen we, voorbij Parnu, de afslag naar de Audru-polder. Hier zitten 1000den ganzen, vele 100den zelfs op het aangrenzende golfterrein. De meerderheid zijn brandganzen, dan kolganzen, dan grauwe ganzen, tenslotte rietganzen. Het is even zoeken maar zoals elk jaar ontdekken we een groepje fabalis rietganzen (rossicus rietganzen zijn de grote meerderheid). Met de grote gestalte, de lange nek, de platte kop en (als groepsidentiteit) meer oranje op de snavel zijn ze opmerkelijk anders dan hun rossicusverwanten. Tuhu Soo Info: Tuhu Soo is een hoogveengebied omgeven door extensieve hooi- en weilanden, braakland en uitgestrekte bossen. Dit is een van de betere plaatsen in West-Estland om steenarenden te zien. Grote hoogveenmoerassen zijn favoriete jachtgebieden voor steenarenden in Estland. In dit relatief kleine land broeden meer dan 50 paartjes. Ze broeden in de rustige bossen die de veengebieden omringen. Ze bouwen hun nesten in naaldbomen, vaak niet meer dan 5 meter boven de grond. Er ligt een mooi 900 meter lang knuppelpad door het veen. Op de weilanden ten zuiden en ten noorden van Tuhu foerageren vaak korhoenders. In de bossen ten noorden van het gehuchtje Tuhu huizen hazelhoenders en oeraluilen. Op het veen zouden (volgens Gorman) kraanvogels, regenwulpen, bosruiters, witgatjes, goudplevieren en grutto s broeden. Ondanks herhaalde bezoeken zagen wij weinig goudplevieren en regenwulpen. Het Marimetsaen het Lihula hoogveengebied zijn voor deze soorten veel beter. Omdat er enkele mooie dagen aankomen en de kustgebieden tegenvallen, rijden we naar ons geliefde Tuhu Soo. Tuhu Soo is een hoogveengebied omgeven door uitgestrekte bossen en extensieve wei- en hooilanden in een prachtige mozaïek We zullen er van 20 t/m 23 april overnachten op de verharde strip (parallel aan de harde weg, N , E ) die 2,5 km ten westen van de zuidelijke ingang ligt. We staan hier heerlijk uit de vrij krachtige wind en kunnen zelfs buiten in het zonnetje zitten. Loes heeft voldoende (culinaire) voorraden ingeslagen in de Rimi in Parnu. Wie doet ons wat. Mensen zien we hier niet. We deden altijd mooie waarnemingen in het aangrenzende extensieve agrarische gebied. De eerste opluchting is dat het gebied nog altijd extensief beheerd wordt. Aan de stallen en het erf van de wat verderop gelegen boerderij te zien, een slordige boer. De wandelingetjes in de vroege ochtend en de late avond leveren weer mooie waarnemingen op: witrugspecht (roffelend in beeld), grijskopspecht (prachtig roepend in beeld), 2 korte notenkrakers, baltsende watersnip, witkopstaartmees (wat een mooi vogeltje!!), glanskopmees, migrerend smelleken, roepende grutto (slechts één), wulpen (broedvogel), thermiekende zwarte ooievaar (broedvogel), witte ooievaars, overal roepende en migrerende kraanvogels en ( s avonds) eland tegen de bosrand. s Winters worden hier soms lynx- en wolfsporen gezien. Het aantal zingende veldleeuweriken en geelgorzen is fenomenaal. Maar echt verrassend zijn de grote aantallen korhoenders. Eénmaal zien we 11 baltsende korhanen op een weiland, op nog geen 300 meter van de camper. Op elk weiland zitten kleine groepjes korhoenders met verrassend veel wijfjes. De fietstochtjes door en achter het hoogveen vallen wat tegen. In het veen missen we de grutto s en tureluurs. In het prachtige agrarisch gebied (N , E ) achter het veen (ten noorden van gehuchtje Tuhu ) missen we steen-, schreeuw- en zeearend (die we andere jaren hier wel steeds hadden). Wel 11 bolderende korhanen, een tweede zwarte ooievaar, een prachtig mannetje

14 hazelhaan, baltsende watersnippen, sperwer, havik met prooi (op 2 verschillende dagen), grote aantallen migrerende ganzen, witgatjes, grote vossen (de vlinders) en veel beveractiviteiten. Ook de grauwe kieken (vorig jaar 3 mannetjes) zijn nog niet terug. De vele korhoenders maken veel goed. We schatten dat we (in totaal) zo n 50 vogels zien. Mijn vrees dat de arenden en broedende grutto's verdwenen zijn, zal enkele dagen later (tijdens het bezoek met Pierre en Mieke) gelogenstraft worden. s Morgens de camper uitstappen en dan vanuit 4 richtingen bolderende korhanen horen, foto Loes Matsalubaai en Lihula Raba Na 3 nachten vertrekken we op 23 april naar de Keemu-toren aan de Matsalubaai (N E ) Info: Matsalu N.P. ligt 110 km ten zuidwesten van Tallinn. De Matsalu Baai is in feite een inham van de Baltische Zee. De Kasari rivier mondt hier uit in de Baltische Zee. Een groot gedeelte van dit wetland (inclusief de baai) is nu Nationaal Park. Er zijn tal van biotopen zoals coastal meadows (4000 ha); grote rietvlaktes (3000 ha), moddervlaktes, stenige kusten, (gemengde) bossen, landbouwgrond etc. Er zijn meer dan 300 vogelsoorten waargenomen waarvan 170 broedend. De lengte van de baai is 18 km, de breedte 5-6 km. De gemiddelde diepte is niet meer dan 1,5 meter. Het water is brak en rijk aan nutriënten. De natuurlijke omstandigheden zijn heel gunstig voor een rijke visfauna en een rijke waterflora. In warme zomers kan er soms een (te) rijke algengroei ontstaan. Vissen is een hele oude traditie in Estland en vaak een belangrijke inkomstenbron voor de lokale bevolking. In de lente en de herfst trekken er miljoenen vogels door: kraanvogels, ganzen (w.o. de laatste wilde Europese dwergganzen), steltlopers, (parel)duikers, eendensoorten (1000den ijseenden en toppers), wilde en kleine zwanen, zaagbekken, nonnetjes en natuurlijk veel zangertjes. Tientallen zeearenden komen op deze grote hoeveelheid voedsel af. Op strategische plaatsen staan uitkijktorens die een goed beeld geven van de vogelwereld. De meeste van deze torens hebben we bezocht. Afgezien van de torens is het moeilijk aan de kust van de baai te komen maar dit waarborgt wel de rust. De camperaccu s zijn ver leeg. Met elke avond t.v. kijken, houdt ons zonnepaneel dat niet bij. Ook de batterijen van onze laptop, tablets, smartphones, i-pods, mp3-spelers, e-readers en mifi zijn ver leeg. Waar is de tijd dat we in ons lelijk eendje, met achterin een tent, op vakantie gingen? Sommige apparaten kunnen we tijdens het rijden opladen via de sigarettenaansteker

15 maar dat kan niet onbeperkt. Even voor Keemu (Matsalubaai) 1000den ganzen, overwegend brand- maar ook kol-, riet- en grauwe ganzen. Op het parkinkje staat een stormachtige wind die de golven hoog opzwiept zodat er nauwelijks vogels op het water liggen. Buiten de camper is het niet te doen. De stroomvoorziening is er nog altijd. Met enkele dubbelstekkers laden we alles op wat er maar op te laden valt. Op weg naar de toren 2 opvliegende patrijzen, dat is een zeldzaamheid hier. Ik waag me op de toren maar de ramen kunnen met deze wind niet open. Door de ramen zie ik (met telescoop) een groep nonnetjes, middelste zaagbekken, grote zaagbekken, kuifeenden, kemphanen en toppers. De nonnetjes hoop ik volgende week beter te bekijken. Na een heerlijke maaltijd bij Birgit in Lihula (voor 2 personen: grote fles bier, 2 x soljanka soep, 2 x frietjes, salade, schnitzel = 15,-) rijden we naar een beschut, rustig plekje aan de achterkant van Lihula (N , E O = 4 km). Vanaf daar maakten we steeds mooie fietstochtjes naar de extensieve randgebieden van de enorme Lihula Raba (= 2,5 km). Hier deden we altijd mooie waarnemingen maar ik houd mijn hart vast. Een Finse boer heeft hier 3 jaar geleden alle gronden opgekocht om aan ecologische veeteelt te doen. Dat klinkt mooi maar 2 jaar later had hij de extensieve weilanden ontwaterd en alle houtwallen gerooid. Gelukkig liggen de gronden pal tegen het veen er nog extensief en niet omrasterd bij. We hebben dan ook een geweldig avondje. We zien een heerlijke mix van 70 goudplevieren (op de weilanden, ook baltsvlucht), mannetje bruine kiek, kieviten (10-tallen paartjes), man tapuit (de eerste), roepende regenwulpen (broedvogel in het veen), baltsende grutto s (slechts 2 paartjes), bolderende korhanen (13 hanen, 7 hennen), dansende kraanvogels, 1000den ganzen. Niet alleen visueel maar ook de auditieve mix maakt indruk: het gekoer en gesis van de korhanen, de klaaglijke zang van de goudplevieren, het schrille gutto, gutto van de grutto s, het getrompetter van de kranen, de vibrerende roep van de regenwulpen, de jubelende zang van de veldleeuweriken met op de achtergrond het gemurmel van 1000den ganzen (4 soorten). En. geen mensen. Heerlijk, voor ons de ultieme natuurbeleving. De volgende ochtend, 24 april, ben ik om 6.45 uur weer ter plaatse. Ik geniet van ongeveer hetzelfde schouwspel als gisteren. Een jagende vos voegt zich bij het lijstje. Terug bij de camper hoor ik de eerste draaihals. Sooma Info: Sooma ligt zo n 30 km ten oosten van Pärnu. Je kunt het gebied óf van Joësuu in het westen óf vanuit Kildu in het oosten bereiken. Sooma is een Nationaal Park met een oppervlakte van ha. Het gebied bestaat uit enorme hoogveenmoerassen (bogs), meanderende rivieren en (rivier)bossen. Een van de hoogveenmoerassen is 1200 ha groot. De rivieren zetten in de natte tijd (het vijfde seizoen) een deel van het gebied onder water. De rivierbegeleidende hooilanden (3000 ha waarvan 2000 worden beheerd) tellen (volgens de folders) broedvogels als waterrietzanger (??) en poelsnip. In de uitgestrekte bossen leven auer- en hazelhoenders. Op de venen broeden soorten als goudplevier en korhoen. Vooral in de rivierbossen, met zijn vele dode bomen, huizen zwarte, witrug-, drieteen- en grijskopspechten. In Sooma e.o. broeden 10 paartjes schreeuwarenden. Ook de steenarend broedt er met enkele paartjes. Elk jaar worden tijdens het broedseizoen bastaard- en slangenarenden gezien maar het broeden van deze soorten is (nog) niet vastgesteld. Tijdens de trek worden zee- en visarend gezien. Het is niet verwonderlijk dat deze wildernis spectaculaire zoogdieren herbergt zoals wolven (ong. 15), bruine beren (ong. 6), lynxen (ong. 11) en uiteraard bevers, otters, wasbeerhonden en elanden. De vliegende eekhoorn komt er voor maar het aantal is onbekend, vooral door de nachtelijke levenswijze van deze soort. De kansen om beren, wolven, lynxen en vliegende eekhoorns te zien zijn minimaal. De overige soorten laten zich wat gemakkelijker zien. Het park heeft meer dan voldoende uitkijktorens en trails om een goede indruk te krijgen. Het fantastische infocentrum ligt aan de Joësuu-Kildu weg in Kortsi-Toraama en is goed aangegeven. Je kunt hier gratis gedetailleerde kaarten krijgen. De mensen zijn heel

16 behulpzaam. Je kunt hier ook (gratis) kamperen en internetten. Er is stromend water, elektriciteit en hygiënische toiletten. Veel trails en torens liggen niet ver van het infocentrum. We deden in het verleden fantastische waarnemingen in Sooma: wolf, baltsende auerhaan, baltsende hazelhaan. Het park is verrassend toegankelijk en het wordt (nog) niet platgelopen door toeristen. We rijden naar Sooma. Vóór Parnu (rondweg met afslag Tallinn) doen we boodschappen in een grote, nieuwe super. We volgen Rakvere. Sooma kent geografisch geen geheimen voor ons. We stoppen eerst bij de picknickplek van Meiekose (nr 11 op de Sooma kaart) waar de schreeuwarend vrijwel altijd present is. Nu echter niet. Wel 2 paartjes brilduikers. We doen het infocentrum (N , E ) even aan en nemen een nieuwe Sooma-kaart mee (gratis). Bij de toren van Tipu (nr 23) zien we dat het (net als vorig jaar) vrij droog is. Op de vlakte enkele goudplevieren, tureluurtjes en baltsende watersnippen. Watersnippen baltsen in deze tijd van het jaar de gehele dag. We zien dat ons zijweggetje vanaf bushalte Teeso (halverwege Tipu en Lia) gerestaureerd wordt. We gooien onze plannen om en rijden naar het picknickplekje bij het Oordi jv (nrs 8, 36). We hadden hier vorig jaar mooie waarnemingen (o.a. man auerhaan). Helaas zijn ze hier het bos aan het dunnen. Het mooie paadje noordwaarts (parallel aan t riviertje) is omgewoeld door tractorsporen. Dit houdt pas na 1 km op (ik loop het pad 3,5 km af). Een wijfje auerhen vliegt op en op de terugweg een hazelhaantje en baltsende houtsnippen. Vanuit de camper zien we enkele reeën en een wild zwijn met 8 jonkies de weg oversteken. Een prachtige sneeuwhaas komt recht naar ons toe gelopen. We hebben een uiterst rustige nacht. Op 25 april gaan we, na het ontbijt, richting Teeso. Nu hebben we 2 auerhennen, 1 op het hoofdpad en 1 op de gerestaureerde zijweg. Er wordt mooi weer voorspeld, we besluiten er een roofvogeldag van te maken. Dat kan nergens beter dan bij de Toramaa toren naast de Halliste rivier (nr 21, N , E ). We peuren eerst, zonder succes, de vlakte af naar poelsnippen. Waarschijnlijk is het te droog. In het natte voorjaar van 2012 hadden we (met Pierre en Ad) 8 baltsende mannetjes. Wel overal baltsende watersnippen. Je ziet hier niet veel soorten roofvogels maar wel spectaculaire. We zitten nog maar net of een schreeuwarend komt laag over. De arend begint even later te baltsen. Hij wordt gevolgd door een adulte steenarend die we prachtig in de telescoop hebben. Dit is precies waar we in Tuhu Soo vergeefs naar zochten. Zeearend laat zich niet zien. Op en rond de natte plasjes op de vlakte wintertalingen, goudplevieren, tureluurs, tientallen kemphaantjes (bijna zomerkleed), kieviten, bosruiters, groenpootruiters, witgatjes, roepende draaihals, roepende raven, mannetje bruine kiek, onze eerste grauwe kiek (een jagend wijfje), paartje grutto s (balts), kraanvogels, boeren- en huiszwaluwen (pas de eerste in Estland), ooievaar (stelt teleur door wit te zijn). Ook de avond levert geen poelsnippen op. Wel eland (slechts een), 2 bevers en een roepende zwarte specht. Het regent licht. Vanuit de toren kan ik Loes (in de camper) via de walkie-talkies zowel de eland als de bevers laten zien. We blijven hier slapen. Zondagmorgen 26 april kondigt zich grauw maar windstil aan. De vlakte levert geen nieuwe soorten op en we besluiten naar het infocentrum te rijden om een lamme dag te houden. Ons mifi-signaal is vrij zwak zodat we de camper naast het infogebouw parkeren. We hebben nu beter Internet van het infogebouw, elektriciteit en water (allemaal gratis uiteraard). Het is opvallend zacht buiten maar een gestaag motregentje wint het van de zon. Om uur arriveren Pierre en Mieke. Ze zijn van Liepaja (Letland) in één ruk hier naar toe gereden. Pierre stond hevig, verklaarde Mieke. Ons weerzien vieren we altijd met koffie met gebak. Pierre komt vooral voor de roofdieren maar het zien van bruine beer, boreale lynx en wolf is (zelfs in Estland) a hell of a job. Vorig jaar had ik 2 bruine beren en lynx, enkele jaren geleden een wolf. Voor Pierre zijn deze soorten nieuw. Ik vraag hem wat hij t liefst zou zien. Wolf antwoordt hij gedecideerd.

17 s Avonds wandelen we de beverroute. Alom activiteiten van bevers maar de beesten zien we niet. We zien/horen noordse goudvink, opvliegende brilduikers, zwarte specht en zwarte mees. Op de terugweg heeft Pierre al zijn eerste Estland special : de witrugspecht. Het was al weer een paar dagen geleden dat we een restaurantje bezocht hadden, foto Loes Op maandag 27 april vertrekken we om 6.20 uur (nog vóór het ontbijt) in 2 campers voor onze traditionele hoenderroute. Het is wat heiig, geen probleem; auerhennen laten zich steeds kort benaderen. We houden contact met elkaar via walkie-talkies. Het eerste auerhen wijfje hebben we al voor de Teeso bushalte. We slaan het zijpad (Teeso bushalte) rechtsaf in en (na 2 km) links. Auerhen 2 volgt snel. Auerhen 3 zit nog mooier. Als er een tegemoetkomende auto komt, trekt Pierre een campersprintje om Mieke fotogelegenheid te geven. Twee auto s is de hen teveel en ze vliegt op. We rijden door om te checken waar ze ingevallen is. Mieke en Pierre in de voorste camper. Wij schuin (nooit recht) erachter. We zetten de motoren af en scannen de omgeving. Dan..adrenalinestoot (het komt altijd onverwacht): Een grijze gestalte steekt over op 60 meter vóór de campers. Wolf roepen Pierre en Mieke tegelijk in de voorste camper. In een lichte soepele draf steekt het dier langzaam over ( dansend zegt Mieke later). Van de weersomstuit vergeet Mieke de knop van haar walkie-talkie in te drukken maar ik heb de wolf ook gezien. Wolf roep ik vertwijfeld door mijn walkie-talkie in de veronderstelling dat Pierre en Mieke opzij kijken. Niet dus. Pierre zit te shaken. Loes krijgt ook haar herkansing (1 ste wolf gemist) want 10 seconden na de eerste, steekt een tweede wolf over. Die zien we allemaal uitstekend. Pierre heeft hem zelfs in de kijker. Met de armen omhoog springt Pierre juichend de camper uit. Misschien waren er nog wel 6 overgestoken, neem ik hem later quasiboos kwalijk. De hoofdprijs is binnen. All the luck of the world: Zijn we een minuut eerder of later, stapt er iemand uit, laten we de motor draaien, missen we ze. Pierres en Miekes reis kan niet meer stuk.

18 Enkele minuten later zien we, op een open vlakte, drie auerhennen in zaadbomen zitten. Als Esten een vlakte kappen, laten ze altijd enkele zaadbomen staan voor snelle hergroei. Een van de hennen laat een verdragende herhalende roep horen. Dit is nieuw voor ons. We wachten nog even of er hanen op af komen, maar dat is niet het geval. We ontbijten bij de Lahtitoren. Iedereen geeft zijn/haar versie hoe hij het wolvenavontuur beleefd heeft waarbij de nadruk ligt op de 6 gemiste wolven. Boven de vlakte baltsen tureluurtjes en watersnippen. Op de grond bosruiter en goudplevier (zomerkleed). Het zonnetje komt door en we rijden (grijskopspecht) naar de Toorematoren (nr 21). Daar beleven we gigantisch mooie roofvogeluurtjes met 2 adulte steenarenden, 1 (verre) schreeuwarend, 1 adulte zeearend, mannetje grauwe kiek (de eerste van de reis), mannetje en wijfje bruine kiek, havik (enkele malen), sperwer (enkele malen), buizerd, 2 slechtvalken en onze eerste boomvalk. Op en boven de vlakte: kraanvogels, bosruiter, baltsende watersnippen, tureluurs, grutto, groenpootruiter en raven. Tegen de avond begint het te regenen. Pierre en ik moeten de toren af. Bever en eland laten zich vanavond niet zien. s Avonds trekken we een fles champagne open om deze gedenkwaardige dag te vieren. De volgende ochtend (28 april) sta ik om 6.45 uur op de toren. Het is een sombere dag. Twee nieuwe steltlopersoorten voor deze vlakte melden zich: oeverloper en (roepende) regenwulp. Als ik de toren afdaal zie ik een hoender op het bospad. Eenmaal de telescoop opgesteld is de vogel gevlogen. Een ferme boswandeling brengt hem niet terug, wel mannetje beflijster (de tweede), zwarte specht, zingende fitis, noordse goudvink, groepje bosruiters en groenpootruiters. Na het ontbijt rijden we naar de Lahtitoren. De wandeling (met als nieuwe reissoort paap) moeten we afbreken wegens de regen. We rijden naar het infocentrum, zetten de campers aan de stroom en verrichten de nodige administratieve handelingen. Het blijft gestaag regenen. s Avonds rijden Pierre en ik de hoenderroute nog een keer. We zien we 2 auerhennen en 4 overvliegende hazelhoenders die we echter slecht kunnen bekijken. Ook een opvliegende auerhaan geeft nauwelijks waarnemingsmogelijkheden. Boven de bosranden baltsen een vijftal houtsnippen. Via Audrupolder terug naar Tuhu Soo Op 29 april verlaten we Sooma, doen boodschappen in een supermarkt. Het zal de gehele dag blijven regenen. We bezoeken de Audrupolders maar rijden nu wat verder door op het grindpad. We laten ons de warme Estse worstenbroodjes goed smaken. Pas nu zien we hoe prachtig deze polders zijn. De meeste ganzen zijn helaas gevlogen. Boven de vlaktes jagen bruine kieken. We zien kol- en brandganzen, een vijftal zomertalingen, grote zaagbekken Oever- en boerenzwaluwen kleumen op een aarden walletje. Net als wij snakken ze naar beter weer. We rijden terug voor een tweede bezoek aan Tuhu Soo. Even voor ons parkinkje (N , E ) zie ik 8 korhanen op een weiland zitten. De korhoenders zijn hier erg schuw zodat Mieke en Pierre de hoenders missen. De wandeling om uur zal veel goed maken. We zien werkelijk overal korhoenders. Onder de dekking van een ruïne kunnen we een groep goed benaderen. We schatten het aantal op 24 vogels, 16 hanen en 8 hennen. We horen ze sissen, koeren en zien ze luchtsprongetjes maken. Voor morgen wordt beter weer voorspeld. Op 30 april zitten Pierre, Mieke en ik al om u op de fiets. We genieten eerst van de bolderende korhoenders die op elk weiland te bewonderen zijn. In het veen zijn de grutto s nu wel actief. We schatten een drietal paartjes. Het is windstil en het zonnetje schijnt. Het is heerlijk fietsen door een wondermooi landschap. Pal voor de grote vlakte vliegt een notenkraker pal voor ons. Pierre slaagt erin deze te missen. Hij neemt op ultieme wijze revanche door zelf 2 verre notenkrakers op te sporen die we redelijk kunnen benaderen. De vlakte is, zoals altijd, super. We tellen 16 bolderende korhanen en enkele wijfjes. Op elke plaats zien we meer korhoenders dan in het verleden. Als t zonnetje aan warmte wint, zien we een adulte

19 steenarend, schreeuwarend, 2 adulte en 1 juveniele zeearend, mannetje grauwe kiek, wijfje grauwe kiek, sperwer en havik. Een week eerder miste ik de arenden nog. Algemene soorten zijn kraanvogel, sijs, geelgors, paap, boompieper en veldleeuwerik. Ook regenwulp en watersnip zijn actief. Boven ons hoofd overtrekkende ganzen, vooral brand- en kol. Op de terugweg de eerste zingende fluiter, grijskopspecht, kleine bonte specht, noordse goudvinken en glanskopmezen. Bij aankomst heeft Loes een heerlijk ontbijt klaar staan. We rijden naar Lihula, tappen water bij de openbare pomp in het dorpje en eten heerlijk bij Birgit. We zetten de campers op het beschutte plekje aan de achterkant van het dorp. Om uur fietsen we (met tapuiten en paapjes) naar de extensieve vlakte tegen Lihula Raba (2,5 km) waar we al snel van een fantastisch schouwspel genieten. Met één draai van de telescoop hebben we 90 uitgekleurde kemphanen, een groep van 200 goudplevieren, kraanvogels en een 15-tal korhanen. Boven ons trekken grote groepen ganzen. Ook nu de melancholieke roep van solitaire goudplevieren en het schrille gutto. gutto van 6 baltsende grutto s. Een veldhaas trekt richting het veen waardoor alle goudplevieren opvliegen. Tegen de bosrand vliegt een zwarte specht. Leverbloempje, foto Mieke De Matsalubaai Op 1 mei rijden we, na het ontbijt, naar de Keemu-toren aan de Matsalubaai (N , E ). Pierre heeft er dan al een fietstochtje opzitten. Het weer is beter dan voorspeld. Deze keer waaien we niet uit ons broek. Er zijn veel vogelaars, allemaal Finnen. Vanaf de toren zien we onze eerste zwarte sterns. Boven de baai veel dwergmeeuwtjes en enkele noordse en grote sterns. Op het water wintertalingen, kuifeenden, 2 toppers, smienten en brilduikers. Op de oevers foerageren kemphanen, scholeksters, bontbekpleviertjes, groenpootruiters en tureluurs. Van de vele nonnetjes van ons eerste bezoek zijn er nog 8 overgebleven. 2 Zeearenden doen de 1000den brandganzen regelmatig opvliegen. We lopen richting lagune waar we bij het infobord (!!) teruggestuurd worden. Waarom staat hier een infobord als je er niet mag komen? De dames lopen terug naar de campers maar het verbod werkt bij Pierre en mij als een rode lap op

20 een stier. Via een andere weg lopen we richting baai tot we een mooi uitzicht hebben: 2 zeearenden, 1000den brandganzen, enkele kleine zwanen, pijlstaarten, smienten, groenpoten, zwarte ruiter, kemphanen, kraanvogels, grutto s en bonte schinzii strandlopers. Als t zonnetje even doorkomt, dansen grote vos, kleine vos, gehakkelde aurelea, atalanta, citroentje, distelvlinder, dagpauwoog en enkele ons onbekend blauwtjes in de windluwte aan de rand van het bos. We wandelen terug door het prachtige loofbos met talloze voorjaarsbloeiers zoals witte en gele bosanemoon, slanke sleutelbloemen, speenkruid, sterhyacint, maarts viooltje, leverbloempjes en grote schubwortel (halfparasiet). In het bos horen we fluiter en boven ons laat een prachtige noordse goudvink zijn trompetroepje horen. We lunchen buiten in het zonnetje en rijden naar het infocentrum Penijoe (N , E We krijgen toestemming op een beschut plekje te staan waar we stroom mogen aftappen. Morgen wordt immers een regenachtige dag. Om u fietsen we naar de Kloostri toren (11 km v.v., N , E ). We hopen op elanden. Mieke heeft die tot nu toe alleen nog maar op grote afstand gezien. Pierre en ik worden opgehouden door een in het park roffelende witrugspecht (lange roffel met aflopend, versneld einde). Pierre spoort de vogel op en we krijgen hem prachtig in beeld. Op de toren worden onze verwachtingen overtroffen als we maar liefst 11 elanden zien w.o. een groep van 5. Enkele jonge dieren hebben de lente in de bol en dartelen uitgelaten over de enorme vlaktes. Sommige elanden liggen op hun gemak te herkauwen. Weer twee andere elanden draven over de vlakte, water opspattend bij elke stap die ze doen. Helaas ben ik de enige die de zwemmende bever ziet. Zelfs hier, op de natte vlaktes, zitten 2 bolderende korhanen. Zeearenden, kemphanen, bosruiters, groenpootruiters ontbreken uiteraard niet. Baltsende poelsnippen kunnen we niet ontdekken. Je weet niet waar je moet kijken vanaf de Kloostri toren, we zagen 11 elanden, 2 bolderende korhoenders, 10tallen reeën, een heel scala aan roofvogel- en steltlopersoorten, foto Mieke