Voorbeeldig Rekenonderwijs

Transcriptie

1 Voorbeeldig Rekenonderwijs Portretten van tien succesvolle scholen

2 Inhoud Voorwoord 3 Amadeus College, Vleuten 4 AOC Oost, Enschede 6 Avicenna College, Rotterdam 8 Berger Scholengemeenschap, Bergen (NH) 10 CSG Winsum, Winsum 12 Fioretti College, Hillegom 14 De Heemgaard, Apeldoorn 16 Huygens College, Amsterdam 18 Kandinsky College, Nijmegen 20 Notre Dame des Anges, Ubbergen 22 Colofon 24 2 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

3 Voorwoord In het schooljaar telt in het vwo de rekentoets voor het eerst mee in de slaag/zak-regeling. De komende jaren volgen de andere afdelingen van het voortgezet onderwijs. In alle afdelingen staat de uitslag van de toets op het diploma vermeld. Sinds de invoering van het Referentiekader taal en rekenen in augustus 2010 bereiden scholen zich hierop voor; de ene school begon voortvarend, de andere wachtte af. Omdat rekenen een vaardigheid is die in het voortgezet onderwijs decennia lang niet expliciet geoefend werd, was het een flinke opgave voor scholen om in beeld te krijgen welk rekenniveau de leerlingen hadden, wat ze nodig hadden om op tijd 2F of 3F te bereiken en hoe de school het rekenen inhoudelijk en organisatorisch het best kon inpassen. Inmiddels zijn we vijf jaar verder. Vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen is de voortgang van de invoering nauwlettend gemonitord. De resultaten van de pilot-toets in maart 2013 lieten zien dat de scores van de leerlingen nog laag waren. Om scholen te ondersteunen bij de verdere implementatie is op verzoek van de staatssecretaris door het Steunpunt taal en rekenen vo het Intensiveringstraject Rekenonderwijs vo opgezet. Aan de 25% minst goed presterende scholen/afdelingen is een serie van drie gesprekken aangeboden, om het ingezette beleid, de uitwerking daarvan en de behaalde resultaten integraal te beschouwen. Dertig adviseurs hebben zo op driehonderd scholen gesprekken gevoerd. Het overgrote deel van deze scholen heeft in de anderhalf jaar die de gesprekkenserie besloeg goed rekenbeleid ontwikkeld, en op de meeste scholen zijn de resultaten verbeterd. Bezoeken aan elf scholen die in de eerste fase juist al heel goed presteerden zijn uitgemond in de brochure Rekenlessen uit de praktijk. Hierin zijn zeven succesfactoren die de adviseurs op deze elf scholen in samenhang aantroffen uitgewerkt, zodat andere scholen ervan konden leren. De brochure is intensief gebruikt en heeft veel scholen verder geholpen. Een onderzoek naar de voortgang van de scholen die deelnamen aan de gesprekkenserie maakte duidelijk dat deze scholen vrijwel zonder uitzondering een goede ontwikkeling hebben doorgemaakt en vaak sterk gestegen resultaten laten zien. Deze waarneming bracht het Ministerie ertoe het Steunpunt te vragen een tweede brochure te maken, met daarin portretten van scholen met een opmerkelijke ontwikkeling. We hebben tien scholen geselecteerd, verspreid over het land en met verschillende afdelingen, waar iets van te leren valt. Het opmerkelijke is niet té bijzonder: het is haalbaar voor elke school. U gaat deze brochure nu lezen. We hopen dat u zult genieten van het enthousiasme over rekenonderwijs dat uit de portretten spreekt, van de bevlogenheid van rekencoördinatoren en docenten en van het zichtbare belang dat de schoolleiders hechten aan een goede rekenvaardigheid van iedereen die een diploma vmbo, havo of vwo heeft behaald. We bedanken de scholen die ons zo gastvrij ontvingen! Jonneke Adolfsen, projectleiding en eindredactie VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 3

4 Amadeus Lyceum Vertrouwen en geloofwaardigheid Vleuten De school Het Amadeus Lyceum is een interconfessionele scholengemeenschap (rk/pc) voor gymnasium, atheneum, havo en theoretische leerweg. De schooldag wordt altijd met een bezinningsmoment begonnen. De leerlingen mogen hiervoor ook zelf een onderwerp aandragen. Het Amadeus Lyceum is een Cultuurprofielschool die werkt met een cultuurcurriculum. Dat betekent dat de school vakken zoveel mogelijk op elkaar laat aansluiten vanuit een kunst en cultuurperspectief. Op deze manier leren de leerlingen veel over de wereld, over zichzelf en over anderen. Door creatief bezig te zijn haalt de leerling zo het beste uit zichzelf. De school vindt het belangrijk dat leerlingen zich zelfstandig kunnen ontwikkelen. Daarom krijgen ze les in domeinen of leerpleinen. Leerlingen werken per periode steeds samen in groepjes van maximaal vier. Ontwikkelingen De resultaten van de rekentoetsen uit de pilots gaven geen reëel beeld. Leerlingen wilden snel klaar zijn en gingen niet serieus aan de slag. Ze klikten zomaar iets aan. Het maakte toch niet uit of ze een 1 haalden. Dat is nu wel anders. Het belang van rekenen zien ze nu wel. 4 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

5 Je wordt heel erg getest of je kan selecteren welke info van belang is. Wat ook van groot belang is, is dat de leerlingen niet alleen het halen van de rekentoets als doel hebben, maar ook het verbeteren van hun rekenvaardigheid, zodat ze er ook bij andere vakken profijt van hebben. Vraag en antwoord We zijn gedrild om de rekenopdrachten te maken. We werden gemotiveerd door een competitie aan te gaan. Als we als klas in de top-10 belandden, zou de lerares ons op taart trakteren. Wat is jullie visie op rekenonderwijs? Voor het Amadeus Lyceum is rekenen een onderdeel van de algehele schoolontwikkeling. De verbeteringen die moesten worden doorgevoerd bij de andere vakken komen ook ten gunste van de rekenresultaten. Van het belang van rekenen is de hele school inmiddels goed doordrongen. Hebben jullie aparte rekenlessen? Het rekenonderwijs is gekoppeld aan de wiskundelessen in alle leerjaren, door uitbreiding van het aantal uren wiskunde per week met een half lesuur. Hierdoor is er een vaste groep docenten betrokken bij het rekenen en is er geen versnippering meer. Hoe zien de rekenlessen eruit? Naast zelfwerkzaamheid zijn er instructiemomenten waarin gedifferentieerd gewerkt wordt. Hoe maken jullie gebruik van moderne leermiddelen? Het Amadeus Lyceum maakt gebruik van een digitale methode waarmee de rekenvaardigheden ook getoetst en gemonitord worden. Er is een studiewijzer in de ELO, waarin staat aan welk onderdeel de leerling die week moet werken. De docenten kunnen zien of dat ook gebeurd is en hoe lang een leerling gerekend heeft. Als je er als docententeam in gelooft, zet je de goede toon naar leerlingen. Wij zijn er om ervoor te zorgen dat leerlingen rekenen serieus nemen. Bij de contextopgaven moest je meer nadenken dan bij de kale opgaven. Ik heb vooral bij natuur- en scheikunde al veel op contextopdrachten geoefend. Welke verbeteringen hopen jullie nog door te voeren in de organisatie van het rekenonderwijs? Soms bijten de belangen van rekenen en wiskunde elkaar. Daar willen de wiskundedocenten nog een oplossing voor vinden. Hoe is de ondersteuning geregeld van leerlingen die iets extra s nodig hebben? Leerlingen met hiaten of achterstanden krijgen extra instructie. Echt zwakke rekenaars krijgen vanaf dit schooljaar ook remediale hulp. De docent meldt de leerlingen aan op basis van toetsresultaten, observaties en overige informatie. Dit is de start van het dossier dat nodig is bij deelname aan een ER-toets. De resultaten in havo 4 laten zien dat daar aandacht naartoe moet. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 5

6 AOC Oost Met z n allen de pas erin! Enschede De school AOC Oost Enschede is een locatie voor groen onderwijs in vmbo en mbo. De school onderscheidt zich van andere scholen voor voortgezet onderwijs door een systeem van zorg voor alle leerlingen en veel individuele aandacht voor elke leerling. De school is gelegen aan de rand van Enschede tegenover de Universiteit Twente. De locatie staat bekend om haar leerlingvriendelijke benadering. Het gebouw kenmerkt zich door veel groen en licht, een modern Open Leercentrum, een schooltuin en een praktijkcentrum. Het type leerling dat kiest voor een groene school heeft behoefte aan ruimte en beweging. Veel lessen vinden niet plaats in een theorielokaal, maar daarbuiten: in het dierenverblijf, de schooltuin, het technieklokaal, de keuken, het praktijkcentrum of de kas. De sfeer op de school is ongedwongen en informeel. Leerlingen gaan daardoor op een prettige wijze met elkaar en docenten om. Die cultuur heeft een positieve invloed op het leren, het verwerven van kennis en op het leren van vaardigheden. Daarbij stelt de school wel hoge en duidelijke eisen. Leerlingen weten daardoor waar ze aan toe zijn. groenrekenland.nl Vanuit de homepage kunnen leerlingen doorklikken op de afdeling van hun keuze (Verwerking Agrarische Producten, Dier, Plantenteelt, Bloem, Groenvoorziening). Dit portret betreft de afdeling vmbo. Vanuit vmbo groen kunnen de leerlingen doorstromen naar alle afdelingen van het mbo: groen, techniek, zorg en welzijn, economie. De slogan van de school: Morgen is groen! Vervolgens kunnen ze het te oefenen domein kiezen en dan komen ze bij een keur aan oefenmateriaal in spelvorm. Op deze manier sluit het vak rekenen naadloos aan bij hun interesses. Naast de website zijn er ook een placemat en een kleine kaart met de afbeelding van de homepage. Het is fris en toegankelijk materiaal. 6 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

7 Verwaarlozing van de rekendidactiek is desastreus! We krijgen goede rekenlessen, ik kan er heel veel van leren. Bij rekenen moet je vooral simpel denken. Aansluiten bij het hoofd van de leerling! Ik vind rekenen heel moeilijk. Ik heb nu een 5 gehaald op de 2F-toets, maar ik wil een 7. Dit jaar heb ik helemaal niet opgelet, maar volgend jaar ga ik dat dus wel doen! Aanpak Nadat aanvankelijk de rekenresultaten van deze school tegenvielen, heeft men er voortvarend de pas in gezet. Op alle beleidsterreinen is voor- Toen de docenten op zoek gingen naar spelletjes voor rekenen, bleek er nauwelijks iets te vinden te zijn. Binnen korte tijd heeft een docent de website Secties vragen ons om voorlichting te komen geven over rekenkundige bewerkingen. uitgang geboekt. De schoolleiding ondersteunt Groenrekenland.nl (voor iedereen toegankelijk vanuit haar visie dat rekenen belangrijk is de pro- zonder inlogcode!) ontwikkeld. Als ik thuis kom, ga ik altijd even lekker rekenspelletjes doen op Groenrekenland.nl Het is allemaal heel veel werk, maar wat krijg ik er veel energie van! fessionalisering van docenten en de ontwikkeling van materialen. Alle leerlingen krijgen structureel een uur rekenen in de week. Er is een Rekengids ontwikkeld voor alle docenten in de sfeer van Zo rekenen wij! Met name bij rekenzwakke leerlingen kunnen de docenten van de verschillende vakken op deze manier aansluiten bij wat de leerling leert in de rekenles. Er wordt gewerkt met een digitale methode. Indien een leerling uitvalt op een bepaald onderdeel, kan hij remediëren via deze site. Dat gebeurt Een gedreven rekenexpert coördineert alles wat met rekenen te maken heeft. Zij wordt nadrukkelijk gesteund door de schoolleiding. Ze schrijft mee aan een nieuwe methode, waarin de doorlopende leerlijn po-vo centraal staat. Het rekenonderwijs wordt breed gedragen en vertoont een sterke continuïteit, ook in de samenwerking met het mbo. De kracht ervan zit in praktische ideeën: samen iets gaan doen! Bij een heel uur klassikale uitleg vallen de ogen dicht. Ze zijn gewend aan verlengde instructie en zelf oefenen, dus dat moeten we in het voortgezet onderwijs dan ook doen. (ook) thuis. Ouders kunnen meekijken: ook zij ontvangen de Rekengids en kunnen zo helpen in aansluiting bij de school. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 7

8 Avicenna College Ken je leerling! Rotterdam De school Het Islamitische Avicenna College voor vmbo, havo en vwo bestaat nu (zomer 2015) anderhalf jaar. Met leerlingen op twee locaties werkt de school aan excellent, ambitieus Islamitisch onderwijs. In het kader van het Rotterdamse gemeentelijke project Children s Zone werken po- en vo-scholen in vijf aandachtswijken samen aan de doorlopende leerlijnen taal en rekenen. Docenten van het Avicenna College geven gedurende een kwartaal wekelijks lessen in het po; afwisselend gaat het dan om rekenen, taal en Engels. Waarderen, motiveren en feedback geven zijn belangrijke pijlers in de visie op onderwijs van het Avicenna College. De school is vernoemd naar een bekende Islamitische wetenschapper uit de elfde eeuw, die de wereldberoemde Canon van de geneeskunde schreef. Avicenna hoort bij een periode waarin tolerantie en vooruitgang de islamitische wereld kenmerken. Het rekenonderwijs Didactisch staat de Drieslag rekenen centraal. De rekeninformatie uit de context halen (hier ligt ook een relatie met taalbeleid, dat op deze school met veel niet- Nederlandstalige leerlingen van extra belang is), bedenken hoe je de opgave aanpakt en deze uitwerken en ten slotte reflecteren op wat je gedaan hebt. Leerlingen volgen, hun behoefte vaststellen, hun aanbod en begeleiding plannen. Ken je leerling! 8 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

9 Ik zat eerst op een andere school. Daar lukte het niet en ze zeiden ook dat ik het niet zou halen. Daarom deed ik ook nooit iets. Nu zit ik hier en ze zeiden dat ik het vast en zeker kon. Toen ben ik aan het werk gegaan en nu heb ik een 6 voor de rekentoets! Aanpak 1 Les 2 Toets 3 Gesprek 4 Handelingsplan 5 Voorbeeldtoetsen De directie ondersteunt het rekenonderwijs in alles. Er wordt samen met de rekencoördinator en de rekendocenten goed nagedacht over het beleid, wat we nodig hebben kunnen we bestellen en zo kunnen we zorgen voor optimaal onderwijs. Ook professionalisering wordt erg gestimuleerd. We zijn blij met zo n directie! In de eerste en de tweede hadden we alleen een boek. Toen hebben we heel veel geleerd. Nu in de derde oefenen we heel vaak Cito-toetsen en dat heeft erg geholpen voor de echte toets! 1 De leerlingen krijgen een vast uur rekenen per week tot aan de rekentoets. De lessen zijn volgens een vast stramien opgebouwd: klassikale instructie, verlengde instructie, eventueel remedial teaching. 2 Het leerlingvolgsysteem maakt duidelijk hoe ver een leerling is in zijn ontwikkeling naar 2F of 3F. Zo wordt zichtbaar of een leerling een basisleerling, een zorgleerling of een plusleerling is. 3 Iedere leerling die extra hulp nodig heeft, krijgt eerst een gesprek met de rekencoördinator. In dit gesprek, dat ongeveer een uur duurt, bespreekt de coördinator met de leerling: zijn of haar rekenverleden; de problemen waar de leerling bij rekenen tegenop loopt; welk soort opgaven hij moeilijk vindt en welke gemakkelijk; de omstandigheden waaronder hij goed kan rekenen of juist niet; wat verder zijn rekenen beïnvloedt en meer onderwerpen die het functioneren bij rekenen bepalen. 4 Op basis van dit gesprek wordt een handelingsplan rekenen gemaakt én uitgevoerd. We willen dat ons rekenbeleid net zo n compliment krijgt van de Inspectie als het taalbeleid. We willen taal- en rekenbeleid ook nog beter met elkaar integreren, want onze leerlingen zijn allemaal anderstalig en het maken van een vrij talige rekentoets is dan extra moeilijk. Dat wordt een volgende stap, waar we alweer veel zin in hebben! 5 De leerlingen oefenen veel met voorbeeldtoetsen. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 9

10 Berger Scholengemeenschap Puzzel Bergen (N-H) De school De Berger Scholengemeenschap is prachtig gelegen aan de rand van het Bergerbos. De school stimuleert leerlingen en docenten tot excelleren in denken en handelen. Creativiteit, kwaliteit, verantwoordelijkheid en veiligheid zijn belangrijke uitgangspunten van de school. Bij de begeleiding van leerlingen zijn de medewerkers zich er steeds van bewust dat zij bij een belangrijk deel van de ontwikkeling van kind naar volwassenen betrokken zijn. Het spreekt voor zich dat elke docent in de lessituatie aandacht schenkt aan de begeleiding van zijn leerlingen. Zo wil de school een belangrijke basis leggen voor de toekomst, niet alleen voor het vervolgonderwijs, maar ook voor het latere beroepsleven en de maatschappij. De BSG: stimuleert leerlingen en personeel om hun talenten maximaal te benutten; bevordert creativiteit en kunstbeleving; zorgt voor een grote onderwijskwaliteit, wat blijkt uit goede eindexamenresultaten; leert leerlingen het anders zijn van de ander als welkome aanvulling op zichzelf te zien. Het rekenonderwijs Docent economie: De kern is of je je kunt verplaatsen in de leerling, of je het juiste haakje weet te vinden waaraan je de leerstof kunt ophangen. Als econoom denk ik in groeifactoren en ga ik uit van 1. Bij een toename van 10% denk ik direct aan groeifactor 1,1. Dit bleek heel moeilijk uit te leggen aan leerlingen totdat ik besefte dat zo n soort opgave bij rekenen heel anders aangepakt wordt. 10 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

11 De leraar gaf tijdens de les een voorbeeld over zijn oma. Daaraan moest ik tijdens de toets denken, toen ik het even niet wist met procenten. Dat hielp. Ik sta goed voor wiskunde B, maar ik moet heel hard leren voor de rekentoets. Ik heb nog een extra rekenboek gekocht. Ik heb op aanraden van de leraar een boek geleend in de mediatheek. Aanpak Het is soms moeilijk om aan een opgave te beginnen. Soms zit ik eerst 10 minuten te staren. Bij de start wilde de Berger Scholengemeenschap voor haar leerlingpopulatie een klein groepje leerlingen hulp bieden bij het verbeteren van hun rekenvaardigheden. De groep die dit nodig bleek te hebben, was veel groter dan van tevoren gedacht. De school werkt eraan dat ze niet meer verrast wordt door de resultaten van de leerlingen. De docenten van allerlei vakken hebben met veel enthousiasme een didactische scholing gevolgd. Door de manier van toetsen neig ik me bij rekenen meer te focussen op de zwakkere rekenaars. In de voorexamenklassen staan er rekenlessen op het rooster en in de onderbouw is het streven om per dag 10 minuten te rekenen. Waar deze 10 minuten precies terechtkomen, is nog onderdeel van de puzzel. We puzzelen door tot ons rekenbeleid staat als een huis, waarbij rekenen is afgestemd op de rest van het curriculum. De rekentoets schurkt meer tegen economie aan dan tegen wiskunde. Rekenen en wiskunde zijn totaal verschillende takken van sport. Op grond van de cijfers bij wiskunde B (gem. 6,7) hebben we een NT-leerling geen ER- toets aangeboden. Het gaat om een leerling met rekenangst. Nu heeft ze een zware onvoldoende gehaald op de 3F-toets. Hier moeten we beter over nadenken! Het is voor ons een hele puzzel wat we moeten doen met leerlingen met een havo- advies en een D- of E-score aan het eind van de basisschool. Dit jaar stelden we bij de overdracht andere vragen, waardoor er meer specifieke informatie over rekenen in het overdrachtsdocument staat. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 11

12 CSG Winsum Samenwerken Winsum De school CSG Winsum is een kleine school met ongeveer 275 leerlingen. Het is een school waar men elkaar kent en waar een warme en veilige sfeer heerst. De school wil voor elke leerling op elk gebied gaan voor het hoogst haalbare. CSG is een open christelijke school die ernaar streeft zich te ontwikkelen tot een volwaardige UNESCO school. De kern van de missie van UNESCO is: Oorlogen beginnen in het hoofd van mensen, daar moet dus ook het verdedigen van vrede beginnen. CSG Winsum wil haar leerlingen vertrouwd maken met het UNESCO-gedachtengoed en zo haar steentje bijdragen aan vrede en verdraagzaamheid. Op school is er daarom aandacht voor intercultureel leren, wereldburgerschap, duurzaamheid, vrede en mensenrechten. Dat we een christelijke school zijn merk je vooral aan de manier waarop we met elkaar omgaan. Er is elke dag een dagopening waar je over na kunt denken. Met Kerst en Pasen zijn er vieringen en er worden lessen godsdienst en levensbeschouwing gegeven. Bij ons gaat het om respect en verantwoordelijkheid voor elkaar en de omgeving. Onze school is niet alleen een leeromgeving maar ook een leefomgeving. Samen zorgen we voor de beste voorbereiding op je verdere studie en je toekomst in onze veranderende maatschappij. Het rekenonderwijs CSG Winsum wil dat alle vakken serieus aandacht besteden aan rekenen en bijdragen aan de rekenvaardigheden van leerlingen. Er is binnen de school een gedeeld bewustzijn van het belang van betere rekenvaardigheden voor alle vakken. De school heeft de ambitie om alle leerlingen tenminste een zes te laten halen op de rekentoets en om zoveel mogelijk leerlingen al voor de 3F-toets te laten slagen. 12 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

13 We zijn nog lang niet klaar. Succes ervaren voelt zo lekker. De resultaten zijn beestachtig goed. Het is de moeite waard geweest. De absolute succesfactor was dat we het samen hebben gedaan. Als we ideeën hebben is er eigenlijk nooit weerstand. De directeur stimuleert ons iets te ondernemen. Ik weet niet hoe ik een 8 heb gehaald. Bij economie zit ik in het dummy-groepje. Onze klas wordt verdeeld in leerlingen die meer uitleg krijgen, leerlingen die af en toe uitleg krijgen en leerlingen die heel goed zijn (in onze klas noemen wij dat dummies, josties en nerdies). De leraar bepaalt wie in welk groepje zit aan de hand van de toetsen en het huiswerk. STIMULANS Voeding en stimulans van de directeur aan de rekencoördinator en van de rekencoördinator aan het team. De docenten hebben het echt samen gedaan. DONDERDAGMIDDAG Op deze middagen is er voor alle leerlingen extra bijles mogelijk bij een expert. De leerlingen van verschillende leerjaren zitten dan bij elkaar in de groep rond een bepaald thema. Activerende didactiek moet je gewoon uitproberen ook al haalt dat je uit je comfortzone. Succesvolle activiteiten Meten is moeilijk. Ik vergeet altijd dat rijtje en ook dat drietje en dat tweetje. Daarmee had ik meer moeten oefenen. Ik schrijf het rijtje altijd op aan het begin van de toets. EXTRA AANDACHT Er zijn momenteel ook rekenlessen in klas 2 en 3 gedurende een half jaar naast de wekelijkse reken-/taaluren. EXAMENBOEKJE De school heeft een examenboekje samengesteld met een samenvatting van de leerstof voor de rekentoets plus enkele proeftoetsen. We willen dat rekenen in alle vakken serieuze aandacht krijgt. Om dat te bereiken hebben we voorbeelden van rekenopgaven en examenopgaven op tafel gelegd in de docentenkamer. Dat heeft het gesprek over rekenen breed op gang gebracht. We willen nog meer doen met alle vakken: eenheden, schaal. We hebben het didactisch plan af met daarin de strategieën per onderwerp. Elke docent kan met deze strategieën uitleg geven. Ik had een 5, daarom ben ik heel goed gaan oefenen voor de herkansing. Ik heb het examenboekje van school opnieuw doorgewerkt, via internet geoefend en Cito-voorbeeldtoetsen gemaakt. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 13

14 Fioretti College Maatwerk Hillegom De school Groot in kleinschaligheid! Het Fioretti College gaat uit van kleinschaligheid en persoonlijke aandacht en heeft daarom gekozen voor een organisatie in acht kleinere onderwijshuizen. In elk huis krijgen zo n 120 leerlingen onderwijs van een vast team van ongeveer 10 docenten. Ook werkt het Fioretti College met gescheiden aanvangstijden en pauzes voor de onder- en bovenbouw. Daardoor is er aan het begin van de dag geen massale toestroom van fietsers en hebben de leerlingen in de pauzes veel meer ruimte. Fioretti of Bloempjes van Sint- Franciscus van Assisi is een bundel verhaaltjes over Franciscus en zijn eerste gezellen. Het werk dateert van het einde van de 14e eeuw en bestaat uit 53 korte hoofdstukken. Ook de legende van Franciscus als dierenvriend, die met de dieren kon praten, komt in de Fioretti duidelijk naar voren. Het rekenonderwijs Een docent: Leerlingen die moeite hebben met rekenen zijn blij met houvast. Zij veranderen niet graag van strategie. Een goede berekening met een heel lange staart laten we zo. 14 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

15 Als ik de uitleg niet snap, doet de leraar voor hoe ik het moet doen. Daarna kan ik de rest van de sommen wel, want die lijken erop. REKENLESSEN In ieder leerjaar staat een extra uur MEER STRUCTUUR De digitale methode helpt bij een gestructureerde aanpak. Leerlingen Rekenen op de computer vind ik beter. Ik kan niet zo lang luisteren, raak dan mijn concentratie kwijt. Op de computer kun je je eigen gang gaan. op het rooster. worden nauwlettend in de gaten De lessen worden gegeven door gehouden en krijgen een aanpak op Als ik een vraag wil stellen aan de leraar, is hij er meestal binnen een minuut. wiskundedocenten. maat. Leerlingen zonder wiskunde volgen extra rekenlessen en krijgen zo nodig bijles. We krijgen veel informatie van basisscholen, maar gebruiken niet alles. Leerlingen moeten niet luisteren naar wat ik zeg; ze moeten eerst nadenken! Aanpak De sommen in de rekentoets waar ik niet uitkwam, heb ik eerst overgeslagen. REKENEN TELT MEE De leerlingen zijn zich nu bewust De 2A-toets voor vmbo-b-leerlingen is een uitkomst! van het meetellen van rekenen in de Bij het maken van de rekentoets dacht ik: Ik kan beter langzaam lezen dan snel. zak/slaagbeslissing. Voor leerlingen die willen deelnemen aan de ER-toets zijn steunlessen verplicht. Er zijn weinig uitzonderingen; bijna alle leerlingen maken de reguliere toets. Leerlingen bij wie vroegtijdig dyscalculie is vastgesteld hebben met andere strategieën leren rekenen en onderscheiden zich daardoor niet van rekenzwakke leerlingen. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 15

16 De Heemgaard Oefenen, oefenen, oefenen! Apeldoorn De school De Heemgaard is een christelijke scholengemeenschap waar kinderen terecht kunnen voor het volledige programma van de mavo, de havo en het atheneum, eventueel aangevuld met het vak Latijn. Naast kwalitatief goed onderwijs heeft De Heemgaard volop mogelijkheden voor leerlingen om eigen keuzes te maken. Leerlingen kunnen naast het reguliere lesprogramma ook op andere terreinen uitblinken en met een brede basis uitstromen naar het mbo, het hbo of de universiteit.. De school heeft veel aandacht voor vorming en zingeving. Kernwoorden zijn: actief leren, aandacht en contact, helder en duidelijk! De school vindt het belangrijk om eigentijds onderwijs aan te bieden. Dat betekent dat het onderwijs voortdurend in ontwikkeling is. Mooie voorbeelden hiervan zijn het Entreprenasium bij de atheneumafdeling, de Business School voor havo en atheneum 4 en Mavo all-in. Het rekenonderwijs Te zien in het rekenlokaal Posters met rekeninformatie, daarnaast het Stappenplan Lezen. Aan het plafond hangt een driedimensionale open kubieke meter, met daarin een kubieke decimeter en daarin een knalrode kubieke centimeter. Te horen in de rekenles Als jullie dit goed doen, hoeven jullie na deze les niet meer te komen, dan zijn jullie helemaal klaar. Ik weet precies wat jullie kunnen, je hoeft dan geen toets meer te maken. Vorige keer ging het goed, je kunt het dus! Je antwoord is goed! Hoe heb je dat gedaan? Vertel eens hoe je tot dit antwoord gekomen bent! 16 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

17 Rekenen is gewoon heel logisch. Je moet juist makkelijk denken in plaats van ingewikkeld. Onze docent kan ons dat heel goed leren. Als je wiskunde hebt, ga je over rekenen moeilijker nadenken en dat moet dus juist niet. Verbinding De school wil ook de leraren van andere vakken expliciet bij rekenen betrekken. Rekenactiviteiten komen voor bij vakken zoals natuuren scheikunde, aardrijkskunde, biologie, maar ook bij recepten bij het vak Frans wordt gerekend. Vantwoordelijkheid De verantwoordelijkheid wordt bij de wiskundedocenten gelegd. Zij krijgen extra scholing in rekendidactiek. Digitaal rekenpakket De havo is met sprongen vooruitgegaan. Door veel oefenen bouw je zekerheid op en dat geeft vertrouwen. Onze dyscalculieleerlingen hebben allemaal de reguliere toets gemaakt en ze hebben hem allemaal gehaald. Onze rekenleraar is zó geduldig en legt zó goed uit! Ik snap het nu heel goed. Het is fijn om naar die les te gaan! Hij zegt ook dat we niet moeten denken dat het een makkie is. Serieus aan werken dus. Er wordt gestreefd naar gezamenlijke verantwoordelijkheid. Toetsing Aan het eind van leerjaar 1 hebben leerlingen niveau 1F. Ze krijgen hiervoor een certificaat. Leerlingen werken in eigen tempo en op eigen niveau. Leerlingen krijgen een rekencoach toegewezen. Dit zijn wiskundedocenten uit leerjaar 1. Ik zeg altijd: Je moet veel opschrijven. Zie je blaadje maar als je geheugen. Jouw rekengeheugen doet het niet zo goed, maar het blaadje wel! Leerlingen kunnen met vertrouwen doorgroeien naar 2F en 3F. De rekentoets vind ik niet leuk. Het zou eerlijker zijn als het gewoon net zo ging als bij taal. Maar ik vind rekenen wel belangrijk, dus doe ik er mijn best voor. In leerjaar 2 en 3 gaan geselecteerde leerlingen op basis van hun resultaten verplicht door met dit pakket; andere doen dit vrijwillig. Rekenzwakke leerlingen krijgen rekenles in een apart lesuur, met gedifferentieerd materiaal. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 17

18 Huygens College Vuur, als je het weet aan te steken Amsterdam De school Het Huygens College is een kleine vmbo school met een sector economie en een vmbo ict route. Zorg en welzijn wordt aangeboden in de theoretische leerweg. Ook lwoo leerlingen kunnen toegelaten worden op het Huygens College. De middelbare-schooltijd is meer dan een optelsom van kennis en vaardigheden. Het Huygens College leidt de leerlingen ook op tot zelfbewuste, kritische jonge mensen die in staat zijn hun weg in de maatschappij te vinden door de juiste keuzes te maken in hun verdere (beroeps)leven. Het rekenonderwijs Het Huygens College is van oorsprong een op economie gerichte school. De school werkt aan de vernieuwingen in het vmbo en zorgt ervoor dat leerlingen kunnen kiezen uit een breed, interessant en uitdagend onderwijsaanbod waarin ook aspecten van diverse sectoren aan bod komen. Een leerling: De docenten geven gewoon goed les. Elke paragraaf wordt eerst uitgelegd, dan gaan de leerlingen aan het werk die het snappen. Wie het nog niet snapt, gaat vooraan zitten voor extra hulp. De lerares loopt rond om hulp te bieden. 18 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

19 We moesten huiswerk maken, anders kregen we straf. Alle tafels tot 20 opschrijven en bij de tweede keer de tafels tot 40 en de volgende les inleveren. Daar leer je wel tafels van. Ik kwam er achter dat ik beter gewoon mijn huiswerk af kon hebben. Ik was altijd zwak in rekenen, maar heb nu wel in één keer de toets gehaald! Aanpak Rekenlessen zijn wel fijn. Het hoeft niet altijd serieus te zijn. De meester maakt grapjes en het is best gezellig. Het rekenonderwijs op het Huygens College was erg versnipperd over veel leraren, en er werd flink Ik krijg steeds meer plezier in rekenen. Als ik iets niet begrijp krijg ik extra uitleg. Toen ik breuken niet begreep, mocht ik na schooltijd komen voor extra uitleg. 1 op 1 gaat het beter. gemopperd. Nu heeft de school meer succes. Met een krachtig einddoel voor ogen kwamen er rekenlessen in alle leerjaren, gegeven door een kleine groep rekendocenten die een substantieel aantal rekenlessen geven. Het lesmateriaal is deels gebaseerd op rekenlessen uit de wiskunde-/rekenmethode en deels zelf ontwikkeld. De toetsen en verwerking ervan is eigen werk. Tijdens de rekenlessen is er klassikale uitleg met verlengde instructie en zelfstandig oefenen onder begeleiding. De school kiest ervoor om leerlingen veelvuldig successen te laten beleven via kleine 10-minutentoetsjes om de week en via snelle feedback. Van elke leerling is bekend hoe hij scoort op de diverse onderdelen van rekenen. Bij kleine rekenproblemen krijgt de leerling aangepast onderwijs in de les. Bij meer structurele problemen kan de docent RT inschakelen of individuele zorg regelen. De lat ligt hoog, we zitten leerlingen flink achter de broek en betrekken ouders erbij. Leerlingen nemen onze passie over en gaan succes beleven en rekenen leuk vinden. We weten van álle leerlingen hoe ze ervoor staan. Leerlingen van vmbobb zijn gemakkelijker in beweging te krijgen dan leerlingen van vmbo-tl. Als je als docent laat zien dat je voor ze knokt, geef je kids hoop. De beuk erin! Na 1 jaar stond onze vmbo-bb op percentiel 98. Kader was vorig jaar 64, maar die zal dit jaar ook ergens in de 90 uitkomen. TL was 4% en zal dit jaar ergens in het midden zitten. Volgend jaar gaan ze uiteraard basis en kader achterna. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 19

20 Kandinsky College Gedreven en geïnspireerd Nijmegen De school De vestiging Hatertseweg van het Kandinsky College in Nijmegen is een vmbo school met de leerwegen bbl, kbl, en sinds kort ook gl en tl. Een in alle opzichten kleurrijke school. De school onderscheidt zich door kleinschaligheid, veel persoonlijke aandacht en een brede ontwikkeling. In de bovenbouw kiezen leerlingen van de beroepsgerichte leerwegen voor Zorg&Welzijn of Economie; leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg volgen het programma Dienstverlening & Commercie. Voor leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg wordt samen met ROC Nijmegen een mboopleiding niveau 2 aangeboden. De school baseert haar manier van werken op vier pijlers: zelfstandigheid, zelfverantwoordelijkheid, keuzes maken en samenwerken. Daarnaast is er aandacht voor een goede balans tussen theoretisch en praktisch leren. De school is genoemd naar de van origine Russische schilder Vassily Kandinsky, die leefde van 1866 tot Hij wordt wel gezien als de grondlegger van de abstracte kunst. Kandinsky ging een geheel eigen en unieke weg. Dat laatste is een belangrijk uitgangspunt van de school: iedere leerling is uniek en legt een eigen (leer)weg af. Daarvoor wil de school zo veel mogelijk ruimte geven. Het rekenonderwijs We zien de opbouw van de les op het bord staan: Instructie (5 min.) Servicerondjes Rekengesprekken (verlengde instructie) Aftekenen / afsluiten (5 min.) 20 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

21 Ik heb een 7 gehaald voor de toets en ik vond het helemaal niet moeilijk. We hebben goed les gehad en ik kon altijd al goed rekenen. 3F oefenen?! Daar heb ik nog nooit over nagedacht. Dat ga ik nu doen, zou ik leuk vinden! Aanpak Voor alle leerlingen staat een apart rekenuur op de lessentabel. Door de invoering hiervan werd het belang van rekenen voor alle betrokkenen veel duidelijker. Een grote zorg voor de school is het gemiddeld zeer lage niveau waarmee de leerlingen vanuit de basisschool instromen. Het Kandinsky staat in de regio bekend als heel geschikt voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Er is bij een deel van de leerlingen sprake van zeer grote leerachterstanden bij rekenen en ook bij begrijpend lezen. die meer aankan. Enkele keren per jaar hebben de docenten overleg over deze indeling, die dan kan worden aangepast. De drie groepen hebben tegelijk rekenles, in aan elkaar grenzende ruimtes. Per groep hebben de docenten vastgesteld waarmee en hoe gewerkt wordt, waarbij ook didactische afspraken zijn gemaakt. Meer zelfstandige leerlingen vragen immers een andere didactiek dan leerlingen die erg veel begeleiding nodig hebben. Wij vinden rekenen belangrijk en dat stralen we uit naar het hele team. Met een directie die van harte ondersteunt, scholingsmogelijkheden en studiemiddagen heeft het vak het cachet gekregen dat het verdient, ten behoeve van onze leerlingen! We hebben een heel fijne rekenleraar. Hij legt heel goed uit en verzint allemaal leuke dingen die met het gewone leven te maken hebben. Soms lopen we naar de trap met het metrieke stelsel, dat is heel leuk. Op basis van toetsing aan het begin en/of het eind van het eerste, tweede en derde jaar bepalen de docenten wat een leerling nodig heeft. Op deze manier worden ze ingedeeld in drie groepen: een groep die veel hulp nodig heeft, een basisgroep en een groep De zeer gedreven rekencoördinator, die inmiddels ruim opgeleid is, heeft de leiding over het vak en bezit daarmee een uitstekend overzicht over de sectie, de leerstof, de toetsing en de (behoeften van) de leerlingen. Zijn enthousiasme en kennis van zaken werken aanstekelijk in de school. In onze vakgroep zitten geen mensen met een wiskunde-achtergrond. Dat zien wij als een voordeel. Niet dat een wiskundeleraar geen rekenen zou kunnen geven, maar hij kijkt toch vaak wat abstracter naar rekenen. Na gym is rekenen het allerleukste vak! Veel leerlingen hebben extra hulp nodig. Maar aan de bovenkant is het net zo belangrijk dat je ze blijft uitdagen, anders laten ze niet zien waartoe ze in staat zijn! Op Nijmeegs niveau zijn werkgroepen actief op de doorlopende leerlijn, zowel van po naar vo als van vo naar mbo/hbo. De rekencoördinator maakt van beide deel uit en ziet dat beide lijnen zich versterken. VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 21

22 Notre Dame des Anges Professioneel en betrokken Ubbergen De school Havo Notre Dame des Anges is de enige categorale havo van Nederland. De school is gevestigd in Ubbergen (bij Nijmegen). Het schoolgebouw staat op een bijzondere locatie, midden in de natuur. De school heeft 570 leerlingen, die vanuit de hele Nijmeegse omgeving komen. Ouders en leerlingen voelen zich aangetrokken door de persoonlijke aandacht en zorg die de school biedt. Kernbegrippen voor het onderwijs en de samenleving op de school zijn: individuele aandacht; onderlinge verbondenheid; veiligheid en betrokkenheid; kwaliteit; ambitie; goede balans tussen zelfstandigheid en begeleiding; permanent leren, ook voor docenten; bijzonder en kleinschalig. Het schoolgebouw staat op de grens van platteland en stad. De leerlingen komen vanuit de hele omgeving. Dit leidt in de leerlingenpopulatie tot een aangename mix van achtergronden. Het rekenonderwijs Notre Dame des Anges staat bekend als een school die leerlingen kansen wil bieden. Ongeveer 1/3 van de leerlingen stroomt in met een vmbo-t/havoadvies. Ook het aantal leerlingen met dyslexie is groot (25%). Dat maakt de opgave om alle leerlingen op niveau 3F te brengen extra groot. Tussen 2014 en 2015 is de school met sprongen vooruitgegaan. Het rekenbeleid en de professionalisering hebben overduidelijk hun vruchten afgeworpen. Van de leerlingen die nu (zomer 2015) overgaan naar havo-5 heeft 90% de toets al gehaald. Onderzoek De rekencoördinator is nagegaan hoe leerlingen kijken naar de rekenlessen op Notre Dame des Anges en hoe ze aankijken tegen de uitleg van de basisstrategieën op Notre Dame des Anges vergeleken met die op de basisschool. De uitkomsten van dit onderzoek verschaffen data die de school in staat stellen de juiste vervolgbeslissingen te nemen over de inhoud van de lessen, de didactiek en de begeleiding. Zo spitsen docenten hun lessen nog meer toe op de behoeften van de leerlingen. 22 _ STEUNPUNT TAAL & REKENEN VO

23 Er komen veel ouderwetse woorden voor in de rekentoets. Gelukkig leren wij op school wel hoe je moet omgaan met moeilijke woorden. Mag je bij deze toets eigenlijk een woordenboek gebruiken? De rekentoets vind ik niet leuk. Het zou eerlijker zijn als het gewoon net zo ging als bij taal. Maar ik vind rekenen wel belangrijk, dus doe ik er mijn best voor. In de bovenbouw voelt het nog als iets nieuws, maar in de onderbouw is rekenen inmiddels een gewoon vak. Zo wordt het ook ervaren door de leerlingen. Kinderen die het nu te moeilijk vinden, kregen op de basisschool vaak verlengde instructie. Dat moeten wij veel beter in de gaten hebben. Rekenen staat dichter bij de maatschappij dan wiskunde, dus ik vind het voor later heel belangrijk dat ik het goed kan. Aanpak REKENLESSEN Zelfstandig vak in leerjaar 1 tot en met 4. Naast elkaar geroosterd zodat leerlingen op basis van vergelijkbare behoeften in een groep AFSTEMMING Een van de docenten neemt deel aan het overleg tussen po en vo. Met twee basisscholen draait Notre Dame een project waarvan het doel is Wij vinden het belangrijk om beslissingen te nemen op basis van gegevens. Hoe ervaren leerlingen het rekenonderwijs? Hoe krijgen we (de prestaties en behoeften van) alle leerlingen individueel in beeld? Fijn dat we vier kansen hebben, dan ben je niet zo zenuwachtig. zitten. Detecteren van rekenzwakke leerlingen vindt in een vroeg stadium plaats. van elkaar te leren, om daarmee een betere afstemming van het rekenonderwijs op primair en voortgezet onderwijs te bewerkstelligen. Oefenen van oude 3F-toetsen doen we gelukkig vaak. Dat helpt heel goed! REKENBELEIDSPLAN Vanaf het begin stond de professionaliseringsvraag centraal: hoe ziet professionele rekendidactiek eruit? Met een docent rekenonderwijs van de hogeschool is een scholingsplan ontwikkeld. VERANTWOORDELIJK De rekendocenten zijn door de ontwikkelingen en door de stimulerende ondersteuning van de schoolleiding enthousiaste en gedreven professionals geworden, die in staat zijn de leerlingen ver te brengen. Zij voelen zich hiervoor sterk verantwoordelijk. Ik ben heel trots op hoe rekenen bij ons nu al stáát. We werken al jaren met een kleine vaste club, hebben grote slagen gemaakt en hebben nu ook prima resultaten! VOORBEELDIG REKENONDERWIJS _ 23

24 Colofon Voorbeeldig rekenonderwijs is een uitgave van Steunpunt taal & rekenen vo Horaplantsoen 20, 6717 LT Ede Postadres: Postbus 7001, 6710 CB Ede Telefoon: (0318) Projectleiding Jonneke Adolfsen (Jonneke Adolfsen Advies) en Hans Sandtke (B&T) Teksten en schoolbezoeken Jonneke Adolfsen en Ria Brandt-Bosman (CPS) Tekstbewerking Pieter Duits (B&T) Fotografie Joost Grol Grafische vormgeving en druk Coers & Roest ontwerpers bno drukkers