Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde A&W rapport 1361

Transcriptie

1 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde A&W rapport 1361 M.S.E. Greve H. Miedema

2 Foto Voorplaat Gruttoveld, foto: A&W M.S.E. Greve, M.S.E., H. Miedema 2011 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde, A&W rapport 1361 Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Feanwâlden Opdrachtgevers Provincie Flevoland Postbus AB Lelystad Telefoon Uitvoerder Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek BV Postbus ZR Feanwâlden Telefoon Fax Projectnummer Projectleider Status 1495FLW R. Strijkstra Eindrapport Autorisatie Paraaf Datum Goedgekeurd E. Wymenga 20 januari 2011 Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv Overname van gegevens uit dit rapport is toegestaan met bronvermelding.

3 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Inhoud 1 Inleiding 1 2 EHS-Doelbenadering 3 3 Horsterwold 9 4 Hulkesteinse bos 17 5 Ooievaarplas en Reigerplas 23 6 Gruttoveld, Gorzenveld en Winkelse Zand 29 7 Priembos 35 8 Vaartbos 39 9 Harderbroek Harderbos Knarbos EVZ Knardijk incl. EVZ Knardijk-Ooievaarplas EVZ Horsterwold- Harderbroek EVZ Hoge Vaart Stichtse Putten OostvaardersWold 91 Literatuur 100 Bijlage 1 Bijlage 2 Modellen voor ecologische verbindingszones Natura 2000-gebieden

4 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 1.1 Overzicht van EHS-gebieden en Ecologische Verbindingszones in de gemeente Zeewolde

5 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 1 1 Inleiding Aanleiding De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is in 1990 in het leven geroepen om de achteruitgang van de natuur in Nederland een halt toe te roepen (Natuurbeleidsplan 1990). De EHS is een netwerk van gebieden in Nederland waar de natuur voorrang heeft boven andere belangen. Het netwerk van natuurgebieden moet voorkomen dat dieren en planten geïsoleerd raken en daardoor uitsterven. Het Rijk en de provincies hebben afspraken gemaakt over de planologische en kwalitatieve bescherming van de EHS. Deze afspraken zijn in overleg met gemeenten en maatschappelijke organisaties gemaakt en zijn verwerkt in de Spelregels EHS (Ministerie van LNV et al. 2007). In de EHS geldt het nee, tenzij principe. Dit houdt in dat ingrepen waarbij de oppervlakte of de wezenlijke kenmerken en waarden van de EHS significant worden aangetast, niet zijn toegestaan, tenzij er geen alternatieven zijn en er sprake is van een groot openbaar belang. De Provincie Flevoland heeft de Spelregels EHS als uitwerking van het Omgevingsplan 2006 overgenomen in haar provinciaal beleid. In het document Spelregels EHS, EHSkaart en EHS-doelbenadering van de provincie is dit beleid uitgeschreven. Wezenlijke kenmerken en waarden De beslissing of een ingreep in de EHS kan doorgaan, hangt dus naast de instandhouding van het oppervlakte en de samenhang van de EHS af van de mate van aantasting van de wezenlijke kenmerken en waarden van het gebied. Om significante aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden te toetsen, dienen deze nauwkeurig te zijn vastgesteld, bij voorkeur aan de hand van goed uitgewerkte definities. Dit zorgt er voor dat er geen ecologische en functionele aspecten over het hoofd worden gezien en dat het voor een ieder duidelijk is waar bij toetsingen naar gekeken wordt. Een definitie voor wezenlijke kenmerken en waarden is te vinden in de Nota Ruimte (2004, p.114): de wezenlijke kenmerken en waarden zijn de actuele en potentiële waarden, gebaseerd op de natuurdoelen van het gebied. Het gaat daarbij om: de bij het gebied behorende natuurdoelen en kwaliteit, geomorfologische en aardkundige waarden en processen, de waterhuishouding, de kwaliteit van bodem, water en lucht, rust, stilte, donkerte en openheid, de landschapsstructuur en de belevingswaarde. Er volgt geen verdere uitleg van de gebruikte criteria noch wordt er een middel gegeven om de criteria te kwantificeren. De kenmerken en waarden hebben daardoor veelal een beschrijvend karakter en de objectiviteit in de vaststelling van significante aantasting wordt daardoor belemmerd. Daarnaast wordt geen onderscheid gemaakt tussen kenmerken en waarden, met als gevolg dat bij de inventarisatie van een gebied door verschillende instanties of personen, verschillende indelingen naar kenmerken en waarden worden gehanteerd. Om deze reden is in opdracht van Provincie Flevoland door Arcadis de EHS-Doelbenadering ontwikkeld (Arcadis 2008) en toegepast voor de gemeente Almere (Arcadis & Provincie Flevoland 2009). Doel van dit rapport Gebaseerd op de hiervoor genoemde doelbenadering beschrijft dit rapport de wezenlijke kenmerken en waarden van de Ecologische Hoofdstructuur in de gemeente Zeewolde (zie figuur 1.1). Het primaire doel van het rapport is om de wezenlijke kenmerken en waarden te beschrijven, zodat deze na vaststelling door Gedeputeerde Staten van Flevoland beschermd en voor de toekomst behouden kunnen worden. Het rapport kan echter ook gebruikt worden door initiatiefnemers die plannen willen ontwikkelen binnen de EHS, om inzicht te krijgen waaraan getoetst moet worden en bijvoorbeeld welke

6 2 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde waarden door initiatiefnemers kunnen worden vergroot. Aan de andere kant is het een leidraad voor het Bevoegd Gezag, die de toetsing moet controleren (besluit Gedeputeerde Staten d.d. 24 februari 2009). De wezenlijke kenmerken en waarden zoals in dit rapport zijn weergegeven, zijn vastgesteld door gedeputeerde Staten van Flevoland op 27 september Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft een samenvatting van de voor dit rapport meest relevante punten uit het rapport EHS- Doelbenadering, methode voor vaststelling wezenlijke kenmerken en waarden van de Ecologische Hoofdstructuur (Arcadis 2008). Dit hoofdstuk is toegevoegd zodat dit voorliggende rapport zelfstandig gelezen kan worden. In de daaropvolgende hoofdstukken worden per gebied de wezenlijke kenmerken en waarden behandeld. Hoofdstuk 15 (Stichtse Putten) is gebaseerd op de rapportage van de wezenlijke kenmerken en waarden EHS van de gemeente Almere (Arcadis & Provincie Flevoland 2009). In deze rapportage is een afwijkende methodiek gehanteerd. In hoofdstuk 15 is gebruik gemaakt van recent kaartmateriaal en recente oppervlaktegegevens, conform de overige hoofdstukken. In bijlage 1 wordt ingegaan op de in dit document gehanteerde modellen voor ecologische verbindingen.

7 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 3 2 EHS-Doelbenadering Inleiding In het rapport EHS-Doelbenadering, methode voor vaststelling wezenlijke kenmerken en waarden van de Ecologische Hoofdstructuur (Arcadis 2008) wordt uitgebreid de achtergrond, aanleiding en uitwerking van de EHS-Doelbenadering beschreven. Hieronder volgt een samenvatting van de voor het voorliggende rapport meest relevante punten. De EHS-Doelbenadering is een methode waarbij de wezenlijke kenmerken en waarden van EHSgebieden worden vastgesteld aan de hand van de doelstellingen die de basis vormen voor de Ecologische Hoofdstructuur. Deze doelstellingen zijn (Spelregels EHS): Het realiseren van een samenhangend netwerk van bestaande en nieuwe natuurgebieden; Het behoud, herstel en de ontwikkeling van ecosystemen, inclusief de bijbehorende soorten Het focussen op nationaal en/of internationaal belangrijke soorten; Het duurzaam behouden van ecosystemen: zorgdragen voor de randvoorwaarden voor behoud: de juiste bodem-, water- en beheerscondities. Ieder EHS-gebied heeft zijn eigen rol in het behalen van de doelstellingen die voor de hele EHS zijn gesteld. De wezenlijke kenmerken en waarden waaraan getoetst wordt, zouden dus die aspecten van het EHS-gebied moeten zijn, die bijdragen aan de doelstellingen voor de EHS. Hierna volgt een uitwerking van de aspecten die volgens de doelbenadering worden meegenomen in de vaststelling van de wezenlijke kenmerken en waarden van EHS-gebieden. Het is belangrijk om op te merken dat niet alle aspecten die hier besproken worden, op ieder gebied van toepassing of even relevant zijn. De hieronder gehanteerde indeling wordt ook toegepast in de hoofdstukken per EHS-gebied. Wettelijk- en beleidskader Het wettelijk kader bepaalt de wettelijke bescherming die het gebied geniet. Het gaat erom of het gebied een Natura 2000-gebied is (Natuurbeschermingswet 1998), een Beschermd Natuurmonument (Natuurbeschermingswet 1998) of geen van beide (EHS beleid). Regelmatig hanteren provincies naast het landelijk beleid, een provinciaal beleid om bijzondere (natuurlijke) waarden in de provincie te beschermen. Het gaat hier bijvoorbeeld om oude bosdelen, bijzondere geomorfologische processen zoals zandverstuiving of kwel, maar ook om bijvoorbeeld een stiltegebied of grondwaterbeschermingsgebied. Door middel van dergelijk beleid kent de provincie Flevoland specifiek bepaalde waarden toe aan het EHS-gebied, die daarom opgenomen dienen te worden in de wezenlijke kenmerken en waarden van het gebied. De Ecologische Hoofdstructuur in Flevoland bevat verder de in het Omgevingsplan Flevoland (2006) opgenomen ecologische verbindingszones, prioritair gebied, waardevol gebied en overige EHS. In het Omgevingsplan Flevoland staat hierover het volgende: Prioritaire gebieden: naast de gebieden die in het verleden al door het Rijk zijn aangewezen (als Natura 2000-gebied, Beschermd natuurmonument of Bosreservaat), gaat het om gebieden waar zeer bijzondere natuurwaarden zijn ontstaan die vanwege die bijzondere abiotische omstandigheden niet of nauwelijks elders in Flevoland realiseerbaar zijn (bijv. Kuinderplas, Bremerbergbos, Ellerslenk). Toepassing van de saldobenadering is in de prioritaire gebieden niet mogelijk, in tegenstelling tot de andere EHS-gebieden, waar de saldobenadering wel kan worden toegepast.

8 4 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Waardevolle gebieden: dit zijn gebieden met een hoge actuele of potentiële natuurwaarde. De gebieden zijn essentieel voor de gewenste samenhang en kwaliteit van de EHS. Binnen deze gebieden is de ruimte voor het toepassen van de saldobenadering beperkt, tenzij de natuurkwaliteit en/of kwantiteit en de gebruikswaarde van het gebied verbeteren. De prioritaire en de waardevolle gebieden vormen samen de kerngebieden van de EHS. Overige EHS: deze gebieden hebben vaak een hoge lokale waarde, deels door de ligging in of nabij de kernen, maar soms ook door bijzondere abiotische waarden of bijvoorbeeld als landschappelijk element. De omvang of de gebruiksdruk zijn echter zodanig dat het alleen met hoge beheersinspanningen mogelijk is om deze waarden ook duurzaam te blijven beheren. De gebieden lenen zich voor de saldobenadering, waarbij nadrukkelijker dan bij de waardevolle gebieden ook verplaatsing aan de orde kan zijn. Gebiedskenmerken Bepaalde kenmerken van een gebied zijn geen abiotische randvoorwaarden voor een natuurbeheertype, maar wel kenmerkend voor het gebied. Denk hierbij aan (infrastructurele) barrières, stilte, rust, toegankelijkheid, openstelling(tijden) en de randlengte. De effecten van deze kenmerken vinden veelal plaats op soortniveau, wat het lastig maakt om te beoordelen of deze kenmerken apart voor het gebied opgenomen moeten worden. Het is ook mogelijk dat een kenmerk geen effect heeft op de aanwezige of potentiële soorten, maar wel op de belevingswaarde van een gebied (bijvoorbeeld geluids- of lichtintensiteit). Abiotische kenmerken Door middel van de EHS wordt gestreefd naar een duurzame natuur, waarin condities worden gecreëerd of behouden die op lange termijn een gezond ecosysteem faciliteren. Hierbij moet onder meer gedacht worden aan de volgende abiotische eigenschappen: Bodem Textuur: natuurbeheertypen zijn vaak gebonden aan een bepaalde bodemtextuur. Nutriëntgehalte: het nutriëntgehalte van de bodem kan van grote invloed zijn op de vegetatie. Kalkrijkdom: het belang van de aanwezigheid van kalk is te vinden in de zuurbufferende eigenschap Water Type: een natuurbeheertype kan vereisen dat er stilstaand water (poelen, vennen, meertjes etc.) of stromend water (beken, riviertjes, etc.) aanwezig is. Waterherkomst: zowel voor de fysisch chemische samenstelling als voor de levensgemeenschappen in het water is het belangrijk om in kaart te brengen wat de herkomst van het water is. Denk aan regen, grondwater, kwel, etc. Kwaliteit: net als het nutriëntgehalte van de bodem is ook het nutriëntgehalte en de daarmee gerelateerde waterkwaliteit van invloed op de aanwezige flora en fauna. Voor een aantal gebieden geldt, dat gegevens over de waterkwaliteit niet voorhanden zijn. In dat geval vormt de aanwezigheid van gevoelige natuurwaarden een graadmeter voor de waterkwaliteit. Afmetingen (lengte, breedte, diepte): de afmetingen van het water zijn van belang voor de ecologische mogelijkheden en ontwikkelingen. Grondwaterstand: de actuele grondwaterstand is afgeleid uit de grondwatertrappen. In een grondwatertrap geven de gemiddelde hoogste (GHG) en de gemiddelde laagste (GLG) grondwaterstand het niveau en de fluctuatie van de grondwaterstand ten opzichte van het maaiveld. In onderstaande tabel is de relatie tussen de grondwatertrappen en de GHG en GLG weergegeven. Hierbij staan de genoemde waterstanden in centimeters ten opzichte van het maaiveld

9 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 5 Grondwatertrap Gemiddelde hoogste grondwaterstand (cm t.o.v. maaiveld) Gemiddeld laagste grondwaterstand (cm t.o.v. maaiveld) I -- <50 II < III < IV > V <40 >120 VI >120 VII >80 (>160) Actuele natuurwaarden per natuurbeheertype Volgens de Spelregels EHS en de Nota Ruimte moeten zowel de actuele als potentiële natuurwaarden beschermd worden. Daarbij is de focus van de EHS op ecosystemen, inclusief daarbij horende soorten. Het gaat hier dus om alle doelen die door Provincie en beheerder bepaald zijn voor het gebied. De actuele natuurwaarden worden uitgesplitst naar natuurbeheertypen. Deze zijn voor alle EHS-gebieden in Flevoland vastgelegd in het Natuurbeheerplan 2010 (Provincie Flevoland 2009) en zijn van belang voor de subsidies die in het kader van beheer worden verleend. Daarbij wordt kort toegelicht wat de huidige kwaliteiten van de beheertypen zijn: zowel de staat van het beheertype als belangrijke populaties van enkele kenmerkende (doel)soorten worden vermeld. Relatie Natura 2000 en EHS In de Spelregels EHS staat: Volgens het Natuurbeleidsplan (1990) is de EHS het samenhangend netwerk van in (inter)nationaal opzicht belangrijke, duurzaam te behouden ecosystemen. Uit deze definitie wordt duidelijk welk doel de EHS moet dienen, namelijk: het duurzaam behouden van ecosystemen die in nationaal of zelfs internationaal opzicht belangrijk zijn. Natura 2000-gebieden maken in de meeste gevallen deel uit van de EHS. De samenhang tussen het Natura 2000-netwerk en de rest van de EHS is dan ook een essentieel kenmerk van een gebied. Het betreffende EHS-gebied kan een bijdrage leveren aan de instandhoudingsdoelen van de (nabijgelegen) Natura 2000-gebieden, maar ook voor het halen van de landelijke instandhoudingsdoelen (bijv. Grote zilverreiger in de Oostvaardersplassen). Deze rol zal in de regel altijd voor aangewezen soorten uit het betreffende Natura 2000-gebied gelden. De soorten kunnen het gebied onder meer gebruiken als foerageergebied, ecologische corridor of winterverblijfplaats. Voor de EHS zelf kan het gebied functioneren als kerngebied, stepping stone, corridor of robuuste verbindingszone. In het geval van een robuuste verbindingszone (EVZ) is het van belang wat het ambitieniveau is (dit is beleidsmatig vastgelegd in zgn. modellen, zie voorgaande). Aan het ambitieniveau zijn vervolgens soorten gekoppeld voor wie de verbindingszone geschikt moet zijn. Belang en schaalniveau Eén van de doelstellingen van een EHS-gebied is het belang in (inter)nationaal opzicht. Een EHS-gebied kan echter ook van lokaal of regionaal belang zijn. Zo kunnen aanwezige of nagestreefde natuurwaarden in een gebied (zeer) zeldzaam zijn op lokale, regionale, nationale of internationale schaal, wat als kenmerkend voor het gebied aangemerkt kan worden.

10 6 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Potentiële natuurwaarden De potentiële natuurwaarden zijn de natuurwaarden die het gebied in potentie heeft, gelet op de ontwikkelingsmogelijkheden van het gebied en de natuurbeheertypen die voor het gebied zijn vastgesteld in de ambitiekaart van het Natuurbeheerplan Hierop aansluitend wordt vermeld welke beheerambities er liggen, die (indien van toepassing) zijn weergegeven in een figuur en eventueel welke (potentiële) soorten door dit beheer worden geholpen. Soorten De kwaliteit van een gebied of ecosysteem, is te meten aan de hand van de soorten die aanwezig zijn. Soorten stellen bepaalde eisen aan een gebied, waarbij de ene soort veeleisender is dan de andere. Door soorten op te nemen in de wezenlijke kenmerken en waarden van een gebied, wordt aangegeven welke kwaliteiten worden nagestreefd. Zo houdt een Waterspitsmuis van natuurvriendelijke oevers, helder water en een rijke onderwatervegetatie, een Boommarter van dikke bomen, rust en voldoende voedsel en een Roerdomp van onverstoorde, brede rietkragen met een variatie aan riettypen. De aanwezigheid van de soorten zegt daarbij iets over de natuurwaarde van een gebied. Voor de vaststelling van de soorten per gebied zijn de volgende vijf vragen nagegaan: 1. Welke soorten behoren tot de in het EHS-gebied aanwezige natuurdoeltypen volgens het Handboek Natuurdoeltypen (Bal et al. 2001)? En welke soorten hiervan zijn gezien bijvoorbeeld hun verspreiding binnen Nederland relevant? De vanaf 1 januari 2010 gehanteerde natuurbeheertypen uit het Subsidiestelsel voor Natuur en Landschapsbeheer zijn te herleiden tot één of enkele natuurdoeltypen, waardoor de relevante soorten zijn te achterhalen. Zo kan bijvoorbeeld beheertype N14.03 Haagbeuken- en essenbos worden gekoppeld aan natuurdoeltype 3.53 Zoom, mantel en droog struweel. Relevante soorten voor dit natuurdoeltype zijn onder andere Buizerd, Torenvalk, Zanglijster, Ruige dwergvleermuis, Sleedoornpage, Bosaardbei en Kamsalamander. 2. Is het gebied relevant voor soorten die middelzwaar of zwaar zijn beschermd volgens de Floraen faunawet (tabel II en III)? 3. Heeft het EHS-gebied voor een soort een belangrijke ondersteunende functie bij het behalen van de instandhoudingsdoelen van een nabijgelegen Natura 2000-gebied? 4. Behoort de soort tot de lijst van door de Provincie Flevoland aangewezen prioritaire soorten (De Vries et al. 2008)? 5. Is het gebied van (inter)nationaal belang voor een soort, of is de soort een speciaal beheerdoel van de beheerder? Conform de opdracht, zijn soorten van de Rode Lijst, indien die niet onder de andere criteria vallen, buiten beschouwing gelaten. Een soort hoeft niet per se vastgesteld te zijn in het gebied. Als de soort de potentie heeft om het gebied op den duur te bereiken en het doel is om aan de eisen van deze soort te voldoen, wordt de soort opgenomen in de wezenlijke waarden. Hiermee worden de kwaliteiten die de soort vereist, beschermd door ze vast te leggen in de wezenlijke kenmerken en waarden. In de beschrijvingen van de gebieden wordt het in dit rapport apart vermeld als het om potentiële soorten gaat (pot.).

11 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 7 Voor alle soorten geldt dat het EHS-gebied (potentieel) geschikt moet zijn voor een populatie van deze soort. Dit betekent dat zwervende exemplaren van soorten en toevallige waarnemingen niet leiden tot een aanwijzing als soort. Merk op, dat voor veel gebieden niet alle soorten bekend zijn; er is bij de vaststelling van de soorten gebruik gemaakt van beschikbare en gepubliceerde bronnen, aangevuld met informatie van de beheerders (die een conceptversie van dit rapport hebben gescreend). De gekozen methode heeft daarnaast beperkingen: omdat wordt uitgegaan van de vastgestelde beheertypen per gebied, worden hier aan één of meerdere natuurdoeltypen gekoppeld. Het kan echter voorkomen dat binnen een dergelijk gebied, meerdere landschapstypen aanwezig zijn die tevens aansluiten bij andere natuurdoeltypen of zelfs beheertypen. Hierdoor kan het voorkomen, dat soorten die landschapstechnisch wel in het gebied passen, volgens de bovenstaande criteria niet kwalificeren als soort. Een voorbeeld hiervan is de Dwergmuis die bijvoorbeeld wel past binnen beheertype N12.06 Ruigteveld, maar volgens de bijbehorende natuurdoeltypen niet bij beheertype N04.02 Zoete plas, waar de soort te vinden kan zijn in de oevervegetatie. Voorbehoud: In deze rapportage is gebruik gemaakt van de EHS-begrenzing zoals deze in 2010 is vastgesteld en de actuele en potentiële beheertypekaarten uit het Natuurbeheerplan 2011 van de Provincie Flevoland. In een zich ontwikkelende provincie zullen beide kaartbeelden door de jaren heen veranderen. De verwachting is dat deze verandering de wezenlijke kenmerken en waarden van een gebied niet wezenlijk veranderen. Om echter zeker te zijn van de meest recente en vigerende kaarten dient men te allen tijde te raadplegen.

12

13 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 9 3 Horsterwold Wettelijk- en beheerskader EHS: Prioritair gebied & Waardevol gebied (figuur 3.1) Milieutekort verdroging Stiltegebied Gebiedskenmerken Het Horsterwold ligt ten zuidwesten van Zeewolde en beslaat een oppervlakte van 3076 ha. Het betreft een groot bosgebied dat in beheer is bij Staatsbosbeheer, met in het midden een open gebied met waterpartijen en grasland (de Stille Kern ). Het bos is aangeplant vanaf 1972 en bestaat voornamelijk uit droog en vochtig productiebos. Behalve populier komen er ook andere loofbomen voor zoals Es, Esdoorn, Zomereik, Wilg en Beuk, maar ook naaldhout (Fijnspar). Het gebied grenst in het oosten aan de bebouwde kom van Zeewolde en in het zuidwesten aan het Nuldernauw. Buitendijks, langs het Nuldernauw, ligt een stuifzandachtig biotoop met veel struiken (Voorlanden). Tussen de Spiekweg en de Nulderdijk is tussen 2000 en 2010 een aantal waterpartijen gegraven (o.a. de Gelderse Slenk). Door kwel stroomt het water hier zelfs zwak. Het bos om de Stille Kern heeft een multifunctionele bestemming met veel recreatieve voorzieningen zoals fiets-, wandel- en ruiterpaden, campings, een golfbaan en langs het Nuldernauw een aantal restaurants en twee recreatiecomplexen (Erkemederstrand en RCN)). Het gebied wordt begrensd door twee wegen met veel verkeer (Gooise Weg/N305) en Nijkerkerweg /N301)) en door de bebouwde kom van Zeewolde. Door het gebied lopen meerdere wegen en verschillende brede vaarten, die deels dienst doen als ecologische verbindingszone (Groenewoudsetocht, Nijkerkertocht en Horstertocht). De Spiekweg loopt door het Horsterwold en vormt binnen het gebied een barrière voor grondgebonden soorten. De bebouwing van Zeewolde, de wegen en de recreatieve voorzieningen langs de oost- en zuidzijde van het gebied zijn goed verlicht, wat voor lichtinval zorgt in de randzone van het Horsterwold. In de Stille Kern is niet of nauwelijks lichtinval en/of geluid van buitenaf aanwezig. Abiotische kenmerken Het gebied ligt op een hoogte variërend van 2 m tot 4 m beneden NAP. De bodem bestaat grotendeels uit kalkrijke kleigronden. Alleen in de Voorlanden bestaat de bodem uit pleistoceen zand, aangebracht vanuit de Randmeren. Bij het graven van plassen vlak bij de randmeerdijk zijn zandlagen boven gekomen, waardoor randmeer- en Veluwekwel bovenkomt. Het gebied is vrij voedselrijk met soms vegetatiekundig goed ontwikkelde taluds. De Stille Kern heeft een zomerwaterpeil van ca 3 m beneden NAP. Het peil in de rest van het gebied is 5,2 m beneden NAP. In het kader van het Plan van Aanpak Verdroging zijn in de Stille Kern vernattingsmaatregelen gerealiseerd. Zo is de Groenewoudse Tocht deels afgedamd en zijn er enkele slenken in het gebied uitgegraven. Met name in de Stille Kern is de waterkwaliteit dusdanig goed dat hier bijzondere laagveenlibellen zich voortplanten, waaronder Glassnijder en Vroege glazenmaker.

14 10 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 3.1. Overzicht EHS-gebied Horsterwold.

15 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 11 Actuele waarden en beheer N00.01 Nog om te vormen naar natuur (5,4 ha) Het perceel met dit beheertype ligt tussen de Gooise weg (N305) en de Nijkerkertocht. N01.03 Rivier- en moeraslandschap (919,1 ha) De Stille Kern wordt begraasd door paarden en koeien en de waterstand wordt hoog gehouden. In het bos rondom het centrale deel zijn grote kapvlaktes gecreëerd, waardoor ruimte ontstaat voor ruig grasland met ruigtekruiden en bramen en opslag van rozen- mei- en sleedoornstruiken en bomen. De ondergroei is tamelijk ruig met veel Grote brandnetel en echte boskruiden zijn nog zeldzaam. Het natte deel van de Stille Kern is geschikt voor amfibieën, reptielen, libellen, Bevers en voor eenden en moerasvogels, zoals Roerdomp. Het gebied er omheen biedt plaats aan bijzondere planten (kranswieren en Krabbenscheer), vlinders en struweel- en bosvogels. N04.02 Zoete plas (20,7 ha) Door het gebied lopen verschillende brede tochten, waarvan de oevers natuurvriendelijk zijn (of worden) ingericht. Daarnaast zijn er enkele poelen/plasjes aangelegd in het gebied ten noorden van de Nulderhoek. De waterpartijen bieden geschikt leefgebied voor Meervleermuis, Bever en Vroege glazenmaker. N05.01 Moeras (16,9 ha) In de zuidhoek van het Horsterwold ligt een moerasgebied het Nulderbroek. Dit is een oude zandwinput dat is begroeid met riet. Dit deelgebied vormt een geschikte biotoop voor moerasvogels als Baardmannetje en interessante moerasvegetatie met soorten als Moeraswolfsklauw. N11.01 Droog schraalgrasland (33,6 ha) In de Voorlanden van het Nuldernauw zijn enkele schrale graslanden aanwezig die deels zijn begroeid met struiken. Dit vormt een biotoop die in Flevoland weinig voorkomt. De Voorlanden hebben door hun milieuvariatie van nat naar droog en van kalkarm naar kalkrijk, een grote diversiteit aan plantengemeenschappen, met een aantal bijzondere plantensoorten. Deze zijn bijvoorbeeld Ronde zonnedauw, Rietorchis en Jeneverbes. Daarnaast komt in dit deelgebied een aantal bijzondere paddenstoelen voor, waaronder Witte sterspoorknotszwam. In de rietkraag langs het water broeden veel moerasvogels waaronder de Grote karekiet, Roerdomp en Baardmannetje. Ook zijn waarnemingen bekend van Ringslang en Rugstreeppad. N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland (19,7 ha) Langs de Groenewoudse Tocht en langs de Gooise Weg (N305) liggen enkele percelen grasland, die extensief worden beheerd. De natuurwaarden van deze percelen zijn (nog) beperkt. N14.01 Rivier- en beekbegeleidend bos (13,1 ha) Dit beheertype betreft de poel en het omliggende bos ten noorden van de Nulderhoek (Gelderse Slenk). De natuurwaarden van dit bos zijn (nog) beperkt. N15.02 Dennen-, eiken-, en beukenbos (11,2 ha) In de Nulderhoek (Voorlanden) ligt een klein perceel dennenbos.

16 12 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 3.2 Natuurbeheertypen Horsterwold (bron: Provincie Flevoland).

17 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 13 N16.01 Droog bos met productie (69,2 ha) In een strook achter de Nulderdijk ligt op een zandige ondergrond droog productiebos. Deze bestaat uit Zomereik en Beuk, gemengd met naaldhout (Fijnspar) en andere loofhoutsoorten. Dit deelgebied biedt plaats aan de Eekhoorn en aan veel soorten bosvogels en paddenstoelen. N16.02 Vochtig bos met productie (1962,7 ha) Het groot deel van het Horsterwold rondom de Stille Kern bestaat uit vochtig productiebos met recreatief medegebruik. Het bos bestaat vooral uit Populier, met verder Es, Esdoorn, Wilg en soms wat naaldhout, waaronder Fijnspar. In dit type bos komen veel bosvogels, paddenstoelen en mossen voor, maar ook de Boommarter. Relaties Natura 2000-gebieden Het Horsterwold grenst aan het Nuldernauw (onderdeel Natura 2000-gebied Veluwerandmeren). Het buitendijkse deel van het gebied, de Voorlanden, heeft een directe ecologische relatie met het Natura 2000-gebied, door de grote gelijkenis in biotoop. De aangewezen broedvogel Grote karekiet broedt tevens in het Horsterwold. De Meervleermuis maakt gebruik van de tochten door het Horsterwold, als onderdeel van een vliegroute van en naar het Nuldernauw. Het Horsterwold levert hierdoor een beperkte bijdrage aan de instandhoudingsdoelstelling voor de Veluwerandmeren. De plassen vlakbij de randmeerdijk zijn aangelegd als foerageergebied voor onder andere Roerdomp. Andere Natura 2000-gebieden, zoals de Oostvaardersplassen, de Lepelaarplassen, Arkemheen en de Veluwe, liggen op te grote afstand om een ecologische relatie te onderhouden. Hier zou verandering in komen als de robuuste verbindingszone OostvaardersWold wordt ingericht, waardoor een directe verbinding tussen Horsterwold en Oostvaardersplassen ontstaat. Ecologische Hoofdstructuur Het Horsterwold is een belangrijke stapsteen in een reeks natuurgebieden die grenzen aan de Veluwerandmeren. Ten noordoosten van het gebied ligt het Harderbroek. Tussen beide natuurgebieden is een ecologische verbindingszone (EVZ Horsterwold-Harderbroek) gepland, die nog grotendeels gerealiseerd moet worden. Aan de zuidwestzijde grenst het gebied aan het Hulkesteinse bos, waarbij de N301 een barrière vormt. Aan de noordwestzijde is het gebied via het Vaartbos verbonden met de verbindingszone langs de Hoge Vaart. Het is de bedoeling dat het OostvaardersWold, dat het Horsterwold verbindt met de Oostvaardersplassen, wordt doorgetrokken over het Nuldernauw naar de Veluwe. Hierdoor zouden grote grazers zoals het Edelhert zich vanuit de Oostvaardersplassen, via het Horsterwold, kunnen verplaatsen naar de Veluwe. Daarnaast is de robuuste verbinding bedoeld voor soorten als Bruine kiekendief, Kwak, Ringslang, Otter en Bever. Belang en schaalniveau Het Horsterwold is het grootste kleiloofbos van Flevoland en zelfs van West Europa en is daarom van groot belang voor flora en fauna die van dit soort bos afhankelijk is. Het Horsterwold staat bekend om zijn vele soorten paddenstoelen, waaronder veel bijzondere. Meer dan 1100 soorten komen er in het gebied voor (med. Staatsbosbeheer). Door de strategische ligging tussen andere EHS-gebieden langs de oostrand van Flevoland en tussen de Natura 2000-gebieden Veluwerandmeren en Oostvaardersplassen is het gebied van groot belang als grote stapsteen in de natuur van Flevoland en ook richting Gelderland.

18 14 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 3.3 Potentiële beheertypen Horsterwold (inclusief Voorlanden).

19 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 15 Potentiële waarden In de Stille Kern worden waterpartijen, beken en natte graslanden gerealiseerd ter versterking van de Natte As als een keten van natte natuurgebieden door heel Nederland. Het gebied ten noorden van de Flediteweg wordt op termijn beheerd volgens het beheertype Rivier- en moeraslandschap (N01.03). Hetzelfde geldt voor een deel van het gebied tussen de Groenewoldsetocht en Spiekweg (zie figuur 3.3). Hierdoor wordt het totaaloppervlak van dit beheertype uitgebreid. Ter hoogte van de camping De Parel wordt het droge schraalgrasland (N11.01) omgevormd tot Vochtig bos met productie (N16.02). Op de overgangen van open gebied naar bos kunnen zich struweel-, mantel- en zoomvegetaties ontwikkelen. Als de natte verbinding vanuit OostvaardersWold wordt doorgetrokken naar het Horsterwold, dan biedt dit kansen voor soorten als Ringslang, Bever en Roerdomp om zich te vestigen of uit te breiden in het gebied. Daarnaast wordt in 2011 vanuit de Stille Kern een aantal grote en kleine plassen en open gebied gecreerd, om het leefgebied en de verbindingsfunctie voor de doelsoorten van de robuuste verbinding Oostvaardersplassen Veluwe te versterken. Zie figuur 3.3 voor de potentiële beheertypen van het Horsterwold. Soorten Broedvogels Paapje, Grauwe klauwier, Grote karekiet, Dodaars, Roerdomp, IJsvogel, Oeverzwaluw, Raaf, Wespendief, Kwartelkoning, Veldleeuwerik, Gele kwikstaart, Boomklever, Blauwborst, Kneu, Spotvogel, Bontbekplevier, Porseleinhoen (pot). Zoogdieren Bever, Boommarter, Dwergmuis, Eekhoorn, Meervleermuis, Gewone grootoorvleermuis, Rosse vleermuis, Laatvlieger, Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Das (pot.), Edelhert (pot.), Waterspitsmuis (pot.), Bunzing, Wezel Hermelijn Amfibieën Rugstreeppad (pot.) Reptielen Ringslang (pot.) Vlinders Sleedoornpage (pot.) Libellen Vroege glazenmaker, Glassnijder Planten Moeraswespenorchis, Rietorchis, Brede orchis, Geelhartje, Ronde zonnedauw, Jeneverbes, Rode ogentroost Mossen Tong-haarmuts

20 16 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde

21 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 17 4 Hulkesteinse bos Wettelijk- en beleidskader EHS: Waardevol gebied (figuur 4.1) Milieutekort verdroging Milieubeschermingsgebied bodem Gebiedskenmerken Het Hulkesteinse bos ligt in de meest zuidelijke hoek van de provincie Flevoland en beslaat een oppervlak van ruim 800 ha. Dit bosgebied is in beheer bij Staatsbosbeheer, maar zal worden overgedragen aan Het Flevo-landschap. Het bos is aangeplant in de periode 1975 tot 1987 en bestaat vooral uit Populieren en verder Es, Esdoorn, eik en Beuk. In het gebied ligt een groot recreatiepark (de Eemhof) en twee campings. Verder is het gebied ingericht voor routegebonden (wandel) recreatie. Bij het Laakse strand ligt een grote parkeerplaats. De Slingerweg vormt een barrière in het oostelijke deel van het gebied. Vanuit het strand, het recreatiepark, de campings en de wegen straalt licht en geluid uit over het gebied. Het gebied is een milieubeschermingsgebied voor bodem en in het kader van het plan van aanpak verdroging zijn er vernattingsmaatregelen gerealiseerd. Abiotische kenmerken De bodem van het Hulkesteinse bos bestaat grotendeels uit zavel op pleistoceen zand; plaatselijk komen veenlagen voor. De bodem van het oostelijke deel bestaat vooral uit klei. Het gebied ligt op een hoogte van ruim 4 m beneden NAP in het noorden tot 2 m beneden NAP in het zuiden bij het Nijkerkernauw. Het binnendijkse gebied heeft een relatief hoge grondwaterstand, die niet of nauwelijks wordt veroorzaakt door kwel vanuit de randmeren. In het buitendijkse deel komt matige tot sterke kwel voor. Omdat veel sloten in het bosgebied zijn afgedamd, is het bos nat en staan er regelmatig delen onder water. De waterkwaliteit is zodanig, dat bijzondere libellensoorten als Vroege glazenmaker en Glassnijder zich hier kunnen handhaven. Actuele waarden en beheer N12.02 Kruiden- en faunarijk grasland (4,7 ha) Verspreid in het gebied liggen enkele percelen extensief beheerd grasland, dat licht wordt begraasd met koeien. N14.03 Haagbeuken- en essenbos (342,1 ha) Het zuidelijke deel van het bosgebied heeft als natuurbeheertype Haagbeuken- en essenbos, en bestaat vooral uit populieren, met daarnaast essen, esdoorns, eiken en beuken. Omdat de bodemopbouw gevarieerd is, wisselen vochtige en wat drogere bosgebieden elkaar af op korte afstand. Een deel van het bosgebied wordt begraasd door runderen. In het bos zijn recentelijk delen gekapt ten bate van de spontane ontwikkeling. Van belang voor vogels van bos en struweel, zoals Nachtegaal en Matkop. Ook zijn hier een aantal vleermuizen waargenomen, waaronder Rosse vleermuis.

22 18 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 4.1. Overzicht EHS-gebied Hulkesteinse bos.

23 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 19 N16.02 Vochtig bos met productie (430,9 ha) Het noordelijke en oostelijke deel van het Hulkesteinse bos valt momenteel onder dit natuurbeheertype. Het gebied bestaat uit haagbeuken- en essenbos, met vooral populieren en daarnaast essen, Esdoorns, eiken, beuken en naaldhout. Omdat de bodemopbouw gevarieerd is, wisselen vochtige en wat drogere bosgebieden elkaar op korte afstand af. Een deel van het gebied wordt begraasd door runderen. In het bos zijn delen gekapt ten bate van de spontane ontwikkeling. Dit gebied is van belang voor soorten als Havik, Buizerd en Boomklever. Ook voor paddenstoelen is dit gebied van belang, waaronder soorten als Zadelkluifzwam en Aangebrande kluifzwam. Relaties Natura 2000-gebieden Het Hulkesteinse bos grenst over een lengte van ruim 6 km aan het Nijkerkernauw, onderdeel van de Veluwerandmeren. Alleen de Meervleermuis wordt als aangewezen soort voor de Veluwerandmeren ook regelmatig boven de vaarten van het Hulkesteinse bos waargenomen. Ecologische Hoofdstructuur Het Hulkesteinse bos vormt samen met het aangrenzende Horsterwold een essentieel onderdeel van de EHS in Flevoland. Het gebied vormt een belangrijke stapsteen in de keten van natuurgebieden langs de oostrand van Flevoland. De N301 vormt een barrière in de verbinding met het Horsterwold. Richting Almere wordt door de gemeente Zeewolde gewerkt aan een ecologische verbinding via de Rassenbeektocht met de Hoge Vaart. Hierdoor worden ook de EHS-gebieden Gruttoveld en Gorzenveld aan de EHS gekoppeld. Belang en schaalniveau Samen met het Horsterwold en het Vaartbos vormt het Hulkesteinse bos een zeer groot aaneengesloten bosgebied, dat van essentieel belang is voor de provincie Flevoland, vooral wat betreft bosvogels, maar ook voor andere dieren en planten die van bos afhankelijk zijn. Door de strategische ligging in een keten van natuurgebieden langs de oostrand van Flevoland, vormt het gebied een belangrijke stapsteen in de ecologische verbinding. Potentiële waarden Het vochtige bos met productie (N16.02) wordt omgevormd naar Haagebeuken- en Iepenbos (N14.03). Op de overgangen van open gebied (kapvlaktes) naar bos kunnen zich struweel-, mantel- en zoomvegetaties ontwikkelen. Het veen-gedeelte van het bos kan zich tot een varenrijk bos ontwikkelen. Tussen de Wielseweg, de Slingerweg (N704) en de dijk wordt een plas gegraven (N04.02). Zie figuur 4.3 voor de potentiële beheertypen van het Hulkesteinse Bos.

24 20 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 4.2. Natuurbeheertypen Hulkesteinse bos (bron: Provincie Flevoland).

25 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 21 Soorten Broedvogels Havik, Buizerd, IJsvogel, Spotvogel, Boomklever, Wespendief Zoogdieren Bever (pot.), Boommarter, Meervleermuis,Gewone grootoorvleermuis, Laatvlieger, Rosse vleermuis, Ruige dwergvleermuis, Watervleermuis, Waterspitsmuis (pot.), Bunzing, Wezel, Hermelijn Reptielen Ringslang (pot.) Vlinders Sleedoornpage (pot.) Libellen Vroege glazenmaker Planten Moeraswespenorchis

26 22 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 4.3 Potentiële beheertypen Hulkesteinsebos.

27 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 23 5 Ooievaarplas en Reigerplas Wettelijk- en beheerskader EHS: Waardevol gebied (figuur 5.1) Gebiedskenmerken De Ooievaarplas en de Reigerplas zijn twee natuurgebieden gelegen langs de A6 tussen Almere en Lelystad en beslaan een oppervlakte van 71, respectievelijk 59 ha. Beide gebieden bestaan uit een grote plas, waar zand is gewonnen voor de aanleg van de A6 en zijn in beheer bij Het Flevo-landschap. De gebieden zijn rond 1983 ontstaan. Na beëindiging van de zandwinning zijn de terreinen grotendeels op natuurlijke wijze begroeid geraakt met een ruige vegetatie van vooral vlier, kleefkruid, distels en brandnetels. De scheiding tussen de twee gebieden wordt gevormd door de brede Lepelaartocht. Vooral de Reigerplas is vele meters diep. Daaromheen ligt een verlandingsvegetatie met riet, ruigte en struweel en jonge aanplant langs de randen van het gebied. De Ooievaarplas is een gevarieerd gebied, bestaande uit water, bos en struweel. In de centrale plas liggen enkele schiereilanden. Aan de oostzijde van de centrale plas is een aarden wal opgeworpen met daarbij een kunstmatige oeverzwaluwenwand. De oevers van de plas zijn steil, met slechts hier en daar een rietlandje. De plas zelf is vrijwel vegetatieloos. In het oostelijke deel van het gebied zijn enkele open plekken te vinden met een rietstrook. Langs de Ibisweg zijn soortenrijke struwelen aangeplant. De Reigerplas biedt recreatievoorzieningen in de vorm van een strandje, enkele aanlegsteigers, wandelen fietspaden en een parkeerplaats. Vooral in de zomermaanden wordt het gebied veel bezocht door recreanten om te zwemmen, varen of vissen. De Ooievaarplas is gedeeltelijk toegankelijk. Er loopt een wandelpad het gebied in en in 2005 is er een fietspad aangelegd vanaf de Lepelaartocht naar een wegrestaurant langs de A6. In 2009 is dit fietspad doorgetrokken naar de Ooievaarsweg. De snelweg zorgt voor veel geluid- en lichtinval in beide gebieden. Daarnaast zorgt een wegrestaurant met parkeerplaats aan de rand van de Ooievaarplas voor extra geluid en licht in dat gebied. De Reigerplas wordt gebruikt onder andere gebruikt om te waterskiën, jetskiën en te varen met waterscooters. Deze vormen van gebruik zijn verboden en veroorzaken golfslag en geluidsinval in het omliggende gebied. Abiotische kenmerken De bodem van het gebied bestaat uit kalkrijke kleigronden en humeuze zavel met een pleistocene zandondergrond. Het oostelijk deel, een restant van een zanddepot, heeft een zandige bodem. Op het zandige substraat is een gradiënt ontstaan van vochtig-natte klei naar droog, enigszins kalkrijk pleistoceen zand. Het gebied ligt op een diepte variërend van 4 m beneden NAP tot 2 m beneden NAP bij het oostelijke zanddepot. De Reigerplas heeft een open verbinding met de Lepelaartocht, de Ooievaarplas niet. Langs de Lepelaartocht zijn natuurvriendelijke oevers met poelen aangelegd. De plassen zijn 2,4 (Ooievaarplas) tot 10 (Reigerplas) meter diep en vrijwel vegetatieloos. De oevers zijn steil met slechts hier en daar een rietlandje. In de watergangen treedt kwelwater uit dat afkomstig is van het Veluwe-massief. De waterkwaliteit van de Ooievaarplas is zodanig dat bijzondere onderwatervegetatie en libellensoorten ontbreken. De Reigerplas is door de Provincie aangewezen als zwemplas. De waterkwaliteit wordt daarom regelmatig gecontroleerd. Over het algemeen is de kwaliteit van het zwemwater in de Reigerplas goed; alleen in 2001 is een keer Blauwalg in het water aangetroffen.

28 24 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 5.1. Overzicht EHS-gebied Ooievaarplas en Reigerplas.

29 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 25 Actuele waarden en beheer N04.02 Zoete plas (39,7 ha) Dit betreft de Reigersplas en de Ooievaarplas. Tussen beide gebieden in ligt de Lepelaartocht. Beide plassen zijn van belang als rustgebied voor watervogels (o.a. Grote zaagbek, Aalscholver, Nonnetje, Grauwe gans en Kuifeend), vooral in najaar en winter. In het gebied bevindt zich sinds 1995 een grote Oeverzwaluwenkolonie en er zijn beschermde vissen waargenomen, namelijk de Kleine modderkruiper en de Rivierdonderpad. Ook voor vleermuizen vormen de plassen een foerageergebied, o.a. voor de Meervleermuis. N05.01 Moeras (7,5 ha) De noordelijke rand van de Ooievaarplas is ingericht als moerasgebied met poelen en rietvelden, mede als buffer tegen recreatiedruk vanuit het wegrestaurant met parkeerplaats langs de A6. Het moeras is van belang voor libellen, waaronder Glassnijder en Vroege glazenmaker. Ook Ringslang is hier waargenomen. N12.06 Ruigteveld (49,9 ha) Na beëindiging van de zandwinning is het terrein rondom de plassen grotendeels op natuurlijke wijze begroeid geraakt met een ruige vegetatie van vooral riet en brandnetels. Deze vegetatie wordt langzamerhand verdrongen door wilgen- en vlierstruweel. De paden en ligweiden in het gebied worden regelmatig geklepeld om het gebied toegankelijk te houden voor recreanten. Beide gebieden zijn van belang voor struweelvogels, waaronder Blauwborst en Spotvogel. N14.03 Haagbeuken- en essenbos (29,5 ha) Langs de west- en zuidrand van de Reigerplas zijn enkele gedeelten beplant met bomen of bosplantsoen, o.a. Es, wilg en populier. Het oostelijke deel van de Ooievaarplas is spontaan begroeid geraakt met wilgen. Hier komen bijzondere planten voor, waaronder Rietorchis. Relaties Natura 2000-gebieden Uitwisseling van aquatische waarden tussen het EHS-gebied en Natura 2000-gebied Oostvaardersplassen is mogelijk via de Lepelaartocht. Twee soorten broedvogels waarvoor de Oostvaardersplassen zijn aangewezen, komen ook voor in de Reigerplas, Blauwborst en Rietzanger. De Ooievaarplas is daarnaast van belang als rust- en foerageergebied voor Aalscholver, Wilde zwaan, Grote en Kleine zilverreiger. Het gaat hierbij om een beperkte bijdrage in de instandhoudingsdoelstelling voor deze soorten. Ecologische Hoofdstructuur Het gebied vormt een belangrijke natte stapsteen in de ecologische verbindingszone tussen Oostvaardersplassen en de Veluwerandmeren langs de Knardijk. Een groot knelpunt vormt nog wel het ontbreken van een verbinding tussen de Ooievaarplas en de Knardijk. Langs de A6 is een strook begrensd als nieuwe natuur, deze is echter nog niet als zodanig ingericht. Het natuurlijke struweel dat zich in het gebied heeft ontwikkeld, vormt een bijdrage aan de struweelcomponent van de EHS. Vooral voor broedvogels die afhankelijk zijn van struweel, zoals Zomertortel en Nachtegaal vervult het gebied een belangrijke functie. Daarnaast zijn vooral de grote zandwinplassen van belang voor watervogels. De strategische ligging, tussen de Randmeren in het zuidoosten en Oostvaardersplassen en Markermeer in het noordwesten, maakt dat het gebied een belangrijke rust- en foerageerplaats is voor veel watervogels.

30 26 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde Figuur 5.2 Natuurbeheertypen Ooievaarplas en Reigerplas (bron: Provincie Flevoland).

31 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 27 Belang en schaalniveau De natuurbeheertypen Ruigteveld, Moeras en Haagbeuken-Essenbos zijn in de omgeving van het gebied op grote schaal aanwezig in de Oostvaardersplassen, Praamweg, Kotterbos en Hollandse Hout. Dit geldt niet voor de twee diepe zandwinplassen in het gebied. In Flevoland zijn maar weinig van dit soort grote, diepe plassen aanwezig. De Reigerplas en de Ooievaarplas zijn daarom van groot belang voor rustende watervogels, vooral voor duikeenden, die van dieper water houden. Daarnaast vervult het gebied een rol als belangrijke natte stapsteen in de ecologische verbinding tussen de Oostvaardersplassen en de Veluwerandmeren via de Knardijk. Potentiële waarden Voor het bosgedeelte van het gebied is op termijn een ontwikkeling naar een Essen-Iepenbos mogelijk. Daarnaast zullen de natuurwaarden toenemen met het ouder worden van het bos. De opslag van wilgen langs de Ooievaarplas kan op termijn gebruikt gaan worden door moerasvogels zoals Aalscholver, Blauwe reiger en wellicht Grote en Kleine zilverreiger om te gaan broeden. De beperkte toegankelijkheid van het gebied vergroot de kans hierop. De nabijheid van de Reigerplas die wel volledig toegankelijk is, biedt recreanten een goed alternatief. Boommarter, Bever en Ringslang kunnen zich permanent in het gebied vestigen en via de Lepelaartocht kan uitwisseling plaatsvinden met andere populaties. De potentiële beheertypen zijn gelijk aan de huidige beheertypen. Soorten Broedvogels Havik, Buizerd, Bruine kiekendief (pot.), IJsvogel, Oeverzwaluw, Blauwborst, Spotvogel Niet-broedvogels Grote zilverreiger, Kleine zilverreiger, Kuifeend, Grote zaagbek, Nonnetje, Grauwe gans, Aalscholver Zoogdieren Boommarter, Das (pot.), Bever, Meervleermuis, Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Laatvlieger Reptielen Ringslang Libellen Glassnijder, Vroege glazenmaker Vissen Kleine modderkruiper, Rivierdonderpad, Europese meerval (pot.) Planten Rietorchis

32 28 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde

33 A&W rapport 1361 Wezenlijke kenmerken en waarden EHS Gemeente Zeewolde 29 6 Gruttoveld, Gorzenveld en Winkelse Zand Wettelijk- en beleidskader EHS: Overige EHS (figuur 6.1) Gebiedskenmerken Het Gruttoveld (50,0 ha), het Gorzenveld (30,0 ha) en het Winkelse Zand (10,1 ha) zijn drie kleine natuurgebieden in het zuiden van Flevoland, die in beheer zijn bij Het Flevo-landschap. Het Gruttoveld en het Gorzenveld liggen beide aan de Rassenbeektocht, die als gemeentelijke ecologische verbindingszone is ingericht. Het Winkelse Zand ligt iets oostelijker, geïsoleerd midden in intensief agrarisch gebied. Het Gruttoveld is een vochtig graslandcomplex, met langs de Rassenbeektocht een strook bosaanplant, vlierstruwelen, ruigte en enkele poelen. Het gebied wordt door ganzen, watervogels en steltlopers gebruikt als rust- en foerageergebied en dient daarnaast als broedgebied voor weidevogels. Een deel van het gebied staat s winters onder water. Er loopt geen weg door of langs het gebied, waardoor er weinig verstoring optreedt door lichtinval, geluidsdruk of betreding. Het Gorzenveld is een klein moerasgebied met overjarig riet, met rondom een strook grasland en langs de Rassenbeektocht enkele uitgegraven poelen. Langs het gebied loopt een weg, het Priempad en noordelijk van het gebied ligt de drukke Gooise weg. Ook liggen er enkele boerderijen dicht bij het gebied. Hierdoor is regelmatig sprake van lichtinval en geluidsdruk. Het Winkelse Zand is een restant van een voormalig zanddepot. Het terrein is licht glooiend met langs de rand begroeiing van wat bomen en struiken en gras, ruigte en twee poelen in het midden. Er loopt geen weg door of langs het gebied, alleen op ca. 500 meter afstand ligt de drukke Gooise weg (N305). Abiotische kenmerken Het Gruttoveld ligt op een hoogte van 2,9 tot 3,3 m NAP, waarbij het noordwestelijke deel het laagste ligt. Het gebied vormt onderdeel van een oude rivierloop van de Eem, waardoor er sprake is van een wisselende bodemopbouw met veel variatie in dikte en diepte van klei, veen en pleistocene zandondergrond. Het Winkelse Zand heeft als voormalig zanddepot een voor Flevoland speciale bodemsamenstelling, bestaande uit vochtige, kalkrijke zandgrond, waardoor hier bijzondere plantensoorten, zoals Rode ogentroost, aanwezig zijn. In het gebied ligt een opgeworpen bult van 4 m hoog. De bodem van het Gorzenveld is een homogene kalkrijke kleigrond met pleistocene zandondergrond. Het betreft een voormalig proefveld om bestrijdingsmethoden tegen riet te onderzoeken. Rond het Gruttoveld is een grondwaterscherm geplaatst, om het water in het gebied te behouden. Geprobeerd wordt om het grondwater in het winterhalfjaar tot boven het maaiveld te laten staan, terwijl in de zomer getracht wordt het waterpeil tot vlak onder het maaiveld te houden. Door de sterke bemaling in het omringende agrarische gebied zakt het waterpeil tot ver onder het maaiveld weg. In de zomer houden enkele poelen houden gedurende een behoorlijke periode, het grondwaterpeil ligt dan ongeveer 10 tot 20 cm onder het maaiveld (meded. Flevo-landschap). De windmolens die worden gebruikt om het waterpeil te verhogen zijn niet in staat voldoende water aan te voeren.