-Oosterdokstuinvan. Urban Gardening op de Oosterdoksdam. rijdek naar een groene plek

Transcriptie

1 Urban Gardening op de Oosterdoksdam -Oosterdokstuinvan rijdek naar een groene plek Conceptvoorstel voor tijdelijke vergroening van de Oosterdoksdam aan de Prins Hendrikkade door JvdW Architecten. Maart 2014 Inhoud Concept in vogelvlucht Inleiding - Van rijdek naar groene plek - Urban gardening, een Amsterdamse traditie Positionering - Oosterdokstuin; een gemeenschappelijke plek - Een plek van de buurt voor de stad Haalbaarheid - Conceptontwerp - 3 elementen - Kosten Een aantrekkelijk perspectief - Een groeiende Oosterdokstuin - Van buurtinitiatief naar stedelijk voorbeeld? Realisatie - Samenwerken en participatie - Tijdsschema en hergebruik 1

2 Concept in vogelvlucht Tijdens de sloop van het touringcarplatform zal de Oosterdoksdam tijdelijk fungeren als groen verblijfsgebied Gebruik geven aan de doodlopende dam Koppeling van groen & water Enig groengebied in omgeving centraal station Hoogwaardig groen, dus geen 1m2 houten tuinbakken Beheer en bouw grotendeels door de buurt Openbaar en overzichtelijk karakter, geen hekken of donkere hoekjes Hergebruik van materialen die bij de sloop van de dam vrijkomen of elders al gebruikte materialen Door gebruik te genereren op de dam kan er bespaard worden op de beveiliging van de doodlopende dam Koppeling tussen woongemeenschappen; woonbootbewoners en eilandbewoners Brengt Urban Gardening onder de aandacht 2

3 Introductie Van rijdek naar een groene plek De huidige Oosterdoksdam die het Oosterdokseiland met de Prins Hendrikkade verbindt, zal samen met het touringcarplatform de komende jaren gesloopt gaan worden. Dit zal gefaseerd gebeuren, zo zal in eerste instantie de aanhechting van de dam aan het Oosterdokseiland verdwijnen, vervolgens het touringcarplatform en als laatst het resterende stuk dam. In de periode tot de sloop van de Oosterdoksdam ligt er potentie om de dam te gebruiken als groen verblijfsgebied aan het water. Zoals het vroegere stadsstrand aan het Oosterdok kan het weer een plek worden waar de Amsterdammers aan het water kunnen vertoeven. Uitgebreid recreëren lijkt de huidige plek niet toe te staan. Wel kan er voorzien worden in een groen rustpunt aan het Oosterdok waar bewoners en bezoekers kunnen genieten van een prettige plek aan het water. Amsterdam kent veel plekken waar de inwoners van de stad even kunnen vluchten uit de hectiek van hun eigen omgeving. Aangezien vele Amsterdammers geen tuin of balkon bezitten, is het park een veelgebruikte omgeving om even tot rust te komen. Door de Oosterdoksdam te transformeren tot Oosterdokstuin, zou deze een aanvullende rol kunnen spelen in het centrum van de stad. Een unieke aanvulling op het aanbod van pleinen, pittoreske grachten en havenbekken die het centrum al rijk is. Begijnhof Dam Rembrandt plein Groot > 10000m2 Middel m2 Klein < 1000m2 Nieuwmarkt Tolhuis tuin Amstelveld Openbaar Semi Openbaar Oosterdokstuin Hannekes Boom Beperkt toegankelijk Wertheimpark Kop Java eiland Plein (verhard) Park Plantage Westermanplantsoen Kratontuin Oosterburger park Oosterpark 3

4 In veel steden gewenst, in Amsterdam alom vertegenwoordigd; groene gevels en geveltuinen. Op de grachten voor de historische gevels, maar ook in de stedelijke nieuwbouwwijken, zie je veel potten met planten voor de gevels staan die het straatbeeld opfleuren. Ze creëren een prettige sfeer waardoor bewoners er graag tussen verblijven en er zorg voor dragen. Ze plaatsen er gemeenschappelijke tafels waaraan ze met buren en vrienden gezellig barbecueën of dineren. En dat gewoon op straat! De Oosterdokstuin borduurt voort op deze Amsterdamse traditie. Omwonenden, woonbootbezitters, huizenbezitters en huurders vormen het platform om tot een tuin, die ze vervolgens met z n allen bijhouden en gebruiken. De Oosterdokstuin wordt hiermee het terras van iedereen op het Waaleiland. Urban Gardening, een Amsterdamse traditie 4

5 De gemeenschap die zorg zal dragen voor het onderhoud van de Oosterdokstuin wordt gevormd door bewoners die zich aangesproken voelen om te tuinieren en/of graag een plek hebben waar hun kinderen buiten kunnen spelen. De hoge mate van verstedelijking die het Waaleiland kenmerkt, verhindert nu nog het gebruik van buitenruimte. Een klein aantal bewoners heeft de luxe van een tuin of dakterras, voor de rest is de rest is de straat de enige plek die over blijft. De Oosterdokstuin ligt op de meest zichtbare plek van het eiland. Midden in het Oosterdok met uitzicht op NEMO, het station en de historische stadsrand aan het IJ. Een perfecte plek om even te genieten van de stad en het water in een groene omgeving. Het groen sluit aan op twee collectief onderhouden groengebieden op het eiland. De pittoreske Buiten Bantammerstraat en de pieren bij de woonboten zijn groene plekken die door de omwonenden onderhouden worden. Oosterdokstuin Prins Hendrikkade De Buiten Bantammerstraat, een voorbeeld van collectief onderhouden groen op het Waaleiland Positionering Oosterdokstuin; een gemeenschappelijke plek 5

6 Een plek van de buurt, voor de stad In het centrum aan het water De Oosterdokstuin ligt op de hoek van het Waaleiland waar heel het Oosterdok zicht op heeft. Zo maakt de tuin deel uit van het eiland maar is het ook meteen onderdeel van het stedelijke landschap dat het Oosterdok omringt. Het water maakt zichtlijnen mogelijk tot NEMO, het Scheepvaartmuseum, het Centraal Station en de nieuwbouw op het Oosterdokseiland. Zo wordt de Oosterdokstuin niet alleen een plek om te verblijven voor de bewoners van het Waaleiland, maar ook voor bewoners uit de rest van de stad. Om grootstedelijkheid en het kleinschalige en kwetsbare van het tuinieren goed te combineren wordt in het ontwerp van de Oosterdokstuin gebruik gemaakt van beplanting en meubilair dat tegen een stootje kan. Door een slimme indeling van de tuin krijgen zowel de tuinierende buurtbewoner als de recreërende stedeling een plek. Grootstedelijk tuinieren De Oosterdokstuin is de eerste plek in Nederland waar het grootstedelijke en het kleinschalige van tuinieren bij elkaar komen. Dat dit kan werken, bewijst de High Line in New York waar een park op een voormalig luchtspoor is omgevormd tot een park dat beheerd en bijgehouden wordt door een grote groep buurtbewoners en vrijwilligers. De Oosterdokstuin maakt de gemeenschap zichtbaar betrokken bij het groen. Vaak zullen er tussen de planten en op het grasveld bewoners bezig zijn met het onderhoud van de beplanting. Deze elementen van goede verzorging en zichtbare betrokkenheid zijn een bewezen voorzorg tegen vandalisme en oneigenlijk gebruik. De woonbootbewoners aan de dam zullen in deze goed onderhouden en overzichtelijke omgeving een veilig en prettig klimaat voor hun deur hebben. Educatief Kennis over planten, kruiden, bloemen en de daardoor aangetrokken diertjes zijn een onderdeel in de opvoeding van ieder kind. Ook als het kind in het centrum van een grote stad woont. Een plek waar de kinderen met eigen ogen kunnen zien hoe planten groeien en waar ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan die groei, is een toegevoegde waarde in de opvoeding van ieder kind. Ondanks dat het Waaleiland weinig standaard gezinswoningen bevat, wonen er veel kinderen. Deze gaan veelal naar de in de buurt gelegen Sint Antoniusschool die dan ook 3 kleuterklassen heeft. De Oosterdokstuin zal ruimte bieden aan deze kinderen om te spitten, te planten, te plukken en te proeven maar ook gewoon om lekker in het gras te spelen. 6

7 Haalbaarheid Conceptontwerp De Oosterdokstuin is een tijdelijk initiatief en vraagt geen aanpassingen aan het huidige verlichtings- of afwateringssysteem. Door gebruik te maken van de al aanwezige materialen of elementen blijft de Oosterdokstuin licht in opzet en daardoor makkelijk en goedkoop te realiseren. In het ontwerp blijven de huidige woonboten aan de dam liggen. Daarnaast bestaat het ontwerp uit drie elementen: 1. Stadsweide, een ligweide 2. Kweektuin, een kruiden en moestuin 3. Plantenbank, een plantenbak met volwassen planten. Deze biedt plek aan 2e hands planten. Het concept gaat ervan uit dat deze elementen klein, maar effectief worden gerealiseerd en dat deze in een volgende fase kunnen worden uitgebreid. De inspiratie voor het ontwerp ligt in het herkenbare Hollandse strokenlandschap, zoals dat even ten noorden van Amsterdam te vinden is. Alleen zijn de stroken nu invullingen van de in onbruik geraakte rijstroken of fietspaden. Plantenbakken worden op deze stroken, maar ook op de bestaande vangrail geplaatst en vormen zo groenstroken die op de zwarte ondergrond van het asfalt liggen. Bestaande verlichting Stadsweide, uitzicht en ligweide Kweektuin, kruiden en groenten uit eigen buurt Plantenbank, opvangplek 2e hands planten Bakken opgetild boven straatniveau t.b.v. regenwater afvoer 7

8 3 elementen Stadsweide De Oosterdokstuin zal geen massa s mensen kunnen aantrekken en herbergen zoals de grotere parken van de stad. De tuin zal wel zichtbaarder zijn dan het Wertheimpark of de Tolhuistuin. Door zijn ligging heeft de Oosterdokstuin in de zomer lange zonnedagen. Daarnaast ligt de tuin aan het water waardoor er ook meer mensen op afkomen. Een belangrijk aspect van het ontwerp van de Oosterdokstuin is dan ook een plek geven aan de jonge en oude stedeling om van deze kwaliteiten te kunnen genieten. Door het formaat van de Stadsweide te beperken zullen overlast gevende sporten of andere activiteiten hier moeilijk een plek kunnen vinden. De sfeer van het historische stadsstrand zal echter doorschemeren op de dagen dat hier op het gras de studenten, eilandbewoners en hun kinderen, maar ook toeristen de Stadsweide gebruiken. Kweektuin De Oosterdokstuin biedt geen plek aan stadslandbouw op grote schaal. Wel deelt het een basisidee met stadslandbouw; groenproductie als invulling van (tijdelijk) braakliggende stukken stad. Uit de buurt is er behoefte aan het gezamenlijk kunnen kweken van gewassen en kruiden. Uit je eigen stad zal hier dan ook veranderen in: uit je eigen buurt. De Kweektuin is een element in het ontwerp van de Oosterdokstuin waar de buren elkaar tegenkomen en jong en oud met elkaar een tuin delen. Educatieve programma s kunnen hierbij aanhaken en het restaurant op de hoek kan hier haar eigen lokaal gekweekte sla vandaan halen. De focus zal liggen op het laten groeien van eetbare producten, maar ook een buurtvoorraad kattengras zal hier kunnen groeien als daar behoefte aan is. Plantenbank Bomen en bosschages kunnen in de Oosterdokstuin niet jaren groeien om tot wasdom te komen. Maar hogere begroeiing zal het tuingevoel wel versterken en een barrière vormen tussen de sloopwerkzaamheden en de stadsweide. Door plek te bieden aan tweedehands planten die elders al hebben kunnen groeien worden er mogelijkheden gecreëerd om te voorzien in deze hogere begroeiing. Een steeds wisselende samenstelling van planten en grassen zal invulling geven aan de Plantenbank. De Plantenbank biedt een plek aan de gezonde planten die de balkonen of terrasjes van de buurt ontgroeid zijn. Hier kunnen ze dan wachten op hun nieuwe eigenaar die ze een passender plek kan bieden. Door te werken met een systeem van plantenruil zal er een steeds wisselende begroeiing staan, zonder dat er zich lege plekken of gaten vormen. 8

9 Kosten De Oosterdokstuin is een tijdelijk initiatief dat zal verdwijnen met de sloop van de Oosterdoksdam. De duurzaamheid en levensduur van de gebruikte materialen zal hier op worden afgestemd. Natuurlijk mag deze korte levensduur niet ten koste gaan van de afwerking, stevigheid en veiligheid van de bakken. Voor Fase 1 wordt ervan uitgegaan dat de gemeente Amsterdam de enige partij is die een financiële bijdrage levert, buurtpartijen zullen een nietfinanciële bijdrage leveren. Voor Fase 2 zullen ook externe partijen gevraagd worden voor een financiële bijdrage. Kostenraming Aanleg: materiaal gras 500m2 incl transport 1000 hergebruikte planken 520m 1000 aarde 100m grind/puin 100m3 ( afkomstig sloop) bevestiging en ondersteuning 750 beplanting ( afkomstig van buurt) werkzaamheden ontwerp en advies 500 bouw* 2000 huur materieel 500 Bouw Fase Onderhoud: bewatering ( gemeente) snoeien en grasmaaien ( buurt) toezicht en beheer ( buurt) Totaal Fase * Dit is een schatting voor begeleiding van de buurtcoalitie die de bouw voor haar rekening neemt. 60 cm bij Kweektuin 40 cm bij Stadsweide iedere 1m ondersteuning dmv raamwerk Graszoden Tuinaarde laag Puin of grind laag Waterdoorstroom 9

10 Een aantrekkelijk perspectief De groeiende Oosterdokstuin Met het realiseren van fase 1 is een kleinschalig begin gemaakt met de Oosterdokstuin. Beheerbaar door de huidige groep geïnteresseerden en met genoeg faciliteiten om levendigheid op de Oosterdoksdam te krijgen. In deze fase zal de Oosterdokstuin zijn bestaansrecht moeten bewijzen. Bij succes van de Oosterdokstuin is er in de stijl van fase 1 op meerdere manieren een groei van de tuin mogelijk. Zo kunnen de bestaande elementen van de Stadsweide, Kweektuin en Plantenbank doorgroeien, maar kunnen er ook elementen aan toegevoegd worden binnen het concept van het strokenlandschap. Te denken valt hierbij aan een bloemenstrook en de Berkenbrug. Deze vervolgfase is echter alleen mogelijk als er partners gevonden worden die de waarde van de Oosterdokstuin zien. Zo kan de Oosterdokstuin doorgroeien van kleinschalig initiatief naar een succesvol voorbeeld van tijdelijk gebruik. 10

11 Van buurtinitiatief naar stedelijk voorbeeld? Fase 1, Strokenlandschap De basis van de Oosterdokstuin wordt gevormd door een stadsweide van 500m2, een kweektuin van 100m2 en plantenbank van 15m2. Deze elementen worden in bakken boven het bestaande wegdek aangelegd op een zodanige manier dat de ontsluiting van de woonboten niet verhinderd of belemmerd wordt. Ook zijn er geen aanpassingen aan verlichting, wegdek of afwatering nodig. De verschillende elementen, opgezet in stroken, lopen vanaf de kop van de Oosterdoksdam richting de Prins Hendrikkade. Deze opzet garandeert een overzichtelijke situatie zonder verscholen en donkere hoekjes. De bakken, gemaakt van hergebruikt hout, liggen los van het wegdek zodat de huidige afwatering niet belemmerd wordt en ook de afwatering van de bakken hier zelf gebruik van kan maken. Fase 2a, Hedendaags strokenlandschap Het strokenlandschap van de Oosterdokstuin kan een hedendaags tintje krijgen in een 2e fase. Deze met extra geldstromen en sponsoring mogelijk gemaakte fase laat het strokenlandschap hedendaagse vormen aannemen. De verschillende stroken worden verder over de bestaande rijbanen en fietspaden gelegd waarbij er zelfs een groene fly-over wordt gerealiseerd. De Berkenbrug is een verwijzing naar het hedendaagse Hollandse landschap waarin de verkeersstromen gelaagd en kris kras over en onder elkaar door worden geleid. Een wandelaarsviaduct en bloemenviaduct lopen via een sierlijke bocht over een houten steiger waarboven ze elkaar kruisen. De steiger loopt bijna tot de Prins Hendrikkade en geeft de Oosterdokstuin een echte entree die verwijst naar de maritieme omgeving van het Oosterdok. Fase 2b, Uit je eigen buurt Met de aanleg van de Kweektuin en Plantenbank worden elementen geïntroduceerd in de Oosterdokstuin die in korte tijd door kunnen groeien als ze succesvol zijn. Als het initiatief van de Kweektuin ook geadopteerd wordt door restaurants in de buurt zal er op relatief simpele wijze een vergroting van het oppervlak kunnen plaatsvinden. De Plantenbank kan bij een groot aanbod aan planten simpel worden uitgebreid door bakken op de huidige afscheiding van het fietspad te realiseren. Zo groeit de Oosterdokstuin door gebruik te maken van de al aanwezige elementen. Fase 2a en 2b sluiten elkaar niet uit, een inpassing van beide is mogelijk en zal leiden tot een nog kleuriger, geuriger, levendiger en aantrekkelijker bestaan van de Oosterdokstuin. 11

12 Realisatie Samenwerken en participatie De realisatie van de Oosterdokstuin is een traject waar heel de buurt aan mee kan werken. In eerste instantie zal dit gebeuren door aan de eerste geïntresseerden die uit de mailings of buurtkrant naar voren zijn gekomen input te vragen over het conceptontwerp. Als hier een ontwerp uit voortgekomen is wat binnen het concept past en qua kosten en realiseerbaarheid overeenkomstig is met het conceptontwerp kan worden begonnen aan de voorbereiding van de bouw. Ondertussen wordt ook begonnen met de beheerstructuur vast te leggen met diegene die zich voor bepaalde elementen van de Oosterdokstuin geroepen voelen. Zo zal de Oosterdokstuin een product worden van de buurt. In de beheerstructuur van de Oosterdokstuin wordt in eerste instantie uitgegaan van een stichtingsstructuur waarbij verschillende commissies verantwoordelijk zijn voor onderhoud van de elementen. Ook zullen zij de aan deze elementen verbonden activiteiten organiseren en in goede banen leiden. In de eerste fase is de Oosterdokstuin een project waar de bewoners uit de buurt en de gemeente een grote rol in spelen. In de tweede fase kan dat worden uitgebreid met bedrijven zoals restaurants of hotels uit de buurt. De prominente plek van de Oosterdokdam is namelijk ook een plek bij heun voor de deur. Een groter succes van de Oosterdokstuin kan op die manier ook in hun belang zijn. Het zal in ieder geval een succesvoller buurtproject zijn als er naast de bewoners ook bedrijven uit de buurt willen participeren in de tuin van het Waaleiland. Stichtingsbestuur bestaat uit: Bewoner huis/bewoner woonboot/gemeente Beheerder, aanspreekpunt voor externe partijen Communicatie commissie Verantwoordelijk voor het bestand vrijwilligers en de nieuwsbrief. Kweektuin commissie Verantwoordelijk voor het verdelen en gebruik van de Kweektuin. Plantenbank commissie Verantwoordelijk voor het organiseren van plantenruil dagen en het begeleiden hiervan. Een eerste opzet van het beheermodel van de Oosterdokstuin. 12

13 Tijdsschema en hergebruik Het bestaan van de Oosterdokstuin is verbonden aan de voortgang en volgorde van de sloopwerkzaamheden van de Oosterdoksdam en het touringcarplatform. Omdat in de realisatie van de Oosterdokstuin afvalstromen uit het sloopproces worden hergebruikt zijn de processen van aanleg en sloop ook sterk met elkaar verweven. Zo kan pas met de aanleg van de Oosterdokstuin worden begonnen als er voldoende restmateriaal verzameld is. In het tijdsschema is er uit gegaan van de sloopplanning zoals die momenteel bekend is. In de aanleg van de Oosterdokstuin is het puin van de dam niet het enige hergebruikte materiaal. Ook voor de planken en planten gaat een voorkeur uit naar hergebruik. De planten en planken kunnen via de netwerken die al in de buurt liggen verzameld worden of zijn anders buiten de buurt te vinden waar ze als afval of in ieder geval overbodig beschouwd worden. Deze stromen van gebruikte producten zullen dan in hun 2e leven de Oosterdokstuin mogelijk maken. Sloop lente 2014 zomer 2014 herfst 2014 winter 2014/15 lente 2015 zomer 2015 verder aanhechting Oosterdoksdam met Oosterdokseiland verwijderen Oosterdokstuin vastleggen beheerstructuur (stichting?) en verder vrijwilligers werven in de buurt inzamelen beplanting definitief ontwerp mogelijkheid 2e fase onderzoeken verzamelen puin begin bouw opening bakken klaar iedere week 1x plantenruil vullen bakken gras uitrollen planten verzamelen en plaatsen ontwerp 2e fase sloop touringcarplatform bouw 2e fase constructie nieuwe pier opening2e fase sloop Oosterdoksdam verhuizing woonboten einde Oosterdokstuin 13