INFO MIGRATIE. Gezien het tempo waarin migratie wereldwijd toeneemt, is passend beleid nodig om migratie goed te regelen

Transcriptie

1 MIGRATIE INFO NUMMER 1 17e JAARGANG maart 2011 zestig jaar steun aan migranten _ Gezien het tempo waarin migratie wereldwijd toeneemt, is passend beleid nodig om migratie goed te regelen 6 IOM OIM IOM Internationale Organisatie voor Migratie

2 Al zestig jaar bestaat er een solidariteit van geïnstitutionaliseerde internationale ondersteuning voor ontheemden - mensen die door oorlogsgeweld of natuurgeweld van huis en haard verdreven zijn. Na de Tweede Wereldoorlog ging het om zo n ontheemden en vluchtelingen die in een periode van vijf jaar Europa zouden moeten verlaten. Sinds begin dit jaar zijn naar schatting tot mensen van hun woonplaats verdreven door het geweld in Ivoorkust. Dat is niet alleen de lokale bevolking, maar is ook een grote groep migranten uit andere delen van Afrika alleen al uit Mauritanië. Mensen die daar een nieuw economisch bestaan hebben opgebouwd. Dit drama is erg naar de achtergrond verdreven door een volgende exodus van arbeidsmigranten die het geweld in Libië proberen te ontvluchten. Half maart hebben bijna migranten een veilig heenkomen gezocht in de buurlanden Egypte, Tunesië, Niger en Algerije. Ook wordt melding gemaakt van een opnieuw toenemende groep vluchtelingen die naar Europa probeert uit te wijken. En terwijl de noodhulp voor beide bovengenoemde situaties met veel kunst en vliegwerk wordt geboden, wordt Japan getroffen door een gewelddadige natuurramp waarvan het aantal slachtoffers (bij het ter perse gaan van dit nummer) nog onbekend is. Zeker is al wel dat in het getroffen gebied vele duizenden migranten uit onder andere China, Korea, Peru, Brazilië woonden. IOM is zestig jaar geleden in het leven geroepen om die internationale ondersteuning te bieden. In al die rampgebieden zetten onze mensen zich in om, met een intens gevoel van medeleven, al die ontheemden hulp te bieden. In veel gevallen om de repatriëring uit te voeren. Nieuwe rampen zijn niet te voorkomen of te voorspellen. Daarom moet die capaciteit om internationale hulp te bieden bewaard blijven. Joost van der Aalst Chief of Mission IOM in Nederland 2

3 Inhoud Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 VOORWOORD Gezien het tempo waarin migratie toeneemt, moet passend beleid worden ontwikkeld en voldoende middelen worden vrijgemaakt om migratie goed te regelen. Anders mist de wereld de historische kans om te profiteren van dit wereldwijde fenomeen, aldus IOM s Directeur Generaal William Lacy Swing in het World Migration Report Dit wereldwijde fenomeen migratie is inmiddels al zestig jaar het centrale thema van de Internationale Organisatie voor Migratie. Vanwege het 60-jarig bestaan van IOM wereldwijd en het 20-jarig bestaan van IOM in Nederland, bevat deze uitgave van Migratie Info een schets van het werk en de ervaringen rond aankomst, terugkeer en tijdelijke uitzending van migranten door IOM Nederland. Loes Mulder, waarnemend DG Vreemdelingenzaken, en algemeen directeur Dienst Terugkeer & Vertrek Rhodia Maas gaan in op het Nederlands migratiebeleid en op de samenwerking met IOM. Voorts belicht dr. Tesseltje de Lange het onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in samenwerking met IOM Exploitative Labour Relations and Legal Consciousness of Irregular Migrant Workers in the Netherlands. De redactie Inhoudsopgave Vrijwillige terugkeer en herintegratie De voorkeur van de Nederlandse overheid voor vrijwillig vertrek boven gedwongen uitzetting spreekt ons aan, zegt Joost van der Aalst. Kijk maar naar factoren als waardigheid, de relatie met het herkomstland, de kosten die er mee gemoeid zijn en het algemene imago van het Nederlandse migratiebeleid. Pagina 4, 5 en 6 Uitnodigend en restrictief Het moderne Nederlandse migratiebeleid kent drie pijlers, namelijk bescherming bieden aan vreemdelingen die dat nodig hebben, een welkom aan vreemdelingen die een positieve bijdrage leveren of hier om andere reden mogen zijn en terugkeer van wie aan geen van beide voldoet. Aldus Loes Mulder, waarnemend directeur-generaal Vreemdelingenzaken en Rhodia Maas, algemeen directeur Dienst Terugkeer & Vertrek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Pagina 7, 8 en 9 Jonge Angolezen samen aan de slag na terugkeer Zowel de samenwerking tussen instellingen als de gezamenlijke voorbereiding van deze twee jonge Angolezen op hun terugkeer is uniek. IOM-projectofficer Lisa van de Pol schetst hoe de 23-jarige Jorge en de 25-jarige Susanne elkaar ontmoetten en besloten samen terug te keren en hun bedrijfsplannen te combineren. Pagina 10 en 11 Inzet van ervaring en deskundigheid IOM verzorgt tijdelijke uitzending van deskundige migranten, faciliteert trainingplaatsen in Nederland voor beroepskrachten uit derde landen en stimuleert capaciteitsversterking van migrantenorganisaties. Een goede samenwerking met migrantenorganisaties en herkomstlanden én de wereldwijde aanwezigheid van IOM zijn van wezenlijk belang, zegt Ralph Welcker. Pagina 12, 13 en 14 Persoonlijke begeleiding op Schiphol Op Schiphol is IOM verantwoordelijk voor de logistiek rond het vertrek van migranten. Tevens assisteert IOM migranten die toestemming hebben om naar Nederland te komen. Voor deze ondersteuning kent IOM projecten voor gezinshereniging en voor uitgenodigde vluchtelingen. Pagina 15, 16 en 17 De ongedocumenteerde arbeidsmigrant Wist u dat u dezelfde arbeidsrechten heeft als legale arbeiders in Nederland? Nee, antwoordden de ongedocumenteerde arbeidsmigranten die met IOM-ondersteuning terugkeerden naar hun herkomstland. En als ze het al wisten, dan zouden ze zich er niet op beroepen. Dit staat haaks op de realiteit. Een ongedocumenteerde arbeidsmigrant zonder verblijfsvergunning mag dan weinig rechten hebben, als werknemer heeft hij die wel degelijk. Pagina 20 en 21 1

4 IOM IOM s World Migration Report 2010 Investeer vandaag in de migratie van morgen De wereld zal niet kunnen profiteren van de enorme toename van migratiebewegingen als lidstaten, internationale staten en het maatschappelijk middenveld niet investeren in een gezamenlijke reactie, stelt het World Migration Report (WMR) 2010 van IOM. Het World Migration Report 2010 is IOM s jaarlijkse bron aan informatie op het gebied van migratie. Deel A van het rapport richt zich op belangrijke gebieden van migratiemanagement met praktijkvoorbeelden. Deel B bevat een overzicht van de hedendaagse wereldwijde migratie. Het WMR heeft als titel De toekomst van migratie: bouwen aan capaciteit voor verandering. De boodschap is duidelijk. In een wereld waarin demografische ontwikkelingen, economische behoeften en de effecten van klimaatverandering leiden tot een onvermijdelijke stijging van het aantal internationale migranten, hebben overheden en andere betrokken partijen weinig andere keuzen dan te investeren in financiële en menselijke bronnen. Alleen op die manier kunnen staten, gemeenschappen en migranten de vruchten plukken van de toekomstige migratie. Die investering is reeds in gang gezet. Jaarlijks besteden overheden honderden miljoenen dollars aan het managen van migratie. De antwoorden op de huidige migratie zijn echter te veel gericht op kortetermijnoplossingen, ze zijn fragmentarisch en versnipperd, zo blijkt uit het WMR Als geen passend beleid wordt ontwikkeld 2

5 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 en onvoldoende middelen worden vrijgemaakt om migratie goed te regelen, dan mist de wereld de historische kans om te profiteren van dit wereldwijde fenomeen, stelt IOM s directeur-generaal William Lacy Swing. Gezien het tempo waarin migratie toeneemt, moeten we nu de kans benutten om de negatieve aspecten van migratie om te zetten in positieve. Want als het aantal internationale migranten van ongeveer 214 miljoen in 2010 op dezelfde manier blijft toenemen als in de achterliggende twintig jaar, ligt het aantal in 2050 op ongeveer 405 miljoen. Een van de redenen voor deze forse stijging komt voort uit de significante groei van de arbeidskrachten in ontwikkelingslanden van 2,4 miljard in 2005 tot 3,6 miljard in Die groei benadrukt de wereldwijde mismatch tussen arbeidsaanbod in ontwikkelingslanden en de arbeidsvraag in geïndustrialiseerde landen. Nieuwe migratiepatronen worden nu al zichtbaar. Door bijvoorbeeld de groeiende economieën worden Azië, Afrika en Latijns- Amerika belangrijke bestemmingslanden voor arbeidsmigranten. Het is noodzakelijk voor deze landen om te investeren in migratiemanagementprogramma s en beleid. Ook de impact van de klimaatverandering beïnvloedt de migratiebewegingen. Zolang het arbeidsaanbod in herkomstlanden groter is dan de vraag naar arbeidskrachten in ontvangende landen en zolang het volgen van niet-legale migratiekanalen eerder regel is dan uitzondering, zal het aantal niet-legale migranten groeien. Onder deze migranten bevinden zich ook alleenstaande minderjarige vreemdelingen, slachtoffers van mensenhandel en migranten die trachten aan de gevolgen van de klimaatverandering te ontsnappen. Zij hebben weinig internationale bescherming. Overheden en samenlevingen staan voor de uitdaging om op humane wijze met deze vreemdelingen om te aan. Als geen significante investeringen worden gedaan in al deze aspecten van migratie, dan leveren vraagstukken als de rechten van migranten en hun integratie in de gastlanden acute problemen op, voegt Swing toe. Investeren en aandacht voor de toekomst van migratie dragen bij aan het verbeteren van de publieke perceptie, die toch al niet beter wordt vanwege de economische neergang. Investeren geeft bovendien minder druk op overheden om kortetermijnantwoorden te bedenken op migratiebewegingen. Kijkend naar de impact van de economische crisis geeft het rapport aan dat het totaal aantal migranten stabiel is gebleven. terwijl relatief weinig migranten zijn teruggekeerd naar hun land van herkomst, ook al waren zij getroffen door werkloosheid. De werkloosheid leidde wel tot een afname van de geldovermakingen naar ontwikkelingslanden met zes procent in Een aantal landen daarentegen als Bangladesh, Pakistan en de Filippijnen zagen een toename van geldovermakingen in 2008 en Volgens het rapport zullen aspecten als arbeidsmobiliteit, ongeregelde migratie, migratie en ontwikkeling, klimaatverandering en migratiebeheer de komende jaren grote veranderingen ondergaan. Elk thematisch hoofdstuk in het rapport vermeldt kerngebieden waarop stevige investering en beleidsplanning noodzakelijk zijn. Ten aanzien van klimaatmigratie bijvoorbeeld zijn sterke nationale wetgeving en beleid noodzakelijk, omdat veel van deze migratiebewegingen plaatsvinden binnen het eigen land. Het World Migration Report 2010 bevat aanbevelingen voor het verzamelen van meer gegevens ten aanzien ongeregelde migratie en arbeidsmarkt, de strijd tegen mensensmokkel en mensenhandel. Het rapport biedt instrumenten voor zelfevaluatie en toont de noodzaak voor een veel meer omvattende aanpak van capaciteitsopbouw door migratie dan meestal is aangenomen. Het is niet nodig het wiel opnieuw uit te vinden. Humane en effectieve oplossingen voor migratie-issues zijn binnen handbereik. Het is vooral een kwestie van samenwerking en van efficiëntere inzet van middelen met het oog op een langetermijnbeleid dat gebaseerd is op feiten en niet op politiek op portunisme voor de korte termijn, concludeert Swing. / publications / bookstore 3

6 IOM Den Haag Eva Koornstra en Joost van der Aalst - Assisted Voluntary Return Assistentie bij vrijwillige terugkeer en herintegratie IOM biedt ondersteuning aan migranten die niet in Nederland mogen of willen blijven en vrijwillig willen terugkeren naar het herkomstland. Het gaat daarbij om afgewezen asielzoekers en om specifieke doelgroepen die belemmeringen ondervinden bij het realiseren van de zelfstandige terugkeer, zoals minderjarige vreemdelingen, mensen met gezondheidsproblemen, slachtoffers van mensenhandel en ongedocumenteerde migranten die in bewaring zijn gesteld. Naast de individuele ondersteuning worden herintegratieprojecten uitgevoerd. De ondersteuning gebeurt door medewerkers Assisted Voluntary Return van IOM. Ondersteuning op maat Eva Koornstra is coördinator van het IOMprogramma REAN ( Return and Emigration of Aliens from the Netherlands ) en is verantwoordelijk voor de centrale processen in het vrijwillige terugkeertraject. Voorafgaand aan de feitelijke terugkeer bemiddelt de afdeling van Eva bij het verkrijgen van geldige reispapieren door de migrant. We kijken vooral naar de individuele mogelijkheden, want een minderjarige vreemdeling of slachtoffer van mensenhandel heeft andere problemen dan iemand die naar Nederland is gekomen met het oog op een betere toekomst. Samen met onze IOM-collega s in de herkomstlanden kijken we wat er bijdraagt om de terugkeer en herintegratie zo goed mogelijk te laten verlopen. Stijging van terugkeer dankzij samenwerking Steeds meer mensen zoeken contact met IOM of worden naar IOM verwezen met vragen over mogelijke ondersteuning bij terugkeer. Zowel overheidsinstanties en maatschappelijke organisaties binnen Nederland als mensen die eerder terugkeerden, wijzen op IOM. In 2010 was sprake van een stijging van het aantal mensen dat terugkeerde naar de meest uiteenlopende landen van herkomst. Het draagvlak in de Nederlandse samenleving en bij maatschappelijke organisaties voor vrijwillige terugkeer neemt toe. Vooral terugkeer naar Georgië, Macedonië en Mongolië is in 2010 toegenomen. Koornstra: In 2010 zijn bovendien meer mensen met medische indicaties ondersteund en zijn, dankzij investering in goede contacten met diplomatieke vertegenwoordigingen in Nederland, meer reisdocumenten verkregen. Het draagvlak in de Nederlandse samenleving en bij maatschappelijke organisaties voor vrijwillige terugkeer neemt toe. IOM-chief of mission Joost van der Aalst: Dat komt mede door de samenwerking binnen het Platform Duurzame Terugkeer. In dit platform werken diverse organisaties complementair aan elkaar met elk hun specifieke capaciteiten. Ook de Dienst Terugkeer en Vertrek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de eigen terugkeerondersteuning efficiënter gemaakt. De voorkeur van de Nederlandse overheid voor vrijwillig vertrek boven gedwongen uitzetting spreekt ons erg aan, zegt Van der Aalst. Kijk maar naar factoren als menswaardigheid, de relatie met het herkomstland, de kosten die er mee gemoeid zijn en het algemene imago van het Nederlandse migratiebeleid. Duurzame terugkeer Terwijl het draagvlak in de samenleving groeit, blijft het voor de migrant een lastig proces om te kiezen voor de zijn of haar terugkeer. IOM zoekt actief contact met deze mensen om hen te informeren over de mogelijkheden van ondersteuning bij terugkeer. Door hen te counselling aan te bieden bij het maken van die keuze en door meer herintegratieondersteuning maakt IOM 4

7 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Joost van der Aalst en Eva Koornstra: Samen met onze IOM-collega s in de herkomstlanden kijken we hoe we de terugkeer en herintegratie zo goed mogelijk kunnen laten verlopen. het mogelijk om een weloverwogen besluit te nemen om met opgeheven hoofd thuis te komen en een toekomst op te bouwen. Koornstra: De herintegratieondersteuning speelt een grote rol bij het streven naar die duurzame terugkeer. Mensen krijgen een financiële bijdrage en/of materiële ondersteuning, zoals een opleiding of materialen om een eigen bedrijfje te starten. Met behulp van het internationale netwerk van IOM is het vaak mogelijk om vooraf te kijken waar kansen liggen op werk of ondernemerschap en aan welke voorwaarden men dan moet voldoen. Daarbij zal de IOM-vestiging na terugkeer samen met betrokkene materialen inkoopt. De vraag wat bepalend is voor een succesvolle terugkeer hangt niet alleen af van geld of materialen. Van der Aalst: Er ontstaat een spanningsveld als mensen die zijn weggegaan terugkomen met geld terwijl zij die zijn achtergebleven geen ondersteuningsbijdrage krijgen. Daarom wisselen we met onze IOM-collega s in de herkomstlanden ervaringen uit en proberen we ook de gemeenschap te dienen met de herintegratie. Dan pas kun je spreken van geslaagde herintegratie voor zowel de terugkeerder als de gemeenschap. Er zijn inmiddels goede voorbeelden. Het Irak-project voorziet in de ondersteuning van kleinschalige projecten ten behoeve van lokale gemeenschappen, zoals op het gebied van watervoorziening en onderwijs. Voorkom dat mensen gaan shoppen In 2008 is de Europese Terugkeerrichtlijn vastgesteld. Deze voorziet in het harmoniseren van terugkeer van illegale immigranten, normen voor detentie en een aantal juridische garanties. Er zijn echter geen uniforme afspraken over terugkeerondersteuning. Van der Aalst zou dat graag zien. Nu is de ondersteuningsbijdrage in West-Europese landen aanzienlijk hoger dan in de nieuwe EU-lidstaten die het AVR-programma uitvoeren. We moeten voorkomen dat mensen gaan shoppen tussen landen waar 5

8 de terugkeerondersteuning het aantrekkelijkste is. Van harmonisatie is voorlopig echter geen sprake. Op dit moment zie ik weinig solidariteit binnen de EU ten opzichte van landen als Italië, Malta en Griekenland met heel veel instroom. Wel vindt op Europees niveau overleg plaats met overheden van herkomstlanden over de zgn. Terugkeer- en overnameovereenkomsten. De onderhandelingen gaan onder andere over afgifte van reisdocumenten, opvang van onderdanen en visaverstrekking. Volgens Van der Aalst zouden er ook economische aspecten een rol moeten spelen, bijvoorbeeld afspraken over handelsbetrekkingen en ondersteuning op het gebied van landbouw. Ook op dit punt is nog veel te winnen. Want als je de relatie legt tussen van migratie en de economische situatie in een herkomstland, dan blijken Europese landen niet bereid te zijn de interne landbouwsubsidies ter discussie te stellen. Dat zou wel moeten, want door die subsidies kan de landbouw in rurale gebieden in Azië of Afrika onmogelijk concurreren. Dan is het niet verwonderlijk als de migratiedruk vanuit die landen toe gaat nemen. Nieuwe doelgroepen Er zijn enkele nieuwe doelgroepen die belemmeringen ondervinden bij terugkeer. De Nederlandse overheid heeft IOM gevraagd een projectvoorstel te ontwikkelen ten behoeve van terugkeer van gezinnen en ongedocumenteerde migranten. Koornstra: Bij gezinnen spelen andere aspecten dan bij terugkeer van individuen, zoals het onderwijs voor de kinderen en de spullen die ze mee willen nemen. Ook is er meer aandacht nodig voor tieners en jongeren met hun wensen. Naast nieuwe doelgroepen investeert IOM voortdurend in contacten met alle betrokken partijen en in informatieverstrekking over de terugkeer- en herintegratiemogelijkheden in herkomstlanden. Van der Aalst benadrukt de opgebouwde expertise wat betreft specifieke doelgroepen. De expertise kunnen we ook gebruiken bij de problematiek van mensen die in illegaliteit terecht zijn gekomen of een zwervend bestaan leiden vanwege traumatische ervaringen. Ook voor die mensen willen en kunnen we iets betekenen. / Terugkeer & Herintegratie De ondersteuning voor migranten op basis van het REAN-programma kan bestaan uit: Voorlichting over terugkeer; Advies en informatie over terugkeer; Begeleiding bij vertrek op Schiphol en - voorzover van toepassing - bij transit en aankomst; Een vliegticket naar een plaats zo dicht mogelijk bij de eindbestemming en - indien nodig - een vergoeding om verder te reizen over land; Ondersteuning bij het verkrijgen van een reisdocument en vergoeding van de kosten; Een financiële bijdrage, ook wel een ondersteuningsbijdrage genoemd, om de eerste periode na vertrek uit Nederland te kunnen overbruggen. Personen die geen verblijf in Nederland hebben aangevraagd, komen niet voor een ondersteuningsbijdrage in aanmerking; Extra individuele begeleiding / herintegratieondersteuning voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen, slachtoffers van mensenhandel en migranten met gezondheidsproblemen. Tevens voert IOM diverse op REAN aanvullende projecten uit ter bevordering van de herintegratie bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst. 6

9 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Loes Mulder, waarnemend DG Vreemdelingenzaken en Rhodia Maas, algemeen directeur Dienst Terugkeer en Vertrek Nederlandse migratiebeleid is uitnodiging en restrictief Het moderne Nederlandse migratiebeleid is uitnodigend en restrictief. Het kent drie pijlers, namelijk bescherming bieden aan vreemdelingen die dat nodig hebben, een welkom aan vreemdelingen die een positieve bijdrage leveren of hier om andere redenen mogen zijn en terugkeer van wie aan geen van beide voldoet. Aldus drs. Loes Mulder, waarnemend directeur-generaal Vreemdelingenzaken en mr. Rhodia Maas, algemeen directeur Dienst Terugkeer en Vertrek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Of met dit moderne migratiebeleid sprake is van migratiemanagement? Dat niet. Er is wel steeds meer samenwerking, nationaal en internationaal, waarbij IOM een belangrijke partner is. Maar migratie kun je niet strak managen, is hun conclusie. Nederland was in 1951 een van de medeoprichters van IOM. Twintig jaar geleden opende de organisatie ook een kantoor in Nederland. Mulder en Maas waarderen het werk van IOM en zijn blij met de samenwerking. Ik vind het getuigen van een goede visie van degenen die IOM hebben opgericht. Ze hebben het knap voorzien dat migratie een van de grote thema s in de internationale politiek zou worden, aldus Mulder. Ze maakte kennis met het werk van IOM in het kader van haar studieonderdeel ontwikkelingssamenwerking. Ik vind het heel leuk dat we nu in de praktijk zo met elkaar samenwerken. IOM is belangrijk vanwege bijvoorbeeld het internationale karakter en het agenderen van migratiethema s, maar het is bovenal een enorm praktische organisatie waar we veel aan hebben. Ook Maas heeft goede ervaringen, ook buiten Nederland. In elk land waar we als DT&V op bezoek gaan, ontmoeten we een IOM-vertegenwoordiger die enthousiast en gepassioneerd met zijn werk bezig is. Ze staan open voor praktische samenwerking, ook als het gaat om de terugkeerbegeleiding in het herkomstland. Dat is heel waardevol. Migratiemanagement Al sinds de oprichting benadrukt IOM het belang van migratiemanagement. Het is een belangrijke benadering van het begrip migratie, vindt Mulder. Op die manier kun je migratie handvatten geven en zorgen dat je het fenomeen niet willoos ondergaat. Je kunt proberen het te ordenen, bijvoorbeeld door meer legale migratie toe te staan in de hoop dat illegale migratie afneemt. Maar dat is lastig, want het eerste spreek je af op overheidsniveau en het tweede ligt bij een individuele migrant, die gewoon vertrekt als hij dat wil. Dat maakt duidelijk hoe ongrijpbaar migratie is. Migratie is niet strak te managen. Maas acht het mogelijk om door veel voorlichting, samenwerking met herkomstlanden en een goed terugkeerbeleid illegale migratie tegen te gaan. Dat vraagt ook om een aanpak op microniveau. In Nigeria bijvoorbeeld is samen met IOM een opvanghuis geopend voor kinderen die slachtoffer zijn van mensensmokkel. Vooral het allesomvattende karakter van het migratievraagstuk spreekt hen aan. Mulder: Dat is het leuke ervan, alle wereldvraagstukken komen er samen. Van mensenrechten tot milieu en van veiligheid tot verdeling van welvaart. De echte oplossing moet je zoeken in een eerlijke verdeling van welvaart. Als je dat goed hebt geregeld is migratie geen probleem meer. Maar, voegt ze eraan toe, management van migratie is eigenlijk hetzelfde als managen van de wereld, dat lukt je nooit helemaal. Samenwerking DT&V en IOM De kerntaak van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) is het regisseren van het daadwerkelijke vertrek van vreemdelingen die geen recht hebben op verblijf in Nederland. De DT&V zet zich in om het vertrek zorgvuldig, waardig en tijdig te laten verlopen. Je hebt gedwongen terugkeer nodig om zelfstandige en vrijwillige terugkeer te stimuleren. Want natuurlijk heeft zelfstandig 7

10 DG Loes Mulder: IOM is belangrijk vanwege het internationale karakter en het agenderen van migratiethema s, maar het is bovenal een enorm praktische organisatie waar we veel aan hebben. vertrek veruit de voorkeur boven gedwongen vertrek, aldus Maas. Een vreemdeling die niet in Nederland mag blijven heeft dan ook tot het laatste moment de kans om te kiezen voor terugkeer met ondersteuning van IOM. Eigenlijk is het, tot het moment waarop wij een ticket boeken om betrokkene uit te zetten, mogelijk om alsnog voor IOM te kiezen. Als iemand niet binnen de normale vertrektijd van 28 dagen en niet gedurende de twaalf weken verblijf op de vertreklocatie deze keuze maakt, dan is er ook nog gelegenheid tijdens de vreemdelingenbewaring. Het streven is wel om in een eerder stadium een vreemdeling te bewegen om vrijwillig te vertrekken. Daartoe werken de medewerkers van DT&V nauw samen met IOMmedewerkers. Het werkt aanvullend, onze regievoerders hebben vooral een rol in de bewustwording en doorverwijzing naar IOM. Ook om de mensen te laten weten wat IOM kan doen. Uit de evaluatie van het convenant tussen DT&V en IOM blijkt dat er op verschillende niveaus sprake is van veel en goede samenwerking. Daar ben ik heel blij mee. Sinds de zomer van 2010 werkt IOM rechtstreeks samen met de Dienst Terugkeer en Vertrek. Deze dienst is sinds het kabinet- Rutte onderdeel van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Maas: ik ben blij met deze directere samenwerking. Het helpt ons en volgens mij ook IOM bij een betere afstemming van wat we doen. We kunnen nu veel meer complementair aan elkaar zijn dan waneer er een beleidsdirectie tussen zit. Naast deze praktische samenwerking kan de DT&V bovendien de verantwoordelijkheid voor uitvoering van de IOM-taken beter vormgeven. We zijn ook verantwoordelijk voor de afspraken en financiering van de terugkeertaken van IOM. De algemene relatie met IOM is breder en 8

11 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Rhodia Maas van DT&V: Je hebt gedwongen terugkeer nodig om vrijwillige terugkeer te stimuleren. Want natuurlijk heeft zelfstandig vertrek veruit de voorkeur boven gedwongen vertrek. blijft bij het departement. Waarin je net als met andere stakeholders in breder verband over het thema praat. Dus we blijven uiteraard in gesprek met IOM als strategisch partner over het bredere werkveld, aldus Mulder. Management van migratie is eigenlijk hetzelfde als managen van de wereld, dat lukt je nooit helemaal. Terugkeerondersteuning op maat De terugkeerondersteuning van IOM kent extra inzet voor specifieke groepen die belemmeringen ondervinden bij hun terugkeer, zoals alleenstaande minderjarigen, mensen met medische problemen en slachtoffers van mensenhandel. Dit betekent dat Nederland een vreemdeling ook ondersteunt na zijn of haar vertrek uit Nederland. Dat past in het humane migratiebeleid van Nederland, vinden Mulder en Maas. Je kunt een veertienjarige jongen niet op het vliegveld van Luanda neerzetten en aan zijn lot overlaten. Dat geldt ook voor slachtoffers van mensenhandel en mensen die ziek zijn. Daarom hebben we bijvoorbeeld samen met IOM de weeshuizen in Angola en Congo geopend. Een minderjarige vreemdeling die terug moet en geen opvang heeft, kan daarnaar toe. Het is echt belangrijk dat we met IOM in het land van herkomst samenwerken bij de ondersteuning van de terugkerende migrant. Modern migratiebeleid In het huidige migratiebeleid van de minister voor Immigratie en Asiel, Gerd Leers, gaan de wens en behoefte aan migranten hand in hand met een restrictief beleid. Mulder noemt het een drieslag, namelijk bescherming bieden aan mensen die dat nodig hebben, een welkom aan degenen die een positieve bijdrage leveren of hier om andere redenen mogen zijn, en terugkeer voor wie niet voor beide benaderingen in aanmerking komen. Migranten zijn gewenst en belangrijk. Nederland zoekt kenniswerkers die een bijdrage kunnen leveren aan de economie. Daar is het moderne migratiebeleid op geïnspireerd. Dat vraagt om goede facilitering, een snelle toetsing van de aanvraag en minder administratieve lasten. Dat gebeurt al in de huidige kennismigrantenregeling en wordt nog verder verbeterd in het kader van modern migratiebeleid. Wat betreft terugkeer zal de minister voor de zomerperiode plannen aan de Tweede Kamer presenteren. Maas: Het terugkeerbeleid wordt geïntensiveerd. Daarbij is duidelijk dat de minister de eigen verantwoordelijkheid en zelfstandige terugkeer als belangrijkste en meest preferabele terugkeervorm ziet. Toestroom naar Europa Er komen onevenredig veel asielzoekers naar landen als Malta, Italië of Griekenland. Nederland is voorstander van een gemeenschappelijk Europees asielstelsel, licht Mulder toe. Onderdeel daarvan is het Dublinakkoord, wat inhoudt dat een asielzoeker alleen een asielverzoek mag indienen in het land waar hij Europa binnenkomt. Dat akkoord is het uitgangspunt voor de Nederlandse opstelling ten aanzien van de toestroom van asielzoekers. Het is dus de verantwoordelijkheid van een lidstaat zelf om het op orde te krijgen. Tegelijkertijd is Nederland voorstander van verdergaand gemeenschappelijk asielbeleid. Daartoe is onlangs het Europees Asiel Ondersteuningsbureau (EASO) van start gegaan. Dit bureau biedt onder andere ondersteuning aan de lidstaten bij de asielprocedure. Uiteindelijk wil de Europese Unie, ook met behulp van dit agentschap, een gemeenschappelijk Europees asielbeleid vormgeven. Ook samenwerking op het gebied van de uitstroom groeit. De Europese Terugkeerrichtlijn is daarbij belangrijk en streeft naar harmonisatie in de benadering van terugkeer. Waar mogelijk zoekt Nederland zowel beleidsmatig als op uitvoerend niveau samenwerking met andere lidstaten. Tot nu toe gaat dat vooral om informatie-uitwisseling en praktische samenwerking op kleine schaal. Maar zoals we al zeiden over migratiemanagement: migratie is ingewikkeld. Dat geldt zeker als het gaat om terugkeer. De echte oplossing is nog niet gevonden. Er zijn echter grote stappen gezet door in ieder geval de benadering van het vraagstuk te harmoniseren, concluderen Mulder en Maas. 9

12 Interview Assisted Voluntary Return Lisa van de Pol, IOM projectofficer herintegratie (ex-)ama s Jonge Angolezen samen aan de slag na terugkeer Zowel de samenwerking tussen instellingen als de gezamenlijke voorbereiding van deze twee jonge Angolezen op hun terugkeer is uniek. IOM-projectofficer Lisa van de Pol schetst hoe de 23-jarige Jorge en de 25-jarige Susanne elkaar ontmoetten en besloten samen terug te keren en hun bedrijfsplannen te combineren. Jorge werkte aan zijn plan om een internetcafé te beginnen en zijn diensten als webdesigner aan te bieden. Susanne was bezig met een restaurantje. Jorge spreekt goed Nederlands en is een strategische denker; Susanne spreekt goed Portugees en heeft een behoorlijk netwerk in Angola. Beiden hadden inmiddels met tegenzin geaccepteerd dat ze niet in Nederland mochten blijven. Al deze factoren deden hen besluiten verder samen op te trekken en in Luanda een internetcafé met eetgelegenheid te starten. Ze vertrokken begin februari Lisa van de Pol: Sommigen pakken met beide handen aan wat mogelijk is. Bij hun voorbereiding op terugkeer en herintegratie waren diverse partijen betrokken, namelijk IOM Den Haag en IOM Angola, de Dienst Terugkeer en Vertrek, Stichting IntEnt, Stichting Wereldwijd en het ex-ama project Perspectief. Ook was er veel support van in Nederland wonende vrienden en familie. Lisa van de Pol werkt bij IOM als projectofficer van het UAM-project (Unaccompanied Minors). UAM heeft als doel (ex-) ama s die terugkeren naar het land van herkomst te ondersteunen bij de besluitvorming rondom terugkeer en bij de herintegratie na aankomst in het land van herkomst. In dat kader kwam Lisa eerst in contact met Jorge en later met Susanne. De jongeren komen meestal via organisaties als VluchtelingenWerk, voogdij-instelling NIDOS, het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers of de Dienst Terugkeer en Vertrek bij IOM terecht. Van de Pol: Vaak gaat het bij hun eerste contact om informatie over terugkeer. Ze hebben dan nog niet definitief besloten om terug te keren. Wanneer het besluit definitief is genomen wil men vaak snel terug en zijn ze alle bemoeizorg meer dan zat Dat respecteer en begrijp ik. Toch ga ik een gesprek met ze aan over de consequenties van hun besluit en wil ik dat ze weten welke ondersteuning mogelijk is. Maak je er geen gebruik van, prima, maar weet wat de mogelijkheden zijn en besef dat er in jouw land geen studiefinanciering of uitkering klaar ligt. De reactie? De een zegt ik red me wel en anderen pakken met beide handen aan wat er mogelijk is. Haalbare plannen Dit laatste deden Jorge en Susanne. Ze wilden naast de IOM-ondersteuning bij het regelen van de reis ook gebruikmaken van de herintegratieondersteuning. IOM heeft hiertoe een fonds met een plafond van 2.500,- per persoon voor herintegratieondersteuning na terugkeer. Hoe die hulp er uit ziet, hangt af van de mogelijkheden in het land van herkomst en van de wensen 10

13 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Venceslau Cordeiro van IOM Angola was bij IOM Nederland om de mogelijkheden voor herintegratie in Angola te bespreken. Ook sprak hij met verschillende organisaties en met mensen die terugkeer naar Angola overwegen. van de migrant. Om de mogelijkheden in het herkomstland in beeld te krijgen, werkt IOM nauw samen met de IOM-vestiging aldaar. Je bespreekt hoe haalbaar plannen zijn, bijvoorbeeld van een jongere die koeien wilde kopen en een rijstplantage wilde beginnen. Het advies van IOM aldaar was duidelijk: die koeien leveren de komende jaren absoluut niets op, dus begin eerst maar met de rijstplantage. Dat is belangrijke informatie, waar de terugkeerders op kunnen anticiperen. Een-op-een-gesprekken Een belangrijke factor bij de afweging van Jorge en Susanne om vrijwillig terug te keren en gebruik te maken van IOM-ondersteuning lag in de ontmoeting met een IOM-medewerker uit Angola, Venceslau Cordeiro. Hij was door IOM in Nederland uitgenodigd om op collegiaal niveau de mogelijkheden voor herintegratie in Angola te bespreken en in gesprek te gaan met mensen die terugkeer naar Angola overwegen. Ook sprak hij met Jorge en met Susanne afzonderlijk. Die een-op-een-gesprekken bleken van grote waarde. Vaak zijn de ama s op heel jonge leeftijd hier gekomen en hebben ze een beperkt idee hoe hun land er nu uitziet. Zo konden ze persoonlijk met een landgenoot praten over de mogelijkheden. Venceslau Cordeiro heeft er geen doekjes om gewonden, voor- en nadelen geschetst en zelfs voorgesteld om een andere locatie dan de dure stad Luanda te overwegen. In de meeste gevallen is een dergelijk persoonlijk gesprek niet mogelijk. Dan is er per of telefoon contact met IOM in het herkomstland om de mogelijkheden af te wegen. Na de keus om terug te keren konden beide jongeren met bemiddeling van de Dienst Terugkeer en Vertrek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een training volgen bij Stichting IntEnt. Deze stichting geeft training en advies aan startende ondernemers die een eigen bedrijf willen starten in herkomstlanden. Gedurende de training hield Van de Pol contact met hen en naarmate de bedrijfsplannen steeds concreter werden, heeft ze hen gewezen op Stichting Wereldwijd. Deze stichting heeft samenwerkingsafspraken met IOM en vult kisten met materialen die mensen nodig hebben bij het starten van een bedrijfje. Ook deze organisatie heeft Jorge en Susanne ondersteund. Een bedrijfje starten in Luanda is overigens geen geringe uitdaging. Het is een van de duurste steden ter wereld en dan is elke bijdrage welkom. Dat ze samenwerken en in één ruimte gaan zitten, is dus niet onbelangrijk. Nu kan iedereen die bij Jorge van internet gebruik maakt, bij Susanne een hapje eten. Dat ook de oma van Jorge en het dochtertje van Susanne mee terugkeerden, betekende dat voor vier personen geld mee ging om de onderneming te doen slagen. De geldbijdrage voor Jorge en Susanne wordt besteed in samenspraak met IOM in Luanda, die er ook verantwoording over aflegt. De bijdragen voor oma en het dochtertje mogen ze vrij besteden en zijn bedoeld om de eerste periode na terugkeer te overbruggen. Bovendien hebben Jorge en Susanne binnen het eigen netwerk en op eigen houtje gelden bijeengekregen. Kiezen voor een toekomst Voor zowel Jorge en Susanne was het een pijnlijke beslissing om terug te gaan. Ze hadden heel graag in Nederland willen blijven. Alles ligt in Nederland, een groot deel van hun leven hebben ze hier doorgebracht en het dochtertje van Susanne is hier geboren. Maar toen de beslissing eenmaal was genomen, gingen ze er hard tegen aan. Ze kozen voor een toekomst in Angola, allebei willen ze een gezin, werk en vooruit kijken. Van de Pol had regelmatig contact over de voortgang, het regelen van reisdocumenten en het toewerken naar het daadwerkelijke vertrek. Inmiddels zijn Jorge en Susanne vertrokken. Van de Pol heeft de gang van zaken op Schiphol met hen voorbereid en dankzij de IOM-collega s op Schiphol stond er een rolstoel voor oma klaar. Of Van de Pol nog iets hoort? Bijna iedereen die vertrekt belooft me iets te laten horen. Maar meestal blijkt weg is weg. Bedenk daarbij dat de periode in Nederland niet helemaal zonder frustraties wordt afgesloten. Maar in deze situatie hoor ik zeker iets terug, want IOM Luanda heeft wel regelmatig contact met Jorge en Susane en zal aan IOM Nederland rapporteren hoe de gelden zijn besteed en of hun plannen gerealisserd worden. Ik verwacht zelf dat het gaat lukken. Ze hebben het goed voorbereid en het zijn doortastende mensen. Op verzoek van beiden zijn Jorge en Susanne gefingeerde namen. 11

14 IOM Den Haag Ralph Welcker - Migratie & Ontwikkeling Inzet van ervaring en deskundigheid van migranten Wereldwijd groeit het besef dat er een belangrijke relatie ligt tussen migratie en ontwikkeling. Die relatie blijkt door de inzet van kennis, ervaring en middelen van diaspora ten behoeve van de ontwikkeling van hun herkomstland. Tegelijkertijd blijkt die relatie door de stagnatie in de ontwikkeling wanneer hoger opgeleiden het land verlaten. Het is een complex en nieuw aspect in de wereld van migratie. Voor IOM is het een belangrijke uitdaging om de positieve kanten van die relatie te belichten. Dit doen we onder andere door tijdelijke uitzending van deskundige migranten, door het faciliteren van trainingsplaatsen in Nederland voor beroepskrachten uit derde landen en door capaciteitsversterking van migrantenorganisaties. Daarbij is de goede samenwerking met migrantenorganisaties en herkomstlanden aan de ene kant en de wereldwijde aanwezigheid van IOM aan de andere kant van wezenlijk belang, aldus clustermanager Ralph Welcker. Zowel migranten als herkomstlanden zijn blij met de IOM-ondersteuning aan migranten en de inzet van hun kwaliteiten. Welcker: Migranten en hun organisaties zijn veelal bezig met hun land van herkomst en mogelijke ondersteuning daaraan. Het komt er echter niet altijd van om daadwerkelijk persoonlijk bij te dragen vanwege werk en dergelijke. Van projecten als MIDA Ghana en TRQN (zie kader) gaat een stimulans uit om dat wel te doen. Naarmate meer bekend is wat migranten kunnen betekenen, raken mensen enthousiast. De tijdelijke uitzending - en kennisoverdracht - is maatwerk en sluit aan op de capaciteiten en praktische mogelijkheden van de migrant. De een kan zich voor een paar weken vrij maken, zoals enkele artsen uit Ghana deden, een ander besluit om langere tijd terug te gaan voor een bepaalde functie of om een bedrijf te starten. De migranten die deelnemen aan de projecten van IOM hebben een belangrijke meerwaarde. Ze kennen de cultuur en de omstandigheden in hun herkomstland en spreken de taal. We noemen hen ook wel resource persons, want ze nemen niet alleen hun kennis, maar ook ervaringen, ideeën en contacten mee. Ze helpen mensen aan nieuwe inzichten en daarmee aan verandering die uiteindelijk positief kan bijdragen aan ontwikkeling op de langere termijn. Naarmate meer bekend is wat migranten kunnen betekenen, raken mensen enthousiast. De basis voor de inzet van de diaspora ligt bij de behoefte in het herkomstland. Daartoe werkt IOM nauw samen met overheden, ngo s, bedrijfsleven en IOM-vestigingen in die landen. De instellingen in het land van herkomst geven aan waaraan behoefte is, vertelt Welcker. Die behoeftes sluiten aan bij ontwikkelingsdoelstellingen en strategieën in die landen. In Afghanistan bijvoorbeeld gaat het om (beroeps)onderwijs, gezondheid en infrastructuur en in Sierra Leone richten we ons op de ontwikkeling van de landbouwsector en voedselveiligheid. Samen met onze partners kijken we dan waar migranten met een relevante kennis het beste de capaciteit kunnen versterken, zoals op een ministerie, in het onderwijs of bij een nietgouvernementele organisatie op het gebied van de landbouw. Uit verslagen en evaluaties van de deelnemers en ontvangende instellingen blijkt dat de inzet van de migranten zeer positief wordt ontvangen door zowel de instellingen als de overheden waar IOM mee samenwerkt. Men waardeert de kennis, ervaring en 12

15 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Via het TRQN-project heeft Obangs Bangura de medewerkers van landbouworganisatie Voice of Sierra Leone Association geholpen op het gebied van project management. Op verzoek van het Afghaanse Ministerie van Industrie en Mijnen heeft Mohammad Hakim Amini (links) in het kader van TRQN een geologisch laboratorium opgezet en geologen getraind. betrokkenheid van de diaspora. Behalve technisch-inhoudelijke kennis dragen de migranten ook bij aan positieve veranderingsprocessen binnen de organisaties. Ook dat kan de impact van hun werk op een duurzame ontwikkeling bevorderen. Prioriteit partnerland Het faciliteren van de bijdrage van de diaspora aan de ontwikkeling van landen van herkomst, sluit aan bij het Nederlandse migratie- en ontwikkelingsbeleid. Kernaspecten in dit in 2008 geformuleerde beleid zijn de tijdelijke terugkeer ten behoeve van capaciteitsopbouw, duurzame terugkeer en herintegratie, versterking van migrantenorganisaties, geldovermakingen door migranten, circulaire migratie en het bevorderen van de dialoog rondom migratie en ontwikkeling. IOM realiseert de projecten in partnerlanden van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking, waarvan migrantengroepen in Nederland dan wel andere EU-landen verblijven en die geïnteresseerd zijn in de inzet van deze migranten in hun land. De tijdelijke uitzending moet dus relevant zijn voor de ontwikkeling van het land, aansluiten op de prioriteiten aldaar en op wat betrokkene in huis heeft. Versterken migrantenorganisaties Welcker is enthousiast over de samenwerking met migrantenorganisaties. Er is vertrouwen in onze ondersteuning en impliciet dragen we ook bij aan het versterken van hun capaciteit. IOM blijft op dit terrein initiatieven nemen, zoals het opzetten van migrantennetwerken op basis van professionaliteit. Veelal zijn migrantenorganisaties etnisch, religieus of sociaal georiënteerd. Wij hebben nu bijvoorbeeld professionals uit Sierra Leone die in Nederland wonen en werken samengebracht en helpen hen om een netwerk vorm te geven dat zich kan inzetten voor Sierra Leone. Dat gebeurt ook voor Bosniërs en jonge Afghanen. We zien steeds meer dat ook de jongere generatie zich wil inzetten voor het land waar hun wortels liggen, zonder overigens de wens te hebben zich daar permanent te willen vestigen, aldus Welcker. Investeringen door migranten Naast inzet van deskundigheid onderzoekt IOM ook de mogelijkheden om andere middelen van migranten in te zetten voor de ontwikkeling van het herkomstland. Denk bijvoorbeeld aan een fonds waarin migranten investeren ten behoeve van het ondersteunen van lokale gemeenschapsprojecten of bedrijfjes in het land van herkomst. Aan de kant van migranten groeit die behoefte. Ook de tweede generatie wil wel bijdragen aan het herkomstland, maar niet door zomaar geld over te maken voor de aanschaf van een koelkast of auto. 13

16 Het Migratie en Ontwikkelingsprogramma van IOM omvat onder andere twee projecten voor de tijdelijke terugkeer van migranten naar hun land van herkomst ten behoeve van capaciteitsopbouw: MIDA Ghana Health III, dat de Ghanese diaspora in Europa betrekt bij de verbetering van de gezondheidszorg in Ghana. Temporary Return of Qualified Nationals (TRQN) II, dat kennis, ervaring en andere middelen van migranten inzet voor de wederopbouw en ontwikkeling van Afghanistan, Bosnië-Herzegovina, Ethiopië, Georgië, Sierra Leone en Soedan. In het kader van TRQN II hebben 264 uitzendingen plaatsgevonden. De eerste fase van het project die liep van april 2006 tot en met juni 2008 telde 160 uitzendingen. In totaal zijn er inmiddels dus 424 uitzendingen door IOM gefaciliteerd in het kader van TRQN. MIDA Ghana III telt inmiddels circa honderd mensen die zijn uitgezonden alsmede een aantal stageplaatsen aan Ghanezen die in Nederland kennis en ervaring opdoen. IOM in Nederland is facilitator en bruggenbouwer tussen de diaspora en organisaties in de landen van herkomst, Nederland en andere EU-landen. De migranten worden ingezet als resource persons en geven training of adviezen. De Diaspora Skills Database van IOM bevat profielen van meer dan 700 migranten. Verpleegkundige Rita de Graft (midden), een van de deelnemers aan het MIDA Ghana project, is betrokken bij de praktische uitvoering van de doelstellingen van de Millennium Declaration rond de bestrijding van extreme armoede en honger in de Ashanti-regio in Ghana. Op de foto vertegenwoordigers van de betrokken partijen bij het project. Ze investeren het liever in een bedrijfje of andere vormen van ontwikkeling. IOM deed onderzoek naar de bereidheid van Indonesische migranten in Nederland om kennis en andere middelen in te zetten voor ontwikkeling in Indonesië. Als uitvloeisel daarvan werd een workshop georganiseerd, waarbij de migranten de wens uitten om een platform op te zetten voor de uiteenlopende Indonesische groepen en organisaties om op die manier samen iets te doen voor Indonesië. In Bosnië doet IOM samen met Facet (onderdeel van de Triodos bank) onderzoek naar de haalbaarheid van het opzetten van een fonds voor ontwikkeling in Bosnië en de bereidheid onder diaspora om financiële middelen in het fonds te storten. Het onderzoek is naar verwachting afgerond in het voorjaar Circulaire en arbeidsmigratie is een ander belangrijk onderwerp waar IOM zich mee bezighoudt. Hierbij gaat het om gekwalificeerd personeel uit herkomstlanden dat in Nederland en andere EU-landen kennis en ervaring op kan doen. Zo hebben al diverse gezondheidswerkers uit Ghana in Nederland en Engeland een training gevolgd in het kader van het MIDA Ghana Health project. Met de opgedane kennis kunnen ze dan na terugkomst hun collega s trainen en daarvan profiteert de instelling in Ghana. In een aantal situaties ondersteunt IOM ook migranten die terugkeerden om in het herkomstland een eigen bedrijfje op te zetten. Dit gebeurt in het kader van duurzame terugkeer en herintegratie, waarover uitvoeriger wordt geschreven elders in deze uitgave van Migratie Info. Goed voor integratie Welcker ziet positieve effecten van tijdelijke uitzending voor zowel de migrant als herkomstland en land van vestiging. Deelname aan de zogenaamde braingainprojecten van IOM kan ook een positieve uitwerking hebben op de integratie van de migranten in Nederland. Voor sommigen heeft het ertoe geleid dat ze opnieuw een betrekking hebben gevonden. Als ze zich beter voelen over hun positie in Nederland draagt het positief bij aan hun integratie en op langere termijn ook aan de verbetering van de relatie tussen samenlevingen. Want de man die in Kaboel zijn ervaring en kennis inzet om de dierentuin daar opnieuw in te richten, gaat tevens kijken naar mogelijke samenwerking en uitwisseling met dierentuinen in Nederland of andere landen. Door de resultaten die de migranten boeken tijdens hun uitzending zien overheden steeds meer in dat migranten een positieve bijdrage kunnen leveren aan ontwikkeling. / Migratie & Ontwikkeling 14

17 IOM Den Haag Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Camilla Mevissen - Movements and Facilitated Migration Persoonlijke begeleiding op Schiphol Iedereen die met ondersteuning van IOM in Nederland aankomt, een transitstop maakt of uit Nederland vertrekt, kan op Schiphol rekenen op begeleiding van een medewerker van Movements van IOM. Een efficiënte aanpak gaat hand in hand met persoonlijke aandacht voor de migrant, blijkt uit de toelichting van clustermanager Camilla Mevissen. Movements is verantwoordelijk voor de logistieke (reis)werkzaamheden en zorgt ervoor dat IOM-cliënten daadwerkelijk op Schiphol worden begeleid bij hun reis. Jaarlijks krijgen op die manier ongeveer tienduizend migranten ondersteuning, zo n drieduizend bij vertrek, zo n vijfduizend tijdens hun transit en zo n tweeduizend bij hun aankomst als uitgenodigde vluchteling of in het kader van gezinshereniging. Het meeste werk gebeurt in het kader van vertrek. Als mensen hebben besloten om terug te keren naar het herkomstland of om door te migreren, krijgt de afdeling Movements van de IOM-projectofficer de opdracht het dossier te boeken. Na een check of alle documenten in orde zijn, zoekt de afdeling naar de meest geschikte vlucht. Daarbij spelen verschillende afwegingen een rol. Mevissen: IOM heeft afspraken met grote luchtvaartmaatschappijen, dus als het kan boeken we daar de reis, vertelt Mevissen. We moeten zeker zijn van IOM-assistentie bij transit en bij aankomst. En we kijken naar wie er reizen. Voor een alleenstaande moeder met kleine kinderen of een vrouw van zeventig jaar probeer je een lange transitstop te vermijden. Gemiddeld vertrekken mensen binnen drie weken. Slachtoffers van mensenhandel moeten vanwege hun veiligheid vaak snel vertrekken en ook mensen die vanuit vreemdelingenbewaring terugkeren krijgen voorrang. Als het even kan, wordt rekening gehouden met de wensen van de cliënten wat betreft het moment van vertrek. Sommige mensen willen heel snel weg, maar anderen willen liever nog een paar weken wachten of een cursus afmaken. Als het kan doen we dat, maar we zijn ook afhankelijk van beschikbaarheid op de vluchten, geldigheid van reisdocumenten en natuurlijk moet het ook passen binnen een efficiënte planning op de afdeling. Wij werken met wisselende diensten en moeten het personeel inplannen van uur s morgens tot uur s avonds. Jaarlijks biedt IOM op Schiphol aan ongeveer tienduizend migranten ondersteuning. Spannend en emotioneel Als de vlucht is geboekt worden de cliënt en de projectofficer binnen IOM geïnformeerd. Cliënten melden zich drie uur voor het vertrek bij de IOM-balie op Schiphol. Daar krijgen ze uitleg over wat er gaat gebeuren. Ze worden tot aan de gate begeleid en krijgen dan, indien van toepassing, een debetcard waarop de toegezegde ondersteuningsbijdrage staat. Ook wordt de vertrekverklaring ondertekend. De IOM-medewerker bericht vervolgens het IOM-kantoor dat transitassistentie of aankomstassistentie biedt dat betrokkenen inderdaad zijn vertrokken. Mevissen: Meestal zijn de mensen opgelucht als het besluit om terug te keren is genomen. Toch is het laatste moment hier in Nederland, het afscheid van vrienden en familie, vaak aangrijpend. Terwijl mensen die hier een transitstop maken vaak juist opgetogen en vol verwachting zijn over hun nieuwe toekomst elders. Maar we zien ook de vreugde bij gezinshereniging tussen kinderen en ouders, terwijl ze elkaar soms bijna niet herkennen. Als reizigers medische voorzieningen nodig hebben, wordt de afdeling daarover geïnformeerd door het Focal Point medische zaken van IOM. Wij regelen dan een rolstoel of stretcher en leggen de zaak indien nodig voor aan de arts van de luchtvaartmaatschappij. Soms krijgt IOM een aanvraag van iemand die terminaal ziek is en terug wil keren om afscheid te kunnen nemen van familieleden en te sterven in het land van herkomst. In zulke zaken wordt alles op alles gezet om de persoon zo spoedig mogelijk en onder veilige omstandigheden te laten terugkeren. 15

18 Camilla Mevissen: Meestal zijn de mensen opgelucht als het besluit om terug te keren is genomen. Gezinshereniging en uitgenodigde vluchtelingen In Nederland assisteert IOM onder meer migranten die toestemming hebben om naar Nederland te komen bij de overkomst naar Nederland. Voor deze ondersteuning kent IOM projecten voor gezinshereniging en voor uitgenodigde vluchtelingen. In het kader van het programma Gezinshereniging regelt IOM de overkomst van gezinsleden die toestemming hebben gekregen naar Nederland te komen om zich bij hun familie te voegen. De assistentie van IOM omvat de volgende diensten: een gesprek met de gezinsleden, voor het vertrek, waarin IOM informatie verstrekt over de afhandeling en de reisdocumenten controleert; advies, en indien nodig en mogelijk ondersteuning bij het verkrijgen van een uitreisvisum van de plaatselijke autoriteiten; ondersteuning bij de communicatie met lokale (overheids)instanties en de Nederlandse ambassade; ondersteuning van gezinsleden met medische problemen bij de voorbereiding van het vertrek; boeken van een vliegticket en beschikbaar stellen daarvan; regelen van tijdelijk onderdak tijdens de periode van transit (indien noodzakelijk voor het ophalen van het Nederlandse visum); regelen van transitassistentie en zo nodig regelen van vrijstelling van een transitvisum; assistentie op de luchthaven van vertrek en aankomst (in principe Schiphol). In Nederland onderhoudt IOM contact met de plaatselijke afdeling van VluchtelingenWerk of met de familie zelf over de voortgang in het regelen van de overkomst. IOM informeert hen over de aankomst (vluchtgegevens en ophaalinstructies). IOM handelt ook de gehele financiële kant van de overkomst af met de sponsor (meestal een plaatselijke afdeling van VluchtelingenWerk). Voor de overkomst is toestemming van de Visadienst van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) vereist. Daarin kan IOM niet assisteren. Evenmin kan IOM bijdragen in de financiering van de overkomst. Mensen kunnen wel via VluchtelingenWerk een aanvraag indienen bij het Diakonaal Fonds. Mevissen herinnert zich het trieste voorbeeld van een vrouw uit Iran die in Nederland een transitstop maakte op weg naar Los Angeles. Ze werd op Schiphol onwel, is naar het ziekenhuis gebracht en daar bleek dat ze maagkanker had. Dan heb je intensief overleg met artsen en met de kantoren van vertrek en van aankomst. Uiteindelijk lukte het om haar onder medische begeleiding alsnog naar Los Angeles te laten vertrekken, waar haar familie woonde. Er was geen andere keus, want terug naar Iran kon ze niet en in Nederland blijven ook niet. Op donderdag vertrok ze en de maandag erna overleed ze. Gelukkig heeft ze haar zus nog kunnen zien. Mevissen is zeer te spreken over de samenwerking met de diverse organisaties op de luchthaven. Het werk brengt met zich mee dat de afdeling 24 uur per dag telefonisch bereikbaar is. Als er iets gebeurt tijdens een transit, dan moet je bereikbaar zijn. Pas nog werd ik op vrijdagavond om elf uur gebeld door de marechaussee dat er twee cliënten in Londen hun doorverbinding hadden gemist. In overleg met de IND en de marechaussee hebben we ervoor gezorgd dat ze weer terug naar Nederland konden. Zolang alles volgens plan verloopt, is de strakke dagplanning goed te realiseren. Zoals vanochtend, vertelt Mevissen. Het begint om uur met een transit van twee verschillende groepen uit Addis Ababa. Een groep van drie personen gaat verder naar Toronto. Vier andere personen gaan door naar Oslo. Om 8.20 uur verwachten we drie mensen aan onze balie die om uur naar Lagos vertrekken. Om uur komen 35 Iraniërs uit Wenen die naar Los Angeles vertrekken, waaronder iemand die rolstoelbegeleiding krijgt. Ook vertrekt er iemand die uit vreemdelingenbewaring komt, die moeten we ophalen bij het bureau Verwijdering van de KMAR. OM uur hebben we nog een aantal aankomsten. Als er ook maar één vlucht vertraging heeft, dan heeft dat gevolgen voor de gehele planning. Wanneer een vlucht te laat binnenkomt, missen vluchtelingen vaak hun aansluiting naar hun verschillende bestemmingen. Daar moet je altijd op kunnen inspelen en dat blijft een uitdaging. Ingrijpende gevolgen gaf de vulkaanuitbarsting 16

19 Migratie Info 17e jaargang, nummer 1 Uitgenodigde vluchtelingen Wereldwijd zijn voortdurend miljoenen mensen op de vlucht op zoek naar een veilig onderkomen. Veel vluchtelingen komen terecht in een vluchtelingenkamp in de regio. De United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) draagt in de vluchtelingenkampen zorg voor het beschermen van de rechten van de individuele vluchtelingen zodat zij zich, voorlopig, veilig voelen. Omdat het niet voor iedereen mogelijk is om terug te keren naar het geboorteland of om te integreren in het land waar ze verblijven, heeft de UNHCR een programma dat de mogelijkheid biedt om vluchtelingen te hervestigen in een ander land. Sinds 1997 komen via het UNHCRprogramma jaarlijks vijfhonderd vluchtelingen naar Nederland. Voor de periode 2008 tot en met 2011 heeft de Tweede Kamer ingestemd met een quotum van tweeduizend door Nederland uit te nodigen vluchtelingen. De Nederlandse overheid selecteert ter plaatse via selectiemissies de voorgedragen vluchtelingen voor hervestiging in Nederland. Daarnaast worden op ad-hocbasis individuele vluchtelingen uitgenodigd, op basis van voordrachten door het hoofdkantoor van UNHCR in Genève om redenen van urgentie of op humanitaire gronden. Extra aandacht krijgen de meest kwetsbare groepen zoals vluchtelingen die ernstig ziek zijn en die specifieke medische zorg nodig hebben of alleenstaande vrouwen met kinderen. De logistieke ondersteuning van IOM bestaat onder andere uit: het adviseren rondom de benodigde in- en uitreisdocumenten, het boeken van tickets en dienstverlening bij communicaties met instanties, zoals de Nederlandse ambassade en de lokale autoriteiten; het adviseren over de benodigde woon- en reiscondities voor vluchtelingen met gezondheidsproblemen; het maken van afspraken met luchtvaartmaatschappijen over eventueel noodzakelijke voorzieningen tijdens de reis; het geven van hulp bij vertrek, transit en aankomst en het zorg dragen voor de benodigde transit totdat de visa geregeld zijn; wanneer nodig het regelen van tijdelijke voorzieningen ter plaatse voorafgaand aan het vertrek, zoals onderdak, eten en kleding; bij individuele overkomsten biedt IOM voorafgaand aan het vertrek culturele oriëntatie om zich voor te bereiden op hun leven in Nederland. op IJsland, april vorig jaar. De aswolk zorgde ervoor dat dagenlang geen luchtverkeer mogelijk was. Mevissen: Een aantal migranten die een transitstop in Nederland maakten konden toen niet verder. Er was onder andere een moeder met een kindje die een week moest wachten. Je houdt dan voortdurend contact met de migrant en familieleden en zoekt oplossingen. Naast het voorbereidend werk voor vertrekkers en de begeleiding op Schiphol, is er ook het nawerk, zoals de berichtgeving aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) over het daadwerkelijke vertrek en de financiële afwikkeling van het geheel. In 2009 zijn ook de werkzaamheden in het kader van gezinshereniging en uitgenodigde vluchtelingen bij het cluster Movements ondergebracht (zie kaders). Zodra IOM het bericht krijgt van de overheid dat iemand als vluchteling wordt geaccepteerd starten we met het organiseren van de hervestiging. Daartoe behoort ook een culturele oriëntatietraining, een project dat IOM heeft ontwikkeld voor migranten ter voorbereiding op hun komst naar Nederland. Mevissen noemt het dynamisch, de kleine tienduizend reizigers die met haar afdeling te maken hebben. Ik ben er eerlijk gezegd trots op dat het uiteindelijk altijd lukt dat iedereen die aankomt, vertrekt of doorreist op zijn of haar plek komt. Je moet heel stressbestendig zijn, goed kunnen organiseren en goed met cliënten om kunnen gaan. Je lost problemen op, geeft antwoorden op vragen en wijst mensen de weg. Hier op Schiphol gaan mensen soms toch nog twijfelen. Of ze staan er met een enorm overgewicht aan bagage. Soms koop je luiers voor de moeder met de baby die niet door kon reizen vanwege een sneeuwstorm in Amerika. Een andere keer breng je een moeder en haar kind samen die jarenlang van elkaar gescheiden waren. Hier gebeurt het. Elke dag is anders! / Overkomst naar Nederland 17

20 IOM Symposium en publieksactie IOM twintig jaar actief in Nederland In 2010 was IOM twintig jaar actief in Nederland. Nederland was weliswaar medeoprichter van de organisatie in 1951; pas in 1991 werd een vestiging in Nederland geopend. Ter gelegenheid daarvan organiseerde IOM eind 2010 het symposium Migration for the Benefit of All en deed de organisatie mee aan de publieksactie Buy responsibly. Wat betreft terugkeer benadrukten de panelleden directeur-generaal Rob Visser van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Chief of Mission van IOM Brussel, Bernd Hemingway, de voorkeur voor vrijwillige terugkeer, het belang van herintegratieondersteuning en de noodzaak van (Europese) samenwerking. In dit verband werd de nieuwe EU-terugkeerrichtlijn als een belangrijke stap voorwaarts gezien. Het symposium vond plaats op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Beleidsmakers van ministeries, politici, vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, wetenschappers en ambassades deelden hun kijk op het thema Migration for the benefit of all. IOM-directeur-generaal William Lacy Swing benadrukte de vruchtbare samenwerking tussen de Nederlandse overheid en IOM in de afgelopen twintig jaar. Hij wees ook op de positieve bijdrage die migranten leveren aan hun land van herkomst en aan hun land van bestemming en constateerde dat er sprake is van een antimigratiesfeer. Swing refereerde aan de wijze waarop destijds onder andere Hugenoten, Belgen en Hongaren bescherming hebben gekregen in Nederland. De hedendaagse uitdaging is om in samenwerking met overheden en andere partners humane en ordelijke migratie mogelijk te maken, want in de woorden van Swing: Migration is inevitable; it is long-term and it is desirable. Onder leiding van journalist Froukje Santing gingen deskundigen in gesprek over vier actuele migratieonderwerpen: migratie en ontwikkeling, de uitbuiting van arbeidsmigranten, vrijwillige terugkeer en migration benefits all parties. Dat de win-wingedachte bij migratie niet vanzelfsprekend is, blijkt wel uit het feit dat arbeidsuitbuiting van migranten nu ook nog in Nederland voorkomt. De prijsuitreiking aan leerlingen van groep 7 van verschillende Haagse scholen die een opstel, tekening of collage hadden gemaakt over de ontmoeting tussen verschillende culturen vormde een aangenaam intermezzo op een boeiende namiddag. In een terugblik vond Adri Zagers van IOM in Nederland de woorden van DG Swing heel inspirerend. Swing benadrukte dat migratie van alle tijden is en dat het niet tegengehouden moet worden. Migratie wordt te eenzijdig gezien als een probleem, terwijl het juist zoveel positieve aspecten heeft. Migranten hebben altijd bijgedragen aan de economische en culturele ontwikkeling van Nederland en ze doen dat nog steeds. Zagers juicht het ook toe dat IOM meer prioriteit gaat geven aan de toenemende antimigratiesentimenten. Samen met UNHCR 18