Handreiking dagbesteding Wmo 2015

Transcriptie

1 Handreiking dagbesteding Wmo 2015 Voor mij is dagbesteding heel belangrijk en zolang ik gezond ben, blijf ik dit hopelijk nog lang doen. Ik ben bang dat als ik thuis zit ik weer terug zal vallen. Hier ben ik de hele dag lekker bezig, heb aanspraak, sociale contacten en mensen kunnen bij mij hun hart luchten. Elke dag sta ik s ochtends lachend op, blij dat ik naar de tuin kan gaan. Zorgbelang Zuid-Holland September 2014 Ingrid Lips

2 September Zorgbelang Zuid-Holland Alle rechten voorbehouden. Overname van teksten en gegevens, al dan niet gedeeltelijk, na toestemming van Zorgbelang Zuid-Holland en met vermelding van de bron. Zorgbelang Zuid-Holland Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

3 Inleiding Gemeenten staan samen met de aanbieders voor de uitdaging om een nieuwe invulling aan dagbesteding te geven. Kan dagbesteding worden ondergebracht bij de welzijnsorganisatie? Is het mogelijk om dagbesteding dicht bij huis te organiseren? Wat betekent dit dan voor het huidige regionaal georganiseerde aanbod van dagbesteding? Zorgbelang Zuid-Holland biedt u deze handreiking aan om u vanuit cliëntenperspectief hierin te adviseren. De handreiking bestaat uit 9 adviezen ter overweging bij het opstellen van beleid ten aanzien van dagbesteding. 1. Er is altijd een individueel ontwikkelplan voor de deelnemer. Wim: Je leert hier veel. Het zou mooi zijn als je vanuit de dagbesteding een normale baan bij een baas zou kunnen opbouwen. Eerst bijvoorbeeld twee uurtjes in de week, dat langzaam opbouwen en als alles goed gaat een vast dienstverband (uit de brochure: Neemt u ons ook mee in de plannen? (Zorgbelang Zuid-Holland, 2013) Uit de monitor dagbesteding 2013 komt naar voren, dat dagbesteding zich onderscheidt van algemene welzijnsactiviteiten, doordat er bij dagbesteding sprake is van een individueel ontwikkelplan en professionele begeleiding in het stimuleren en bevorderen van de eigen kracht en participatie. Dit geldt bij de GGz- en de VG-doelgroep (mensen met een psychische en mensen met een verstandelijke beperking). Voor de VG-doelgroep geldt daarbij over het algemeen, dat men permanent aangewezen is op begeleiding. Dagbesteding wordt door mensen met een verstandelijke beperking vaak gezien als een vorm van werk. Ze ontlenen eigenwaarde aan het leveren van een echte bijdrage aan de maatschappij en het is goed voor hun ontwikkeling. (Kent u mij nog?, Platform VG Haaglanden, 2013) In de oude situatie is het nog zo, dat cliënten met een indicatie voor de sociale werkvoorziening een contra-indicatie hebben voor dagbesteding. Dit betekent dat de cliënt, als er nog geen plek is bij de sociale werkvoorziening, niet in de wachttijd gebruik kan blijven maken van de dagbesteding en dus thuis komt te zitten. De nieuwe Wmo en participatiewet biedt de mogelijkheid om hier een aansluitend ontwikkeltraject van te maken. Er kan samen met de cliënt, die ondersteuning nodig heeft een goede combinatie gevonden worden in dagbesteding, werk en vrijetijdsbesteding. Bij mensen met dementie dient er een plan te zijn gericht op preventie waar dagbesteding een belangrijk onderdeel van uitmaakt. Dit plan heeft als doel om verergering van de ziekte zo lang mogelijk te voorkomen en mensen in staat te stellen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

4 2. Vervang dagbesteding niet door vrij toegankelijke activiteiten. Gemeenten gaan uit van het uitgangspunt zo gewoon mogelijk als het kan en bijzonder als het moet. In Ken u mij nog? van het Platform VG Haaglanden wordt de zorg over het gevolg hiervan in de praktijk als volgt omschreven: Kortom iemand met een verstandelijke beperking krijgt misschien nog maar een beperkt aantal dagdelen dagbesteding en als hij pech heeft, lijkt die dagbesteding veel op vrijetijdsbesteding en vindt plaats in het meest nabijgelegen buurthuis. De begeleiders daar zijn niet echt specifiek deskundig en houden er weinig rekening mee dat in sommige gevallen (let wel: lang niet altijd) bepaalde doelgroepen moeilijk met elkaar verenigbaar zijn. In een gesprek met GGz-cliënt Gerard vertelt hij over het verschil in ervaring met activiteiten bij REAKT of bij een reguliere toneelvereniging. Gerard zit bij de toneelgroep van REAKT Voorburg. Hij voelt zich daar welkom. Er is een open en prettige sfeer. Gerard heeft ook een keer als gastacteur aan een voorstelling van een toneelvereniging meegedaan. Dat beviel hem niet zo goed. Er is meer druk en de leden zijn te prestatiegericht voor Gerard. Ook was de groep minder open en hij voelde zich minder welkom dan hij bij REAKT gewend is. (project Welzijn Nieuwe Stijl, Leidschendam-Voorburg 2012.) Er is naast goede dagbesteding behoefte aan gezellige en leuke recreatieve activiteiten, zoals samen een maaltijd koken en eten. Het is een goede manier om het nuttige met het aangename te verenigen. Samen eten verbroedert en het is nog gezond ook. Mensen worden met elkaar in contact gebracht, bouwen een sociaal netwerk op en men helpt elkaar op weg. Als mensen met een beperking deel willen nemen aan algemene activiteiten in een wijkcentrum of bij een vereniging dan moet dat mogelijk zijn. Dit kan bijdragen aan hun ontwikkeling. Voorkom echter, dat iemand een groot deel van de week overdag thuis komt te zitten. Bied daarnaast de nodige dagdelen dagbesteding aan. Zorg bij het opstellen van het individueel ontwikkelplan voor een goede combinatie tussen dagbesteding en deelname aan algemene activiteiten aansluitend bij de mogelijkheden en leervermogen van de deelnemer. Biedt daarbij de nodige begeleiding. Voor mensen met dementie is het deelnemen aan algemene activiteiten op een bepaald moment niet meer mogelijk en is juist dagbesteding geboden. Dagbesteding vervult hierbij de functie van respijtzorg aan de partner. Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

5 3. Begeleiding met specifieke deskundigheid van de doelgroep Maak gebruik van specifieke deskundige begeleiding van de doelgroep vanuit de zorgaanbieder bij de overgang van dagbesteding naar deelname aan algemene activiteiten en vrijwilligerswerk buiten het dagactiviteitencentrum. Specifieke doelgroepen vragen specifieke deskundigheid van de professionals. Deze deskundigheid is niet bij de welzijnsorganisaties aanwezig. Professionele begeleiding vanuit de zorg kan beter inschatten wat iemand met een psychische en/of verstandelijke beperking aan kan. Bij mensen met een GGz-achtergrond mag de prestatiedruk niet te hoog zijn. Buiten GGz heb ik ook naar vrijwilligerswerk gezocht, maar wat ik vond, was toch te hoog gegrepen voor mij, er werd te veel van me verwacht. (uit de brochure: Neemt u ons ook mee in de plannen?, Zorgbelang Zuid-Holland, 2013) De deskundige begeleiding weet vroegtijdig te herkennen als het met iemand minder goed gaat en hoe om te gaan met deelnemers die wegblijven. Escalatie van problemen kan door vroegtijdig ingrijpen worden voorkomen. Mensen met een verstandelijke beperking geven over het algemeen niet zelf aan als ze iets niet kunnen of niet begrijpen. Er kunnen hierdoor vervelende situaties ontstaan. Een voor deze doelgroep deskundig professional kan hier de nodige begeleiding bij bieden. Onderschat dit niet. Bied vrijwilligers deskundigheidsbevordering in de omgang met mensen met een beperking. Zorg voor een professionele achtervang met specifieke deskundigheid van de doelgroep waar de vrijwilligers zich voor inzetten. Dit om vrijwilligers of andere deelnemers op een prettige manier te leren omgaan met mensen die extra aandacht vragen. 4. Behoud dagbesteding voor zwaardere doelgroepen Dagbesteding in een afgeschermde en veilige omgeving met de eigen doelgroep blijft nodig voor een groep met een zwaardere, meervoudige beperking of in periode van herstel. Omdat mijn knieën, rug en schouders weinig belasting aankunnen, kan ik maar beperkt zwaar lichamelijk werk doen. Wat dat betreft zie ik niet veel mogelijkheden voor de toekomst. Ik zou het wel willen hoor, weer een vaste baan en zo, maar ik ben bang dat ik dat geestelijk en lichamelijk nog niet aankan. Ik wil eerst weer een poos nuchter leven, ervoor zorgen dat ik met dagbesteding niet terugval, en ik moet de structuur die ik op dagbesteding heb, vasthouden, voordat ik andere stappen kan zetten. (uit de brochure: Neemt u ons ook mee in de plannen?, Zorgbelang Zuid-Holland, 2013) Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

6 Voor mantelzorgers, die de zorg hebben voor een familielid, die continue in de gaten gehouden dient te worden is dagbesteding voor dat familielid onmisbaar als vorm van respijtzorg. Het gaat hierbij veelal om ouderen met een partner met dementie of epilepsie ten gevolge van hersenletsel na een beroerte. Uit een peiling van Stichting Alzheimervereniging Nederland onder 429 mantelzorgers blijkt dat dagbesteding één van de drie belangrijkste vormen van ondersteuning biedt. 45% van de mantelzorgers geeft aan, dat het onverantwoord is om hun naaste met dementie alleen thuis te laten. 82% van de mantelzorgers vreest meer belasting als de naaste met dementie minder naar de dagopvang kan, met als ergste gevolg dat de mantelzorger het niet meer redt en de naaste met dementie moet worden opgenomen. (Stichting Alzheimervereniging Nederland, 2013) Ouders van kinderen met een zware verstandelijke beperking en/of meervoudige beperking kunnen hun kind, ongeacht hun leeftijd, geen moment alleen laten en moeten er s nachts uit voor de zorg voor hun kind. 5. Sluit aan op het bestaande sociaal netwerk Vanwege een eventuele labiele gezondheidstoestand kan het ernstige gevolgen hebben als een cliënt uit de vertrouwde en beschermde omgeving wordt gehaald. Veel cliënten en ouders van mensen met een verstandelijke beperking zijn bang, dat ze dan niet meer naar dezelfde dagbesteding kunnen. Ze gaan hier jaren heen en hebben hier hun plek gevonden. Het is vaak ook de enige plek voor sociaal contact en voor veel cliënten vraagt het een lange tijd om hun draai te vinden op een locatie dagbesteding. Het gevolg voor cliënten als ze niet meer gebruik kunnen maken van hun dagactiviteitencentrum is dat je ze juist uit hun huidige sociale omgeving haalt. 6. Lokaal of regionaal? Keuzevrijheid staat voorop! Het hangt erg van de individuele situatie af of het wenselijk is om dagbesteding dicht bij huis te hebben of verder van huis, buiten de eigen gemeente. Het reizen naar dagbesteding buiten de gemeente kan zowel voor de deelnemer als voor ouders die hun kind moeten brengen of halen of er iets voor regelen een extra belasting zijn. De extra kosten, die het met zich meebrengt kunnen een extra drempel zijn om aan activiteiten deel te nemen. Er zelfstandig naar toe kunnen en op elk gewenst moment weer naar huis kunnen gaan is voor Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

7 mensen met een beperking die daar zelf toe in staat zijn een groot voordeel. Ze hoeven niet te wachten op het busje. Voor kleine doelgroepen, zoals mensen met niet aangeboren hersenletsel, zijn er dagbestedingslocaties, waar cliënten uit de hele regio naar toe komen. In hun eigen gemeente kunnen ze niet terecht voor dagbesteding. De al doorgevoerde bezuinigingen op vervoer hebben als consequentie, dat cliënten thuis komen te zitten. Zeker voor kleine doelgroepen, die specifieke ondersteuning en voorzieningen vragen, is er geen alternatief in hun eigen gemeente. Het is niet kostenefficiënt om dit lokaal te organiseren. In de trend en signaleringsrapportage 2013 van MEE Zuid-Holland Noord is de verhoging van de eigen bijdrage op vervoer een duidelijk knelpunt. Veel cliënten kunnen niet naar hun stageplek of werkplek tenzij familie bereid en in staat is om de hogere eigen bijdrage te betalen. Het zelf vervoer regelen door ouders is vaak niet te combineren met hun werk of het naar school brengen en halen van de andere kinderen in het gezin. Werk daarom voor kleine doelgroepen regionaal samen met andere gemeenten. Kijk naar alternatieve, goedkopere mogelijkheden van vervoer. 7. Versterk lokale samenwerking dagbestedingsvoorzieningen Maak optimaal gebruik van de voorzieningen voor dagbesteding die er in een gemeente voor de verschillende doelgroepen zijn. Door elkaar te kennen en van elkaar te weten wat er aan dagbesteding geboden wordt binnen een gemeente en welke accommodaties er zijn, kan inzicht verkregen worden in hoe men beter van de voorzieningen voor dagbesteding in een gemeente gebruik kan maken. Voor een deelnemer kan een betere plek gevonden worden als blijkt, dat de andere instelling een meer passende plek voor dagbesteding biedt. Op lokaal niveau kunnen nieuwe samenwerkingsprojecten met cliënten van verschillende aanbieders worden opgezet bijvoorbeeld met maatschappelijke ondernemers, zorgboeren, etc. die bereid zijn om werkplekken voor cliënten van dagbesteding te bieden. 8. Biedt ruimte aan kleinschalige dagbesteding met pgb In de plattelandsgemeenten bieden zorgboeren een rustige omgeving en werkplek voor cliënten van dagbesteding. Voor een boer is dit een mogelijkheid om maatschappelijk te kunnen ondernemen. Dit wordt vaak gedaan met een pgb-financiering (persoonsgebonden budget). Uit het onderzoek naar logeermogelijkheden blijkt, dat ook het logeerweekend buiten de eigen gemeente vaak vanuit het pgb gefinancierd wordt. Voor ouders van (volwassen) kinderen met een verstandelijke beperking is de logeervoorziening een onmisbare vorm van respijtzorg. Uit telefonische interviews met 17 moeders, blijkt dat de tijd voor de ouders zelf, Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

8 voor elkaar en voor andere gezinsleden bijna even belangrijk is als de ontwikkelingsmogelijkheden, die de logeervoorziening voor het kind biedt. Enkele citaten uit interviews (H.A. Doelman-van Geest, J.P. de Wit & I. Lips, 2013): Dan kan ik eindelijk eens een keer een nacht doorslapen! Ik kan dan met mijn andere kinderen uit eten. Zo kan ik tenminste de relatie met mijn partner onderhouden. Het pgb of andere financieringsmogelijkheden vanuit de gemeente zijn nodig om deze kleinschalige voorzieningen op maat in stand te houden. 9. Specifieke doelgroepen vragen specifieke aandacht Van dagbesteding wordt door hele verschillende doelgroepen gebruik gemaakt. Dat kan groot verschil maken in wat er nodig is. Daarom is naast algemeen beleid ten aanzien van dagbesteding ook aandacht geboden voor de specifieke voorzieningen die nodig zijn. Mensen met dementie vragen bijzondere aandacht. Mensen met een psychotische stoornis zijn een bijzonder kwetsbare doelgroep. Een veel gehoorde zorg bij veel belangenbehartigers is, dat gemeenten geen idee hebben om wat voor mensen het gaat. Leer als gemeente de verschillende doelgroepen kennen. Ga daarom als gemeente in gesprek met de Alzheimervereniging, Ypsilon en andere cliëntenbelangen- en mantelzorgorganisaties. Zorgbelang Zuid-Holland brengt u graag met hen in contact. De functie van dagbesteding De functie van dagbesteding kenmerkt zich door een individueel ontwikkelplan. Het biedt een dagstructuur en een veilige en beschermde omgeving, die rekening houdt met wat de doelgroep nodig heeft. Deskundige begeleiding door professionals bevordert het ontwikkelen van de zelfredzaamheid of leren omgaan met verergering van klachten door en het sociaal en geestelijk actief blijven. Voor mantelzorgers van zwaardere doelgroepen, die continue aandacht en zorg vragen en waarvoor het onverantwoord is om alleen thuis te blijven biedt dagbesteding onmisbare respijtzorg om intramurale opname te voorkomen. Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

9 Publicaties en advies dagbesteding Zorgbelang Zuid-Holland Projecten wijkgerichte participatie Zorgbelang Zuid-Holland heeft een aantal projecten uitgevoerd, waarbij in gesprek en samenwerking met cliëntengroepen gekeken is naar de mogelijkheid en wenselijkheid van deelname aan algemeen toegankelijke activiteiten in de wijk, wijkgerichte participatie en de functie die dagbesteding voor cliënten vervult. Monitor dagbesteding In 2013 is een monitor dagbesteding uitgevoerd over de ervaringen van cliënten met dagbesteding, waarom dit voor hen op dit moment zinvol is en wat ze voor de toekomst belangrijk vinden. De monitor dagbesteding is in 2013 gestart in de regio Delft Westland Oostland en is in 2014 uitgebreid naar heel Zuid-Holland. Een rapportage met de resultaten van de monitor dagbesteding 2014 verschijnt naar verwachting in oktober Brochure Neemt u ons ook mee in de plannen? Door een ervaringsdeskundig medewerker zijn interviews gehouden met GGz-cliënten, die gebruik maken van dagbesteding. In de brochure Neemt u ons ook mee in de plannen? verkrijgbaar bij Zorgbelang Zuid-Holland kunt u de portretten van gebruikers dagbesteding lezen. Zorgbelang Zuid Holland biedt inhoudelijke ondersteuning aan Wmo-adviesraden in de advisering naar gemeenten. In Lansingerland heeft Zorgbelang Zuid-Holland gesprekken gevoerd met aanbieders van dagbesteding en met de cliëntenraden van deze instellingen vanuit Verzorging en Verpleging, Verstandelijk Gehandicaptenzorg en Geestelijke Gezondheidszorg over dagbesteding. In samenwerking met de Wmo-raad Lansingerland is een ronde tafelgesprek georganiseerd over dagbesteding. Dit heeft geresulteerd in een kerngroep van de aanbieders om tot een integraal businessplan te komen voor gemeente Lansingerland. De handreiking dagbesteding Wmo 2015 is tot stand gekomen met de kritische inbreng van actieve belangenbehartigers van verschillende doelgroepen en regio s. Zorgbelang Zuid- Holland nodigt u van harte uit om over deze handreiking met ons en samen met belangenorganisaties in gesprek te gaan en geven u graag een nadere toelichting. Meer informatie over Zorgbelang Zuid-Holland en bovenstaande publicaties kunt u vinden op: Ingrid Lips, Senior Adviseur Zorgbelang Zuid-Holland ilips@zorgbelang-zuidholland.nl Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland

10 Literatuurlijst Stichting Alzheimervereniging Nederland, Goede dagbesteding is mensen met dementie en hun mantelzorgers heel veel waard. Website H.A. Doelman-van Geest, J.P. de Wit & I. Lips, Logeren op de schop?, Tympaan Instituut, Zorgbelang Zuid-Holland, januari Koremans, J.W.M. & Lips, I.C., Wmo, sport en recreatie in de gemeente Westland, Op weg naar nieuwe verbindingen. Platform Gehandicapten Westland & Zorgbelang Zuid-Holland, Rijswijk januari Lips, drs. I.C., Project welzijnsactiviteiten voor mensen met een beperking in Leidschendam- Voorburg, Zorgbelang Zuid-Holland, Gouda, september MEE, MEE-signaal, Trend- en signaleringsrapportage 2013 Platform VG Haaglanden, Kent u mij nog? Over decentralisaties en bezuinigingen en de gevolgen voor mensen met een verstandelijke beperking. Najaar 2013 Schilder, drs. C.M., Monitor dagbesteding 2013: De gevolgen voor de individuele cliënt van de nieuwe beleidsmaatregelen voor de geïndiceerde dagbesteding, meting 2013, Zorgbelang Zuid-Holland, Gouda, November 2013 Zorgbelang Zuid-Holland, Neemt u ons ook mee in de plannen? Gouda, 2013 Dagbesteding Wmo Zorgbelang Zuid-Holland