1 Gerontologie. Prof. dr. G.I.J.M. Kempen. Met dank aan prof. dr. D.L. Knook voor een eerdere versie van dit hoofdstuk.
|
|
- Margaretha Molenaar
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Gerontologie Prof. dr. G.I.J.M. Kempen Met dank aan prof. dr. D.L. Knook voor een eerdere versie van dit hoofdstuk. 1.1 Een demografische revolutie Ruim een eeuw geleden, in 1900, leefden er in ons land driehonderdduizend mensen van 65 jaar en ouder op een totale bevolking van 5,1 miljoen. De 65-plussers vormden toen dus 6% van de bevolking. Hun aantal was vijftig jaar later, in 1950, meer dan verdubbeld tot Doordat de totale bevolking ook verdubbeld was tot tien miljoen mensen was het percentage 65- plussers echter maar licht gestegen: tot 7,7%. Ruim zestig jaar later, in 2011, is de totale bevolking gestegen tot 16,7 miljoen mensen, onder wie 2,6 miljoen 65-plussers (15,6%; zie tabel 1.1). Tabel 1.1 De grijze druk in de periode jaar 0-19 jaar jaar bevolking (miljoen) 65- plus grijze druk ,1 2,3 2,5 0,3 12% ,0 3,7 5,5 0,8 14% ,7 3,9 10,1 2,6 26% ,7 3,8 9,7 4,2 43% ,8 3,8 9,4 4,6 49% ,8 3,8 9,6 4,4 46% Bron: CBS Statline, december BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
2 16 Het geriatrie formularium In de tabel vallen enkele zaken op. Allereerst daalt zowel het aantal jongeren van 0 tot 20 jaar, als het aantal mensen in de leeftijdscategorie 20 tot 65 jaar vanaf 2011 licht. Verder neemt het aantal 65-plussers sterk toe tot 2040; daarna neemt het aantal iets af. Er vindt een vergrijzing van de bevolking plaats. Die wordt veroorzaakt door de nog steeds stijgende levensverwachting en door het iets teruglopend aantal jongeren (ontgroening). Na 2030 blijft de omvang van de totale bevolking nagenoeg stabiel. Binnen Nederland zijn er overigens ook grote verschillen. Op 1 januari 2011 was in Zeeland 19,0% van de bevolking 65 jaar of ouder, in Limburg 18,6%, in Utrecht 13,7% en in Flevoland 9,8%. In verschillende regio s van Nederland zal de bevolkingsomvang krimpen. Vergrijzing, ontgroening en krimp van de bevolking veroorzaken een demografische ontwikkeling die nooit eerder is vertoond: tegelijkertijd komen er meer ouderen, worden er minder kinderen geboren en groeit de totale bevolking niet of nauwelijks. Gezien de grote maatschappelijke gevolgen van deze veranderingen wordt van een demografische revolutie gesproken. In tabel 1.1 wordt ook de grijze druk vermeld. Dat is de verhouding tussen het aantal grijze gepensioneerden en het aantal mensen in de werkzame leeftijdsfase van 20 tot 65 jaar (de potentiële beroepsbevolking). In 2011 bedroeg de grijze druk 26%. Vooral als gevolg van het ouder worden van de babyboomgeneratie gaat de grijze druk de komende jaren snel stijgen en zal rond het jaar 2040 een hoogtepunt bereiken. Niet alleen is dan het aantal 65-plussers met twee miljoen mensen sterk toegenomen, tegelijkertijd is ook de leeftijdsgroep van jarigen met zevenhonderdduizend mensen afgenomen. Beide factoren hebben tot resultaat dat de onderlinge verhouding tussen deze twee leeftijdsgroepen, de grijze druk, 49% zal bedragen. Dat is vergeleken met nu bijna een verdubbeling. Een dergelijke ingrijpende verandering in de verhouding tussen ouderen en werkenden zal grote gevolgen hebben voor de kosten van de sociale voorzieningen en de (gezondheids)zorg. Zo brengen de werkende jarigen de kosten van de AOW op en dragen in belangrijke mate bij aan de kosten van de gezondheidszorg. Dat betekent dat op dit moment bij een grijze druk van 26% vijf werkenden 1,3 65-plussers onderhouden. In 2040 bedraagt de grijze druk 49%. Dat houdt in dat dan vijf werkenden de kosten voor 2,5 65-plussers moeten opbrengen. In werkelijkheid is de BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
3 1 Gerontologie 17 situatie nog ongunstiger omdat lang niet alle mensen in de leeftijdscategorie van 20 tot 65 jaar deelnemen aan het arbeidsproces. Na 2040 zal de grijze druk nog jarenlang hoog blijven. De vergrijzing is dus geen tijdelijk probleem. Het adequaat hanteren ervan vormt de komende decennia een van de grootste uitdagingen voor de samenleving. 1.2 Levensverwachting en gezonde levensverwachting De levensverwachting stijgt al bijna een eeuw, het leven is voor steeds meer mensen langer geworden, maar zijn de extra jaren ook gezonde jaren? Hoe zit het met wat wel de gezonde levensverwachting wordt genoemd? In de wetenschappelijke literatuur komen van dit begrip verschillende definities voor. Het meest gebruikt wordt de levensverwachting in goed ervaren gezondheid (zie tabel 1.2). Tabel 1.2 Levensverwachting en gezonde levensverwachting van de Nederlandse bevolking in mannen (jaren) bij de geboorte: levensverwachting 78,8 82,7 levensverwachting in goed ervaren gezondheid 63,7 63,5 op 65-jarige leeftijd: resterende levensverwachting 18,0 21,2 levensverwachting in goed ervaren gezondheid 10,4 11,4 Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid, december vrouwen (jaren) Opvallend is dat de gezonde levensverwachting voor mannen en vrouwen vrijwel gelijk is. Vrouwen leven dan wel langer dan mannen, maar de jaren die ze langer leven brengen ze in het algemeen in een minder goede gezondheid door. Bij een verdere toename van de totale levensverwachting is het van groot belang dat de extra jaren ten minste zo gezond mogelijk kunnen worden doorgebracht. De praktijk laat zien dat de toename in levens- BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
4 18 Het geriatrie formularium verwachting vooralsnog voor een belangrijk deel een toename is in gezonde levensverwachting. De levensverwachting wordt sterk beïnvloed door sociaaleconomische factoren, waartoe opleiding en inkomen behoren. 1.3 Levensverwachting en sociaaleconomische status Uit tabel 1.3 blijkt dat het verschil in levensverwachting tussen personen met alleen basisonderwijs en (afgerond) hoger onderwijs (hbo/universiteit) circa zeven jaar is bij zowel mannen als vrouwen. Echter, het verschil in gezonde levensverwachting bedraagt circa twintig jaar bij zowel mannen als vrouwen. Tabel 1.3 (Gezonde) levensverwachting naar opleidingsniveau voor mannen en vrouwen. mannen levensverwachting vrouwen gezonde levensverwachting levensverwachting 74,1 53,1 78,9 52,2 vmbo 76,5 60,1 82,6 60,9 mbo/havo/ 78,5 65,1 84,9 66,9 vwo gezonde levensverwachting basisonderwijs hbo/universiteit 81,4 72,3 85,3 72,8 Bron: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Preventie van welvaartsziekten, Aandoeningen en multimorbiditeit De kans op lichamelijke beperkingen en aandoeningen neemt sterk toe met de leeftijd. Multimorbiditeit, gedefinieerd als het vóórkomen van twee of meer chronische aandoeningen bij eenzelfde persoon, doet zich vaak voor. Afhankelijk van de gebruikte methoden wordt de frequentie van multimorbiditeit onder 65- plussers geschat op 65% onder de algemene bevolking, en 82% bij bewoners van verpleeghuizen. Er is een duidelijk verband BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
5 1 Gerontologie 19 tussen de prevalentie van multimorbiditeit en de leeftijd: hoe ouder, hoe hoger de prevalentie. Verder hebben vrouwen een hogere kans op multimorbiditeit dan mannen. Aandoeningen die het vaakst voorkomen onder ouderen (zie tabel 1.4) komen ook het meest frequent terug bij de combinaties van chronische ziekten. Tabel 1.4 aandoening Prevalentie van chronische aandoeningen bij personen van 65 jaar en ouder. mannen (%) vrouwen (%) gezichtsstoornissen coronaire hartziekten artrose diabetes mellitus ouderdoms/lawaaidoofheid chronische bronchitis/copd beroerte nek- en rugaandoeningen osteoporose hartfalen dementie Bron: Tijd en toekomst. Deelrapport van de VTV, De kosten van de zorg voor ouderen totaal (%) De totale uitgaven voor zorg en welzijn bedroegen in 2010 ruim 87 miljard euro. Figuur 1.1 toont hoe dit bedrag is verdeeld over verschillende sectoren. In 2010 ging het grootste deel van de uitgaven naar de ziekenhuiszorg (22,4 miljard euro) en de ouderenzorg (16 miljard euro). De andere sectoren waren aanzienlijk kleiner: huisartsenpraktijken: 2,5 miljard, ggz 5,4 miljard, verstrekkers van geneesmiddelen (zoals apotheken en drogisterijen) 6,4 miljard en gehandicaptenzorg 7,9 miljard. De categorie overig omvat onder andere ggd s, therapeutische middelen en arbodiensten. BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
6 20 Het geriatrie formularium ziekenhuizen huisartsen geneesmiddelen gehandicaptenzorg geestelijke gezondheidszorg tandartsen en paramedici ouderenzorg overig Figuur 1.1 Zorguitgaven per sector, n miljard, Bron: RIVM. Zorgbalans 2010, versie 3.1, 31 mei 2011, Bilthoven. In de periode zijn de zorguitgaven met gemiddeld 6,8% per jaar gestegen. Als de periode doorzet, stijgt het zorgvolume tot 2030 met gemiddeld 3,4% per jaar, waarvan slechts 1 procentpunt door demografische ontwikkelingen. Er zijn aanwijzingen dat de ouderen van de toekomst andere zorg zullen gebruiken, onder meer omdat ze gezonder en meer welvarend zullen zijn. Technologische vooruitgang (waaronder nieuwe, duurdere geneesmiddelen en betere apparatuur voor vroege detectie), betere zorg en meer vraag naar zorg zijn samen goed voor 2% van de stijging van de kosten. De overige groei wordt vooral veroorzaakt door een stijging van de loonkosten. De toenemende vraag naar zorg heeft als gevolg dat de vraag naar arbeid ook groeit tot 2030 met ongeveer 1,4% per jaar. De ont- BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
7 1 Gerontologie 21 wikkeling van het potentieel aan arbeid laat juist een tegengesteld beeld zien: dit krimpt met gemiddeld 0,2% per jaar. Deze kloof kan gedicht worden als op verschillende vlakken tegelijk maatregelen worden genomen. Nieuwe (zorg)technologie, methodieken om zelfredzaamheid te bevorderen en differentiatie in functies kunnen hier mogelijk aan bijdragen. Ook hier liggen voor de samenleving verschillende uitdagingen. 1.6 Disablement: het proces van pathologie naar beperkingen in dagelijks functioneren Ondanks het feit dat ouderen vaak te maken hebben met vergelijkbare chronische aandoeningen, blijkt er een enorme diversiteit te bestaan in het dagelijks functioneren. Het disablement process-model is een schema waarin de variatie in gevolgen van aandoeningen wordt beschreven en verklaard. Vier hoofdconcepten onderscheiden het proces van pathologie naar beperkingen in dagelijks functioneren (de zogeheten main pathway): pathologie? functiestoornis? functionele beperking? beperking in dagelijks functioneren Pathologie ( pathology ) verwijst naar biochemische en fysiologische verstoringen. In medische termen: ziekte of letsel. Functiestoornissen ( impairments ) betreffen anatomische, fysiologische, mentale of emotionele afwijkingen, zoals verstoringen en afwijkingen in lichaamsfuncties van bloedsomloop, bewegingsapparaat of zenuwstelsel. Functionele beperkingen ( functional limitations ) reflecteren restricties in het uitvoeren van fysieke en mentale handelingen die noodzakelijk zijn voor het dagelijks functioneren. Zij manifesteren zich op het niveau van het organisme als geheel (zoals mobiliteit, zintuiglijk waarnemen, verstaanbaar spreken, cognitieve en emotionele functies zoals kortetermijngeheugen, oriëntatie in plaats en tijd, affect). Functiestoornissen en functionele beperkingen hebben beide betrekking op functioneren. Het verschil uit zich echter in het niveau waarop beide zich manifesteren. Beperkingen in het dagelijks functioneren ( disability ) hebben daarentegen betrekking op aan gezondheid gerelateerde moeilijkheden die zich voordoen bij het uitvoeren van activiteiten in het dagelijks leven, zoals het verrichten van verzorgende en huishoudelijke taken en het uitvoeren van sociale rollen (zoals werk, vrijwilligerswerk). Het onderscheid tussen functionele beperkingen en beperkingen in het BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
8 22 Het geriatrie formularium dagelijks functioneren is gelegen in het feit dat eerstgenoemde beperkingen individuele capaciteiten weerspiegelen die geïsoleerd zijn uit de (sociale) omgeving. Beperkingen in het dagelijks functioneren worden daarentegen gezien als het vermogen om sociaal gedefinieerde taken en rollen uit te voeren in een specifieke sociaal-culturele en fysieke omgeving. De uiteindelijke uitkomsten van het proces van disablement kunnen maten van welzijn of mortaliteit omvatten. Een voorbeeld uit de praktijk: Beperkingen in het dagelijks functioneren Een vrouw van 74 jaar met de ziekte van Alzheimer (pathologie) heeft problemen met de inprenting en de praxis (functiestoornis). Hierdoor vergeet zij hoe lang het eten op staat en kan zij het koffiezetapparaat niet meer bedienen (functiebeperking). Koken verloopt moeizaam en de zelfzorg komt onder druk te staan (beperking in taken/rollen). In tegenstelling tot bij jongere en vitale mensen schiet bij de oudere mens dikwijls de aanpassingscapaciteit bij allerlei vormen van pathologie tekort. Het beschreven model dient te worden opgevat als een proces. Zo kunnen beperkingen in het dagelijks leven ook weer van invloed zijn op functionele beperkingen, functiestoornissen en pathologie. 1.7 Disablement en de rol van verzachtende en versterkende factoren Het verloop van het proces van disablement is niet voor iedere oudere of patiënt identiek. De hoofdconcepten uit de main pathway zijn weliswaar gerelateerd, maar determineren elkaar zeker niet volledig. Zo leidt dezelfde pathologie niet altijd tot dezelfde functiestoornissen of functiebeperkingen. Risicofactoren, extra-individuele en intra-individuele factoren kunnen het proces van disablement versnellen dan wel vertragen en ook de richting ervan sturen. Risicofactoren zijn vaak al aanwezig voordat het ziekteproces start (denk aan demografische kenmerken, bepaalde levenslange gewoonten of biologische predisposities). BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
9 1 Gerontologie 23 Ten aanzien van extra-individuele kenmerken kunnen ten minste drie aspecten worden onderscheiden: medische behandeling en revalidatie (bijvoorbeeld chirurgische ingrepen, fysiotherapie, medicatie, voorlichting) kunnen het effect van pathologie op het dagelijks functioneren verzachten. Daarnaast kan worden gedacht aan carevoorzieningen: dagelijkse ondersteuning in de vorm van professionele thuiszorg, dagbehandeling, diensten als tafeltje-dek-je en specifieke hulpmiddelen. Ook aanpassingen of belemmeringen in de fysieke en sociale omgeving van de patiënt (bijvoorbeeld aanpassingen in de woning, de buurt of in het openbaar vervoer) gelden als extra-individuele factoren. Intra-individuele factoren zijn als volgt in te delen: allereerst kan een patiënt een gedragsverandering gedurende het ziekteproces initiëren (bijvoorbeeld ten aanzien van roken, bewegen, voeding of alcoholconsumptie). Daarnaast kan het (dagelijkse) activiteitenpatroon worden gewijzigd (verandering van tempo, stoppen of vervangen). Ten slotte kan een heel scala aan psychologische en sociale aspecten het proces van disablement beïnvloeden (zoals cognitieve aanpassing, gevoel van controle, psychische copingbronnen, zelfmanagement, informele zorg en/of sociale steun). De factoren die het proces van disablement kunnen beïnvloeden, zijn in verschillende mate te controleren. Zo zullen sommige risicofactoren nauwelijks beïnvloedbaar zijn. Andere factoren reflecteren concrete interventies (medische ingreep, inschakelen van thuiszorg, mobiliseren van sociale steun en dergelijke) of beïnvloedbare belemmeringen (obstakels in het verkeer of in huis). Medisch gerichte interventies kunnen voornamelijk in het linker gedeelte van de main pathway worden gepositioneerd, sociaal of gedragsgerichte interventies meer in het rechter gedeelte. Doordat de risicofactoren en de beschikbaarheid van extra- en intra-individuele factoren per patiënt verschillen, zullen gevolgen van chronisch ziek-zijn en pathologie ook per individu verschillen. Het disablement proces-model geeft zodoende mogelijkheden om de individuele uitwerking van (voornamelijk) chronische gezondheidsproblemen te begrijpen en biedt aanknopingspunten voor gerichte interventies. Zo kunnen beperkingen in het dagelijks leven worden verminderd en kan de gezonde levensverwachting in potentie worden verhoogd. Het gehele model is tot op heden echter nauwelijks empirisch getoetst. Wel worden onderdelen gebruikt als aanknopingspunt voor in- BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
10 24 Het geriatrie formularium terventie of onderzoek. Zo heeft onderzoek laten zien dat psychosociale factoren een rol spelen in het beloop van beperkingen in het dagelijks functioneren van ouderen en dat deze factoren ook via (zelfmanagement)interventies zijn te beïnvloeden. Literatuur Kempen GIJM. Psychosociale aspecten van gezondheid en zelfredzaamheid bij ouderen: van determinanten naar interventie. Tijdschr Gerontol Geriatr 2009;40: Kempen GIJM, Deeg DJH. Psychosociale aspecten van veroudering. In: Mast R van der, Heeren Th, Kat M, Stek M, Vandenbulcke M, Verhey F (red). Handboek ouderenpsychiatrie (pp ). Utrecht: de Tijdstroom; Verbrugge LM, Jette AM. The disablement process. Soc Sci Med 1994;38: BSL - ALG_ZB_1KZM r2_
Regionale VTV 2011. Ziekten in de toekomst. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst
Regionale VTV 2011 Ziekten in de toekomst Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Ziekten in de toekomst Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor
Nadere informatieINFOKAART OUDEREN EN ROKEN
INFOKAART OUDEREN EN ROKEN Roken Roken is de risicofactor die de meeste sterfte en het meeste gezondheidsverlies met zich brengt en zodoende ook zorgt voor veel verlies aan kwaliteit van leven (1). Vijftien
Nadere informatieToekomstbestendige zorg in Noord-Brabant: Voorlopige resultaten. Dung Ngo MSc 15 december 2010
Toekomstbestendige zorg in Noord-Brabant: Voorlopige resultaten Dung Ngo MSc 15 december 2010 Achtergrond van het onderzoek Levensverwachting in NL laatste jaren met >2 jaar toegenomen Echter, vergeleken
Nadere informatieNieuwe mythen over ouder worden: Over medische kennisvermeerdering en maatschappelijke gevolgen
Nieuwe mythen over ouder worden: Over medische kennisvermeerdering en maatschappelijke gevolgen Prof.dr. Dorly J.H. Deeg EMGO-Instituut / Afd. Psychiatrie, Afd. Epidemiologie & Biostatistiek, VU medisch
Nadere informatiefluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe Aantal senioren sterk gestegen Aantal 65-plussers in Fryslân, /2012
Vergrijzing in Fryslân fluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe In Fryslân wonen op 1 januari 2011 647.282 inwoners. De Friese bevolking groeit nog jaarlijks. Sinds 2000 is het aantal inwoners toegenomen
Nadere informatiePositieve trends in (gezonde) levensverwachting
Positieve trends in (gezonde) levensverwachting 13 stijgt nog steeds in 28 78,3 jaar voor mannen en 82,3 jaar voor vrouwen Stijging levensverwachting vooral door daling sterfte op hogere leeftijden Recente
Nadere informatieZorg voor geest kost nog steeds het meest
Zorg voor geest kost nog steeds het meest Publicatiedatum: 28-11-2013 In is 19,6 miljard euro uitgegeven voor de behandeling van psychische stoornissen, 22% van de totale uitgaven voor zorg en welzijn
Nadere informatieRegionale VTV 2011. Levensverwachting en sterftecijfers. Referent: Drs. M.J.J.C. Poos, R.I.V.M.
Regionale VTV 2011 Levensverwachting en sterftecijfers Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Levensverwachting en sterftecijfers Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van
Nadere informatieRegionale VTV Bevolking. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking
Regionale VTV 2011 Bevolking Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Hart voor Brabant Deelrapport Bevolking Auteurs: Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant Drs. S. van de
Nadere informatieoinleiding 1 c oovergewicht en ernstig overgewicht (obesitas) in Nederlandd
oinleiding 1 c Gewichtsstijging ontstaat wanneer de energie-inneming (via de voeding) hoger is dan het energieverbruik (door lichamelijke activiteit). De laatste decennia zijn er veranderingen opgetreden
Nadere informatieEen gezonde toekomst? Ouderen in 2030
Een gezonde toekomst? Ouderen in 2030 peter achterberg, henk hilderink & nancy hoeymans Hoe zullen de volksgezondheid en zorg zich in Nederland tot 2030 ontwikkelen als er veel meer ouderen komen? We putten
Nadere informatieDE OUDERE BESTAAT NIET!!
DE OUDERE BESTAAT NIET!! Barend van Dijk Divisie Zorg en Gezondheid 27 maart 2013 1 http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=wuptqo31kiq&nr=1 1950 2011 2050 Komende 20 jaar wordt Nederlandse bevolking
Nadere informatieCijfers over dementie
Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieWat als varianten in de VTV-2018
Wat als varianten in de VTV-2018 Colofon Dit is een achtergronddocument bij de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018. RIVM 2018 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding:
Nadere informatieNaar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren. Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 28 mei 2015
Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 28 mei 2015 Opdracht De Minister van Volksgezondheid adviseren over een toekomstgerichte beroepenstructuur
Nadere informatieFacts & Figures Dementie
Facts & Figures Dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieFactsheet Indicatie zorgvraag Amsterdam 2030 Prognoses van functioneren en chronische aandoeningen 1
Factsheet Indicatie zorgvraag Amsterdam 2030 Prognoses van functioneren en chronische aandoeningen 1 Inleiding Hoe functioneren mensen en welke chronische aandoeningen hebben ze? Wat willen ze? Wat kunnen
Nadere informatieLichamelijke gezondheid
In dit hoofdstuk worden enkele gegevens weergegeven over de lichamelijke gezondheid van ouderen. Er zijn verschillende maten om lichamelijke gezondheid te meten. Beschreven worden die gegevens die op dit
Nadere informatiedeelrapport Levensverwachting en sterfte
deelrapport Levensverwachting en sterfte Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning Zeeland 2012 Inhoud Kernboodschappen 3 Inleiding 4 Levensverwachting en sterfte in Zeeland 5 Wat brengt de toekomst?
Nadere informatieGezond meedoen in Kerkrade. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Kerkrade Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatiesolidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd?
Bijdrage prof. dr. Kees Goudswaard / 49 Financiering van de AOW: solidariteit van jong met oud, of ook omgekeerd? Deze vraag staat centraal in de bij drage van bijzonder hoogleraar Sociale zekerheid prof.
Nadere informatieGezond meedoen in Sittard-Geleen. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Sittard-Geleen Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk
Nadere informatiePensioenaanspraken in beeld
Pensioenaanspraken in beeld Deel 1: aanspraken naar geslacht en burgerlijke staat Elisabeth Eenkhoorn, Annelie Hakkenes-Tuinman en Marije vandegrift bouwen minder pensioen op via een werkgever dan mannen.
Nadere informatieOp weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009
Op weg naar de speerpuntennotitie lokaal gezondheidsbeleid Boxmeer 2009 2011: Speerpunten voor Boxmeer?? Esther Hendriks 24 september 2009 Op weg naar speerpuntennotitie? Wat doen/deden we al? Welke gezondheidsproblemen
Nadere informatieFeiten en cijfers. Beroerte. Aantal nieuwe patiënten met een beroerte. Definitie. Uitgave van de Nederlandse Hartstichting.
Feiten en cijfers Uitgave van de Nederlandse Hartstichting November 211 Beroerte Definitie Beroerte (in het Engels Stroke ), ook wel aangeduid met cerebrovasculaire aandoeningen/accidenten/ziekte (CVA),
Nadere informatieWijkscan Enschede Zuid-West. November 2013
Wijkscan Enschede Zuid-West November 2013 Gezond ouder worden in Enschede Zuid-West Wijkscan Enschede Zuid-West Van het gebied Enschede Zuid-West is een wijkscan gemaakt. In deze brochure vindt u de opvallendste
Nadere informatieduurzame inzetbaarheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam
De feiten en mythen van werkvermogen en duurzame inzetbaarheid Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam Het gaat uitstekend met ons.. 84 82 80 78 76 74 72 70 68 66 64
Nadere informatieGezond meedoen in Eijsden-Margraten. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Eijsden-Margraten Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe
Nadere informatieGezond meedoen in Simpelveld. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Simpelveld Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op
Nadere informatieBeroepsbevolking 2005
Beroepsbevolking 2005 De veroudering van de beroepsbevolking is duidelijk zichtbaar in de veranderende leeftijdspiramide van de werkzame beroepsbevolking (figuur 1). In 1975 behoorde het grootste deel
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-073 13 december 2012 9.30 uur Potentiële beroepsbevolking blijft straks op peil dankzij 65-plussers Geen langdurige krimp potentiële beroepsbevolking
Nadere informatieMantelzorg. Figuur 1. Mantelzorg per GGD regio. 2 van 6 Rapport Mantelzorg. Bron: Zorgatlas RIVM
Mantelzorg Op 10 november 2014 is het de Dag van de Mantelzorg. Dit jaar wordt deze dag voor de 16 e maal georganiseerd. De Dag van de Mantelzorg is bedoeld om mantelzorgers in het zonnetje te zetten en
Nadere informatieVergrijzing, verkleuring en individualisering. Voor wie verstandig handelt!
Vergrijzing, verkleuring en individualisering Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusies Invloed Impact Bronnen Vergrijzing, verkleuring en individualisering De wereldbevolking neemt toe, waarbij
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Almelo
Kernboodschappen Gezondheid Almelo De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Almelo epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Almelo en de factoren die hierop van invloed
Nadere informatieGezond meedoen in Gulpen-Wittem. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Gulpen-Wittem Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk
Nadere informatieGezond meedoen in Stein. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Stein Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatieblijf staan valpreventie in verzorgingshuizen
blijf staan valpreventie in verzorgingshuizen Valongelukken in verzorgingshuizen - de cijfers Jaarlijks raken ongeveer 3600 bewoners van verzorgingshuizen zodanig verwond dat ze op een Spoedeisende Hulpafdeling
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Enschede
Kernboodschappen Gezondheid Enschede De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Enschede epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Enschede en de factoren die hierop van
Nadere informatieRUIMTE VOOR GEZONDHEIDSZORG. Paul Schnabel, Universiteit Utrecht Leidsche Rijn 6 maart 2014
RUIMTE VOOR GEZONDHEIDSZORG Paul Schnabel, Universiteit Utrecht Leidsche Rijn 6 maart 2014 15 MILJARD EURO MEER TOT 2015 Een dergelijke stijging van de uitgaven is op termijn echter onhoudbaar Troonrede
Nadere informatieGezond meedoen in Maastricht. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Maastricht Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op
Nadere informatieSterfte aan hart- vaatziekten in dertig jaar gehalveerd Minder sterfte vooral door betere diagnostiek en behandeling
Forse daling sterfte Trends in sterfte en ziekenhuisopnamen Meer ziekenhuisopnamen Sterfte neemt af 12 Meer kankerpatiënten Meer nieuwe gevallen, minder sterfte Grootste sterfte door longkanker Sterke
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Tempo vergrijzing loopt op
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB10-083 17 december 2010 9.30 uur Tempo vergrijzing loopt op Komende 5 jaar half miljoen 65-plussers erbij Babyboomers leven jaren langer dan vooroorlogse
Nadere informatieOmgevingsanalyse Urk 19-11-2013
Omgevingsanalyse Urk 19-11-2013 Programma Onderdeel Tijd Presentatie omgevingsanalyse 18.00-18.45 Interactief deel in twee groepen 18.45-19.30 Plenaire terugkoppeling 19.30-19.45 Afsluiting 19.45-20.00
Nadere informatie2 Ontwikkelingen. 2.1 Grijze en groene druk
2 Ontwikkelingen Nederland vergrijst en ontgroent. Ook in arbeidsorganisaties zal de gemiddelde leeftijd van medewerkers steeds meer omhoog gaan. Oudere medewerkers zullen een steeds groter deel van het
Nadere informatieLANGER GEZOND WERKEN. Boodschappen. Meer mensen met dan zonder een chronische aandoening. Kwetsbare groepen. ook voor kwetsbare groepen?
LANGER GEZOND WERKEN ook voor kwetsbare groepen? Boodschappen 1) Grote verschillen in arbeidsparticipatie tussen: - mensen met/zonder gezondheidsproblemen - mensen met een laag/hoog opleidingsniveau 2)
Nadere informatieDe toekomst van de zorg in een vergrijzende samenleving
De toekomst van de zorg in een vergrijzende samenleving Nieuwe visie op zorg noodzakelijk! Stijgende vraag naar zorg Kostengroei Grote vraag naar zorgpersoneel Verwachtingen burgers Meer eigen regie in
Nadere informatieInleiding. Zorgfoto Hilversum 2
Zorgfoto Hilversum Inleiding Van alle Europeanen zijn Nederlanders het meest te spreken over de gezondheidszorg in hun land, zo blijkt uit onderzoek van de Euro Health Consumer Index. Gezondheid wordt
Nadere informatieZorggebruik en zorgkosten in de afgelopen 25 jaar. Onno van Hilten 27 maart 2013 Seminar Vergrijzing, zorgvraag en zorgkosten
Zorggebruik en zorgkosten in de afgelopen 25 jaar Onno van Hilten 27 maart 2013 Seminar Vergrijzing, zorgvraag en zorgkosten 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 450 Exploderende
Nadere informatieStadia chronische nierschade
Factsheet Nieren en nierschade deel 3 Nierschade vraagt om continue alertheid en aandacht van de behandelaar Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties Stadia chronische nierschade Nierschade
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Bevolking groeit tot 17,5 miljoen in 2038
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-085 18 december 2008 9.30 uur Bevolking groeit tot 17,5 miljoen in 2038 Nog 1 miljoen inwoners erbij, inwonertal zal harder groeien dan eerder gedacht
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Oldenzaal
Kernboodschappen Gezondheid Oldenzaal De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Oldenzaal epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Oldenzaal en de factoren die hierop
Nadere informatieStand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer
Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,
Nadere informatieChronische nierschade: hoe vaak, stadia en risico s
Factsheet Nieren en nierschade deel 3 Nierschade vraagt om continue alertheid en aandacht van de behandelaar Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties Chronische nierschade: hoe vaak,
Nadere informatieJacobus den Heijer. (90 jaar)
Jacobus den Heijer (9 jaar) Toen ik 48 was, heb ik drie maanden in het ziekenhuis gelegen omdat ik bij een ongeluk op de vissersboot beide benen brak. Toen was ik kwetsbaar. Ook toen mijn vrouw overleed,
Nadere informatieResultaten vragenlijst urgentie toekomstige ontwikkelingen VTV-2018 en selectie van opgaven voor uitwerken handelingsopties
Resultaten vragenlijst urgentie toekomstige ontwikkelingen VTV-2018 en selectie van opgaven voor Colofon RIVM 2018 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: Rijksinstituut
Nadere informatieCBS: Meer mensen aan het werk, vooral jongeren
CBS: Meer mensen aan het werk, vooral jongeren Het aantal mensen met een baan is de afgelopen drie maanden met gemiddeld 6 duizend per maand toegenomen. Vooral jongeren hadden vaker werk. De beroepsbevolking
Nadere informatieCBS-berichten: Veranderingen in de arbeidsparticipatie in Nederland sinds 1970
CBS-berichten: Veranderingen in de arbeidsparticipatie in Nederland sinds 1970 Lian Kösters, Paul den Boer en Bob Lodder* Inleiding In dit artikel wordt de arbeidsparticipatie in Nederland tussen 1970
Nadere informatieAllochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010
FORUM Maart Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt 9-8e monitor: effecten van de economische crisis In steeg de totale werkloosheid in Nederland met % naar 26 duizend personen. Het werkloosheidspercentage
Nadere informatieOuderenmonitor 2011. Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen. Gezondheidsonderzoek kinderen 0-12 jaar regio Nijmegen
Ouderenmonitor 2011 Gezondheidsonderzoek 65-plussers regio Nijmegen Gezondheidsonderzoek kinderen 0-12 jaar regio Nijmegen De Ouderenmonitor is een onderzoek naar de lichamelijke, sociale en geestelijke
Nadere informatieGezond meedoen in Nuth. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Nuth Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatieZelfmanagement; bezuiniging of investering
Zelfmanagement; bezuiniging of investering Jan Walburg. Utrecht 12 mei 2011. Congres Zelfmanagement Jan A. Walburg loodgieter hypotheek notaris onderhoud bank schilder gemeente belasting parkeren garage
Nadere informatieBevolkingsomvang en aantal huishoudens,
Indicator 6 mei 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Per 1 januari 2019 telde Nederlandse
Nadere informatieROS-Wijkscan gemeente Ridderkerk
ROS-Wijkscan gemeente Ridderkerk Mei 2013 Wilmar van Dop, manager Stichting KOEL Inhoud wijkscan 1. Wijken in beeld Demografische gegevens Sociaal economisch 2. Gezondheid inwoners 3. Zorgaanbod eerstelijnsgezondheidszorg
Nadere informatieBevolkingsomvang en aantal huishoudens,
Indicator 2 mei 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Per 1 januari 2018 telde Nederlandse
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Borne
Kernboodschappen Gezondheid Borne De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Borne epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Borne en de factoren die hierop van invloed
Nadere informatieDe grijze golf. Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot Figuur 1 Bevolking Drechtsteden , totaal
De grijze golf Demografische ontwikkeling Drechtsteden tot 23 In deze factsheet rapporteren we over de uitkomsten van de bevolkings- en huishoudensprognose en de gevolgen ervan voor de Drechtsteden. De
Nadere informatieDiversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit
Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Prof. Dr. Walter Devillé Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg UvA Vluchtelingen en Gezondheid OMGEVING POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS-
Nadere informatieFunctiebehoud bij ouderen in levensloopperspectief
Functiebehoud bij ouderen in levensloopperspectief - Werkzame preventie door het leven heen - (To Do or not To Do) Openbare les Ton Bakker lector Functiebehoud bij Ouderen in Levensloopperspectief 9 oktober
Nadere informatieRisico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald
PERSMEDEDELING VAN JO VANDEURZEN, VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN 4 oktober 2012 Risico op sterfte door hart- en vaatziekten in 10 jaar tijd met 25 procent gedaald De kans dat Vlamingen
Nadere informatieResultaten vragenlijst urgentie toekomstige ontwikkelingen VTV 2018 en selectie van opgaven voor uitwerken handelingsopties
Resultaten vragenlijst urgentie toekomstige ontwikkelingen VTV 2018 en selectie van opgaven voor uitwerken handelingsopties Inhoudsopgave Inleiding... 2 Uitkomsten van de vragenlijst... 2 Methoden... 2
Nadere informatieWelzijn en (gezondheids)zorg
Hoofdstuk 14 Welzijn en (gezondheids)zorg 14.1 Inleiding Een belangrijke doelgroep voor het welzijns- en zorgbeleid zijn de ouderen. Dit hoofdstuk begint daarom met het in kaart brengen van deze groep
Nadere informatieChronisch zieken en werk
Chronisch zieken en werk Prof. Ute Bültmann Sociale Geneeskunde, Arbeid & Gezondheid Universiteit Groningen, Universitair Medisch Centrum Groningen 41. Nascholingsdag Stichting Nascholing Bedrijfs- en
Nadere informatieEen gezonder Nederland VTV-2014. De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker
Een gezonder Nederland VTV-2014 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker, en vele anderen De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 1 Nancy Hoeymans, Jeanne van Loon, Casper Schoemaker 24 juni
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 33 000 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2012 Nr. 229 BRIEF
Nadere informatieGeestelijke gezondheid
In dit onderdeel wordt ingegaan op de geestelijke gezondheid van ouderen. De onderwerpen die worden aangesneden zijn psychische stoornissen en eenzaamheid. Volgens gegevens uit de Rapportage 2001 van het
Nadere informatieNaar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren. Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 10 april, 2015
Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 10 april, 2015 Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen Dr. Marian Kaljouw, voorzitter Mr. Drs. Kete
Nadere informatieGezond meedoen in Valkenburg aan de Geul. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Valkenburg aan de Geul Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe
Nadere informatie1 Inleiding: de metamorfose van de arbeidsmarkt
1 Inleiding: de metamorfose van de arbeidsmarkt 1.1 De beroepsbevolking in 1975 en 2003 11 1.2 De werkgelegenheid in 1975 en 2003 14 Halverwege de jaren zeventig van de vorige eeuw trok de gemiddelde Nederlandse
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Losser
Kernboodschappen Gezondheid Losser De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Losser epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Losser en de factoren die hierop van invloed
Nadere informatieGemeente rapportage Nederweert Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016
Gemeente rapportage Nederweert Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 Leeswijzer De onderstaande lokale rapportage is een korte samenvatting van de belangrijkste resultaten uit de Gezondheidsmonitor
Nadere informatieCBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt
CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt Tussen maart en mei is het aantal mensen met een baan met gemiddeld 6 duizend per maand gestegen. De stijging is volledig aan vrouwen toe te schrijven. Het
Nadere informatieEVOLUTIE VAN DE PREVALENTIE EN DE KOSTPRIJS VAN CHRONISCHE ZIEKTES
VERTEGENWOORDIGING & STUDIES EVOLUTIE VAN DE PREVALENTIE EN DE KOSTPRIJS VAN CHRONISCHE ZIEKTES Eind 2013 hebben de Onafhankelijke Ziekenfondsen een analyse gemaakt van de concentratie van de uitgaven
Nadere informatieDemografie van de Nederlandse beroepsbevolking
Betaling én vervanging van vergrijzende arbeidspopulatie worden een probleem Demografie van de Nederlandse beroepsbevolking Peter Ekamper, Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) Op
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Wierden
Wierden Twente Nederland Kernboodschappen Gezondheid Wierden De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Wierden epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Wierden en de factoren
Nadere informatieGezond meedoen in Landgraaf. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Landgraaf Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Rijssen-Holten
Kernboodschappen Gezondheid Rijssen-Holten De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Rijssen-Holten epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Rijssen-Holten en de factoren
Nadere informatieGezond meedoen in Schinnen. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Schinnen Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatie4 Het proces van zelfmanagementondersteuning
7 Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Chronische aandoeningen 10 1.2 Zelfmanagement 17 1.3 Generiek model Zelfmanagement 25 1.4 Zelfmanagement en gerelateerde begrippen 29 2 Context 39 2.1 Samenleving: participatie
Nadere informatieDefinitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.
Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit
Nadere informatieGezond meedoen in Vaals. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Vaals Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatieArtikelen. Huishoudensprognose : uitkomsten. Coen van Duin en Suzanne Loozen
Artikelen Huishoudensprognose 28 2: uitkomsten Coen van Duin en Suzanne Loozen Het aantal huishoudens blijft de komende decennia toenemen, van 7,2 miljoen in 28 tot 8,3 miljoen in 239. Daarna zal het aantal
Nadere informatieHoe houden we de sector Zorg en Welzijn gezond? Gezien de toenemende vergrijzing en ziekteverzuim in de Zorg en Welzijn sector
Hoe houden we de sector Zorg en Welzijn gezond? Gezien de toenemende vergrijzing en ziekteverzuim in de Zorg en Welzijn sector Bart Boon Bart.boon@achmea.nl Vergrijzing: Grote generaties groeien op, mensen
Nadere informatieFactsheet arbeidsmarkt zorg en wjk Friesland 2017
Factsheet arbeidsmarkt zorg en wjk Friesland 2017 ZorgpleinNoord ZorgpleinNoord is het grootste werkgeversverband voor zorg en welzijn in Noord-Nederland. Tot 1 januari 2017 was het werkgebied Groningen
Nadere informatieFORUM Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt: effecten van de economische crisis 2 e kwartaal 2009
FORUM Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt: effecten van de economische crisis 2 e kwartaal 29 Groei van werkloosheid onder zet door! In het 2 e kwartaal van 29 groeide de werkloosheid onder (niet-westers)
Nadere informatieKernboodschappen Gezondheid Haaksbergen
Kernboodschappen Gezondheid Haaksbergen De GGD Twente verzamelt in opdracht van de gemeente Haaksbergen epidemiologische gegevens over de gezondheid van de bevolking in Haaksbergen en de factoren die hierop
Nadere informatieGezond meedoen in Heerlen. Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014
Gezond meedoen in Heerlen Samenvatting Lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Dit is de samenvatting van het lokaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 214 Een nieuwe kijk op gezondheid
Nadere informatieVerslag en conclusie conferentie positieve gezondheid 4 april 2016
Verslag en conclusie conferentie positieve gezondheid 4 april 2016 Op de conferentie waren vertegenwoordigers aanwezig van verschillende ketenpartners in de zorg: Adelante (revalidatie), Cohesie (huisartsen),
Nadere informatieFactsheet gezondheid van vrouwen en mannen
Factsheet gezondheid van vrouwen en mannen Aandeel vrouwen en mannen dat in het afgelopen jaar last heeft gehad van de 10 meest voorkomende langdurige aandoeningen/ziekten bij vrouwen*, 2011/2012 1 migraine
Nadere informatieTOOLKIT Bekend maakt Bemind
TOOLKIT Bekend maakt Bemind 6. Migrantenouderen in cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland Bron: (CBS-Statline, dec. 2016) Aantal AOW-gerechtigden in Nederland 3.059.000 Waarvan van migrantenafkomst
Nadere informatiePlatform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Leven met epilepsie: Zelfmanagement Loes Leenen, MANP PhD trainee zelfmanagement Inleiding Achtergrond Zelfmanagement Zelfmanagement & Kwaliteit van leven
Nadere informatie