Beknopt Handboek bij het Investeren in de Braziliaanse Markt
|
|
- Margaretha Brabander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 2009 Beknopt Handboek bij het Investeren in de Braziliaanse Markt een uitgave van DUTCHAM, de Nederlands Braziliaanse Kamer van Koophandel
2 1
3 2
4 KOMPAS 2009 Dit is een uitgave van DUTCHAM De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel Hoofdkantoor: Rua Marquês de Itú, 503-cj.62 CEP São Paulo - SP Brazilië Telefoon (55) Fax (55) info@dutcham.com.br Web-site: Vertegenwoordiging in Nederland: Innsbruckweg AH Rotterdam Nederland Telefoon (31) Fax (31) NLoffice@dutcham.com.br Web-site: Voorwoord: Net als de vorige editie heeft dit boekje niet de pretentie om de kansen voor uw bedrijf op de Braziliaanse markt in kaart te brengen. Daartoe beschikt u hoogstwaarschijnlijk al over uw eigen vakkennis en contacten. En mocht dat niet het geval zijn, dan bestaan er diverse andere instrumenten waarvan u gebruik kunt maken. Van gesubsidiëerde eerstelijns informatie verstrekking en market-scans door de Nederlandse overheid via de Economische Voorlichtingsdienst EVD, tot ingehuurde particuliere consultancy. De Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel zit daar als onafhankelijke not-for-profit organisatie tussenin. Wij zien ons graag als een stuk gereedschap dat handig kan zijn, op voorwaarde dat het ter hand wordt genomen. Zo werden de beste resultaten behaald in de uitvoering van marktstudies waarbij Nederlandse opdrachtgevers iemand tijdelijk op ons kantoor in São Paulo stationeerden, of één van onze jonge medewerkers in eerst in Nederland opleidden in de relevante aspekten. Uw vak- en marktkennis en onze kennis van het land vullen elkaar aan. Die kennis van het land is sinds de oprichting van de Kamer in 1952 breder geworden dan taal en cultuur; Veel praktijkervaring werd opgedaan in de diepgaande begeleiding van honderden Nederlandse ondernemers over de 3
5 jaren, waarbij niet alleen de succesverhalen vertellen hoe het kàn, maar waarbij ook juist de mislukkingen laten zien hoe het nìet moet. Goede raad is duur, volgens het gezegde. Wij vullen dat graag aan met de opmerking dat niet alle dure raad ook goed is. Dit boekje is in ieder geval gratis. Dat werd mogelijk gemaakt door middel van redactionele ondersteuning en publicitaire sponsoring van bedrijven uit ons ledenbestand. Dit "van en voor" het bedrijfsleven initiatief werd tevens aangespoord door de Nederlandse Economische Voorlichtingsdienst EVD en haar handelsbevorderende netwerk, welke zorg draagt voor een deel van de verspreiding. De PDF-versie van de vorige editie haalde de top vijf van downloads op de EVD web-site! In deze publicatie worden diverse aspecten behandeld van het investeren in de Braziliaanse markt, een stap met keuzemogelijkheden waarvoor iedere internationaal geörienteerde Nederlandse ondernemer vroeg of laat komt te staan. De omvang en het potentiëel van Brazilië maakt het namelijk steeds moeilijker om deze groeimarkt, ondanks diens moeilijkheden, links te laten liggen. Zolang Braziliaanse klanten naar tevredenheid bediend kunnen worden vanuit het buitenland is er geen noodzaak om te investeren in een eigen lokale aanwezigheid. Maar vaak komt het moment dat het contact met klanten en het nauwgelet volgen van de bewegingen in de markt niet langer te doen zijn vanaf de andere kant van de Atlantische Oceaan. Om nog maar te zwijgen over het snel en gemakkelijk bedienen van klanten vanuit de eigen voorraad. Het kan zelfs zijn dat de Braziliaanse markt een groot aantal kleinere klanten blijkt te herbergen, die zelf niet eens willen of kunnen importeren. En dan is er de mogelijkheid van lokale bewerking of assemblage, die besparingen kunnen opleveren in de logistiek. Of het bieden van technische assistentie. De uiteindelijk doorslaggevende beweegredenen voor het investeren in een eigen "foothold" in Brazilië kunnen uiteenlopen, net als de strategiëen om zulks te bewerkstelligen. Er zit natuurlijk een groot verschil tussen het inrichten van een klein verkoopkantoor en de bouw van een eigen produktieeenheid. Of tussen de overname van een bedrijf, de oprichting van een geheel nieuw bedrijf, danwel de deelname in een "joint-venture". 4
6 Maar wat de doelstellingen en keuzes ook mogen zijn, specifieke kennis en begrip van zaken die relevant zijn voor het oprichten en leiden van een bedrijf in Brazilië worden vanaf dat moment belangrijk. Helaas hebben buitenlandse investeerders daarbij maar tot op zeer beperkte hoogte profijt van hun ervaringen in andere landen, zelfs al gaat het daarbij om ogenschijnlijk vergelijkbare ontwikkelingslanden. Heel veel dingen zijn in Brazilië namelijk "net even anders", en helaas niet altijd in positieve zin. Dat laatste blijkt ook uit cijfermateriaal, tussen 1995 en 2005 deden naar schatting tweehonderd Nederlandse ondernemingen een investering in een Braziliaans bedrijf, variërend van volledig eigendom tot minderheidsdeelname. Daarvan is er inmiddels een vijftigtal weer verdwenen, zijn er naar schatting vijftig op non-actief gesteld, en draaien er ongeveer vijftig met verlies of met een zwak "break-even". Dat betekend dat slechts een kwart van alle pogingen daadwerkelijk eindigen in een succesverhaal. Volgens een recentelijk onderzoek van Dutcham blijkt dat de meest voorkomende oorzaken van het falen samen te vatten zijn als de onderschatting van de specifieke Braziliaanse drempels en moeilijkheden. Er zijn ons geen cijfers bekend van het slagen of mislukken van Nederlandse investeringen in andere ontwikkelingslanden. Maar één ding is zeker: In Brazilië kan en moet het beter. Men kan onderschatting van Braziliaanse moeilijkheden op twee manieren interpreteren: In de eerste plaats schuilt er een stukje kritiek in naar met name de Braziliaanse overheidsdiensten. Maar in de tweede plaats bevat het ook kritiek in de richting van Nederlandse ondernemers, die maar al te vaak hun huiswerk niet gedaan blijken te hebben. Gek genoeg is dat laatste eigenlijk goed nieuws: er vàlt namelijk blijkbaar wat te verbeteren. Naar ik hoop is dit boekje daarbij een nuttig eerste stukje gereedschap. Aarzelt u niet om met ons en / of de specialisten achterin het boekje contact op te nemen; Er staat een hele kist met gereedschap tot uw beschikking! Hans Mulder Managing Director Dutcham. 5
7 Deze publicatie wordt u aangeboden dankzij de sponsoring van onze adverteerders: TAP Portugal Philips do Brasil Ltda Aliança do Brasil Figwal Transportes Internacionais Ltda KPMG Gelre Trabalho Temporário S/A Vopak Disclaimer: Dit boekje werd met zorg samengesteld door de medewerkers van de Nederlands- Braziliaanse Kamer, die daarbij steunden op technisch materiaal van bedrijven uit haar ledenbestand en andere bronnen. Deze uitgave is bedoeld als eerste oriëntatie en wegwijzer naar vakkundig advies en degelijke assistentie. Dat deze publicatie daar op zichzelf niet toe volstaat, komt door de vrijheden die zijn genomen in het samenvatten en vertalen. Daarnaast zijn een aantal feiten en regels zoals genoemd onderhevig aan veranderingen. De Kamer kan dan ook geen verantwoordelijkheid dragen voor de navolging van adviezen of het maken van strategische keuzes die de lezers zouden kunnen maken op basis van de inhoud van deze gids. Overname van de inhoud of stukken daaruit kan daarom slechts na overleg en beoordeling worden toegestaan. 6
8 Inhoudsopgave: A) INTRODUCTIE A.1) Algemene informatie over Brazilië A.2) De Braziliaanse economie in haar mondiale context A.3) Relevante Aandachtsgebieden en Groeisektoren B) VOORBEREIDING B.1) De practische en mentale voorbereiding van een werkbezoek B.2) Gereedschap voor marktonderzoek en haalbaarheidsstudie B.3) Investeringsstrategiëen en hun commerciële voor- en nadelen B.4) De strategische en juridische onderbouwing van overeenkomsten B.5) Implicaties van de Braziliaanse regels aangaande valuta wissels C) IMPLEMENTATIE C.1) Investeringsstrategiëen en hun juridische voor- en nadelen C.2) Juridische aspekten bij de aanschaf van onroerend goed door niet-brazilianen C.3) De Braziliaanse milieuwetgeving C.4) Het belastingstelsel en de belastingplanning C.5) Financiële instrumenten, incentives en subsidies D) INTERNATIONALE TRANSACTIES D.1) Het voorbereiden van import en export activiteiten D.2) Invoerrechten en invoerkosten D.3) Transfer-pricing D.4) De bescherming van intellectueel eigendom D.5) Internationaal incasso D.6) Arbitrage E) MANAGEMENT E.1) De hoofdelijke aansprakelijkheden van aandeelhouders en bestuurders E.2) De arbeidsmarkt; Werving en selectie E.3) Wettelijke relaties tussen werkgevers en werknemers E.4) Arbeidsrecht, inkomstenbelasting en sociale zekerheid volgens het vaste dienstverband F) WONEN EN WERKEN F.1) Het aanvragen van visum en werkvergunning F.2) Het kiezen van kantoorruimte F.3) Nederlandse- en Braziliaanse inkomstenbelasting bij emigratie F.4) Bagagebeperkingen bij binnenkomst F.5) Veiligheidsmaatregelen G) LAST BUT NOT LEAST G.1) Conclusies en aanbevelingen G.2) Beschikbare hulpbronnen 7
9 A) INTRODUCTIE A.1) Algemene informatie over Brazilië Grondgebied en bevolking Brazilië is het grootste land van Zuid-Amerika en na Rusland, Canada, China en de Verenigde staten is het het op vier na grootste land ter wereld. Het land beslaat 8,5 miljoen km2. Het grenst aan tien Zuid-Amerikaanse landen. Het land bezit 20% van de biodiversiteit van de aarde. Het tropische oerwoud van de Amazone, dat 3,6 miljoen kilometer groot is, is een voorbeeld van deze ecologische rijkdom. Brazilië heeft met 182 miljoen inwoners op vier landen na de grootste bevolking. De meerderheid van de bevolking is, anders dan in Nederland, jong; 30% is jonger dan 15 jaar en 64% is tussen 15 en 65 jaar. De grootste steden zijn São Paulo (10,8 miljoen inwoners), Rio de Janeiro (6 miljoen inwoners), Salvador (2,6 miljoen inwoners), Belo Horizonte (2,3 miljoen inwoners), Fortaleza (2,3 miljoen inwoners), Brasília (2,2 miljoen inwoners) en Curitiba (1,7 miljoen inwoners). Brazilië is een federale republiek, met 26 staten en een federaal district, waarin de hoofdstad Brasilia, ligt. De officiële taal is Portugees. Het Braziliaanse volk Veel indiaanse gemeenschappen, die in de kuststreek van het Braziliaanse grondgebied leefden, stierven door het kolonisatieproces uit. Het waren niet alleen wapens, maar ook de door de kolonisators uit verre landen meegebrachte ziektes, die dit veroorzaakten. Toch herkent men onder de bevolking in sommige streken nog duidelijk indiaanse trekken. Vele Afrikanen werden van de 16e tot de 19e eeuw gedwongen de Atlantische Oceaan over te steken met als eindbestemming Brazilië. Daar werden ze gedwongen als slaaf handwerk te verrichten in de landbouw, de mijnen of als huisslaaf bij families. In de koloniale tijd waren behalve Portugezen, ook Fransen en Nederlanders in Brazilië. Maar aan het eind van de 19de eeuw en de eerste drie decennia van de 20ste eeuw, brachten grote immigratiegolven van Portugezen, Duitsers, Italianen, Japanners, Spanjaarden, Polen, Arabieren en Joden, die eveneens de etniciteit van de Braziliaanse bevolking beïnvloeden. Door de invloed van al deze volkeren heeft Brazilië vandaag de dag een etnisch zeer diverse bevolking. De grote meerderheid van de Brazilianen is het gevolg van de vermenging van al deze rassen die uit alle delen van de wereld zijn gekomen. Kompas - A.1
10 Economie en handel Brazilië is een van de tien grootste economische wereldmachten. De munteenheid is de Real ( R$). Brazilië is een landbouwgrootmacht. Het beschikt over reusachtige hoeveelheden grond, een gunstig klimaat waardoor twee of meer oogsten per jaar mogelijk zijn en voldoende water. De landbouwsector biedt aan ongeveer 1/3 van de bevolking werk en levert een derde van het nationaal product. Brazilië is er in de wereldhandel in geslaagd zich als grote exporteur van landbouwproducten te manifesteren. De nog steeds toenemende landbouwopbrengsten zijn veel meer het gevolg van een hogere productiviteit en van moderne techniek, dan van meer landbouwgrond. Naast de landbouw beschikt Brazilië over een moderne en veelzijdige industrie die veel zaken produceert. Om enkele voorbeelden te geven: ertsen, staal, papier, chemische producten, schoenen en kleding. Er zijn auto- en vliegtuigfabrieken en fabrieken voor onderdelen. Brazilië is een land van enorme afstanden. De grootste afstand tussen twee punten in dit immense land is even groot als een vlucht van Londen naar New York. Nederland is Brazilië s vierde export bestemming, na de Verenigde Staten, Argentinië en China. Nederland behoort tevens traditiegetrouw tot de drie grootste investeerders in Brazilië. Kompas - A.1
11 (een groot gedeelte van de gegevens uit dit hoofdstuk werden ontleent aan een publicatie van de Braziliaanse Ambassade in Den Haag. Zie voor aanvullend cijfermateriaal ook ) Kompas - A.1
12 A.2) De Braziliaanse economie in haar mondiale context Om Brazilië als speler op de wereldmarkt te begrijpen is het nodig om een korte blik te werpen op de recente geschiedenis: Ten tijde van een militair regime werd in 1974 de zogenaamde "similariteitswet" van kracht, die simpelweg de import verboodt van alles wat het land in theorie zelf zou moeten kunnen maken. Deze draconische maatregel leverde zowaar enkele industriëen op zoals Embraer vliegtuigen en deed bijvoorbeeld de vier automobielfabrikanten Ford, VW, Fiat en GM in het land investeren. Nederlandse ondernemers met ervaringen in Brazilië in de jaren tachtig zijn dan ook vaak nog steeds van mening dat men in dit land pas wat kan bereiken met eigen locale produktie. Zestien jaar later werden de negatieve kanten van dit protectionisme zichtbaar in de vorm van technologische achterstand alsmede de vorming van kartels en monopoliëen. Eén van de eerste dingen die de democratisch gekozen president Fernando Collar bij zijn aantreden in 1990 deed, was dan ook het afschaffen van die similariteitsrestricties. Niet dat de markt meteen helemaal openging, want de gemiddelde invoerrechten waren nog steeds 120%. Die werden stapsgewijs afgebouwd van 120% in 1990 naar 15% in Maar dat wel over de hele linie, van productiemiddelen tot consumptiegoederen. Begrijpelijk dat er in die periode een hele technologische inhaalrace ontstond. Met name Nederlandse ondernemers in de machinebouw hebben goede herinneringen aan Brazilië uit die periode. De inflatie liep in die periode op tot een hyperinflatie van 80% per maand, waardoor het bedrijfsleven noodgedwongen met name in Amerikaanse dollars dacht. Positieve restanten uit die tijd zijn trouwens een scherpe betalingsdiscipline met controle- en boete mechanismen, en een uiterst modern en gestroomlijnd banksysteem. Het succesvolle economische herstelplan "Plano Real" werd in 1995 ingevoerd met een gelijknamige nieuwe munt, die echter aanvankelijk nogal werd overgewaardeerd t.o.v. de US$. Het gevolg was een negatieve handelsbalans. Zelfs Nederlandse exporteurs van kaas konden in die tijd hun waar nauwelijks aanslepen om aan de Braziliaanse vraag te voldoen. Aan die situatie kwam abrupt een einde in 1999 en 2001, toen de Brazilaanse overheid de munt liet devalueren. Schommelingen als deze hadden een gigantische invloed op sektoren als het toerisme. Was in 1998 een reis naar Europa relatief goedkoop voor de hogere Braziliaanse middenklasse, een jaar later waren de rollen omgedraaid. Dit historische perspectief leert ons drie dingen: a) Brazilië is een absolute nieuwkomer op de wereldmarkt, hetgeen gepaard ging met vallen en opstaan. Kompas - A.2
13 b) De huidige prognoses en scenários voor de toekomst van de Braziliaanse economie en diens integratie in de wereld zijn veel duidelijker dan enkele decennia geleden, en c) Het is en blijft van fundamenteel belang om grondige studie te maken van de haalbaarheid van investeringen op de langere termijn: Resultaten in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Maar slechte ervaringen van jaren geleden mogen ook geen hernieuwde kansen belemmeren. Dat het land op de goede weg is moge blijken uit de cijfers: divisenreserves stegen van US$ 40 miljard in 2003 naar de huidige US$ 189 miljard. Het BNP steeg met een gemiddelde van 4,5% tussen 2004 en 2007, terwijl toekomstprognoses een gemiddelde groei voorspellen van 5% tussen 2008 en Sinds 2004 zijn er per jaar gemiddeld nieuwe banen gecreëerd. De inflatie blijft laag; 3,14% in 2006, 4,46% in 2007 en 4,39% in Het overschot op de handelsbalans sloeg het record van US$ 40 miljard. Slechts als de huidige crisis in de V.S. doorslaat naar een globale recessie zal Brazilië daar de negatieve gevolgen van ondervinden. Het succes van Braziliaanse commoditie-exporten had wel tot gevolg dat de Braziliaanse munt erg sterk werd, wat ten koste ging van de Braziliaanse export van industriële produkten met hogere toegevoegde waarde. Sterker nog: het kwam de import van deze produkten dusdanig ten goede, dat er op diverse gebieden weer wat protectionisme opstak in de vorm van non-tarifaire belemmeringen om de markt nog enigzinds af te schermen. Het is dan ook vaak een kunstje om de juiste ingangen te vinden van deze grote groeimarkt, waarbij lokale kennis onontbeerlijk is. Kompas - A.2
14 A.3) Relevante Aandachtsgebieden en Groeisektoren Voor Nederlandse exporteurs zonder directe plannen om in Brazilië te investeren, bestaan de beste kansen op korte termijn uit hoogwaardige productiemiddelen zoals machines en uitrustingen, alsmede speciale grondstoffen. Daarnaast zal er altijd een schommelende vraag zijn naar minder hoogwaardige grondstoffen, zoals bepaalde "commodities", voor zover onderhevig aan overschotten en tekorten en dus grote prijsvariaties. Voor luxe consumenten artikelen zal er tenslotte ook altijd een niche-markt blijven bestaan. Voor Nederlandse importeurs blijft Brazilië vooraleerst de gigant op het gebied van de "commodities", waaraan in groeiende mate halffabrikaten worden toegevoegd. In officiële statistieken van de Braziliaanse overheid worden stalen "billets and blooms", geconcentreerd sinasappelsap, diepvrieskip, soja-olie en sindskort ook alcoholbrandstoffen als "manufactured goods" bestempeld. Als het gaat om de èchte eindprodukten met hoge toegevoegde waarde zoals auto s en onderdelen, schoenen of speelgoed, mist Brazilië echter vooralsnog de concurrentiekracht die het nodig zou hebben om een stevige plaats te veroveren op de wereldmarkt. Op die laatste regel zijn er natuurlijk altijd uitzonderingen, men denke bijvoorbeeld aan de bekende Embraer vliegtuigen. Nederlandse dienstverleners met kansen in Brazilië onderscheiden zich in dienstverleners die logistieke-, commerciële- of financiële diensten binnen Europa kunnen bieden aan Braziliaanse klanten, en dienstverleners die speciale activiteiten in Brazilië zelf kunnen ontplooien. Bij dat laatste denke men aan zaken als technische consultancy en engenieursdiensten, high-tech inspectie en onderhoud, baggerwerkzaamheden, enzovoorts. De Nederlandse investeerders voor wie dit boekje eigenlijk geschreven is, komen meestal voort uit één van de bovengenoemde groepen, zoals in het voorwoord werd uitgelegd. Kansrijke groeisectoren zijn op de korte termijn: Infrastructuur. Een in Februari 2007 door de federale overheid afgekondigd economisch plan ter "versnelling" van de Braziliaanse economie voorziet in het herstel en de bouw dan wel uitbreiding van met name havens, luchthavens en wegen. Het Kompas - A.3
15 plan omvat belastingkortingen enerzijds, en stimulatie van publieke en private samenwerking anderzijds. Milieu. De Braziliaanse milieuwetgeving behoort tot de modernste ter wereld, en is op diverse niveaus uitgewerkt tot in uitzonderlijk nauwkeurige details. Helaas blijken de ambtelijke apparaten die vergunningen moeten afgeven en toezicht moeten houden op de uitvoering van dergelijke details nog al eens tekort te schieten in zowel technische als quantitatieve capaciteiten, waardoor vertragingen eerder regel dan uitzondering zijn. Hoop op verbetering wat betreft het laatste ontstaat doordat de overheid in toenemende mate zelf ook het slachtoffer wordt van de aan milieu gerelateerde bureaucratie. Zeker nu men plannen heeft om de infrastructuur op diverse gebieden te verbeteren. Technologiëen die procesanalyses vereenvoudigen, resultaten meten, en die industriële gebruikers kunnen helpen bij de verbetering van hun impact op de omgeving zijn welkom. Olie en Gas. Nieuwe olie- en gasvelden voor de Braziliaanse kust bieden vele mogelijkheden voor de belevering van equipment, en zullen dat ook in de komende jaren blijven doen. Afhankelijk van de onderhandelingen met het buurland Bolivia kan het ook noodzakelijk worden om alternatieve voorbereidingen te treffen ter vervanging van het Boliviaanse aardgas. In de winning van met name zware olie uit diepe wateren blijft Petrobras de grootste speler, al heeft ze geen monopolie meer. Brazilië is in de statistieken zelfvoorzienend als het gaat om aardolie. De tendens in de praktijk is dat ze zware olie zal exporteren, en lichtere olie zal blijven importeren. Locale productie of assemblage van equipment wordt interessant in de deelstaat Rio de Janeiro wegens belastingvoordelen. De stad Macae ontwikkeld zich daarbij als het belangrijkste off-shore center van Zuid-Amerika. (Petro-) Chemie. De samenvoeging van een grote thuismarkt en toenemende technologische mogelijkheden tot de bouw van kleine productie eenheden aan de ene kant, en de groei in de voorziening van olie en gas anderzijds, doet ook de (Petro) Chemie opbloeien. Naast Rio de Janeiro zijn er belangrijke industrieclusters te vinden in de stad Mauá (SP), Triunfo (RS), Camaçarí (BA), en Cubatão (SP). Kompas - A.3
16 Landbouw. Dit is de sector die qua "business opportunities" met kop en schouder boven alle andere uitsteekt, waarbij de volgende sub-sektoren met name van belang zijn: Agroenergie en biobrandstoffen, Katoen, Rijst, Pluimvee, Slachtvee, Melkvee, Koffie, Suiker, Maïs, Bosbouw, Soja, en Druiven. Kompas - A.3
17 B) VOORBEREIDING B.1) De practische en mentale voorbereiding van een werkbezoek Controleer of uw reisplannen niet toevallig samenvallen met Braziliaanse feestdagen. Voor 2009 zijn dat: 01 Januari Nieuwjaar 25 Januari (São Paulo)Geboortedag van de stad 24 Februari Carnaval 10 April Sexta-Feira Santa 12 April Pasen 21 April Tiradentes ( Nationale Held) 01 Mei Dag van de Arbeid 11 Juni Corpus Christi 09 Juli (São Paulo) Constitutionele revolutie 07 September Onafhankelijkheidsdag 12 Oktober N.S. Aparecida 02 November Dodenherdenking 15 November Afkondiging van de Republiek 20 November (SP,MG,RJ) Dag van de kleurling 25 December Kerstfeest Controleer waar u naar toegaat, en wanneer: in de meeste delen van het land kunt u zonder jas, maar in het Zuiden van het land kan het in de Braziliaanse winter vriezen! De Braziliaanse winter valt samen met de Nederlandse zomer. Met uitzondering van het Amazonegebied zijn er geen speciale inentingen nodig. Voor het Amazonegebied wordt een zogenaamde "tropen cocktail" aanbevolen. Het tijdsverschil tussen Brazilië en Nederland is vijf uur in de Nederlandse zomer / Braziliaanse winter, en drie uur in de Nederlandse winter / Braziliaanse zomer. Die schommeling komt door de toepassing van zomer- en wintertijden. Daardoor is het tijdsverschil gedurende korte perioden in het voor- en najaar ook even vier uur. Kompas - B.1
18 Met uitzondering van de binnenlanden is formele kleding het beste, zelfs in de hitte. Zorg ervoor dat uw overhemden e.d. van 100% katoen zijn, en geen polyester bevatten. Op veel plaatsen kunt u het handigste met een internationale creditcard betalen, waarmee u tevens bij geldautomaten tot duizend Reais (350 Euro) per dag uit de muur kunt trekken. Wat cash dollars zijn handig bij aankomst, die u kunt wisselen bij wisselkantoren met het bord "Câmbio", of aan de receptie van uw hotel. De dagkoersen staan gepubliceerd op de voorpagina van de meeste dagbladen. Theoretisch moeten de meeste Nederlandse GSM-telefoons het in Brazilië kunnen doen. Maar bij technische moeilijkheden en sowieso wegens de kosten kan men ook overwegen om een chip te kopen bij een lokale telefoonwinkel, al dan niet met een eenvoudig pre-paid apparaatje. Houd in uw planning rekening met de afstanden. Van de ene kant van de stad São Paulo naar de andere kant rijden neemt al gauw een uur in beslag. Stelt u zich de stad São Paulo voor als heel Nederland op één hoop geveegd, waarmee de provincie Utrecht is gevuld. Van de ene kant naar de andere kant binnen de deelstaat São Paulo kunt u zich het beste per vliegtuig verplaatsen; die deelstaat alleen al is groter dan Frankrijk. Brazilië als land is groter dan heel Europa. Beknibbel niet te veel op hotels en dergelijke; u wordt beoordeeld op uw bestedingsvermogen! Bedenk dat statistieken over Brazilië per definitie bedriegelijk zijn voor zover deze zich baseren op de geografische gemiddelden of consumptie-patronen per hoofd van de bevolking: Er bestaan enorme inkomensverschillen tussen delen van de bevolking, en tussen de regio s. Veel Nederlandse ondernemers staan verbaasd van de ontwikkelingsgraad van het land in met name de onderste helft. Scheer niet alle Brazilianen over één kam; het land is in feite één grote smeltkroes van etnische minderheden. Verifiëer of uw eerste gesprekspartner beslissingsbevoegdheid heeft; de delegatie hiervan is over het algemeen beperkter dan in Nederland. Blijkt dat u voor decision-making nog een stapje hoger moet, vraag dan uw gesprekspartner om raad betreffende de beste follow-up. Kompas - B.1
19 Mede om redenen van veiligheid zijn top-managers vaak alleen te bereiken via hun assistenten of secretaresses. Onthoud de naam van deze mensen, en vraag hun om hulp als er een afspraak moet worden gemaakt, of documenten met spoed moeten worden overhandigd. Tussen de wat àl te formele "u"-vorm "O Senhor" en de wat àl te informele vorm van tutoyeren met "você" gebruiken de Brazilianen vaak een tussenvorm als "Meneer Henk", of beginnen hun brief met "Geachte Marijke". Geef de voorkeur aan de engelse taal boven de spaanse, voor zover dat mogelijk is. Een paar woordjes portugees worden ook altijd op prijs gesteld. Neem de "Mercosul" voorlopig niet serieus als vrijhandelsblok. Naast het feit dat het vrije verkeer van goederen en diensten méér uitzondering dan regel is, werken de meeste regiokantoren ook commerciëel en administratief niet vanwege taal- en culturele verschillen. Brazilianen zijn beter te motiveren met complimenten voor het positieve, dan via kritiek op het negatieve. Het laatste kan zelfs beter helemaal worden weggelaten! Omgekeerd geldt dat een ogenschijnlijk positieve reaktie op uw voorstellen nog niet betekent dat u de order al half op zak heeft! Brazilianen spelen graag de underdog en hebben snel kritiek op hun eigen land. Bega echter niet de fout door als buitenlander dat deuntje wat al te snel of enthousiast mee te zingen! Mede omdat de persoonlijke vertrouwensrelatie de onmisbare basis vormt voor zaken doen, verdient het de voorkeur om nadruk te leggen op samenwerking in plaats van een koelere leverancier-klant verhouding. Dat kan bijvoorbeeld door actieve samenwerking bij marketing-campagnes, door uitnodigingen voor werkbezoeken van uw Braziliaanse partner aan Nederland, enzovoorts. Mocht een samenwerkingsverband resulteren in een contractuele overeenkomst of joint-venture, laat dan niet na om neutraal en vakkundig advies in te winnen voor een degelijke onderbouwing, die rekening houdt met de locale juridische en fiscale haken en ogen. Het juist op dat moment van belang om te weten dat Brazilië net even anders is dan de rest van de wereld. Kompas - B.1
20 Nederlandse en Braziliaanse ondernemers gebruiken soms Spaans maar meestal Engels in hun onderlinge communicatie. Bij het laatste verschilt het Britse Engels weer van het Amerikaanse, bijvoorbeeld als het gaat om grote getallen. Het onderstaande tabelletje biedt uitkomst: In het Nederlands: Miljoen Miljard Biljoen In het Braziliaans: Milhão Bilhão Trilhão Amerikaans Engels: Million Billion Trillion Brits Engels: Million Milliard Billion In het Spaans: Millón Mil Milliones Billón Dankzij de open aard van de Brazilianen kan het heel nuttig zijn om ook eens langs te gaan bij producenten van vergelijkbare producten, waaronder eventueel zelfs concurrenten. Het is prettig om elkaar te kennen en te respecteren. Vaak heeft u daar méér bij te winnen dan te verliezen. Accepteer de Braziliaanse gastvrijheid, waarbij het niet ongebruikelijk is dat familieleden worden betrokken. Houd echter rekening met een bepaalde mate van "pro-forma" uitnodigingen uit beleefdheid. Als regel kunt u het beste slechts dat accepteren wat u zelf ook zou aanbieden. Kompas - B.1
21 B.2) Gereedschap voor marktonderzoek en haalbaarheidsstudie Dankzij het internet kan tegenwoordig een heel stuk marketing technisch desk-research vanuit eigen huis worden uitgevoerd. Voor Brazilië vindt u achter in dit boek een groot aantal handige websites, waarvan de meeste zelf ook weer nuttige links bevatten. Maar een data-base biedt vaak geen antwoord op vragen als "wie is groot en wie is klein?", of "is men goed voor het geld?", of "werkt men wel met de specificaties die ik zoek?", of "heeft men capaciteit en interesse?". Men kan het antwoord op deze vragen verkrijgen door locale partijen in te schakelen die hun weg weten in het land. Dat kunnen de Netherlands Business Support Offices "NBSO" en handelsattachés zijn met hun eerstelijnsinformatie verstrekking en marketscans zoals die door de EVD worden aangestuurd, of de zelfstandige Nederlands-Braziliaanse Kamer van Koophandel. De laatste kan u, los van de eigen expertise en afhankelijk van uw keuze, zowel doorverwijzen naar bedrijven en consultants binnen haar ledenbestand, dan wel terugvallen op de daar aanwezige kennis. Ook biedt de Kamer in sommige gevallen de mogelijkheid om een tijdelijke medewerker aan te nemen danwel te huisvesten al naar gelang uw behoefte. En zo kan er een combinatie worden gemaakt tussen de weg vinden in het land, en de weg vinden in een specifieke branche. Zijn internet en "Human Resources" onmisbare gereedschappen, in de zoektocht naar een handvat vindt men al snel brancheverenigingen, vakbladen, en vakbeurzen. Dutcham onderhoudt samenwerkingsverbanden met meerdere branche organisaties, biedt vakbladmonitor functies en knipseldiensten aan, en kan vakbeurzen bezoeken in uw opdracht. Ook kan uw deelname worden gecoördineerd. Deelname als exposant op een vakbeurs kan juist in Brazilië efficiënt blijken. Het belang van vakbeurzen in het algemeen is namelijk in Brazilië groter dan in Nederland. Daaraan liggen de volgende redenen ten grondslag: a) De logistieke voordelen van een centraal punt in een land van gigantische afmetingen, b) de cultuur waarin persoonlijk contact een belangrijke rol speelt, c) de turbulentie van externe factoren die altijd garant staan voor nieuwe ontwikkelingen, en d) de rol van "hub" die Brazilië en dan met name São Paulo speelt in Zuid-Amerika als het gaat om beurzen en congressen. Meerdere beurzen in één tak van sport die elkaar beconcurreren komt ook voor; het is zaak om wel goed op te letten en de goede keuze te maken. Kompas - B.2
Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s
Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische
Nadere informatieMinas Gerais - de handelsbalans van 2015 & de handel met Nederland in 2016.
Minas Gerais - de handelsbalans van 2015 & de handel met Nederland in. Inleiding Minas Gerais is met 20 miljoen inwoners de tweede Braziliaanse deelstaat. Minas heeft het lands derde grootste BNP, met
Nadere informatieZakendoen met China via Hong Kong
Zakendoen met China via Strategische Overwegingen en Praktijkvoorbeelden Bart Horsten 3 mei 2011 Steenweg op Mol 129 B-2360 Oud-Turnhout Belgium Tel: +32 (0)14 720275 Fax: +32 (0)14 720299 www.horsten.be
Nadere informatiePresentatie HISWA. Marktentree Brazilië. >> Als het gaat om internationaal ondernemen en samenwerken
Presentatie HISWA Marktentree Brazilië 2 NL EVD Internationaal stimuleert internationaal en een positieve beeldvorming van Nederland in het buitenland. 3 Kerntaken Stimuleren en ondersteunen van Nederlandse
Nadere informatieHulp voor uitvinders. Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent
Hulp voor uitvinders Pag. 1 Pag. 2 Pag. 3 Pag. 4 Pag. 5 Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent Bescherm uw ideeën Wanneer u
Nadere informatieRabobank in Brazilië. Uw behoefte. Onze missie.
Rabobank in Brazilië Uw behoefte. Onze missie. Utrecht, 2013 13 Brazilië: Economisch & Financieel Overzicht Populatie omvang (en marktpotentieel): ca 200 miljoen inwoners met een groeiende middenklasse
Nadere informatieHet managen van opvolging en de volgende generatie
Het managen van opvolging en de volgende generatie U hebt jarenlang hard gewerkt om uw bedrijf op te bouwen en tot een succes te maken en u wilt dat het in de familie blijft. Je kunt je kinderen het beste
Nadere informatieBusiness Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!
Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:
Nadere informatieMinder starters in 2016
Vooruitzicht Starters Minder starters in 2016 Aantal starters stabiel in 2015, daling verwacht in 2016 130.000 Meer starters in de bouw, minder starters in de transport percentage, jan t/m sep 2015 t.o.v.
Nadere informatieMeer of Minder Turkije. Hasselt 9 october 2014/Voka Stijn Skondras Michel Decat
Meer of Minder Turkije Hasselt 9 october 2014/Voka Stijn Skondras Michel Decat Inhoud De Perceptie op Turkije is fout. 1O goede redenen om te investeren in Turkije. Voor je zaken begint te doen. Contracten
Nadere informatieCOUNTRY PAYMENT REPORT 2015
COUNTRY PAYMENT REPORT 15 Het Country Payment Report is ontwikkeld door Intrum Justitia Intrum Justitia verzamelt informatie bij duizenden bedrijven in Europa en krijgt op die manier inzicht in het betalingsgedrag
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieSamenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in?
Aanleiding voor het onderzoek Samenvatting In de 21 ste eeuw is de invloed van ruimtevaartactiviteiten op de wereldgemeenschap, economie, cultuur, milieu, etcetera steeds groter geworden. Ieder land dient
Nadere informatieConcurrentiekracht van de Nederlandse ondernemer
samenvatting onderzoek Concurrentiekracht van de Nederlandse ondernemer Kwalitatief internationaal onderzoek onder ondernemers in buurlanden over zakendoen met Nederlandse bedrijven Hoe is het gesteld
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatieEversheds Faasen. Grensoverschrijdende juridische dienstverlening vanuit een sterke thuismarkt
Eversheds Faasen Grensoverschrijdende juridische dienstverlening vanuit een sterke thuismarkt Wat verlangt u van Of u nu een sterke partner zoekt op uw eigen thuismarkt of als buitenlandse onderneming
Nadere informatieOndernemen in crisistijd. Eddy Drent International Finance Manager
Ondernemen in crisistijd Eddy Drent International Finance Manager 13 september 2012 Rabobank Groep wereldwijd 1.650 kantoren in 48 landen, 19 International Desks om NL klanten te bedienen in 23 landen
Nadere informatieDe toekomst van consultancy
De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?
Nadere informatieBusiness support in de Spaanse markt
Over Brandenburg Consulting Brandenburg Consulting is een gedreven, doelgericht adviesbureau in hartje Barcelona. Brandenburg Consulting is gespecialiseerd in marktbenadering en marktbewerking voor Nederlandse
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8
Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om
Nadere informatieVeilig een huis kopen in Spanje
Veilig een huis kopen in Spanje Het Ministerie van Publieke Werken, Transport en Huisvesting heeft, in samenwerking met de Spaanse Vereniging van vastgoed- en commerciële administrateurs, een korte, eenvoudige
Nadere informatieEEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER. Deel 2
Master Executive in Wedding Management EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER Deel 2 [LES 2] Event & Media Education. Alle rechten voorbehouden. Elke vorm van kopiëren of verspreiding van de
Nadere informatieVan baan naar eigen baas
M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat
Nadere informatieM&O - een nieuw vak. Management & Organisatie. Management. Organisatie. Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo
Management & Organisatie Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo M&O - een nieuw vak Management en Organisatie (M&O) komt als vak niet voor in de basisvorming. In de Tweede Fase kan je M&O kiezen in
Nadere informatieEenmanszaak of besloten vennootschap?
Eenmanszaak of besloten vennootschap? De informatie in deze folder is uiterst zorgvuldig samengesteld. Toch kan het onverhoopt gebeuren dat de inhoud onjuist, onvolledig of verouderd is. Bovendien is belastingadvies
Nadere informatieBenodigde capaciteit, middelen, faciliteiten en infrastructuur
Elementen van een businessplan De toegevoegde waarde en doelstellingen Doelgroepen en waarde proposities Aanbod van producten en diensten Risicoanalyse en Concurrentie Speelveld / Ecosysteem Business model
Nadere informatieOndernemingsplan. De basis in 10 stappen. Een leidraad om je bedrijf, de markt en jezelf goed in kaart te brengen. Ik ga starten
Ondernemingsplan De basis in 10 stappen Een leidraad om je bedrijf, de markt en jezelf goed in kaart te brengen Ik ga starten Hoe maak je een ondernemingsplan? Een ondernemingsplan is de eerste stap naar
Nadere informatieMijn werkstuk gaat over MEXICO
Mijn werkstuk gaat over MEXICO blz 1 Luca Dhanis groep 7 LBB de meerpaal INHOUDSOPGAVE Titel pagina blz 1 Inhoudsopgave blz 2 Inleiding blz 3 Welk land blz 4 Geschiedenis blz 5 Bevolking blz 6 Cultuur
Nadere informatieSamenvatting ... 7 Samenvatting
Samenvatting... In rapporten en beleidsnotities wordt veelvuldig genoemd dat de aanwezigheid van een grote luchthaven én een grote zeehaven in één land of regio, voor de economie een bijzondere meerwaarde
Nadere informatieVoorwaarden voor groei en ontwikkeling van het Middenen Kleinbedrijf (MKB)
Voorwaarden voor groei en ontwikkeling van het Middenen Kleinbedrijf (MKB) R. Radjie 15 Februari 2011 Inhoudsopgave Definitie en gegevens MKB sector in Suriname Kwalitatieve analyse MKB sector Aanbevelingen
Nadere informatieWERKEN MET FREELANCERS IN JOUW ORGANISATIE?
WERKEN MET FREELANCERS IN JOUW ORGANISATIE? Freelancen, interimmen, contracting zijn allemaal verschillende benamingen voor een zeer sterk groeiend verschijnsel in de economie. Steeds meer industrieën
Nadere informatieKans op Amerikaanse dubbele dip is klein
Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein De Verenigde Staten gaan meestal voorop bij het herstel van de wereldeconomie. Maar terwijl een gerenommeerd onderzoeksburo recent verklaarde dat de Amerikaanse
Nadere informatieIrma Steenbeek VERSTAG
Irma Steenbeek VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van
Nadere informatie9 redenen waarom jouw website geen klanten oplevert.
9 redenen waarom jouw website geen klanten oplevert. Introductie Een goed ingerichte website met een goed uitgevoerde marketingstrategie is het ideale marketing tool voor ondernemers. Een goede website
Nadere informatieRabobank in Indonesië. Uw behoefte. Onze missie.
Rabobank in Indonesië Uw behoefte. Onze missie. Utrecht, 2013 43 Indonesië: Economisch & Financieel Overzicht Populatie omvang (en marktpotentieel): 246 miljoen inwoners met een groeiende, jonge middenklasse
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave De eurocrisis Bij deze opgave horen de teksten 9 en. Inleiding De situatie rond de gemeenschappelijke munt, de euro, is tien jaar na de introductie verre van stabiel (mei 2012). In tekst 9 beschrijft
Nadere informatieHoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen
Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze
Nadere informatieExact Synergy Enterprise. Krachtiger Klantbeheer CRM
Exact Synergy Enterprise Krachtiger Klantbeheer CRM 1 Inleiding Waar gaat het om? De klant komt op de eerste plaats. Maar geldt dat voor al uw klanten? En om hoeveel (potentiële) klanten gaat het; tientallen,
Nadere informatieBusinessplan op een Bierviltje
Businessplan op een Bierviltje Door Quirien Veldman, Syntens Ze zeggen wel eens: een businessplan moet zo simpel zijn dat het op een bierviltje past. Hoe kan dat als de businessplannen die de meeste ondernemers
Nadere informatie15 manieren om goed personeel te vinden én te behouden
15 manieren om goed personeel te vinden én te behouden Hoe trek je goede werknemers aan maar vooral ook: hoe behoud je ze? 15 tips INTRODUCTIE De arbeidsmarkt wordt krapper en krapper. Bedrijven ondervinden
Nadere informatieINTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: ONDERZOEK
INTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: ONDERZOEK INHOUD 1. Uitgangspunten 2. Doelgroep - achtergrondkenmerken 3. IMVO - algemeen 4. IMVO voor het eigen bedrijf/ bedrijf waar het voor werkt
Nadere informatieIT United Intervisie sessies 2012 23 april 2012
IT United Intervisie sessies 2012 23 april 2012 Welkom Hoe Voorstel ronde Thema s Afsluiting Waarom deze sessies? Kennisdeling versterken tussen IT United leden (Een van de voordelen van lidmaatschap)
Nadere informatieExportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler
Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor
Nadere informatieExport-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014
Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden
Nadere informatie2. Beter nu dan later
Daarom Duits 1. Engels is niet voldoende Natuurlijk is kennis van de Engelse taal essentieel, maar: Englisch ist ein Muss, Deutsch ist ein Plus. Uit een enquête onder bedrijven die actief zijn in Duitsland
Nadere informatieArtikel / Het grote tekort aan IT-ers is onzin! Een andere kijk op uw personeel kan een oplossing bieden voor uw capaciteitstekort.
Artikel / Het grote tekort aan IT-ers is onzin! Een andere kijk op uw personeel kan een oplossing bieden voor uw capaciteitstekort. ,,Er zijn voldoende oplossingen voor het inzetten van betaalbare vaklieden
Nadere informatieRussische Federatie. Sectoren met hoog potentieel Marktbenadering Aanbevelingen. Economisch en handelsattaché Nathalie STEFANOVIC
Update: November 2015 Russische Federatie Sectoren met hoog potentieel Marktbenadering Aanbevelingen Economisch en handelsattaché Nathalie STEFANOVIC Contacten: info@bruwal.ru moscow@brusselsinvestexport.com
Nadere informatieDe handelsbetrekkingen van België met Bolivia
De handelsbetrekkingen van België met Bolivia Algemeen: 2010 (schattingen) BBP 19,4 miljard USD Groeipercentage van het BBP 4,2% Inflatie 7,2% Uitvoer van goederen (FOB) Invoer van goederen (FOB) Handelsbalans
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieVerder in Fusie & Overnames
Verder in Fusie & Overnames (Mid size en familiebedrijven) Datum: december 2009 Plaats: Zeewolde Door: Triple Play Keynote speaker: Mr. Pieter J.H. Mensink MBA Verbonden door vertrouwen; groeien door samenhang
Nadere informatieHoofdstuk 9. Rechtsvormen. Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting
www.jooplengkeek.nl Rechtsvormen Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting 1 Rechtsvormen Natuurlijk persoon Een mens met rechten
Nadere informatieToolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn
Toolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn De toolkit Cliëntenparticipatie Zorg en Welzijn bevat vier praktische instrumenten om samen met cliënten te werken aan verbetering of vernieuwing van diensten
Nadere informatieVraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie
Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie Workshop Internationaal Ondernemen Micha van Lin, Hoofd Internationaal Ondernemen Patrick Walison, Adviseur Internationaal Ondernemen 6-12-2011 1 FME-CWM Werkgeversorganisatie
Nadere informatieHoeveel geld zit er in de bedrijfsvoering?
Hoeveel geld zit er in de bedrijfsvoering? Een simpele vraag met een simpel en nuttig antwoord. Deze vraag is de eerste stap bij het opstellen van kristalheldere financiële overzichten. Hoeveel geld zit
Nadere informatieRechtsvorm en gebruik van LLP s en LLC s
Rechtsvorm en gebruik van LLP s en LLC s Onderzoek door mr. J.M. Blanco Fernández en prof. mr. M. van Olffen (Van der Heijden Instituut, Radboud Universiteit Nijmegen) in opdracht van het Wetenschappelijk
Nadere informatieBedrijfsprofiel. Constant Jurgens
Bedrijfsprofiel Het succes van een bedrijf wordt gecreëerd door de mensen die er werken. Hun ideeën, motivatie en vaardigheden, hun normen en waarden, maar ook hun persoonlijkheden zijn de belangrijkste
Nadere informatie10 tips voor begrijpelijke AWBZ-formulieren
0 tips voor begrijpelijke AWBZ-formulieren Dit is een uitgave van: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directie Postbus 0011 00 ea Den Haag www.rijksoverheid.nl Maand 0 B-0000 0 tips
Nadere informatieMasterclass arbeidsrecht
& Masterclass arbeidsrecht U weet zelf als geen ander hoezeer het arbeidsrecht in beweging is. De regelgeving wordt telkens complexer en lang bestaande uitgangspunten blijken niet meer zeker. Toch wordt
Nadere informatieBeursdagboek 24 Mei 2013.
Beursdagboek 24 Mei 2013. Loopt Abenomics nu al op zijn laatste benen! Tijd 10:30 uur. Het was afgelopen nacht in Japan een angstige sessie voor de handelaren. Na eerst een winst van drie procent vlogen
Nadere informatieCarefulness AANDACHT VOOR ZORG ZORG VOOR AANDACHT
Carefulness AANDACHT VOOR ZORG ZORG VOOR AANDACHT Inleiding Aandacht is een essentieel onderdeel in de zorg. Aandacht voor de patiënt en de zorgverlener vergroot de vitaliteit, de effectiviteit en de kwaliteit
Nadere informatieBCE. Subsidie- fondsenservice. Santé Finance. Administration Financial Management Strategy. Funding. Quick scan. Performance.
Administration Financial Management Strategy Funding Santé Finance Quick scan Performance Business Support Annual reporting Audit BCE Subsidie- fondsenservice Filosofie Er worden steeds meer strengere
Nadere informatieDe rechtsvorm is de juridische ofwel wettelijke vorm van de organisatie. Voorbeelden van rechtsvormen zijn:
Samenvatting door Isabelle 1418 woorden 2 december 2015 8,2 19 keer beoordeeld Vak M&O M&O Hoofdstuk 10 Rechtsvormen 10.1 Organisaties De rechtsvorm is de juridische ofwel wettelijke vorm van de organisatie.
Nadere informatieGEDRAGSCODE EN ETHISCHE CODE RICHTLIJN OVER GESCHENKEN EN AMUSEMENT
GEDRAGSCODE EN ETHISCHE CODE RICHTLIJN OVER GESCHENKEN EN AMUSEMENT RICHTLIJN OVER GESCHENKEN EN AMUSEMENT Het aanbieden of ontvangen van relatiegeschenken en amusement is vaak een geschikte manier voor
Nadere informatieBedrijfsoverdracht in Vlaanderen
Bedrijfsoverdracht in Vlaanderen Onderzoek over de planning van de bedrijfsoverdracht uitgevoerd met de steun van Agentschap Ondernemen: Executive summary Prof. dr. Tensie Steijvers drs. Ine Umans Universiteit
Nadere informatieEenmanszaak of besloten vennootschap?
Eenmanszaak of besloten vennootschap? Als ondernemer moet u bij de start van uw bedrijf een rechtsvorm kiezen. Welke juridische vorm het best bij uw situatie past, hangt af van verschillende factoren.
Nadere informatieUIT arbeidsdeling
Arbeidsdeling Het streven van de mens is om zijn welvaart te laten toenemen. Meer welvaart is te bereiken door een hogere productie. Een hogere productie kun je op verschillende manieren bereiken. Een
Nadere informatieEindexamen havo economie 2012 - I
Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 3 bij (1) substitueerbaar voor bij (2) stijging
Nadere informatieE F F E C T U E E L. augustus 2011-18. Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh
E F F E C T U E E L augustus 2011-18 Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh Hilaire van den Bergh werkt bij BCS Vermogensbeheer B.V. te Rotterdam. De inhoud van deze publicatie schrijft hij
Nadere informatieLeadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans
Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap
Nadere informatieIDEE > PLAN > PITCH. In 3 stappen van idee { naar financiering
In 3 stappen van idee { naar financiering Inhoud 1. Inleiding 2. De stappen 3. Stap 1: Het idee 4. Stap 2: Het plan 5. Stap 3: De pitch 6. Tips en Adressen Inleiding Je hebt een idee voor een nieuw bedrijf.
Nadere informatieInternationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?
Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze
Nadere informatieInhoud. 2 Ondernemen in een veranderende wereld. 4 Inzicht in jezelf en de ander
Inhoud 1 Inleiding 2 Ondernemen in een veranderende wereld 1 Veranderende tijden 3 2 Waarom zingeving in werk steeds belangrijker wordt! 3 3 Mens en wereld als energetisch geheel van nature in beweging
Nadere informatieDe full service juridische en strategische huisadviseur voor ondernemers met visie
De full service juridische en strategische huisadviseur voor ondernemers met visie LexPartners: uw full service juridische sparringpartner en huisadviseur Door het sterk gestegen belang voor ondernemingen
Nadere informatieUw eigen denken kan de oorzaak zijn van het probleem
Uw eigen denken kan de oorzaak zijn van het probleem Wat dienstverlenende organisaties kunnen leren van de manier waarop Toyota zijn auto s maakt. Wees bereid anders te denken Wij nodigen u uit om eens
Nadere informatieDe Taalder: Vragen en Antwoorden
De Taalder: Vragen en Antwoorden Werkgroep Lokaal Geld Tilburg 12 maart, 2015 De vragen 1. Is betalen met de Taalder lastig? 2. Moet straks alles met de Taalder betaald worden? 3. Is de Taalder legaal?
Nadere informatieMatchmaking & Marktoriëntatie reis Agrofood & Toerisme naar Sichuan Province en Liyang, CHINA
Matchmaking & Marktoriëntatie reis Agrofood & Toerisme naar Sichuan Province en Liyang, CHINA De missie vindt plaats tussen 19 tot en met 26 oktober. Na de succesvolle missie van vorig jaar is besloten
Nadere informatieEXPERTS MET KARAKTER
EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar
Nadere informatieNIEUWE WET VERPLICHT ADVOCATEN, AC- COUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS TOT CLIËNTENONDERZOEK
NIEUWE WET VERPLICHT ADVOCATEN, AC- COUNTANTS EN BELASTINGADVISEURS TOT CLIËNTENONDERZOEK Niet alleen banken vragen vaker om uw paspoort of rijbewijs. Sinds 2003 doen advocaten, accountants en belastingadviseurs
Nadere informatieLeren beleggen De basis
Leren beleggen De basis Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Beleggingsstijlen 4 1.1 Speculeren of investeren 4 1.2 Agressief of defensief 5 Hoofdstuk 2 Instrumenten 5 Hoofdstuk 3 Essentiële tips 6 Hoofdstuk 4 Beleggingsbegrippen
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8
Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf
Nadere informatieUtrecht heeft alles mee: locatie, ambitie en lef! Gerrit den Hartog. De UOS Business Barometer 2013 wordt mogelijk gemaakt door:
De wordt mogelijk gemaakt door: Utrecht heeft alles mee: locatie, ambitie en lef! Gerrit den Hartog 1 Ondernemers let op: de wereldhandel trekt aan in 2013! Mathijs Bouman Wereldhandel-index (bron CPB)
Nadere informatieU heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.
U heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.nl Samenvatting Het woord samenvatting zegt hier natuurlijk eigenlijk
Nadere informatieAntwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present)
Antwoorden Economie H1; Productie en Productiefactoren (Present) Antwoorden door een scholier 1164 woorden 25 maart 2004 5,1 76 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1: productie en productiefactoren
Nadere informatieQuestions and answers
jaren Questions and answers Vertrouwelijk 1 Alleen voor intern gebruik Samenvatting Het systeem van schadevrije jaren gebruiken autoverzekeraars om het risico in te schatten van iemand die een autoverzekering
Nadere informatieBurdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard
Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Continuous effort is our standard Burdock lost kennis- en capaciteitsvraagstukken op bij opdrachtgevers in de civiele techniek, infrastructuur,
Nadere informatieInfo gereedschapbeheer, Doetinchem 10-04-2002. Gereedschapbeheer
Info gereedschapbeheer, Doetinchem 10-04-2002 Gereedschapbeheer Zoals u weet is KIM Komeetstaal leverancier van een compleet pakket gereedschappen ten behoeve van de metaalindustrie. Deze gereedschappen
Nadere informatieBEST BOSS BELEIDSNOTA Aanbevelingen voor een succesvolle bedrijfsopvolging van KMO s in toerisme
Aanbevelingen voor een succesvolle bedrijfsopvolging van KMO s in toerisme www.bestboss-project.eu Grant Agreement No.: 2014-1-DE02-KA200-001608 Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese
Nadere informatiePersbericht. Nieuwe Inzichten grensoverschrijdend werken en uitzenden. Let op: op pagina 4 melding van een zeer interessante panel discussie
Persbericht Let op: op pagina 4 melding van een zeer interessante panel discussie Nieuwe Inzichten grensoverschrijdend werken en uitzenden CEE = Central & Eastern Europe Centraal en Oost Europa Het Groei
Nadere informatieHierna vind je, kort en bondig, onze algemene gegevens, informatie over onze dienstverlening en waar je terecht kunt met klachten.
Dienstenwijzer A. Inleiding De verzekeringsbedrijfstak hecht waarde aan goede voorlichting op het gebied van verzekeringen. Conform de eisen van de Wft (Wet financieel toezicht) heeft ons kantoor een dienstenwijzer
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2006-I
4 Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Voorbeelden van een juist antwoord
Nadere informatieOndernemen in de fysiotherapie, een strategie
Ondernemen in de fysiotherapie, een strategie Daan Spanjersberg Kennismaken Fysiotherapeut sinds 1977 Specialisaties: sport, manuele therapie, echografie Werk: praktijk (16 vestigingen, 45 ft) Topsport
Nadere informatieDe toekomst van handelsmissies
De toekomst van handelsmissies 1 Deze rapportage is een uitgave van het lectoraat International Business. Lectoraat International Business School of Business, Media en Recht Windesheim Campus 2-6 Postbus
Nadere informatieDe Grote Overheid Inkooptest
Regelaar, zakelijk of schatkistbewaarder? Welke type ambtenaar ben jij als het gaat om het geven van opdrachten aan derden? De kordaat optredende regelaar met een instelling dat snelle en acceptabele resultaten
Nadere informatieResultaten ICT Barometer Green ICT. Jaargang 9 14 juli 2009
Resultaten ICT Barometer Green ICT Jaargang 9 14 juli 2009 DISCLAIMER: de kleine lettertjes De ICT Barometer, een onderzoek van Ernst & Young, is de gerenommeerde vinger aan de pols voor managers. Het
Nadere informatieMartin Schor (Gateway to Germany) www.exportduitsland.nl
Martin Schor (Gateway to Germany) www.exportduitsland.nl Even voorstellen Martin Schor Geboren te Amsterdam B.Sc. Mechanical Engineering TU Delft M.Sc. Business Economics & Marketing Universiteit van Amsterdam
Nadere informatieAantal financials dat actief een andere functie zoekt bijna verdubbeld
Persbericht Yacht, 23 februari 2010 Aantal financials dat actief een andere functie zoekt bijna verdubbeld Trends en ontwikkelingen op de financiële arbeidsmarkt Door: mr.drs. E. Kolthof, Yacht, Competence
Nadere informatieOfferte- aanvraagformulier Beroeps- en Bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering Vermogensbeheerders en Vermogensadviseurs
Offerte- aanvraagformulier Beroeps- en Bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering Vermogensbeheerders en Vermogensadviseurs > U aangeboden door Koekenberg Van Vuuren B.V. www.kvv.nl 088 38 38 000 Het door
Nadere informatieSCHATTING BBO OPBRENGSTEN
SCHATTING BBO OPBRENGSTEN 1. Opbrengsten BBO aan overheidsinkomsten Voordat wordt ingegaan op de opbrengsten die de BBO aan Lands kas zal bijdragen, wordt stilgestaan bij het gegeven dat het BBO-stelsel
Nadere informatie= de ruilverhouding tussen 2 munten De wisselkoers is de prijs van een buitenlandse valuta uitgedrukt in de valuta van het eigen land.
1 De wisselmarkt 1.1 Begrip Wisselkoers = de ruilverhouding tussen 2 munten De wisselkoers is de prijs van een buitenlandse valuta uitgedrukt in de valuta van het eigen land. bv: prijs van 1 USD = 0,7
Nadere informatieTrend People: dé perfecte matchmaker.
Trend People: dé perfecte matchmaker. Kwaliteit, aandacht voor mensen en altijd gefocust op het creëren van meerwaarde, dat is waar Trend People voor staat. Geen gewoon uitzendbureau, maar een fullservice
Nadere informatie