RUP OP MAAT. Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2. Remi-Armand Collaris Eef Dekker. Derde herziene druk

Transcriptie

1 RUP OP MAAT Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 Derde herziene druk Remi-Armand Collaris Eef Dekker

2 RUP op Maat Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2 Derde, herziene druk Remi-Armand Collaris Eef Dekker

3 Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus EA Den Haag tel.: (070) fax: (070) Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv Eerste druk, 2006 Tweede, herziene druk, 2008 Derde, herziene druk, augustus 2011 Omslagontwerp: René Everwijn (Ordina) Fotografie cover: DigiDaan.nl Zetwerk: Studio Imago, Amersfoort Druk- en bindwerk: DeltaHage, Den Haag ISBN NUR 980, 982 Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences. Voor de templates in dit boek en op de website evenals voor het RUP-logo op het omslag geldt de volgende statement: Reprint Courtesy of International Business Machines Corporation copyright (2006) International Business Machines Corporation.

4 Inhoudsopgave Ten geleide Woord vooraf Veranderingen ten opzichte van de tweede druk XI XIII XVII 1 Inleiding Doel van dit boek Scope Templates Leeswijzer 4 Deel 1 De ontwikkelaanpak 9 2 Inleiding RUP Watervalmethode versus iteratief ontwikkelen Uitgangspunten RUP Belangrijke begrippen Fasen Iteraties en timeboxing Disciplines RUP anti-patterns De RUP op Maat Development Case Samenhang met andere methoden 26 3 Use Cases Use Cases in begrijpelijke taal Use Cases en systeem Use Case scenario s Het Use Case Model De Use Case centraal Totstandkoming van een Use Case Specification 34 4 Het ontwikkelproces Mijlpalen per fase Inception Activiteiten in Inception Verantwoordelijkheden in Inception Elaboration Activiteiten specifiek voor Elaboration Verantwoordelijkheden specifiek voor Elaboration Het iteratieve proces in Elaboration, Construction en Transition Iteratieve managementactiviteiten Iteratieve ontwerpactiviteiten 48 Inhoudsopgave V

5 4.4.3 Iteratieve realisatieactiviteiten Iteratieve acceptatieactiviteiten Iteratieve kwaliteitsactiviteiten Verantwoordelijkheden in het iteratieve proces Transition Activiteiten specifiek voor Transition Verantwoordelijkheden specifiek voor Transition Het ontwikkelproces in de opdrachtgeverorganisatie Procesgebieden en hun verbanden Betrokkenheid van belanghebbenden 58 Deel 2 De managementaanpak 61 5 Projectmanagement in perspectief Perspectief opdrachtgever Perspectief opdrachtnemer Projectorganisatie Inzet van opdrachtnemer en opdrachtgever Inzet ontwikkelteam Inzet belanghebbenden 71 6 Oriëntatie op de projectopdracht Uitgangssituatie Rechtvaardiging ontwikkelmethode Kostenindicatie Offerte 79 7 Plan het ontwikkeltraject Risico s Scope Inschatting Resources Globale planning Het inrichten van de projectomgeving Checklist 86 8 Manage iteraties Detailplanning Communicatie Afsluiten van RUP-fasen Risicobeheersing Scopebewaking Tijd- en budgetbewaking Uitloop is een keuze 92 VI RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

6 Deel 3 Overzicht van rollen, taken en werkproducten 95 9 Rollen Belanghebbenden Stuurgroep Product Owner Businessanalist ICT Architect Implementatiespecialist Beheerder Acceptatietester Domeindeskundige Projectmanagement Teamleider Ontwikkelteam Requirements Informatieanalist Use Case Ontwerper Architectuur en Bouw Softwarearchitect Programmeur User Interface Designer Test Testmanager Tester Ondersteuning Toolbeheerder Integrator Taken Belanghebbenden Participeer in het definiëren van het doel Beschrijf acceptatiecriteria en -procedure Start een geprioriteerde lijst met wensen Keur een werkproduct goed Plan het implementatietraject Richt OTAP-omgeving in Actualiseer de wensen en prioriteer Visualiseer de haalbaarheid van de release Participeer in het detailleren van Use Cases Ontwikkel ondersteunend materiaal Deploy een applicatie Beschrijf onderhoudsprocedures Voer acceptatietests uit 121 VII

7 Voer gebruikersacceptatietests uit Behandel Wijzigingsvoorstellen Voer externe review uit Train de organisatie Richt de helpdesk in Voer de productieacceptatietest uit Projectmanagement Identificeer risico s en tegenmaatregelen Plan het ontwikkeltraject Beoordeel het Acceptatieplan Doe een kick-off Plan de iteratie Bespreek dagelijks de voortgang Manage de iteratie Demonstreer het iteratieresultaat Evalueer de iteratie Requirements Ontwikkel een gezamenlijke visie Creëer een gemeenschappelijk discussiedomein Inventariseer requirements Beschrijf navigatiemogelijkheden Specificeer Use Cases Review Use Cases Architectuur en Bouw Construeer de software architectuur Modelleer Componenten Modelleer de database Visualiseer Use Cases Maak technische vertalingen van Use Cases Bouw functionaliteit Review technische werkproducten Test Ontwikkel de testaanpak Manage Acceptatiebevindingen Schrijf Testontwerpen Voer tests uit Vat testresultaten samen Beoordeel Acceptatiebevindingen Review test werkproducten Ondersteuning Richt ontwikkelomgeving in Richt Configuration Management omgeving in Stel een oplevering samen Houd collegiale reviews 146 VIII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

8 11 Werkproducten Belanghebbenden Business Proces Model Project Start Architectuur Acceptatieplan Product Backlog OTAP-omgeving Release Burndown Chart Trainingsmateriaal Beheerdocumentatie Acceptatiebevindingen Wijzigingsvoorstel Projectmanagement Risicolijst Software Development Plan Voortgangsrapportage Iteratieplan (taakbord) Iteratie Burndown Chart Requirements Vision Glossary Use Case Model Use Case Specification Navigation Map Architectuur en Bouw Proof of Concept Architectureel Prototype Software Architectuur Document Design Model Datamodel Use Case Realization Werkende Code Test Testplan Testontwerp Testsuite Testrapport Ondersteuning Ontwikkelomgeving Opleverdocument Oplevering 171 IX

9 Deel 4 Bijlagen 173 Bijlage I Vergelijking van RUP op Maat met RUP en OpenUp 175 Bijlage II Templates 181 Vision template 183 Acceptatieplan template 189 Use Case Model template 193 Software Development Plan template 197 Software Architectuur Document template 203 Use Case Specification template 209 Bijlage III Projectinschatting met Use Case Punten 217 Bijlage IV Referenties 225 Bijlage V Glossary 229 Bijlage VI Totaaloverzicht verantwoordelijkheden 237 X RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

10 Ten geleide Samenwerking als sleutel tot succes Al geruime tijd lopen we tegen de grenzen aan van onze huidige, hoofdzakelijk Anglo-Amerikaans georiënteerde werkwijzen. Deze werkwijzen zijn ontstaan gedurende de industriële revolutie met de introductie van lopendebandwerk. Hierbij werd gebruikgemaakt van laaggeschoold personeel dat een kunstje werd geleerd dat ze gedachteloos konden herhalen. We bevinden ons echter nu in een tijdperk waarin kennis een veel belangrijker rol speelt dan productiemiddelen. We nemen geen hooggeschoold personeel aan om gedachteloze kunstjes te herhalen. We verwachten dat ze al hun kennis en vaardigheden inzetten om zo effectief mogelijk te zijn in hun werk, om te innoveren. Er is in managementland een nieuwe beweging te bespeuren die weer teruggrijpt op onze eigen Rijnlandse manier van denken. Deze denkwijze is beter toegerust op het stimuleren van teamvorming. Een team is een groep van mensen die zodanig op elkaar zijn ingespeeld dat ze boven de mogelijkheden uit stijgen die ze als som van individuen hebben. En teams zijn wat we nodig hebben, om ons in de huidige globaliserende maatschappij, met toenemende concurrentie en met zaken als outsourcing en offshoring, als organisatie staande te kunnen houden. In ICT-land zien we dezelfde beweging, weg van het blind volgen van processen en initiële planningen, richting flexibel omarmen van verandering. Ook hier worden echte teams steeds belangrijker, teneinde met de overvloed aan technische wensen en mogelijkheden en de complexiteit van moderne ICT-systemen te kunnen omgaan. Dat ICT-ers zich verenigen in multidisciplinaire teams is echter niet meer voldoende. Ook participatie van business en beheer is onmisbaar om de nieuwe generatie ICT-voorzieningen succesvol van de grond te krijgen. Dit is precies waar de steeds prominenter aanwezige Agile-beweging met haar diversiteit aan methoden, zoals RUP en Scrum, naartoe werkt. Voor u ligt de derde, herziene druk van het boek RUP op Maat. Een toegankelijke kijk op hoe succesvolle organisaties met hun ICT-ontwikkeling omgaan, gebruikmakend van RUP en Scrum, aansluitend op bestaande managementstructuren als PRINCE2. Het boek is gebaseerd op vele jaren ervaring in de toepassing van en ondersteuning bij het toepassen van deze methoden. In Ten geleide XI

11 deze derde druk is weer een aantal nieuwe inzichten verwerkt die dit boek hernieuwd het lezen waard maken. Ik wens u veel leesplezier. Met vriendelijke groet, Barend de Zoete Directeur ICT Ordina N.V. Nieuwegein, juni 2011 XII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

12 Woord vooraf Tweede druk, mei 2008 Het heeft even geduurd, een jaar om precies te zijn, maar hij ligt er: de tweede, herziene druk van ons boek RUP op Maat. Een mooi moment voor een terugblik. Een aantal jaren geleden zijn we allebei aan het pionieren geslagen met RUP. Eef als informatieanalist en Remi-Armand als projectleider. Het iteratief werken voelde vrij natuurlijk. Het aantal werkproducten dat we vanuit RUP zouden kunnen maken was echter overdonderend. We moesten dus kiezen. De vraag die ons daarbij heeft geholpen is: Wat missen we nu en wat heeft RUP daarvoor te bieden? Zo hebben we ervaring opgedaan met werkproducten, op het moment dat we ze nodig hadden. Daarna kwam de volgende hobbel. Bij RUP worden templates voor een groot aantal werkproducten meegeleverd. Deze laten veel ruimte voor interpretatie; terecht natuurlijk, want ze moeten breed inzetbaar zijn. Verder levert RUP twee varianten, een formele en een informele. We begonnen met het vertalen van de informele variant en hebben die naar behoefte uitgebreid met elementen uit de formele variant. Ook maakten we de helpteksten en de invulling specifiek aan de hand van onze ervaring in projecten. Ook het gebruik van Use Cases was niet vanzelfsprekend. Bij het uitproberen van nieuwe ideeën en technieken hanteerden we als belangrijkste uitgangspunt dat deze voor gebruikers begrijpelijk moeten zijn. Uit de terugkoppeling van gebruikers merk je dan snel genoeg wat werkt en wat niet. Bij de totstandkoming bleek het te helpen om er in een vroeg stadium naast de ontwerper ook de programmeur, tester en user interface designer bij te betrekken. Ter ondersteuning van de projecten die we samen uitvoerden, zijn we aan de slag gegaan met het vastleggen van de opgedane ervaringen. Het eindresultaat is een handzaam boek dat in de markt duidelijk in een behoefte voorziet. Het vertelt in helder Nederlands hoe je RUP praktisch kunt inzetten. Onze ervaringen met het gebruik van het boek bij het geven van workshops, het uitvoeren van RUP-coaching en terugkoppeling uit projecten, vormden aanleiding voor een herziene versie. Als je na jarenlange ervaring voor het eerst iteratief te werk gaat, kan het gebeuren dat je duizelingen en kronkels in je hoofd ervaart en een lichte misselijkheid. Dit is niet vreemd, want voor iteratief ontwikkelen is een transformatie van denken nodig. Ons boek kan helpen om het gevolgde ontwikkelproces kritisch en praktisch te blijven verbeteren. Woord vooraf XIII

13 We wensen jullie veel succes bij de toepassing van RUP. Remi-Armand Collaris Eef Dekker Diverse collega s hebben een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van dit boek, door ons te faciliteren of door commentaar te leveren op de inhoud. Al deze collega s hartelijk bedankt! Derde druk, augustus 2011 Het is alweer drie jaar geleden dat de tweede druk van de pers rolde. In die tijd is er in ICT-land aardig wat gebeurd en hebben wij, de auteurs, weer een heleboel ervaring opgedaan. Een van de belangrijkste inzichten is dat het niet voor iedereen duidelijk is waaróm je met een bepaalde methode aan de slag gaat. Je wilt iets veranderen want je bent niet tevreden over hoe het nu loopt. Je wilt iets in de richting van sneller, goedkoper, beter of blijer. Snellere time-to market, goedkoper voor een betere business case, hogere kwaliteit voor lagere ontwikkel-, beheer- en onderhoudskosten, blijere gebruikers en ontwikkelaars. Al deze zaken hangen met elkaar samen. Hieruit blijkt dat het invoeren van een methode geen doel op zich is. De resultaten in de richting van de hierboven beschreven doelen zijn veel belangrijker. Het mag ook duidelijk zijn dat voor het halen van deze doelen het blind invoeren en volgen van een methode niet de oplossing kan zijn. Als dat wel zo was, zouden we niet zo n grote variëteit in methoden en hun toepassing kennen. ICT-landschappen en de omgevingen waarvoor zij opereren zijn zo complex geworden dat we alleen door intensieve samenwerking en het laten evolueren van ICT-oplossingen aan de eerder genoemde doelen tegemoet kunnen komen. Hiervoor is het nodig dat alle direct betrokkenen bij een ICT-initiatief (zowel klant als ICT-medewerkers) zich één team voelen en zich samen eigenaar voelen van de oplossing en de weg daar naartoe. Deze weg hoeft niet vanuit het niets verzonnen te worden, maar kan worden geïnspireerd door eerdere ervaringen binnen de organisatie of daarbuiten in de vorm van methoden. Een van die methoden is RUP. Deze methode levert vooral processen en tools om tot specialistische werkproducten te komen. Om zelforganisatie van teams te ondersteunen hebben we in onze coachingspraktijk de Agile-methode Scrum regelmatig toegepast en daar goede ervaringen mee opgedaan. Scrum is een framework dat goed is te combineren met andere methoden. Het biedt praktische hulpmiddelen om het team zijn eigen werkwijze te laten verbeteren. Dit sluit weer prima aan op het eerste uitgangspunt van RUP: Pas je proces aan. Dit is een van de redenen om in deze druk van RUP op Maat aandacht te besteden aan de manier waarop Scrum binnen een RUP-project kan worden ingezet om de hierboven beschreven doelen nog een stap dichterbij te brengen. XIV RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

14 Het echt halen van die doelen blijft echter mensenwerk. Hiervoor zijn experts nodig, zowel vanuit de business als vanuit ICT. Het helpt als ze vertrouwen krijgen en optimaal worden ondersteund om hun werk goed te kunnen doen. We hopen met onze coachingsactiviteiten en workshops en met deze nieuwe, geheel herziene derde druk van RUP op Maat hier een bijdrage aan te leveren. Remi-Armand Collaris Eef Dekker Woord van dank Ook deze keer hebben diverse collega s en bekenden een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van dit boek, door ons te faciliteren of door commentaar te leveren op de inhoud. Voor de derde druk waren dit (in alfabetische volgorde): Leon Aarts, Tarik Balik, Ilse Dekker, Linda Dorlandt, René Everwijn, Saskia Hinrichs, Marianne Jelgerhuis, Gert van de Krol, Gerard Kuipers, Henk Ledderhof, Harmen Mantel, Anne Miedema, Henk Noothout, Theun Oostenbrug, Dick van der Sar, Linda van der Spek, Emil van de Streek en Anko Tijman. Al deze mensen en al diegenen die aan de eerdere drukken hebben meegewerkt, hartelijk bedankt! Woord vooraf XV

15 Veranderingen ten opzichte van de tweede druk RUP op Maat en de taal We hebben gemerkt dat het niet verheldert om de Engelse RUP-termen te gebruiken. Daarom hebben we, waar mogelijk, Engelse termen vervangen door gangbare Nederlandse termen (bijvoorbeeld: Data Model wordt Datamodel, Risk List wordt Risicolijst) of hebben we de term vereenvoudigd: Product Acceptance Plan wordt Acceptatieplan. De term Component is veranderd in Werkende Code, zodat de bewoording meer het doel aanduidt dan het middel om er te komen. Vereenvoudigingen Sommige werkproducten zijn geïntegreerd. Zo zijn Configuratiehandleiding en Deploymenthandleiding samengenomen als Beheerdocumentatie en is de Gebruikershandleiding opgenomen in Trainingsmateriaal. De Data Migration Specification is opgenomen in de Project Start Architectuur, en het Business Object Model in het Business Proces Model. Soms hebben we een meer omvattend begrip gekozen, zodat Unit Test is opgenomen in het nieuw geïntroduceerde Testsuite. Dezelfde beweging is uitgevoerd voor rollen: Acceptatietestrollen is verder vereenvoudigd tot Acceptatietester, en Beheerrollen tot Beheerder. Er waren twee soorten bevindingen te managen: die van het team en die van de accepterende partij. We vereenvoudigden dit door de bevindingen van het team onder de zelforganisatie van het team te laten vallen, zodat manage bevindingen alleen nog slaat op de acceptatiebevindingen. Om die reden is de bijbehorende taak manage acceptatiebevindingen genoemd. RUP op Maat en andere methoden We hebben nu meer expliciet gekozen voor Scrum als invulling voor de management workflow (zie paragraaf 4.4.1). Hierdoor is de invulling van deze workflow flink gewijzigd en is de Product Owner rol toegevoegd, evenals de werkproducten Product Backlog, Knelpuntenlijst, Iteratie Burndown Chart en Release Burndown Chart. Ook in de Doelstellingsworkflow (zie paragraaf 4.2.1) is de Scrum-invulling te zien in de extra taak Actualiseer de wensen en prioriteer, waarbij de initiële vorm van de Product Backlog ontstaat. Naast het hoofdstuk over RUP en PRINCE2 dat al bestond, hebben we een paragraaf toegevoegd om de aandachtsgebieden van de verschillende methodieken inzichtelijk te maken (zie paragraaf 2.9). Veranderingen ten opzichte van de eeerste druk XVII

16 RUP op Maat en andere procesgebieden Hoe verhoudt RUP zich nu tot gerelateerde procesgebieden, zoals business modeling, implementatie, enterprise architectuur en beheer? We hebben een paragraaf toegevoegd waarin we deze relatie expliciet maken (zie paragraaf 4.6). Ook de workflows zijn hierdoor uitgebreid met de rol van Implementatiespecialist en de werkproducten Business Proces Model en Project Start Architectuur. Workflows De naamgeving van de workflows is meer gericht op de inhoud: de Inception workflow heet nu Doelstellingsworkflow, de Elaboration workflow is Architectuurworkflow geworden en de Transition workflow is hernoemd naar Afrondingsworkflow. De aanpassingen als gevolg van de aandacht voor andere procesgebieden en methoden en de toevoeging van Scrum zijn ook doorgevoerd in de workflows (zie hoofdstuk 4). Het managementdeel In het managementdeel is de tekst verhelderd en ingrijpend ingekort, met name in de hoofdstukken 6 t/m 8. Ook hebben we de diverse stuurgroeprollen voor de verantwoordelijkhedenmatrix samengevoegd in de rol Stuurgroep, waardoor we in dat verband niet afzonderlijk meer spreken over Contractmanager, Projecteigenaar en Projectmanager. De rol van Projectleider is hernoemd naar Teamleider, om beter tot uitdrukking te brengen dat deze rol ondersteunend is voor een gedeelte van het project (ICT-deel) niet voor het gehele project en om beter aan te sluiten bij PRINCE2. De taak Sluit het project af is samengevoegd met de taak Evalueer een iteratie ; het werkproduct Projectevaluatierapport is buiten de scope van RUP op Maat geplaatst, omdat deze niet bij de Teamleider ligt. PRINCE2 in de 2009-versie De gezichtspunten van PRINCE2 in de 2009-versie zijn voor zover nodig verwerkt in hoofdstuk 5, waar we de relatie tussen PRINCE2 en RUP bespreken. Overige wijzigingen Bijlage III over Projectinschatting met Use Cases heeft een nieuwe inhoud; we gaan dieper in op de achtergronden en do s en don ts van het tellen. De eerdere inhoud (de beschrijving van de berekeningsmethode) is verplaatst naar publicaties op de website Een overzicht van wijzigingen in de tweede druk ten opzichte van de eerste druk is terug te vinden op XVIII RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

17 1. Inleiding 1. Inleiding 1

18 ICT-bedrijven en ICT-afdelingen nemen geregeld projectopdrachten aan. Dit zijn opdrachten waarbij een team van ICT-medewerkers (een gedeelte van) een project voor een opdrachtgever realiseert. ICT treedt op als opdrachtnemer binnen een project bij de opdrachtgever. Het levert een team (verder aangeduid als ontwikkelteam) inclusief Teamleider en aanvaardt projectverantwoordelijkheid. De business vult dit team aan met domeindeskundigen. Projectopdrachten kunnen in omvang en scope sterk variëren. Toch hebben ze meestal met elkaar gemeen dat binnen een projectopdracht een systeem wordt gerealiseerd met als basis specificaties, die door, of in samenwerking met, de opdrachtgever worden opgesteld. Dit proces heeft een wetmatigheid gemeen met lopen op water: zolang de basis is bevroren, is het goed te doen (behalve als je te snel wilt, dan merk je dat je je op glad ijs begeeft ). Helaas is er een andere wetmatigheid in softwareontwikkeling die stelt dat een opdrachtgever pas gedurende een project helder krijgt wat hij precies nodig heeft. Hierdoor zijn zowel de specificaties als de van de ICT-opdrachtnemer verwachte diensten gedurende het project voortdurend onderhevig aan verandering. In veel projecten is het management gericht op het zo vroeg mogelijk vastleggen en bewaken van specificaties, om op die manier uitloop in tijd tegen te gaan. Hierdoor verstart echter het ontwikkelproces en leveren projecten wél wat vooraf is afgesproken, maar niet wat de business nodig heeft. In situaties waarin de specificaties nog niet volledig zijn uitgekristalliseerd, is het beter een projectmanagement- en ontwikkelmethode te kiezen die veranderende inzichten omarmt om daarmee zoveel mogelijk waarde te leveren voor de business. 1.1 Doel van dit boek Dit boek biedt een gebruiksklare aanpak voor ICT-ontwikkeling gebaseerd op in de markt bewezen methodieken. Het biedt nieuw gevormde teams een mogelijkheid om met een compact, begrijpelijk proces van start te gaan. Ervaren teams kunnen het geboden proces en begrippenkader gebruiken om hun werkwijze met elkaar te bespreken en te verbeteren. Dit boek is een praktisch uitgewerkte toepassing van het Rational Unified Process (RUP) van IBM (een gestructureerde iteratieve aanpak), aangevuld met practices uit Scrum (een Agile-aanpak die zelforganisatie van teams bevordert). Ook laten we zien wat de verbanden zijn met de populaire projectmanagementmethodiek PRINCE2. Wij bieden een aanpak voor het iteratief uitvoeren en managen van projectopdrachten, vanaf het offertetraject tot en met de oplevering van een bruikbare ICT-oplossing. We leveren een gemeenschappelijk referentiekader, zodat communicatie tussen alle betrokken partijen verbetert. Verder hanteren we een voor de Nederlandse markt herkenbaar begrippenkader, waardoor we de leercurve verkleinen. 2 RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2

19 Dit boek is gericht op iedereen die bij een softwareontwikkelproject is betrokken of die zich erop wil voorbereiden. Dit zijn ontwikkelteamleden en ICT-managers, maar ook belanghebbenden, zoals gebruikers, beheerders en management vanuit de business. Daarnaast is het boek geschikt voor studenten die in het kader van hun opleiding behoefte hebben aan een geïntegreerde kijk op het toepassen van in de ICT gangbare methodieken. 1.2 Scope Het boek gaat uit van een aantal voorwaarden die het bruikbaarheidsgebied van de ontwikkelaanpak afbakenen. Er is sprake van een opdrachtgever-opdrachtnemersituatie (eventueel binnen één organisatie) De opdrachtnemer krijgt opdracht voor (een gedeelte van) een project van de opdrachtgever: de projectopdracht De opdrachtnemer heeft projectverantwoordelijkheid en is verantwoordelijk voor de teambezetting, inclusief een Teamleider voor dit team De projectopdracht is klein tot middelgroot; dit betekent een teamgrootte tot circa 12 man en een doorlooptijd tot circa 18 maanden Het betreft een ICT-ontwikkeltraject Als een project niet aan deze voorwaarden voldoet, kan het boek nog steeds als basis dienen voor de aanpak, maar moet er meer aandacht worden besteed aan het op maat maken voor jouw situatie. Bovengenoemde voorwaarden leiden tot speciale aandacht voor de volgende zaken. Het managen van een projectopdracht met RUP en PRINCE2 Het boek gaat uitgebreid in op voor de Teamleider belangrijke werkproducten en de door hem te ontplooien activiteiten De opdrachtnemer-opdrachtgeversituatie Het uitvoeren van een project in een opdrachtnemer-opdrachtgeversituatie heeft gevolgen voor zowel de inrichting van het project als voor de activiteiten van de Teamleider Het betrekken van belanghebbenden met RUP en Scrum We beschrijven de belanghebbendenrollen, zoals beheerders, gebruikers en managers die tijdens het ontwikkeltraject nodig zijn, en de manier waarop deze zichzelf kunnen organiseren 1. Inleiding 3

20 Het bewaken van de scope We beschrijven hoe een strakke scope kan samengaan met het zo goedkoop mogelijk omarmen van voortschrijdend inzicht Bij de opzet van dit boek ligt de nadruk op ontwikkelactiviteiten en het managen hiervan. Hierdoor zullen de projectorganisatie aan de kant van de opdrachtgever en diens beheeractiviteiten tijdens en na het in productie nemen minder worden belicht. Het is de bedoeling een overkoepelend beeld te geven van het opzetten van, het meedraaien in en het managen van een ICT-ontwikkelproject. 1.3 Templates Bij RUP op Maat zijn voor een aantal belangrijke werkproducten templates ontwikkeld. Het betreft de volgende templates. Glossary template Vision template Projectinschatting template (Rekenblad voor Use Case Punten Analyse) Use Case Model template Software Development Plan template Iteratieplan template Software Architectuur Document template Use Case Specification template Use Case Realization template Een aantal van deze templates is te vinden in Bijlage II. De laatste versie kun je downloaden vanaf de bij het boek behorende website Leeswijzer Het boek bestaat uit vier delen. Hierna volgt een overzicht van deze delen en hun hoofdstukken. Per hoofdstuk geven we een korte beschrijving van de inhoud en tips voor het lezen ervan. Deel 1: De ontwikkelaanpak Deel 1 richt zich op iedereen die bij het ontwikkeltraject is betrokken. Dit zijn zowel ontwikkelteamleden als belanghebbenden, waaronder gebruikers, beheerders en managers. Na een inleiding in RUP en een uitleg van Use Cases, volgt een beschrijving van het RUP op Maat ontwikkelproces. 4 RUP op Maat - Agile ICT met RUP, Scrum en PRINCE2