Lighting the cities. De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese Steden versnellen. Juni Digitale Agenda voor Europa

Transcriptie

1 Lighting the cities De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese Steden versnellen Juni 2013 Digitale Agenda voor Europa

2 Europese Commissie Directoraat-generaal Communicatienetwerken, Inhoud en Technologie Photonics B-1049 Brussel

3 EUROPESE COMMISSIE De steden verlichten De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese steden versnellen Juni 2013

4 JURIDISCHE MEDEDELING Noch de Europese Commissie, noch enig persoon die optreedt namens de Commissie is verantwoordelijk voor al het mogelijke gebruik van de informatie in deze publicatie. Europe Direct is een dienst die u helpt antwoorden te vinden op uw vragen over de Europese Unie. Gratis telefoonnummer (*): (*) Bepaalde providers van mobiele-telefoondiensten bieden geen toegang tot nummers of brengen deze gesprekken in rekening. Meer informatie over de Europese Unie kunt u vinden op internet ( Bibliografische gegevens kunt u vinden aan het eind van deze publicatie. Luxemburg: Publications Office of the European Union, 2013 ISBN doi: /96173 Europese Unie, 2013 Overname is toegestaan mits de bron wordt vermeld. Gedrukt in België GEDRUKT OP CHLOOR-VRIJ GEBLEEKT PAPIER (ECF)

5 3 INHOUD VOORWOORD 5 COLOFON 6 1. INLEIDING 7 2. WAAROM NU OVERGAAN OP INTELLIGENT SSL WAARBIJ DE BURGER CENTRAAL STAAT? 9 Waarom NU overgaan op SSL? 10 Een gunstige Europese beleidscontext 11 Voorbeelden van Europese steden die met SSL pionieren 13 Andere voorbeelden van steden die met SSL pionieren VOORBEREIDING VAN DE OVERGANG OP SSL 20 Streven naar verandering Overgaan op een stedelijke verlichtingsstrategie 20 De Status Quo beoordelen De business case plannen en bouwen 20 Met belanghebbenden in zee gaan, actief burgers erbij betrekken en lokale innovatie bevorderen DE OVERGANG OP SSL REALISEREN 24 De markt afzoeken naar SSL producten van goede kwaliteit 24 Veiligstellen van de financiering SSL inkopen 27 De inkopers en de andere gemeenteambtenaren trainen 28 Het inzetten van SSL-technologie 29 Exploitatie en onderhoud 30 Evaluatie van de invloed en meting van de prestaties GEBRUIKMAKEN VAN ERVARING 31 Bereikte resultaten en ervaringen doorgeven 31 Kennis delen via verenigingen en praktijkgemeenschappen VERDER GAAN MET SSL: SLIMME STEDEN AANBEVELINGEN OM VOORUITGANG TE BOEKEN 35 BIJLAGE - EU Taskforce voor Solid State Lighting voor steden 37

6

7 5 VOORWOORD door Neelie Kroes Vicevoorzitter van de Commissie voor de Digital-agenda voor Europa De Europese Unie heeft zichzelf het ambitieuze doel gesteld om de energieefficiëntie met 20% te hebben verhoogd in Verlichting is goed voor ongeveer 50% van het elektriciteitsverbruik in steden. Europese steden kunnen dus een belangrijke rol spelen bij het verminderen van de koolstofvoetafdruk door een grootschalige inzet van zeer innovatieve en milieuvriendelijke LED-verlichtingsoplossingen. De LED-verlichtingstechnologie is volwassen geworden en kan zowel steden als burgers voordelen bezorgen. Deze technologie biedt beter beheersbaar licht van hogere kwaliteit en verbeterde visuele prestaties en verbetert de sfeer en veiligheid van stedelijke omgevingen. Bovendien zal LED-verlichting onze steden 'groener' maken door tot 70% van de energie voor verlichting te besparen en de kosten terug te dringen in vergelijking met de bestaande verlichtingsinfrastructuren. De aanschaf en inzet van innovatieve verlichtingsinfrastructuren op gemeentelijk niveau biedt ook de mogelijkheid om lokale innovatie, groei en werkgelegenheid te stimuleren. De grotere uitrol van intelligente LED-verlichtingssystemen in steden zal deel uitmaken van het creëren van duurzame slimme steden: steden waar innovatie op het gebied van verlichting nauw verweven is met andere slimme stadsnetwerken (communicatie-, hernieuwbare energie-, bouw- of verkeersbeheersystemen). Dit is de ideale manier om dynamisch aanpasbare, geoptimaliseerde verlichtingsdiensten te bieden aan burgers en bedrijven. Dit rapport geeft richtlijnen over hoe LED-verlichting het beste kan worden ingezet in Europese steden. Het richt zich met name op steden die hun eerste LED-verlichtingsprojecten nog overwegen of beperkte ervaring hebben op dit gebied. De richtlijnen zijn opgesteld door een speciale EU taskforce voor de verlichting van Europese steden, met nauwe betrokkenheid van verschillende Europese steden, energiedistributiebedrijven, de verlichtingsindustrie en financiële instellingen met ervaring in LED-verlichtingsprojecten. Dit rapport maakt deel uit van mijn Digitale Agenda voor het Europese vlaggenschipinitiatief. Het is een vervolg op het groenboek van de Commissie met de titel 'De toekomst verlichten', waarin Europese steden als potentiële leidende markten voor het versnellen van de verdere verspreiding van innovatieve LED-verlichtingsoplossingen zijn aangewezen. Ik ben blij met dit rapport en ik hoop dat het een stimulans voor Europese steden zal blijken te zijn om hun ervaringen, resultaten en geleerde lessen met het inzetten van LEDverlichting met heel Europa te delen.

8 6 De steden verlichten De verspreiding van innovatieve verlichting in Eur opese steden versnellen DANKWOORD De Europese Commissie wil alle leden van de EU Taskforce voor Solid State Lighting voor steden (zie Bijlage) bedanken, evenals Martin Goodwin, voor hun bijdragen aan dit rapport

9 7 1. INLEIDING Europese gemeenten proberen steeds vaker de efficiëntie te verbeteren en de kosten te verlagen voor het leveren van diensten aan hun burgers, vooral in tijden van bezuinigingen die Europa nu doormaakt. Openbare verlichting vertegenwoordigt een aanzienlijk aandeel van hun totale elektriciteitskosten en is goed voor maximaal 60% van dat budget. Dit rapport is gericht op besluitvormers in Europese steden die verantwoordelijk zijn voor de infrastructuren voor binnen- en buitenverlichting. Het is gericht op steden die de inzet van hun eerste SSL overwegen, en op steden die al enige ervaring hebben en zouden profiteren van meer informatie. De goedkeuring en toepassing van nieuwe technologieën, zoals Solid State Lighting (SSL) op basis van light-emitting diodes (LED) biedt grote mogelijkheden om deze uitdaging aan te gaan. SSL is de meeste innovatieve verlichtingstechnologie op de markt. Het biedt licht van hoge kwaliteit en visuele prestaties, terwijl aanzienlijke besparingsmogelijkheden worden geboden, lichtvervuiling in steden wordt verminderd en innovatie in de verlichtings- De Europese Unie heeft zich een ambitieus doel gesteld: tegen 2020, energie voor openbare verlichting met ten minste 20% te reduceren. Dit doel zal worden bereikt door de massale inzet van Solid State Lighting-oplossingen in Europa. en bouwsector wordt gestimuleerd. In combinatie met intelligente lichtbeheersystemen kan SSL tot 70% aan elektriciteit voor verlichting 1 besparen en energie- en onderhoudskosten aanzienlijk verminderen in vergelijking met de huidige verlichtingsinstallaties. Een aantal Europese steden heeft al SSL ingezet en geprofiteerd van de voordelen ervan vergeleken met traditionele verlichtingstechnologieën. Zij rapporteren een verhoogde verlichtingsefficiëntie, een energiebesparing tot 50-60% en de daaruit voortvloeiende aanzienlijke kostenbesparingen en lagere onderhoudskosten. SSL is al rijp genoeg om gerechtvaardigd te worden op grond van een gezonde business case gebaseerd op total cost of ownership (TCO) 2. Bovendien maakt het een creatieve plaatsing van verlichting mogelijk om de culturele esthetiek te versterken en de veiligheid en het welzijn van de burger te bevorderen. Dit rapport is gericht op besluitvormers in Europese steden die verantwoordelijk zijn voor hun infrastructuren voor binnen- en buitenverlichting. In het rapport worden de bevindingen gepresenteerd van een Taskforce voor steden 3 die door de Europese Commissie is opgericht met als doel een stappenplan te bieden voor het bereiken van een bredere inzet en een grote uitrol van nieuwe op SSL gebaseerde verlichtingstechnologieën voor steden in heel Europa. auflage.pdf 2 Total cost of ownership (TCO) is een boekhoudkundig concept dat de totale kosten van eigendom, exploitatie en onderhoud van een installatie weergeeft; TCO staat ook bekend als volledige life-cycle costing calculation (LCC). 3 De leden van deze Taskforce worden aan het eind van dit rapport vermeld

10 8 De steden verlichten De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese steden versnellen Er zijn meer dan 90 miljoen traditionele lantaarnpalen in Europa en meer dan 75% van de installaties zijn ouder dan 25 jaar. Een wijdverbreide toepassing van SSLtechnologie in EU-steden biedt enorme mogelijkheden voor energiebesparing. Het rapport is bedoeld om duidelijke richtlijnen te geven voor de beste manier om SSL uit te rollen en behandelt de volgende onderwerpen: Waarom SSL-technologie nu overwogen dient te worden Hoe een business case kan worden gemaakt en de financiering kan worden veiliggesteld Hoe SSL-apparatuur moet worden gespecificeerd en aangeschaft Hoe sociale acceptatie van SSLtechnologieën kan worden gewaarborgd Europese steden hebben het potentieel om een belangrijke leidinggevende markt te worden voor innovatieve LEDverlichtingsoplossingen, zoals aangegeven in het Groenboek van de Commissie 'De toekomst verlichten'4 gepubliceerd in december 2011 als onderdeel van de Digitale Agenda voor Europa vlaggenschip initiatief5 in het kader van de Europa 2020-strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei. Dit rapport richt zich tot die steden die hun eerste inzet van SSL overwegen en op steden die al enige ervaring hebben, maar zouden profiteren van meer informatie. Er wordt ook verwacht dat dit rapport van waarde zou kunnen zijn voor het informeren van lokale, regionale en nationale overheidsorganisaties, alsmede voor de bredere SSL-gemeenschap. Er worden aanbevelingen gegeven voor de wijze waarop een stad zou kunnen starten met het inzetten van SSL, vanaf het opstellen van een stedelijke verlichtingsstrategie en de ontwikkeling van de business case door vaststelling van de directe kostenbesparingen en een TCO-analyse voor de langere termijn tot de belangrijke activiteit van het in zee gaan met lokale bedrijven en burgers om de beste vooruitzichten voor acceptatie en succes te waarborgen. De praktische aspecten van de selectie en inkoop van SSL-onderdelen worden behandeld, met bijzondere nadruk op de praktische aspecten van het waarborgen van financiële steun en training van de inkopers van de stad met betrekking tot de belangrijkste kwesties bij het specificeren van deze nieuwe verlichtingstechnologie. Het bespreekt ook hoe ervaringen van SSL-implementaties kunnen worden benut om de voordelen binnen Europa te maximaliseren door resultaten en geleerde lessen te communiceren en door gemeentelijke verenigingen en praktijkgemeenschappen te vormen. Op de middellange en langere termijn zullen SSL-oplossingen met elkaar worden verbonden en dynamisch interacteren met andere stadsinfrastructuren, zoals ICT en

11 sensornetwerken, energie, inrichting, mobiliteit en beheersystemen voor openbare verlichting, maar ook systemen voor hernieuwbare energie. Dit zal steden in staat stellen om dynamisch aangepaste optimale lichtomstandigheden bij een minimaal energieverbruik te bieden en uiteindelijk een bijdrage te leveren aan energieneutrale gebouwen en wijken. De inzet van energiebesparende SSL, in combinatie met slimme sensoren voor het detecteren van omgevingsomstandigheden, aanwezigheid en lichtopbrengst, kan de eerste stap zijn voor de realisatie van dit soort slimme steden. 4 COM (2011) 889 definitief op 15 december

12 9 2. WAAROM NU OVERGAAN OP INTELLIGENT SSL WAARBIJ DE BURGER CENTRAAL STAAT? Openbare verlichting kan goed zijn voor maximaal 60% van de elektriciteitskosten van een gemiddelde gemeente. Straatverlichting is verantwoordelijk voor het grootste deel hiervan en hier bieden SSL-oplossingen in het algemeen energiebesparing tot 60% ten opzichte van kwikdamplampen, en in sommige gevallen tot 20% ten opzichte van high-pressure sodium (HPS) lampen. Factoren die de invoering van Intelligente SSL in steden bevorderen De noodzaak om de kosten voor de publieke dienstverlening te verlagen Aanzienlijke (tot 70%) energiebesparing en langere levensduur verlichting Betere lichtkwaliteit en zichtbaarheid en minder lichtvervuiling De veel langere levensduur van SSL verlaagt ook de onderhoudskosten. In combinatie met energiebesparing betekent dit dat gemeenten in veel gevallen de kosten van een basisinstallatie voor straatverlichting met LED's en zonder netwerk binnen zes tot tien jaar kunnen terugverdienen 6. Naast energiebesparingen en lagere onderhoudskosten biedt SSL ook Meer creativiteit bij verlichtingsontwerpen en meer functionaliteit Grotere veiligheid en beveiliging op straat De toenemende verstedelijking zal hogere niveaus van duurzaamheid vereisen Netwerkverlichting zal een integraal onderdeel van de toekomstige Smart City uitmaken andere voordelen in termen van een betere klantenservice vanwege de superieure regelbaarheid van lichtkleur, intensiteit (dimmen) 7, en richting. Bij buitenverlichting, bijvoorbeeld, biedt SSL een betere zichtbaarheid en minder lichtvervuiling, vanwege de zeer grote uniformiteit van dekking, kleurkwaliteit en aanpasbaarheid. Uit een recent onderzoek 8 bleek dat burgers voor openbare verlichting de voorkeur gaven aan het witte licht van SSL boven de kleur van de conventionele straatverlichting, en dat SSL grotere zichtbaarheid en een groter gevoel van openbare veiligheid bood. Een goed verlichte stad is een veiligere en comfortabelere stad, en de ontwerpcreativiteit die SSL biedt, draagt bij aan de verbetering van stadsomgevingen. Veel steden maken tegenwoordig gebruik van SSL-systemen met toegevoegde slimme besturing voor dynamische veranderingen van verlichtingsniveaus in reactie op specifieke behoeften. Naast de bovengenoemde voordelen kunnen dergelijke 'intelligente' verlichtingssystemen tot 70% energie 9 besparen. Ze bieden de mogelijkheid van communicatie tussen lampen en bediening op afstand, resulterend in een totaal systeem met dimbare verlichtingselementen, geavanceerde verlichtingsbesturing en individuele monitoring van verlichtingselementen. 6 Er is voorspeld dat met de inzet van LED-technologie de prijzen ongeveer hetzelfde zullen zijn als bij standaardlampen in vier jaar tijd. Bron:.StreetSMART» in Traffic Technology Today, January 2010, publication/6e26c868#/6e26c868/38

13 7 De levensduur van LED's neemt toe wanneer de stroom wordt verminderd, waardoor ze ideaal zijn voor slimme besturing 8 LIGHTSAVERS programma..lighting the clean revolution», lighting-the-clean-revolution-the-rise-of-leds-and-what-it-means-for-cities 9 E-street voorspelt een jaarlijkse besparing van 64% op het energieverbruik van straatlantaarns door de introductie van slimme straatverlichtinging in Europa,

14 10 De steden verli chten - De versprei ding van innovati eve verlichting in Europese Steden versnell en Een belangrijke factor hierbij is het besturingssysteem en de interactie met andere netwerken (bijvoorbeeld communicatie, sensing of verkeersmonitoring) voor een echt geïntegreerd licht- en energiebeheer. Zo kan intelligente SSL ook potentiële voordelen bieden voor weggebruikers en de verkeersveiligheid (LED-lampen kunnen knipperen of van kleur veranderen om een noodsituatie aan te geven). Ook is aangetoond dat een SSL-systeem met dynamische aanpassing van kleur en intensiteit op school de leerprestaties aanzienlijk verbetert 10. Ten slotte moet de bijdrage voor de verlichtingsesthetiek en het gebruik ervan om de culturele identiteit van een stad te versterken niet te worden onderschat. Een voorbeeld hiervan is de toepassing De waarde van voor LED-verlichting gemeenten om bij over het te Stadhuis schakelen van op Brussel SSL 11. omvat derhalve meer dan een kosten-batenanalyse waarbij hogere inkoopkosten worden afgezet tegen de aanzienlijke besparingen op energie en een langere levensduur. Hoewel het positieve resultaat van een dergelijke analyse essentieel is voor elke beslissing om te investeren in SSL, dienen ook andere aspecten in aanmerking te worden genomen, namelijk die voortvloeien uit het grotere aspecten die functionaliteitspotentieel en de Waarom nu overgaan op SSL? maatschappelijke voordelen van intelligente SSL-verlichting. SSL is een volwassen technologie en hoogwaardige verlichtingselementen zijn commercieel verkrijgbaar SSL-projecten zijn vaak economisch bij een volledige kostenberekening over de levensduur van de verlichtingsinstallatie In een digitaal verlichtingssysteem vormen LED's de meest efficiënte lichtbron. Ze bieden een lange levensduur (meer dan uur) en besparingen tot 70% ten opzichte van conventionele lichtbronnen Er is ervaring met het inzetten van SSL veel Europese steden voeren geleidelijk intelligente SSLverlichtingsoplossingen in De inzet van SSL biedt mogelijkheden voor het stimuleren van de lokale economie door interactie met lokale bedrijven Er is al een gunstige Europese beleidscontext voor het faciliteren van de overgang op SSL Waarom NU overgaan op SSL? De voordelen van de inzet van SSLtechnologie zijn duidelijk, maar de vraag blijft waarom gemeenten nu deze weg zouden moeten inslaan, vooral als de budgetten voor voorzieningen krap zijn en nieuwe investeringen nauwlettend onder de loep worden genomen. De reden is in wezen dat dit een technologie is waarvoor de tijd is aangebroken de technologie heeft een mate van rijpheid bereikt die een serieuze overweging rechtvaardigt. Hoogwaardige verlichtingsartikelen zijn commercieel verkrijgbaar en veel steden hebben SSL-projecten waarvan kan worden aangetoond dat ze economisch zijn op basis van de berekening van de levenscycluskosten (LCC) 2, Zie b.v. Barkmann et al (z009), 'Effectiveness of dynamic lighting in Hamburg schools', herten.de/uke-

15 Een berekening van de levenscycluskosten (LCC) dekt alle kosten over de levenscyclus van de installatie (investering, exploitatie, onderhoud en kosten) einde levenscyclus.

16 11 Ervaring neemt gestaag toe door wijdverbreide proefprojecten in heel Europa, die een solide verzameling van beste praktijken voor ontwerp, financiering, inkoop en implementatie oplevert. Combineer dit met een groeiende op energie-efficiëntie gerichte regelgeving (zie het volgende hoofdstuk), en er ontstaat een dwingende reden voor het inzetten van SSL. Er zijn nog enkele obstakels voor de bredere inzet van SSL, in het bijzonder 13 : Beperkte kennis van de grote voordelen van SSL bij veel gemeentelijke verlichtingsafdelingen en verlichtingsontwerpers. Voor het inzetten van een nieuwe technologie is het nodig dat gebruikers bekend worden gemaakt met de voordelen ervan ten opzichte van conventionele oplossingen en dat kost tijd en moeite. De initiële investeringskosten voor SSL zijn veel hoger dan voor conventionele verlichting, zodat een berekening van totale kosten eigendom (TCO) vereist is om het volledige potentiële economische voordeel vast te stellen. Een grote variatie in productkwaliteit en in de betrouwbaarheid van door leveranciers van SSL verstrekte informatie, en een gebrek aan gedeelde informatie over prestaties van geteste SSL-producten. In hoofdstuk 3 van dit rapport wordt besproken hoe deze hindernissen kunnen worden overwonnen. Een gunstige Europese beleidscontext De huidige Europese beleidscontext is met name gunstig voor de inzet van LEDverlichting van hoge kwaliteit in binnen- en buiteninstallaties. Het groenboek 'De toekomst verlichten 14 legde de basis voor de algemene invoering van hoogwaardige SSL in Europa. Een verlichtingsinstallatie (vooral in de niet-residentiële sector) is een van de belangrijkste elementen bij de berekening van de energieprestatie van een gebouw, zoals vereist door de Europese richtlijn Energieprestatie van gebouwen 14 (EPBD). De recente EU-richtlijn betreffende energie-efficiëntie 15 verplicht EU-lidstaten om gebouwen van de centrale overheid in overeenstemming met de minimumeisen inzake energieprestaties van de EPBD te renoveren, en moedigt de toepassing van energiebeheersystemen aan. Overheden worden ook gevraagd uitsluitend producten, diensten en gebouwen met hoge scores wat betreft energieprestatie te kopen, in overeenstemming met de energie-etikettering 16 en Ecodesign 17. Richtlijnen die de overgang op LED-verlichting van hoge kwaliteit in residentiële binnen- en buiteninstallaties ook krachtig ondersteunen. 13 Andere hindernissen met betrekking tot de verspreiding van SSL zijn uitvoerig beschreven in het groenboek van de Commissie 'De toekomst verlichten'. 14 DIR 201/31/EU 15 Richtlijn 2012/27/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober Verordening 874/2012 EU van 12 juli Verordening 1194/2012 van 12 december 2012 met betrekking tot LED's, een completering van en aanvulling op de Verordeningen 244/2009/EG en 245/2009/EG.

17 12 De steden verli chten De ver spr eidi ng van innovatieve verlichting in Eur opese steden versnell en De nieuwe EU-verordening voor de energie-etikettering van elektrische lampen en verlichtingsartikelen omvat expliciet LED-lampen en -modules. In de verordening worden twee nieuwe energieklassen, A+ en A ++ gedefinieerd (waaraan voornamelijk LED's voldoen). De geleidelijke uitfasering van inefficiënte gerichte lampen wordt tegen september 2016 verwacht, waarna uitsluitend klasse B of hoger overblijven, zodat de superieure energie-efficiëntie van LED's kan worden benadrukt. De kwaliteit van de lampen zal worden gewaarborgd door de nieuwe regelgeving inzake ecologisch ontwerp voor gerichte lampen en LED's, die de eerdere verordeningen voor niet-gerichte en professionele lampen completeert en aanvult. Ten slotte bestaan er criteria in het kader van groene overheidsopdrachten (GPP) 18 voor binnen- en straatverlichting en verkeerslichten. Deze criteria voorzien in state-of-the-art specificaties voor verlichtingsproducten en -diensten met een beperkt milieu-effect gedurende de hele levenscyclus, die overheden in de EU-lidstaten zouden kunnen overwegen bij de aankoop van dergelijke goederen. 18 Groene overheidsopdrachten (GPP) is een vrijwillige regeling op EU-niveau. Het is een proces waarbij overheidsdiensten ernaar streven om goederen, diensten en werken aan te schaffen die een beperkte invloed op het milieu hebben tijdens hun gehele levenscyclus. Zie COM(2008) 400.

18 13 Voorbeelden van Europese steden die met SSL pionieren Representatieve Europese ervaringen met implementaties van SSL worden geïllustreerd door de volgende samenvattingen van case studies 19 : 20 Birmingham (UK) Dit is de grootste gemeentelijke inzet van LED's in Europa tot nu toe en omvat straatlantaarns. Er is een effectieve strategie voor openbare verlichting geïmplementeerd met (i) slimme netwerkregelingen waardoor bij dageraad en schemering de lichtniveaus worden gedimd en dynamisch verlichtingsopbrengstbeheer voor vermindering van lumen; en (ii) een real-time monitoringsysteem dat verzameling van prestatiegegevens met een daarop gebaseerde optimalisatie van verlichtingsregeling mogelijk maakt. Het zal mogelijk zijn om het lichtniveau van afzonderlijke verlichtingsunits af te stemmen op de vastgelegde behoeften, waardoor een aanzienlijke vermindering van het energieverbruik wordt gerealiseerd. Ervoor SSL in Birmingham straatlantaarns een verwachte energiebesparing van 50% die leidt tot een vermindering van de jaarlijkse exploitatiekosten met 2m Een levensduur van uur Onderhoudsbesparingen waren een belangrijke factor bij de keuze voor SSL De hele operatie wordt gefinancierd door middel van een 25-jarig Private Finance Initiative contract Erna Afbeelding 1: De impact van LED-inzet in Birmingham «de gemeente Birmingham en lndal1wrtl) 19 Meer informatie over een aantal van deze projecten en andere LED-proefprojecten in Europese steden worden vermeld op de website van het EU PLUS project

19 14 De steden verli chten De ver spr eidi ng van innovatieve verlichting in Eur opese steden te versnell en Courtesy PLUS project and LUCI Association ( Eindhoven (Nederland) 21 Eindhoven maakt gebruik van speciale lichteffecten voor vele buitenruimten en openbare ruimten, met inbegrip van gebouwen, parken en kunstwerken, waardoor de stad de onderscheiding van 'City of Light' verdient. Eindhoven heeft sensor-geactiveerde verlichtingssystemen geïnstalleerd, die het lichtniveau dimmen als er geen fietsers of voetgangers aanwezig zijn, waardoor de kosten dalen. De stad is nauw verbonden met Philips, waarvan het hoofdkantoor in deze stad is gevestigd, en er zijn derhalve veel SSL-demonstratie-installaties aanwezig. SSL-installaties in Eindhoven In sportruimtes met hoge lichtniveaus zonder hinderlijke schitteringen en verspilling van licht, zoals bij conventionele verlichting Het Catharinaplein wordt verlicht met een innovatief SSL-ontwerp waarbij gebruik wordt gemaakt van 'zwevende' verlichtingselementen met een minimum aan lantaarnpalen, teneinde een sfeervolle uitstraling te bieden en extra openbare ruimte voor burgers te creëren Een innovatieve inzet van SSL in Eindhoven is het gebruik van kleur om veiligheidsinformatie te bieden en milieu-effecten te verminderen. In de trottoirs zijn gekleurde lampjes geïnstalleerd als extra veiligheidsindicatoren die voetgangers- en fietsersoversteekplaatsen in de stad beter aangeven, en op landelijke fietspaden is een groene verlichting met een lage intensiteit geïnstalleerd om de zichtbaarheid te verbeteren en het effect op de lokale fauna te minimaliseren. Afbeelding 2: Brugverlichting in Eindhoven 22 ( Stad Eindhoven)

20 15 Hódmezővásárhely (Hongarije) In 2010 en 2011 werden meer dan 6000 nieuwe LED-straatverlichtingselementen in de stad Hódmezővásárhely geïnstalleerd. De behaalde energiebesparing is 35% en de nieuwe verlichtingsoplossing is nagenoeg onderhoudsvrij. Door de nieuwe SSL-oplossing zijn het verlichtingsniveau, het algehele visuele comfort en het gevoel van veiligheid aanzienlijk toegenomen. Afbeelding 3: Kaszap Road, vervanging van HPS door LED ( Gemeente Hódmezővásárhely, Tungsram- Schrèder) Mechelen (België) De stad Mechelen heeft meer dan straatlantaarns geïnstalleerd met een totaal elektriciteitsverbruik van meer dan 4,4 miljoen kwh per jaar. In het centrum van de stad is de traditionele straatverlichting tussen april en juni 2012 in fasen vervangen door 577 innovatieve, hoogwaardige LED-verlichtingsunits in meer dan 90 straten. LED-verlichting heeft tot grote verbeteringen geleid op het gebied van veiligheid, milieu en algemene sfeer. De nieuwe verlichtingsunits leiden tot een verwachte energiebesparing van 37% en hebben een veel langere levensduur (ca uur). Het geïnstalleerde systeem is toekomstbestendig en kan gemakkelijk worden opgewaardeerd om gelijke tred te houden met de snelle ontwikkeling van LEDtechnologie, waardoor extra energiebesparingen mogelijk worden. Het project werd uitgevoerd door de Vlaamse exploitant van het regionale elektriciteitsdistributienetwerk, Eandis. Afbeelding 4: De straatverlichting in Mechelen ( Philips Lighting)

21 16 De steden ver lichten De verspreiding van inno vat ieve ver licht ing in Europese steden versnellen Lyon (Frankrijk) 23 Lyon is een belangrijke culturele stad die SSLverlichting heeft omarmd voor het verlichten van haar historische stedelijke omgeving. Lyon is een goede illustratie van hoe SSL kan voldoen aan diverse verlichtingsvereisten door verlichtingsontwerpen te kiezen die afgestemd zijn op verschillende delen van de stad en hun respectieve functionaliteiten. Deze innovatieve benadering maakt gebruik van de grote flexibiliteit van LED's de de stad verschillende verlichtingsidentiteiten geeft. Daarnaast heeft Lyon het ontwerp van de verlichting aangepast bij oversteekplaatsen voor voetgangers, bushaltes, etc. om mensen met visuele en fysieke handicaps te helpen. SSL in Lyon 50% energiebesparing bij de gerenoveerde Guillotière Brug Op Place Bellecours wordt kwh per jaar bespaard Bij de voetgangersbrug de Passerelle Saint Vincent wordt met nabijheidssensoren het licht gedimd tot 10% als de brug niet wordt gebruikt Organiseert het jaarlijkse Lyon Festival of Lights en gebruikt door lichtkunstenaars ontworpen LEDverlichtingsinstallaties LEDverlichtingselementen gebruiken een tiende van de energie en gaan 20 keer langer mee Afbeelding 5: Het centrum van Lyon 20. ( Lyon, M. Djaoui) Courtesy PLUS project ( and LUCI Association

22 17 Tilburg (Nederland) Tilburg investeert sinds 2008 in SSLstraatverlichting. Tegenwoordig is 15% van de lichtpunten voorzien van LED-verlichting. Bij een renovatieproject werden natriumlampen vervangen door nieuwe lichtpunten met LEDverlichting. In combinatie met het dimmen van verlichtingsniveaus tot 60% 's nachts werd een vermindering van het elektriciteitsverbruik van meer dan 65% bereikt. Tilburg heeft in totaal een energiebesparing van 13% gerealiseerd sinds 2008 en verwacht in % besparing te realiseren. SSL in Tilburg Er is een duidelijke strategie om te investeren in LED-straatverlichting Er worden jaarlijks ongeveer LED-verlichtingselementen geïnstalleerd Sinds 2008 is een energiebesparing van 13% gerealiseerd Sinds medio 2012 worden in elk LED-verlichtingsproject slimme bedieningen geïmplementeerd Werd in 2011 beloond met de EU Green Light Award Afbeelding 6: Nieuwe LED-verlichting in Tilburg «Philips Lighting)

23 18 De steden ver lichten De verspreiding van inno vat ieve ver licht ing in Europese steden versnellen Albertslund en de bredere regio Kopenhagen (Denemarken) De gemeente Albertslund, gelegen in de bredere regio Kopenhagen, heeft een nieuw lichtplan goedgekeurd, dat uitsluitend op LED-technologie is gebaseerd. Het plan omvat de ontwikkeling en het testen van verschillende straatverlichtingsontwerpen en op Wi-Fi gebaseerde slimme regelsystemen. De laatste jaren heeft de stad in nauwe samenwerking met ontwerpers en fabrikanten bijgedragen aan de uitvinding van diverse buitenlampen; opmerkelijk is de bekroonde «A-lamp». Momenteel is de eerste fase van een "Scandinavisch Lighting en Fotonica Science Park» in ontwikkeling in Albertslund, met de 'Danish Outdoor Lighting Lab"(DOLL) als drijvende kracht. Kopenhagen, de Europese Groene Hoofdstad 2014, zal 40 miljoen investeren om tegen straatlantaarns en verkeerslichten te vervangen door SSL. Afbeelding 7. Albertslund straatverlichting «Albertslund)

24 19 Andere voorbeelden van steden die met SSL pionieren Veel andere Europese steden zetten tegenwoordig intelligente SSL-verlichting in of ervaren het nut ervan in proefprojecten 25,26. Voorbeelden zijn onder meer Amsterdam, Boedapest, Dresden, Gent, Göteborg, Leipzig, Nice, Norden, Stockholm, Stuttgart, Tallinn, etc. Sommige Euroepse overheden stimuleren de overgang op SSL door stedelijke proefen demonstratieprojecten te ondersteunen 27. De Europese Commissie ondersteunt diverse proefprojecten via haar Kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie (CIP). Het gaat daarbij om LED-verlichting voor binnen- en buitenverlichting in steden 28 (LED4ART 29, ILLUMINATE 30, LITES 31 ). Buiten Europa onderzoeken ook verschillende andere landen de voordelen van SSL middels door de staat gesteunde R&D-initiatieven en proefprojecten die bijdragen aan een beter begrip van de praktische aspecten van de gemeentelijke SSLimplementaties. Bij het LightSavers programma 8 werd informatie van case studies van een consortium van 12 grote steden verspreid over vier continenten verzameld. Deze informatie was gebaseerd op veldtests van 27 LED-producten in een reeks van 15 proefprojecten PLUS website: 27 E.g.,

25 20 De steden verlichten De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese steden versnellen 3. VOORBEREIDING VOOR DE OVERGANG OP SSL Streven naar verandering - Een stadsverlichtingsstrategie opstellen Belangrijke stappen voor de planning van SSL-implementaties Ontwikkel het economische argument om de investering te rechtvaardigen, met inbegrip van een analyse van het rendement op de investering en de levenscycluskosten Stel vast wie de belangrijkste belanghebbenden zijn, inclusief burgers Maak een database van SSL-testresultaten of schrijf je in op een dergelijke database De strategie voor de inzet van SSL dient deel uit te maken van een algemene stadsverlichtingsstrategie en gebaseerd te zijn op een duidelijk inzicht in de verlichtingsvereisten en eventuele tekortkomingen van de bestaande verlichtingsinfrastructuur. Er dient een gedetailleerd technisch plan en de bijbehorende business case(s) te worden ontwikkeld, met een duidelijk idee van wat de nieuwe SSL-implementatie zou moet bieden op zowel de korte als de langere termijn. Het Europese ESOLi project 32 heeft een illustratieve catalogus van beste praktijken 33 opgeleverd, gebaseerd op SSLimplementaties in heel Europa, waarin de ervaringen met betrekking tot een heel scala van gemeentelijke verlichtingsvereisten worden samengevat en die richtlijnen biedt aan nieuwe gebruikers. Een breder perspectief van de inzet van SSL wordt geleverd door en.lighten 34, een internationale organisatie die wordt gesponsord door de VN: er werd een uitgebreide toolkit geproduceerd, "Achieving the Global Transition to Energy Efficient Lighting" 35, die een leidraad biedt voor landen die overwegen over te gaan op SSL. De Status Quo beoordelen De business case plannen en bouwen Het economische argument ontwikkelen De beoordeling van de volledige economische waarde van een SSL-project en vervolgens het veiligstellen van de noodzakelijke kapitaalinvestering vereist de toepassing van standaard analysetechnieken. Deze instrumenten zijn op grote schaal gebruikt in de sector van de energie-efficiëntie en kunnen eenvoudig worden toegepast op SSL. Ze zijn gebaseerd op de concepten TCO 2 en LCC 12 en bieden een realistischer inschatting van de economische waarde op de lange termijn voor de eigenaar van het SSL-systeem. Een voorbeeld van de LCC-benadering van groene overheidsopdrachten (GPP), voor binnen- en buitenverlichting is uitgewerkt in de inkoopcriteria voor Verlichtingsproducten van de Zweedse Milieubeheerraad 36, die ook links heeft met een verlichtingsrekentool. 32

26 en green_procurement/criteria/street-and-property/outdoor-lighting

27 21 De LCC moet worden aangevuld met het effect op onderhoudskosten, de mogelijke verplaatsing van verlichtingselementen en de opleiding van personeel. Het Duitse Energy Agency Deno heeft een soortgelijke aanpak laten zien. Het bedrijf verstrekt online-hulpmiddelen voor het plannen, organiseren, financieren en uitvoeren van de overgang op SSL, zowel voor binnen- als buitentoepassingen 37. Deze analyse dient ook betrekking te hebben op de financiële gevolgen van de veranderingen in onderhoudsschema's, mogelijke verplaatsing of vervanging van verlichtingselementen (voor het optimaliseren van verlichtingsomstandigheden), en de benodigde trainingen voor medewerkers, zodat een volledig beeld wordt gegeven. Een praktisch voorbeeld hiervan is de eerder genoemde implementatie in Birmingham City 20 Een idee van het gamma van SSL-verlichtingsapparatuur en de prestaties ervan kan worden verkregen door raadpleging van hetzij informatie van leveranciers of, nog beter, databases die gebaseerd zijn op testresultaten die door gemeenten zijn verzameld. De Belgische energiedistributeur EANDIS, bijvoorbeeld, die de overgang naar SSL straatverlichting coördineert voor veel Vlaamse gemeenten, heeft samen met andere Belgische netbeheerders testresultaten van een groot gamma onderdelen verzameld, en deze database kan online worden geraadpleegd 38. De steden Boedapest 39 (Hongarije) en Tallinn 40 (Estland) hebben ook gegevens verzameld in proefprojecten op het gebied van LED-technologie. Andere gevallen van Beste Praktijken worden vermeld in de PLUS Showcase database 19. In zee gaan met belanghebbenden, burgers actief erbij betrekken en lokale innovatie promoten Voor elke geplande inzet van SSL in gemeenten is betrokkenheid van belanghebbenden en burgers essentieel voor het veiligstellen van de maatschappelijke acceptatie van SSL door lokale ingezetenen en voor het bieden van nieuwe zakelijke kansen op lokaal niveau. Een dergelijke betrokkenheid zou een belangrijke factor in alle fasen van het proces moeten zijn, vanaf de initiële planfase tot en met systeemevaluatie na implementatie. Lokaal economisch ontwikkelingsbeleid zou profiteren van een betere bekendheid De Zweedse Milieubeheerraad heeft Inkoopcriteria voor Verlichtingsproducten opgesteld op basis van LCC 12. Belanghebbenden waarmee moet worden samengewerkt bij de inzet van SSL Lokale burgers, winkeliers Gemeentelijke diensten Onderzoeksorganisaties van de (Verlichtings-)Industrie en lokale onderzoeksorganisaties Energiebedrijven Beroepsverenigingen bij steden van de bijdragen die bedrijven in de verlichtingssector al kunnen leveren en hun bijbehorende groeipotentieel en hungary.html

28 40

29 22 De steden verli chten De ver spr eidi ng van innovatieve verlichting in Eur opese steden versnell en Steden zouden dan beter de lokale verlichtingssector kunnen ondersteunen om te innoveren en meer banen te genereren. Steden hebben er ook veel voordeel bij als ze nauwer samenwerken, in het bijzonder met hun universiteiten en het hoger onderwijs, om lokale cursussen en expertise in verlichtingsontwerpen en -techniek te organiseren Concreet gezegd kan op de volgende wijze betrokkenheid worden verwacht: Planningsfase: Een vroegtijdige samenwerking met alle belanghebbenden door middel van lokaal overleg in de definitiefase van het totale verlichtingsconcept. Dat zal matigend werken op natuurlijk conservatisme, dat anders zou kunnen leiden tot ongerechtvaardigde zorgen over 'nieuwe technologie' 41. Vroegtijdige betrokkenheid Elke business case voor SSL dient een analyse van maatschappelijke voordelen te omvatten Verbeterde veiligheid voor burgers Culturele of esthetische verbeteringen Verbeteringen op de werkplek - leren - zorgomgevingen Veranderde percepties van burgers van hun leefomgeving Meer toeristen voor de stad en bezoekers voor de lokale handel aantrekken van de lokale industrie en de lokale onderzoekspartijen zal bijdragen aan de beste planning en aan technologische innovatie. Dit kan ook vereisen dat er algemene informatie wordt gegeven en educatieve maatregelen worden genomen om een beter begrip van SSL te bieden, en op die wijze de bekendheid te vergroten en een breder begrip van de voordelen van SSL te waarborgen. Er kunnen ook waardevolle kansen zijn voor interactie met lokale verlichtingsbedrijven om nieuwe zakelijke mogelijkheden te bevorderen die gepaard kunnen gaan met een geplande inzet van SSL. Implementatiefase: Belanghebbenden duidelijke informatie bieden over de geplande tijdschema's en de werkelijke geboekte vooruitgang zal positieve betrokkenheid waarborgen en zal waarschijnlijk de acceptatie door de gemeenschap van eventuele verstoringen of vertraging tijdens de implementatie doen toenemen. Evaluatiefase: Feedback proberen te krijgen van de belanghebbenden over de resultaten van de implementatie alsmede het totale proces zelf. Dit houdt ook in dat informatie over de effectiviteit van het nieuwe SSL-systeem wordt verspreid wat betreft lichtkwaliteit, energie-efficiëntie en de impact op de samenleving of het lokale bedrijfsleven. Er zouden initiatieven kunnen worden genomen waardoor een dergelijke dialoog met de belanghebbenden kan worden geïnitieerd en ondersteund door de gemeente, zoals forumvergaderingen, vertegenwoordiging in planningscommissies, artikelen in de lokale pers en op gemeentelijke websites, en bekendheidsenquêtes. 41 In eerdere SSL case studies is dit niet een belangrijk punt geweest.

30 23 Basisstappen voor het opstellen van een op de burger gerichte verlichtingsstrategie Evaluatie: Hoe groot is het bestaande verlichtingssysteem, welke mogelijkheden heeft het en zijn er grote tekortkomingen? Visie: Waar wilt u met uw verlichtingssysteem naartoe? Zijn er specifieke doelen, zowel kwantificeerbare als minder tastbare? Zonering Zijn de eisen m.b.t. verlichting verschillend in de verschillende zones waarin inzet is gepland? Veranderingen: Wat dient er specifiek te worden geïmplementeerd om van uw huidige systeem over te gaan op de gewenste verlichtingsvisie? Planning Ontwikkel een strategische planning voor de inzet in een periode van vijf of tien jaar, waardoor deze veranderingen kunnen worden doorgevoerd. Geef aandacht aan aanvullende milieu-vraagstukken, zoals recycling van oude verlichtingselementen. Betrokkenheid belanghebbenden: Hoe kunt u de belangrijkste belanghebbenden en met name de burgers erbij betrekken?

31 24 De steden verlichten - De verspreiding van innovatieve verlichting in Europese Steden versnellen 4. DE OVERGANG OP SSL REALISEREN De markt afzoeken naar SSL-producten van goede kwaliteit Belangrijke stappen voor de overgang op een SSL-systeem Het SSL-systeem en de leverancier selecteren De financiering van initiële investeringen veiligstellen Aanschaf en installatie van het SSL-systeem Herziene vaststellen onderhoudsprocedures De overgang monitoren en de strategie wanneer nodig periodiek updaten of herzien Een database van SSL-testresultaten samenstellen of op een bestaande database inschrijven Deelnemen aan een bestaand ondersteunend netwerk, bv. EUROCITIES, het netwerk van grote Europese steden, de Lighting Urban Community International Association (LUCI), etc. Er is nu een groot gamma van commerciële SSL-producten beschikbaar en hun aantal neemt gestaag toe. De keuze van verlichtingselementen en andere bijbehorende apparatuur vereist een gedetailleerde evaluatie van de specifieke verlichtingsbehoeften bij de voorgestelde implementatie. Het snelle tempo van de veranderingen in de SSLtechnologie en productaanbiedingen maakt het steeds moeilijker om de markt te overzien, en het is wenselijk onafhankelijk advies in te winnen over apparatuur die voldoet aan de minimale prestatievereisten. Fabrikanten in de EU zijn niet verplicht om hun producten door onafhankelijke testlaboratoria te laten goedkeuren. De EU Eco-Design verordeningen voor LED-verlichtingsproducten 42 bieden echter methoden om prestatieverwachtingen vast te stellen. De nationale autoriteiten van de EUlidstaten zijn verantwoordelijk voor het toezicht op de markt en voor het controleren van de naleving van de EUregelgeving. Er zijn enkele websites gelanceerd door verlichtingsprofessionals, de verlichtingssector of testlaboratoria die productinformatie bieden over een groot gamma van LEDverlichtingsproducten, zoals de LED Lamp & LED Fixture Locators 43 of whichledlight.com 44. Financiering veiligstellen Hoewel de kosten beginnen te dalen, vormt het relatief hoge niveau van de initiële investeringskosten in vergelijking met conventionele technologieën nog steeds een grote uitdaging voor de inburgering van SSL in steden, zelfs als het SSL-project deze kosten op papier zou kunnen terugbetalen tijdens de levensduur van de investering

32 door de bereikte energiebesparing en lagere onderhoudskosten. Als verspreiding van SSL onder gemeenten moet worden versneld, dienen alternatieve financieringsmodellen te worden overwogen. 42 Gedelegeerde Verordening (EU) Nr 874/2012 ; Verordening (EU) Nr 1194/ en

33 25 Overheidsfinanciering De meeste bronnen van overheidsfinanciering die beschikbaar zijn voor verlichtingsprojecten worden op nationaal niveau beheerd (hoewel sommige uit de EU en andere buitenlandse donoren afkomstig zijn), en de financieringsvoorwaarden verschillen per EU-lidstaat. De fondsen zijn over het algemeen niet specifiek voor SSL, maar worden meestal gegeven in samenhang met milieu- en energiebesparingskwesties. Op EU-niveau bestaan twee belangrijke regelingen. Het European Energy Efficiency Fund 45 (EEEF) is een publiek-privaat samenwerkingsverband dat snelle en flexibele, op de markt gebaseerde financiering biedt voor investeringen in commercieel levensvatbare, aan de publieke sector gerelateerde energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, met name in stedelijke omgevingen. Projecten omvatten energiebesparende maatregelen in gebouwen en de modernisering van de lokale openbare infrastructuur, met inbegrip van energie-efficiënte openbare buitenverlichting. De beoogde begunstigden van het Fonds zijn gemeentelijke, regionale en lokale overheden, alsmede entiteiten die namens hen optreden, zoals lokale energiebedrijven als bedrijven die energiediensten verlenen (ESCO's). De EEEF biedt zowel schuldinstrumenten als eigenvermogensinstrumenten, en investeringen dienen doorgaans tussen de 5 miljoen tot 25 miljoen te bedragen. Een andere bron van financiering is het Europese Local Energy Assistance (ELENA) programma 46, een gezamenlijk initiatief van de Europese Commissie en de Europese Investeringsbank (EIB). ELENA, dat door de EIB wordt beheerd en door het Intelligent Energy Europe programma 47 wordt gefinancierd, richt zich op lokale en regionale overheden. Het dekt maximaal 90% van de kosten van technische bijstand (TB) die nodig is voor het voorbereiden, implementeren en financieren van projecten op het gebied van energie-efficiëntie of hernieuwbare energie, en zou een investering van ten minste 20 maal de TB-kosten moeten mobiliseren. Informatie over de financieringsbronnen die beschikbaar zijn in een aantal Europese landen is verzameld door het ESOLi project 32. Financiëringsmodellen Publiek-private samenwerkingsmodellen voor ondersteunende energiediensten kan een haalbare optie zijn voor besparing op energie- en onderhoudskosten, terwijl tegelijkertijd hoogwaardige verlichtingssystemen worden gegarandeerd. Dit betekent doorgaans financierings- en exploitatieprocedures voor het bieden van specifieke energiediensten aan de eigenaars van de verlichtingssystemen, maar kan ook een kosteneffectieve levering van elektriciteit aan de eigenaar van het systeem omvatten. Er zijn ook modellen voor energiediensten waarin bepalingen zijn opgenomen voor het gebruik van hernieuwbare energie, vervanging van bestaande onderdelen en

34 systemen, meting en facturering van energie, LCC-evaluatie 12 en interfaces met andere klantendiensten

35 26 De steden verli chten De ver spreidi ng van i nnovati eve verli chti ng i n Europese steden versnell en Het belangrijkste onderscheidende kenmerk van de meeste energiediensten is dat de Energy Service Company (ESCO) 48 het risico draagt van het verlichtings- en installatiebeheer met betrekking tot energie. Deze verantwoordelijkheid biedt de mogelijkheid om winst te maken als de beoogde verbetering van de efficiëntie daadwerkelijk wordt bereikt. Modellen voor energiediensten Gezien de snelle ontwikkeling van SSLtechnologie, dienen in energiebesparingscontracten specifieke bepalingen te worden opgenomen om ervoor te zorgen dat geïnstalleerde LEDbronnen regelmatig worden vervangen door beter presterende en energie-efficiëntere nieuwe LED-bronnen. Er zijn drie basismodellen voor de verlening van de energiedienst: Verlichtingscontracten een zuiver dienstenmodel waarin het verlichtingssysteem eigendom blijft van de overheid. Dit is het eenvoudigste en meest gebruikte model. Lichtvoorzieningscontracten een complete overdracht van het systeem aan een particulier bedrijf. De aannemer neemt de volledige verantwoordelijkheid voor de verlichting, met inbegrip van de planning en bouw van het verlichtingssysteem, de financiering en exploitatie, de facturering van het eindproduct, en de inkoop van elektriciteit. Deze laatste functie kan aantrekkelijk zijn als de aannemer een nutsmaatschappij is met toegang tot lage elektriciteitsprijzen. Het zou echter minder aantrekkelijk kunnen zijn voor een gemeente, aangezien zij gedurende de volledige looptijd van het contract aan de aannemer zou zijn gebonden. Energieprestatiecontracten (EPC)49 een combinatie van elementen uit de twee bovengenoemde modellen. De ESCO is verantwoordelijk voor de uitvoering van de energiebesparende maatregelen en de exploitatie en het onderhoud van het verlichtingssysteem. De betaling aan de ESCO is gebaseerd op de werkelijke energiebesparing. EPC heeft een groot potentieel voor de financiering van moderne en energiezuinige straatverlichtingsoplossingen, vooral in gemeenten met een beperkt budget voor investeringen en personeel met een beperkte kennis van straatverlichting. Voor de verlichtingsklant, die ook eigenaar is van het verlichtingssysteem, kan het energiedienstenproject worden gefinancierd op basis van drie verschillende financieringsmodellen (of een combinatie daarvan): Zelf-financiering de klant verstrekt de financiering uit eigen middelen Schuldfinanciering de klant gaat een lening aan bij een financiële instelling Financiering door een energiedienstverlener (externe financiering) - de financiering komt van de energiedienstverlener (bv. een ESCO). 48 Energy Service Company (ESCO) levert energiediensten in de vestiging of gebouwen van een gebruiker. ESCO's accepteren hierbij een zekere mate van financieel risico. De betaling voor de geleverde diensten is