Limburg voor Christus. Repertorium van kloosters, priorijen en abdijen van vrouwelijke religieuzen in Limburg,

Transcriptie

1 Limburg voor Christus. Repertorium van kloosters, priorijen en abdijen van vrouwelijke religieuzen in Limburg, Jo Luyten Limburg kent een rijke geschiedenis die doorheen de eeuwen steeds diep van een sterke katholieke identiteit doordrenkt is geweest. Talloze generaties kloosterlingen hielpen door hun offer op het vlak van onderwijs en verpleging dit katholieke karakter bestendigen. In dit artikel poogden we de kloosterstichtingen door vrouwelijke religieuzen van de voorbije 200 jaar in kaart te brengen. Welke gemeenschap was waar en wanneer in Limburg werkzaam? Wie nam het grootst aantal stichtingen in Limburg voor zijn rekening? Zonder uitzondering kunnen we stellen dat talloze generaties kloosterzusters hun stempel op de Limburgse geschiedenis drukten. Tot op heden werd nog maar zelden overkoepelend onderzoek naar hun werkzaamheden verricht. De redactie van een kloosterrepertorium is een eerste stap om de boeiende geschiedenis van het Limburgse kloosterwezen verder te exploreren. Het kan een aanzet geven tot doorgedreven onderzoek met tal van nieuwe onderzoeksvragen als uitgangspunt. 1. Beknopt overzicht van het Limburgse kloosterwezen Met het aantreden van de Oostenrijkse keizer-koster Jozef II ( ) kwam het voortbestaan van talloze katholieke monasteria zwaar onder druk te staan. De zogenaamde onnutte kloosters werden op 17 maart 1783 met één pennentrek van de religieuze kaart gevaagd. Jozef II, alhoewel een vurig christen, was er van overtuigd dat religieuzen die hun naaste niet dienden, ook God niet dienden. In concreto betekende de sluiting van deze rijke doorgaans contemplatieve kloosters en abdijen een stevige bijdrage tot de keizerlijke schatkist. Deze opbrengsten waren bijzonder handig voor de financiering van Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 29

2 Jo Luyten het jozefistische kerkbeleid. Omdat onze Limburgse steden en dorpen niet onder de Oostenrijkse Nederlanden maar onder het prinsbisdom Luik ressorteerden, bleven hier de religieuze instellingen van dit dirigisme gespaard. Gered. Althans voor een korte tijd! De Franse revolutionairen die in 1794 bij de slag in Fleurus de Oostenrijkse geallieerde troepen definitief uit de Nederlanden verdreven, en hierop het prinsbisdom Luik annexeerden, brachten de katholieke Kerk en haar eeuwenoude organisatiestructuur zware klappen toe. Kerkelijke bezittingen, ook in het prinsbisdom Luik en het graafschap Loon, werden door de nieuwe overheid genaast. Vele religieuze instellingen gingen te niet. Kloosterlingen werden bij wet van 1 september 1796 uit hun priorijen en abdijen verdreven. Zoals in Frankrijk maakte men, conform de Verlichtingsideeën, voorlopig een uitzondering voor actieve religieuze gemeenschappen die zich toelegden op ziekenzorg en onderwijs. In augustus 1797 werden de Franse antiklerikale wetten stringenter en kwam er ook voor deze laatste categorie een bestaansverbod. Vele uitgedreven religieuzen sloegen op de vlucht of vonden een onderkomen in één van de begijnhoven die aan de vernietigende maatregelen ontsnapten. Begijnen werden voorlopig niet gerekend tot de groep religieuzen. Zij legden immers geen traditionele kloostergeloften af. Zo ving het Hasseltse begijnhof vanaf 1796 kloosterzusters op uit de abdij van Herkenrode, uit de Hasseltse priorij van de Kanunnikessen van het H. Graf en uit het klooster van de Franciscanessen van Sint-Catharinadal 1. Op het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden stierf in september 1806 Norbert Herselt, de laatste abt van de invloedrijke cisterciënzerabdij van Aulne 2. Na de woelige periode van de Franse revolutie en de oorlogen van het Keizerrijk keerde de rust weer. Geleidelijk tekende zich een voorzichtige heropleving van het monastieke leven af. In 1801 sloten Napoleon Bonaparte en de Heilige Stoel een concordaat waarbij de katholieke Kerk opnieuw enige bewegingsruimte verwierf. Dit kondigde - zeker wat de seculiere clerus betreft - het begin van een langzaam herstel aan. Kloosterinstellingen die zich toelegden op onderwijs en zieken- of armenzorg, kregen, weliswaar onder strikt toezicht, opnieuw de kans zich te ontplooien. Bij keizerlijk decreet van 1809 werd persoonlijke erkenning beloofd aan hospitalieren of gasthuiszusters die hun statuten ter goedkeuring aan de Franse overheid opstuurden. Deze erkende in België tussen 1806 en 1 J. LAMBRECHTS, Het oud begijnhof of beknopte geschiedenis van het begijnhof van Hasselt. Hasselt, 1886 en J. LUYTEN, Het Begijnhof van Hasselt: de geschiedenis van ca. 300 begijnen ( ). Licentiaatverhandeling K.U.Leuven, H. NIMAL, Villers et Aulne. Célèbres Abbayes de l ancien diocèse de Liège. Les gloires de leur passé. Luik, 1896, blz Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

3 Vele kloosterlingen keerden na hun uitdrijving naar hun geboorteplaats of naar familieleden terug. Ook de franciscanes zuster Dorothée (M. Elisabeth) Montfort uit het opgeheven klooster Calvariënberg te Maastricht keerde naar Borgloon terug (Hasselt, Rijksarchief). Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 31

4 Jo Luyten nieuwe kloosters, waarvan een 40-tal in Tot de bekendste onder hen behoorden de stichtingen van kanunnik Petrus Jozef Triest in Gent: de Zusters van Liefde van Jezus en Maria (1803) en de Broeders van Liefde (1807). Over de toestand van het Limburgse kloosterleven in deze Franse periode is tot op heden weinig exhaustief en comparatief onderzoek verricht. Vast staat wel dat enkele uitgedreven Limburgse religieuzen vaak op eigen houtje hun voormalige activiteiten verderzetten. Zo bleef de Hasseltse Grauwzuster Barbara Cosemans zieken en gebrekkigen aan huis verplegen 4. In de steden Sint-Truiden en Tongeren waren er omstreeks nog enkele Kanunnikessen van het H. Graf actief. Zij zetten zich in voor het lokale meisjesonderwijs 5. Bij aanvang van de negentiende eeuw werden er enkele serieuze pogingen tot herstichting van afgeschafte instellingen ondernomen. In 1807 signaleerde de onderprefect van het Departement van de Nedermaas dat Trappistinnen zich in de voormalige Kruisherenpriorij van Kolen nabij Borgloon wilden vestigen. Een stichting vond echter niet plaats 6. In 1809 ondernam de Hasseltse Commissie der Burgerlijke Godshuizen pogingen om de uitgedreven Grauwzusters opnieuw in het burgerlijke gasthuis te werk te stellen. Haar verzoek kende geen gunstig gevolg. Het werd afgekeurd 7. Ook het stadsbestuur van Sint-Truiden stelde in 1806 de prefect van de Nedermaas voor om de vier resterende en verspreid wonende ex-grauwzusters officieel terug te laten keren. Ook deze bede vond geen gehoor 8. Na de val van Napeleon Bonaparte te Waterloo in 1815 werden onze gewesten tijdens de periode bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ingelijfd. Als protestantse vorst liet Willem I zijn overheidspolitiek bij de vroegere Franse wetgeving aansluiten. Hij tolereerde en erkende in praktijk alleen religieuze congregaties die zich voor de Staat dienstbaar maakten, weliswaar onder streng toezicht van een directeur-generaal van het 3 A. TIHON, Les religieuses en Belgique du XVIIIe au XXe siècle. Approche statistique, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, VII, 1976, blz De Grauwzusters in Hasselt. Catalogus Tentoonstelling ingericht door De Vrienden van het Stadsmuseum Hasselt. 11 april-28 juni Hasselt, 1987, blz A. MINKE, Mgr. Zaepffel et la réorganisation concordataire du diocèse de Liège ( ). Doctoraatsthesis K.U.Leuven, 1979, blz A. MINKE, Mgr. Zaepffel et la réorganisation concordataire du diocèse de Liège ( ). Doctoraatsthesis K.U.Leuven, 1979, blz De Grauwzusters in Hasselt. Catalogus Tentoonstelling ingericht door De Vrienden van het Stadsmuseum Hasselt. 11 april-28 juni Hasselt, 1987, blz. 41. In 1819 hernam het Hasseltse stadsbestuur zijn voornemen en vroeg opnieuw de toelating voor de bediening van het stedelijke gasthuis door religieuzen. Het zou echter nog tot 1824 duren voordat de Grauwzusters de bediening van het gasthuis van lekenkrachten overnamen. 8 F. STRAVEN, Inventaire analytique et chronologique des Archives de la ville de Saint-Trond, tome VI. Sint-Truiden, 1895, blz Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

5 Departement van Rooms-Katholieke Eredienst. Nieuwe beschouwende orden werden geweerd. In 1815 telde het bisdom Luik nog slechts twee contemplatieve vrouwenkloosters: Luikse Karmelietessen van Potay en een kleine kern Clarissen. In maart 1816 kregen ook deze gemeenschappen het verbod nog novicen aan te nemen opgelegd, waardoor hun conventen met uitsterving bedreigd werden. De niet-contemplatieve communiteiten konden de koninklijke goedkeuring bemachtigen door een circulaire van 26 juli In 1823 werd het maximum aantal toegestane leden voor ieder klooster bepaald. De regering van het Verenigd Koninkrijk gaf haar goedkeuring aan een 70-tal gemeenschappen. Wellicht waren er naast deze erkende instituten nog andere actief in onderwijs en ziekenzorg. Deze religieuzen werkten doorgaans in verdoken kloosters 9. In 1822 waren er in Belgisch-Limburg, volgens de officiële lijsten, religieuze gemeenschappen in Maaseik (6 Kapucijnen), Sint-Truiden (8 Minderbroeders en 10 begijnen), Hasselt (10 begijnen), Borgloon (14 begijnen) en Hern-Riksingen (4 kluizenaars) 10. Daarnaast bestonden er nog enkele kleinere kernen van uitgedreven religieuzen, vaak kloosterlingen die na hun demissie elders in de provincie of zelfs in het buitenland een onderkomen zochten. Zo vonden de Benedictinessen van de abdij van Nonnemielen een schuilplaats op de kasteelhoeve van de familie de Stembier in Nieuwerkerken. De laatste Benedictines, Dame Régine de Musiel, stierf er in De Franciscanessen van het Achelse Sint-Catharinadal trokken, wellicht onder invloed van de voormalige rector van de Leuvense universiteit, de Tilburger Antonius van Gils, naar het Noord-Brabantse Moergestel. Hier stierf de Achelse gemeenschap omstreeks 1830 een stille dood 12. Rond het midden van de negentiende eeuw zijn doorgaans de laatste, al dan niet samenwonende, ex-religieuzen allen gestorven. Het ontbrak hen, vaak door ouderdom, immobiliteit en sterfte, aan daadkracht om hun oude gemeenschappen nieuw leven in te blazen. In Belgisch-Limburg kwam geen enkele gemeenschap van vrouwelijke religieuzen uit het Ancien Régime in de negentiende eeuw, met uitzondering van de begijnhoven, in situ opnieuw tot herstichting. Enkele individuele, vaak jongere, kloosterlingen uit opgeheven instellingen vingen na hun uitdrijving opnieuw liefdadige initiatieven aan. Zij vormden de eerste aanzet tot herstel van het religieuze leven. Zo organiseerde Anna Groenenscheldt, één van de laatst ingetreden 9 A. TIHON, Les religieuses en Belgique du XVIIIe au XXe siècle. Approche statistique, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 7, 1976, blz Luik, Archief van het bisdom Luik, fonds Mgr. Barrett, nr A. MINKE, Mgr. Zaepffel et la réorganisation concordataire du diocèse de Liège ( ). Doctoraatsthesis K.U.Leuven, 1979, blz. 487 en J. BONGAERTS, Abdij Nonnemielen Sint-Truiden. Sint-Truiden, z.d., blz D. DE JONG, Achelse nonnen kwamen onder andere te Moergestel sterven, in: De Kleine Meijerij, 22, 1971, blz Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 33

6 Jo Luyten De Franciscanessen van het Achelse Sint-Catharinadal vonden na hun uitdrijving een veilig onderkomen in het Noord-Brabantse Moergestel. Ondanks pogingen tot heropbloei stierf de gemeenschap er een stille dood. Zuster Francisca Piggen startte er een handwerkschooltje (Hasselt, Rijksarchief). 34 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

7 Zuster Magdalena Damen (links), zuster Elisabeth Gruyters (midden) en zuster Xavier Groenenscheldt (rechts) lagen bij aanvang van de negentiende eeuw aan de basis van nieuwe religieuze gemeenschappen in respectievelijk Heythuysen, Maastricht en Luik (Privécollectie; Soeurs de Miséricorde, Luik).. kloosterlingen van de abdij van Herkenrode (1795), in 1819 in Luik een gemeenschap van geestelijke dochters. Zij bedienden er het Maison de Miséricorde. Hun gemeenschap werd in 1844 als religieuze congregatie van Zusters van Barmhartigheid erkend. De Maaseikse geestelijke dochter en franciscaanse derde-ordeling, Catharina Damen, lag in 1835 aan de basis van de Heythuysense congregatie van de Franciscanessen van de Derde Orde van Boetvaardigheid en Christelijke Liefde. Ook de uit Leut afkomstige devote dochter, Elisabeth Gruyters, stichtte in 1837 een congregatie in Nederlands-Limburg, de Liefdezusters van de H. Carolus Borromeüs, algemeen gekend als de Zusters Onder de Bogen van Maastricht. Maar ook in Belgisch-Limburg kwam aan de vooravond van de Belgische onafhankelijkheid een nieuwe officieel erkende kloosterstichting tot stand. Het betreft de eerste stichting in onze contreien in het kader van het zogenaamde negentiende-eeuwse réveil van de religieuze instituten. In 1822 richtte Amélie Guillaume (zuster Maximilienne), één van de laatste Cisterciënzerinnen van het Brabantse Woutersbrakel, een Bernardinnenklooster in de oude Kruisherenpriorij van Kolen-Kerniel op. De zusters legden zich toe op onderwijs en thuisverpleging in de omliggende dorpen. Bij de start van deze nieuwe stichting speelde de al genoemde Dame Régine de Musiel een opmerkelijke rol. Bij testament legateerde zij de materiële en geestelijke erfenis van haar voormalige abdij aan de nieuwe religieuze gemeenschap. In haar testamentaire schenking werd de wens uitgesproken dat het aloude Nonnemielen ev. met hulp van de Kernielse stichting zou herrijzen. Zo ver Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 35

8 Jo Luyten Doodsbrief van zuster Maximilienne Guillaume, ex-religieuze uit Woutersbrakel en stichteres van het cisterciënzerinnenklooster in Kolen-Kerniel (uit A.F. MARCUS, Klooster Mariënlof Kolen-Kerniel. Beringen, 1972). kwam het echter niet 13. Ook de huidige Limburgse hoofdstad kreeg, na enige jaren van afwezigheid, opnieuw een gemeenschap van Grauwzusters. In 1824 namen enkele begijnen uit het begijnhof van Diest hun intrek in het voormalige klooster van het Hasseltse stedelijke gasthuis. In 1832, toen zij reeds met tien waren, legden zij de drie geloften af. Als Grauwzusters namen zij definitief de derde regel van Sint-Franciscus aan 14. Door de uitvaardiging van artikel 20 van de voor die tijd erg liberale Belgische grondwet van 7 februari 1831 herwonnen de religieuzen het recht op vereniging. Voortaan konden kloostergemeenschappen zich vrij ontwikkelen zonder de inmenging van de wereldlijke overheid te moeten vrezen. Oude orden en congregaties werden heropgericht. Nieuwe 13 J. BONGAERTS, Abdij Nonnemielen Sint-Truiden. Sint-Truiden, z.d., blz De Grauwzusters in Hasselt. Catalogus Tentoonstelling ingericht door De Vrienden van het Stadsmuseum Hasselt. 11 april-28 juni Hasselt, 1987, blz Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

9 stichtingen volgden elkaar in snel tempo op. Vooral het aantal vrouwelijke religieuzen kende in de loop van de negentiende eeuw een spectaculaire groei. Vele nieuwe congregaties kozen, geïnspireerd door de plaatselijke noden in onderwijs en verpleging, voor een actief apostolaat. Toch duurde het nog enige jaren alvorens zich in Limburg nieuwe gemeenschappen vormden. Pas in 1837 verenigden enkele oud-kanunnikessen van het H. Graf uit Luik, Maastricht en Hasselt zich in Bilzen. Hetzelfde jaar streken ook enige Ursulinen uit het Brabantse Tildonk in Maaseik neer. De daaropvolgende jaren kende Limburg quasi ieder jaar een nieuwe kloosterstichting. Vertrekkend vanuit de steden verspreidde het jonge kloosterleven zich naar het omliggende platteland. Vooral de Ursulinen namen in deze eerste decennia van de Belgische onafhankelijkheid het merendeel van de stichtingen voor hun rekening. Ze openden huizen in Maaseik (1837), Hamont (1839), Sint-Truiden (1850), Herk-de-Stad (1851), Lummen (1852), s-gravenvoeren (1852), Diepenbeek (1853) en Heusden (1854). Ook het aandeel van Nederlandse congregaties valt op. De Tilburgse congregatie van de Zusters van Liefde van Onze-Lieve-Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, stichtte in deze prille Belgische periode filiaalhuizen in Maaseik (1840), Borgloon (1846), Zonhoven (1851), Tessenderlo (1854) en Valmeer (1855). In Beringen vestigden zich in 1853 Penitenten-Recollectinnen van de con- Op 17 maart 1837 richtte zuster Antoinette Van der Straeten, ex-religieuze van Sint-Agatha in Luik, vanuit Hasselt een verzoek tot de oprichting van een klooster van het H. Graf in Bilzen (Hasselt, Rijksarchief). Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 37

10 Jo Luyten gregatie Charitas uit Roosendaal. Franciscanessen uit Heythuysen startten hun eerste Belgische werk in Neeroeteren in Norbertinessen uit het Noord-Brabantse Oosterhout streken in 1858 in Neerpelt neer en onderwezen er als contemplatieve gemeenschap de lokale jeugd. Dit grote aandeel van Nederlandse religieuzen is te wijten aan het feit dat er in Nederland pas vanaf 1848 zekere vrijheden aan katholieke kloostergemeenten werden toegekend. Vele communiteiten kozen er voor een eventuele vluchtbasis of refuge in België te bezitten. In het Limburgse gedeelte van het bisdom Luik ontstonden er - alhoewel toch een roepingenrijke regio - weinig eigen diocesane stichtingen. Vele kloosterstichtingen moeten er bijgevolg op conto van niet-limburgse congregaties worden geschreven. Talrijk waren de Oost-Vlaamse congregaties die filiaalhuizen in Limburg oprichtten. In de negentiende eeuw ontstonden er in de schoot van de provincie slechts vijf eigen congregaties van bisschoppelijk recht, één priorij van de Orde van het H. Graf en een gemeenschap van Bernardinnen aangesloten bij Cîteaux: de Grauwzusters van Hasselt en Tongeren (in 1964 gefusioneerd, later ook nog met Diest), de Zwartzusters-Augustinessen van Sint- Truiden, de Zusters van Maria van Landen, de Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt, de priorij Mariënlof te Kolen-Kerniel en tenslotte de H.-Grafpriorij Sion in Bilzen. Dit is een bijzonder beperkt aantal eigen stichtingen vergeleken met die in andere Vlaamse provincies 15. Bovendien hadden alle gemeenschappen, met gedeeltelijke uitzondering van Bilzen, roots buiten Limburg 16. Het typische verschijnsel waarbij een lokale parochiepriester enkele vrome dochters uit de eigen parochie rond zich schaarde en hen vervolgens inschakelde in de bediening van de plaatselijke school of liefdewerk gaat voor Limburg niet op. Hier ontstonden de eigen diocesane gemeenschappen door verzelfstan- 15 Ter vergelijking: de provincie Oost-Vlaanderen kende het ontstaan van 37 religieuze congregaties van apostolische kloosterzusters vóór 1831; West-Vlaanderen volgt met 28 apostolische gemeenschappen (M. FAUCONNIER, Vrouwenkloosters in Oost-Vlaanderen tussen 1802 en Licentiaatverhandeling R.U.Gent, en A. JACOBUS, Een bijdrage tot de studie van de vrouwelijke religieuzen in West-Vlaanderen, Stichtingen, intreden en archiefbestand. Licentiaatverhandeling R.U.Gent, ). 16 Aan de basis van de Hasseltse Grauwzustergemeenschap lagen Diestse begijnen; de Zwartzusters van Sint-Truiden waren een latere afscheiding van het klooster van Asse; de Zusters van Maria van Landen waren een stichting vanuit Leuven en de Ursulinen van het Brabantse Tildonk lagen aan de basis van de Limburgse Ursulinenkloosters. De Kanunnikessen van het H. Graf van Bilzen werden in 1837 dan weer opgestart door oud-religieuzen van Hasselt, Maastricht en Luik. Het klooster van Kerniel werd door een voormalige Cisterciënzerin van Woutersbrakel gesticht. Bijna telde de provincie Limburg een eigen diocesane gemeenschap extra. In 1873 ondernamen de Benedictinessen van Paix-Notre Dame pogingen tot verzelfstandiging van hun huis in Tongeren. Deze plannen tot afscheiding van het Luikse moederhuis werden echter door de congregationele hoofdraad unaniem verworpen (F. FLORANI, Les Bénédictines de la Paix Notre-Dame à Liège depuis la fin du XVIIIe siècle jusqu à Licentiaatverhandeling Université de Liège, , blz 153). 38 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

11 Doodsbrief van zuster Clara Dieben, Grauwzuster van Hasselt, 1880 (Sint-Truiden, Archief Vlaamse Minderbroeders). diging van bijhuizen gesticht door niet-limburgse congregaties. Niettegenstaande waren er in Limburg enkele gemeenschappen van geestelijke dochters. Deze groeiden echter nooit, zoals in de andere Belgische provincies, tot volwaardige religieuze congregaties uit 17. Enkele steden telden in de negentiende eeuw nog kleine begijnengemeenschappen: Bilzen, Borgloon, Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren In Maaseik was er in 1817, onder de geestelijke leiding van paters Kapucijnen, een gemeenschap van geestelijke dochters, de Masoeurkes op de Trepkes geheten. Het waren Derde-Ordelingen van Sint- Franciscus. In 1825 zond de toenmalige overste, Catharina van Palenberg, een medezuster, Catharina Damen, naar Heythuysen. Uit het filiaal van Maaseik in Heythuysen stamt de latere congregatie van de Franciscanessen van de Derde Orde van Boetvaardigheid en Christelijke Liefde, van Heythuysen. De gemeenschap in Maaseik groeide echter nooit tot een religieuze kloostercongregatie uit. In 1837 trad de laatste geestelijke dochter van Maaseik, Gertrude Op t Roodt, in bij de Ursulinen van Maaseik (L.M. KORTLEVEN, Het Minderbroedersklooster te Maaseik, Z.p., z.d.; J. BAETENS, Minderbroederskloosters in de Zuidelijke Nederlanden. Kloosterlexikon. Maaseik, in: Franciscana, 43, 1988, blz. 125). 18 In tegenstelling tot bijvoorbeeld de begijnhoven uit de Antwerpse Kempen (Herentals, Turnhout, Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 39

12 Jo Luyten Vaak moet een kloosterstichting in het licht van de Belgische onderwijswetgeving en wetten op vlak van de verzorging bekeken worden. Beide terreinen waren de belangrijkste apostolaatvelden van de Limburgse kloosterlingen. Zo werkte de onderwijswetgeving van 1842 en 1879 het aantal kloosterstichtingen sterk in de hand. Het Luikse episcopaat voerde een doorgedreven campagne voor de inschakeling van religieuzen op het onderwijsterrein. Deze kerkpolitiek deed het aantal kloosterstichtingen opmerkelijk toenemen. In een eerder onderzoek stelden we al vast dat van de in 1842 in Hasselt aanwezige religieuze gemeenschappen er twee van de vier aan het onderwijs waren toegewijd, nl. de Zusters Kindsheid Jesu en de Dames van het Christelijk Onderwijs. Beide congregaties kwamen in 1840 naar Hasselt en waren uit Gent afkomstig 19. Niet alleen binnenlandse politieke factoren waren er de oorzaak van dat kloostergemeenschappen op zoek moesten gaan naar een stevige regionale verankering. Ook de buitenlandse politieke omstandigheden droegen hun steentje bij. Dit stelden we boven al vast inzake de stichtingen vanuit Nederland. Twee ingrijpende gebeurtenissen in onze buurlanden drukten een sterke stempel op de Belgische kloostergeschiedenis, nl. de Duitse Kulturkampf en de uitvaardiging van Franse antiklerikale wetten. In tegenstelling tot Nederlands-Limburg trok het Belgische gedeelte bij het uitbreken van de Kulturkampf ( ) bijna geen verdreven Duitse gemeenschappen aan. Alleen de Clarissen van Tongeren vingen medezusters uit het door hen gestichte klooster van Düsseldorf (1859) op 20. Onrechtstreeks zorgde de Duitse Kulturkampf er ook voor dat de Nederlandse congregatie van de Zusters van de H. Maagd Maria, genaamd het Gezelschap van Jezus, Maria, Jozef zich in 1879 in Brustem en in Sint-Lambrechts-Herk kwam vestigen. Uit vrees voor het uitdeinen van de Duitse antiklerikale perikelen adviseerde de Nederlander Mgr. Joannes Zwijsen, bisschop van s-hertogenbosch en aartsbisschop van Utrecht, de Lier en Hoogstraten) en Gent, kwamen de Limburgse gemeenschappen in de 19 de eeuw niet meer tot bloei. Zij leidden een eerder kwijnend bestaan. Slechts weinige jongeren traden nog tot de communiteiten toe. Een doorgedreven en comparatief onderzoek naar de geschiedenis van de Limburgse begijnhoven zou hierop een verklaring kunnen formuleren. Waarom traden de Limburgse meisjes niet meer in de begijnhoven in? Kozen zij vb. liever voor een religieus leven in de talrijk opkomende nieuwe congregaties? Was het intreden in deze kloostercongregaties, die Limburg vanaf medio de 19 de eeuw in een snel tempo bezetten, een alternatief voor een leven in een begijnhof? 19 Zie J. LUYTEN, Kloosterzusters en begijnen. Een status quaestionis van de Hasseltse religieuze gemeenschappen in 1842, in: Vlaamse Stam 43, 2007, blz Sint-Truiden, Archief Vlaamse Minderbroeders, Verzameling Monialia, dossier Clarissen-Coletinen Tongeren, nota over de geschiedenis van het klooster van Tongeren (1946). Toen Bismarck, tijdens den Kulturkampf in 1875 in Duitschland het bewind in handen had en de religieuzen verbannen werden, moesten ook de Arme Clarissen hun klooster en land verlaten en kwamen naar hun Moederhuis van Tongeren, alwaar die arme bannelingen liefdevol en met de grootste genegenheid ontvangen werden. 40 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

13 oversten van genoemde congregatie bijhuizen in België op te richten 21. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen waarom de Duitse orden en kloostercongregaties, zowel mannelijke als vrouwelijke, eerder voor een vestiging in Nederlands-Limburg dan voor een verblijf in Belgisch-Limburg opteerden. Daar werden op enkele jaren tijd op een 60-tal plaatsen Duitse religieuzen gehuisvest. In totaal ging het om 650 religieuzen 22. De Franse wetgeving veroorzaakte in Belgisch-Limburg daarentegen wel voor een instroom van gevluchte religieuzen 23. Op het einde van de negentiende eeuw vestigden zich in Munsterbilzen al Franse Zusters van Sint-Jozef van Clermond-Ferrand (1895), Zusters van de HH. Harten in Tongeren (1894) en Zusters van de Voorzienigheid van Ruillé-sur- Loir in Hoeselt (1897). Aanzet voor hun verhuis naar het veilige België was de nasleep van de zgn. affaire-dreyfuss en de veroordeling van La Croix, het strijdvaardige katholieke tijdschrift van de Assumptionisten. De aanval op het confessionele onderwijs werd in 1903 door de Franse regering, en in het bijzonder door het befaamde en antiklerikale kabinet van Emile Combes, verder gezet en opgedreven. Dit veroorzaakte vanaf 1903 opnieuw voor een toename van Franse kloosterlingen. Dominicanessen uit Châtellerault kwamen naar Herk-de-Stad (1903), Benedictinessen uit Caën trokken naar Kortenbos (1903), Augustinessen van Méaux gingen naar Tongeren (1903) en Benedictinessen uit Craon naar Hoepertingen (1904), Visitandinnen uit Limoges naar Sint-Truiden (1905) en Ursulinen van Orléans vestigden zich in Betho-Tongeren (1905) 24. Andere Franse kloosters onderhielden nauwe contacten met Belgische medezusters. Zo onderhandelden Ursulinen van Montauban met die van Sint-Truiden over een tijdelijk schuiloord in de Trudostad. De Clarissen van het monasterium Sainte-Claire de la Réparation van Menton schreven Mgr. Hubertus Rutten in verband met de vestiging van hun communiteit bij de Hasseltse Zusters Coletinnen 25. Individuele Franse Ursulinen uit Evreux, Auvillar en Lamballe vonden een onderkomen in tal van Limburgse Ursulinenkloosters (o.a. Diepen- 21 S. GOMMERS, En het zaad groeide op: geschiedenis van de Congregatie der Zusters van de H. Maagd Maria, genaamd het Gezelschap van Jezus, Maria, Jozef vanaf haar stichting in 1822 tot s-hertogenbosch, 1957, blz P.J.H. UBACHS, Handboek voor de geschiedenis van Limburg. Hilversum, 2000, blz [Maaslandse Monografieën, 63]. 23 S. LAPLAE, La Belgique envahie : L immigration des religieux Français en Belgique, , in : P. CABANEL en J.D. DURAND, Le Grand Exil des Congrégations Religieuses Françaises ( ). Colloque international de Lyon Université Jean-Moulin-Lyon-III juin Parijs, 2005, blz P. WYNANTS, De vrouwelijke contemplatieven in België ( ). Van herstel tot vernieuwing, in: Dochters van Stilte. Monialen in België en Luxemburg van de Middeleeuwen tot heden. Brussel, 1998, blz Luik, Archief van het bisdom Luik, fonds Mgr. Rutten, nr. 113: Religieuses expulsées de France. Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 41

14 Jo Luyten In werden tal van Franse religieuze gemeenschappen uit hun woningen gezet. Velen vonden een tijdelijk onderkomen in België. De Clarissen uit het Franse Menton vroegen in 1901 aan de Luikse bisschop de toelating voor een schuiloord bij hun Hasseltse medezusters. 42 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

15 beek, s-gravenvoeren, Hamont, Herk-de-Stad, Maaseik, Sint-Truiden en Hasselt) 26. Ook de Kanunnikessen van het H. Graf in Bilzen vingen verjaagde medezusters op. In 1904 verbleven er kanunnikessen uit Charleville 27. Vele van deze naar België gevluchte gemeenschappen keerden naar Frankrijk terug zodra de rust er hersteld was. In dit betoog zijn de contemplatieve stichtingen nog maar sporadisch aan bod gekomen. Limburg telde weinig biddende en van de buitenwereld afgekeerde gemeenschappen. In de negentiende eeuw richtten in hoofdzaak Clarissen monasteria in onze steden op: Communiteit Clarissen van Tongeren. Dankzij de tussenkomst van de Tongerse deken Joannes- Leonardus Reinartz arriveerden in 1845 de eerste Clarissen in Limburg. 26 M.X. VAN KEERBERGHEN, Ursulines françaises exilées en Belgique au début du XXe siècle, sous le combisme. Doornik, A. HABETS, Het klooster van het H. Graf te Bilzen. Met eene geschiedkundige schets van de orde van het H. Graf. Hasselt, z.d., blz. 75. Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 43

16 Jo Luyten Tongeren (1845), Sint-Truiden (1851), Hasselt (1899). In 1881 vestigde een in 1833 in Waver opgerichte gemeenschap van beschouwende Visitandinnen zich in Lafelt-Vlijtingen. Enkele negentiende-eeuwse stichtingen waren eerder semi-contemplatief. Zo gaven de Bilzense Kanunnikessen van het H. Graf (o.a. Alken, Kinrooi, Bilzen en Sint-Truiden) en de Norbertinessen (Neerpelt) ook onderwijs aan de plaatselijke bevolking. De Kanunnikessen van het H. Graf van Turnhout waren werkzaam in de scholen van Beringen, Groot- Gelmen en Lommel-Kerkhoven. Na enkele decennia trokken zij zich uit het Limburgse schoolwezen terug. Het onderwijsapostolaat viel moeilijk met hun kanonikaal-contemplatief kloosterleven te combineren. Tijdens het interbellum vestigden zich in Limburg opnieuw een aantal contemplatieve gemeenschappen. Karmelietessen uit Sint-Niklaas deden in 1924 onder impuls van priester Edward Poppe een stichting in Leopoldsburg. Dominicanessen vestigden zich in 1927 in Kermt en trokken vervolgens door naar de oude kartuizerij Sint-Jansberg in Zelem (1928). Clarissen uit Hasselt gingen in 1930 naar Genk. Nog in 1930 vestigden zich enkele slotzusters van de abdij van Waasmunster in Neerpelt. Deze priorij Blijenberg kende slechts een kort bestaan. In 1948 keerden de Kanunnikessen van Sint-Victor naar hun Waasmunsterse moederhuis terug. Tijdens het interbellum van de twintigste eeuw vonden tal van stichtingen plaats in de zich sterk ontwikkelende mijnregio, met het Genkse als absoluut zwaartepunt. Vanaf 1913 werd er werk gemaakt van de uitbouw van nieuwe onderwijsinstellingen. Dochters van Sint-Jozef van Blégny bedienden de lagere school van Winterslag. Deze congregatie was met het werk in mijnwerkersmilieus vertrouwd. Zij ontstond immers als antwoord op de diverse noden van de mijnwerkers in het Luikse steenkoolbekken. In 1933 werd deze congregatie in Winterslag door de Briefhoofd van de Verpleegstersschool Mater Salvatoris. De Zusters van de Goddelijke Heiland, beter gekend als de Zusters Salvatorianessen, richtten in Hasselt in 1930 de eerste Limburgse verpleegstersschool op. Ook stichtten zij in 1924 een private kliniek in Hasselt. De zusters leverden een belangrijke bijdrage tot de ontwikkeling van de Limburgse verzorgingssector. Dochters van het Kruis vervangen. In 1924 zette opnieuw een congregatie in Winterslag voet aan wal. De mijndirectie had besloten tot de oprichting van de Sint-Elisabethkliniek. Baron Evence Coppée kon bekomen dat de Dochters der Liefde van Sint-Vincentius a Paulo de nieuwe verzorgingsinstelling bedienden. Ook de Dochters van het Kruis waren 44 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

17 actief in de Genkse verpleging. Zij verzorgden de zieken in de Sint-Rafaëlkliniek (1911), de kliniek André Dumont (1929) en het Sint-Jansziekenhuis (1936). Uit het bovenstaande blijkt duidelijk dat de Genkse mijnstreek bijzonder attractief was voor de vestiging van kloosters. Genk was immers braakliggend apostolaatterrein. De komst van religieuze ordes en kloostercongregaties betekende een behoud, ja zelfs een versteviging, van de katholieke samenleving. Door de snelle expansie van de Limburgse mijnontginning migreerden bovendien tal van katholieke Italiaanse en Poolse gezinnen naar Limburg. Deze Italiaanse immigratie bracht de komst van enkele Italiaanse religieuze gemeenschappen met zich mee: Suore Angeliche di San Paolo, Ursulinen van de Onbevlekte Maagd Maria, Ursulinen van de H. Hiëronymus en de Gemeenschap Redemptor Hominis. Na de Tweede Wereldoorlog, en bovenal na afloop van het Tweede Vaticaanse Concilie ( ), sloegen tal van congregaties nieuwe wegen in. In de jaren 1970 vonden nog heel wat stichtingen in Limburg plaats, zij het doorgaans kleinere gemeenschappen en met veelal nieuwe apostolaatwerken. Ook de contemplatieven deden enkele stichtingen: Trappistinnen in Hasselt ( ) en vervolgens in Bocholt-Lozen (1975-), Karmelietessen van Nazareth in Lummen ( ) en Kanunnikessen van het H. Graf in Herkenrode (1974-). In de jaren 1950 werden er ook nog verregaande plannen gemaakt voor een stich- Communiteit Karmel Nazareth, [1974]. Na het concilie Vaticanum II zochten tal van religieuze congregaties nieuwe apostolaatwerken en woonvormen. In 1971 vestigden enkele zusters-missionarissen zich als Karmelietessen in Lummen. Zij opteerden voor een contemplatief biddend leven, maar zonder de beslotenheid van een slotklooster. Karmel Nazareth was een experiment dat in Overijse werd verdergezet. In 1975 werd het stopgezet. De zusters keerden naar hun oorspronkelijke gemeenschappen terug. Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 45

18 Jo Luyten ting van Brechtse Trappistinnen in Genk, op het gehucht Fletersdel 28. De Clarissen van Turnhout maakten in de zestiger jaren van vorige eeuw daarentegen plannen voor een stichting in Houthalen 29. Dat er ook vandaag nog een sterk dynamisme uitgaat van onze Limburgse kloosterlingen ook al dalen zij sterk in aantal bewijst het feit dat de Trappistinnen van de Bocholtse priorij van Onze-Lieve-Vrouw Klaarland in 2004 een stichting in Libanon ondersteunden. Ook vermeld dient de recentere stichting van de Monialen van Bethlehem, van Maria-ten-Hemelopgenomen en de H. Bruno in 1999 in Opgrimbie. Meer dan anderhalve eeuw lang vestigden zich tal van religieuze gemeenschappen in Limburg. Samen zorgden zij voor het behoud van Limburg voor Christus. Om met de woorden van Jan Kerkhofs s.j. deze inleidende paragraaf te besluiten Limburg zou tot aan de zogenaamde tweede industrialiseringsfase van de jaren 1960 een omheinde hof blijven waar het katholieke geloof gevrijwaard bleef. Ongetwijfeld droegen de in Limburg gevestigde vrouwelijke kloosterlingen hieraan een flink stuk bij Methodiek van het onderzoek Een overzicht van de Limburgse kloosters, gesticht in de voorbije twee eeuwen, ontbrak tot op heden. Prof. dr. Paul Wynants, hoogleraar aan de Facultés Notre-Dame de la Paix van Namen, bracht in 1981 een wetenschappelijk overzicht van de stichtingen van religieuze orden en congregaties in de regio Meuse-Moselle. De Zuid-Limburgse huizen werden in deze publicatie vermeld 31. Een groot deel van het Limburgse grondgebied bleef in deze publicatie onbehandeld. Dit bleek een gemis voor de onderzoeker die zich wilde toeleggen op de studie van de Limburgse kloostergeschiedenis! De provincies West-Vlaanderen en Oost-Vlaanderen konden dankzij de inspanningen van de archivarissen M. Nuyttens en J. Verschaeren op een eigen repertorium van religieuze gemeenschappen rekenen Brecht, Archief Abdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth, dossier Genk. 29 H.R. ROGGEN, De Clarissen-Coletinen in Vlaanderen na de Franse Revolutie. Kloosterlexikon, in: Franciscana 50, 1997, blz. 114 en H. DE KOK, 100 jaar Clarissen te Turnhout ( ). Turnhout, 1975, blz J. KERKHOFS, Limburgs godsdienstig verleden en heden, in: De Tijdspiegel. Cultureel Maandblad voor Limburg 19, 1964, blz P. WYNANTS, Religieuses : Belgique, Luxembourg, Maastricht-Vaals. Namen, 1981 [Répertoires Meuse-Moselle 4]. 32 M. NUYTTENS, Repertorium van kloosters en abdijen in West-Vlaanderen. Brussel, 1997 [Bibliografische inleiding tot de Belgische kloostergeschiedenis vóór 1796, nr. 11]; J. VERSCHAEREN, Repertorium van kloosters en abdijen in Oost-Vlaanderen. Brussel, 1999 [Bibliografische inleiding tot de Belgische kloostergeschiedenis vóór 1796, nr. 22]. 46 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

19 De redactie van het voorliggende Limburgse repertorium kon in belangrijke mate steunen op het voorbereidende werk van Mgr. Guillaume Simenon. In 1911 publiceerde deze Luikse geestelijke een overzicht van de negentiende-eeuwse en vroeg-twintigste-eeuwse kloosters in het bisdom Luik 33. Het artikel gaf een vrij volledig beeld van de stichtingen en bood een uitgelezen startpunt voor aanvulling en verder onderzoek. Hoe gingen we hiertoe te werk? In eerste instantie werden de jaarboeken van het bisdom Luik en van het in 1967 opgerichte bisdom Hasselt doorgenomen. Op deze wijze kon op een consistente wijze de lijst van Simenon aangevuld worden. Het diocesane tijdschrift Caritate: Diocesaan Tijdschrift voor de vrouwelijke religieuzen werkzaam in het bisdom Hasselt en de zusters in de Wereldkerk, uitgegeven door het Vicariaat van de Religieuzen, werd eveneens doorgenomen. Dit leverde voor de jaren de vermelding op van enkele nieuwe en post-conciliaire stichtingen, o.a. van de zusters van Charles de Foucauld (Heusden), Franciscanessen van Heythuysen (Brustem) en Kleine Zusters van O.L.Vrouw-ten-Hemel-Opneming (Kolderbos). Het samenbrengen van de bovenstaande gegevens leverde een uitgebreide databank van stichting- en opheffingsgegevens van Limburgse kloostergemeenschappen op. Eenmaal we over dit globaal overzicht beschikten, werden in een volgende fase systematisch jubileum- en gedenkboeken van de betreffende congregaties en kloostergemeenschappen doorgenomen. Nieuwe nog nietgetraceerde stichtingen konden door het excerperen van deze werken achterhaald worden. Het archief van het bisdom Luik bevat voor alle aspecten van het kerkelijke leven in de provincies Luik en Limburg uiterst interessant materiaal. Briefwisseling van de kloosteroversten aan de bisschoppelijke administratie worden op dit niveau bewaard. De bisschoppen en hun kloostervisitators lieten lijsten, overzichten en verslagen met betrekking tot diverse communiteiten na. Dossiers betreffende de kloostergemeenschappen werden systematisch doorgenomen. Ook tal van parochiearchieven, doorgaans in het Hasseltse Rijksarchief gedeponeerd, werden op zoek naar sporen van kloosterstichtingen nageplozen. Archiefvondsten vulden bijgevolg het systematisch verrichtte literatuuronderzoek aan 34. In april 2004 nam ik ook nog contact op met E.H. Jan Boonen, vicaris voor de Religieuzen 33 G. SIMENON, Les fondations monastiques au diocèse de Liège depuis la Révolution française, in: Revue Ecclésiastique de Liège 6, , blz Mgr. Simenon kon op zijn beurt steunen op de gegevens die zijn Luikse confrater J. DARIS publiceerde in zijn werken Le Diocèse de Liège sous l épiscopat de Mgr. Théodore de Montpellier, Luik, 1892, blz en Notices Historiques sur les Eglises du Diocèse de Liège. Tome VII. Luik, 1876, blz Luik, Archief van het bisdom, zie A. DEBLON, P. GERIN & L. PLUYMERS, Les archives diocésaines de Liège. Inventaires des fonds modernes. Leuven-Parijs, 1978 [Bijdragen van het Interuniversitair Centrum voor Hedendaagse Geschiedenis, nr. 85]. Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 47

20 Jo Luyten Mgr. Simenon gaf in 1911 een overzicht van de negentiende-eeuwse kloosterstichtingen van vrouwelijke religieuzen in het bisdom Luik. van het bisdom Hasselt. Hij deelde me echter mee dat er met betrekking tot zijn vicariaat geen archiefdossiers ter beschikking waren. Ook het archief van het Luikse Vicariaat voor de Religieuzen bezit interessant onderzoeksmateriaal. Bij de afronding van deze studie ontving ik echter nog steeds geen toelating voor de consultatie van dit gesloten archief. Wel kon ik een plaatsingslijst van dit archiefbestand inkijken. Ik spreek dan ook graag de 48 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

21 sterke wens uit dat dit archief weldra voor onderzoek naar de geschiedenis van de Limburgse, en Luikse, religieuze geschiedenis zal worden opengesteld. Na het literatuur- en archiefonderzoek nam ik tijdens de periode oktober 2006 tot februari 2008 contact met de congregaties op. Ik legde mijn onderzoeksresultaten ter staving aan de kloosterarchivarissen voor. Hen werd gevraagd de gegevens te verifiëren en eventuele voorgangers of kloostergemeenschappen die de apostolaatwerken overnamen kenbaar te maken. De collega-archivarissen boden interessante inlichtingen, hetzij door bevestiging van de vondsten, hetzij door aanvulling van de gegevens. Ik dank dan ook alle zusters en lekenarchivarissen die mij aanvullende of corrigerende gegevens hebben toegestuurd. Zij leverden een belangrijke bijdrage in de totstandkoming van dit repertorium. Enkele congregaties reageerden niet op mijn brieven. Hierdoor ontbreekt in sommige gevallen het sluitingsjaar van hun communiteiten. Ook enkele heem- en geschiedkundige kringen speelden zinvolle en aanvullende gegevens door. Communiteit Kanunnikessen van het H. Graf, Nieuw Jeruzalem Sint-Truiden, Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 49

22 Jo Luyten Het onderzoeksdomein werd territoriaal door de huidige grenzen van de Belgische provincie Limburg bepaald. Kloosterstichtingen in Nederlands-Limburg, ook al werden deze gesticht vóór 1839, datum van afsplitsing van de beide Limburgen, werden in het overzicht niet opgenomen. Ik koos ervoor het overzicht te starten met de komst van de Cisterciënzerinnen in Kolen-Kerniel in De lijst werd in 2007 afgesloten. In dit overzicht van de Limburgse kloosters heb ik de alleenwonende religieuzen niet opgenomen. Vanaf de jaren 1970 boden tal van religieuze congregaties hun leden de kans de grote communiteiten te verlaten en in rijhuisjes of appartementen alleen te gaan wonen. Hierover bestaan, buiten intens archiefonderzoek in alle congregationele archieven, weinig toegankelijke bronnen. Bovendien zijn tal van archiefbescheiden, uit respect voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, niet openbaar. De aanwezigheid van orden en congregaties van mannelijke religieuzen in Limburg, aanzienlijk beperkter in omvang, maakt onderdeel uit van een bijdrage die ik later zal publiceren. De kloostergemeenschappen werden in een eerste ordening alfabetisch op gemeente geplaatst. De kleinere gehuchten en wijken werden bij de hoofdgemeente gezet. Daarnaast gaf ik het gekende jaar van stichting en het jaar van opheffing van de communiteit. Bij onzekerheid werden de data tussen [ ] geplaatst. Ook het apostolaatwerk kreeg een korte vermelding. Kort haalde ik aan of de gemeenschap zich toelegde op onderwijs, verzorging, parochiewerk of dienstbetoon in een (onderwijs)instelling. Specifieke werken werden uitgebreider benoemd. In een tweede fase gaf ik de Limburgse stichtingen opnieuw weer. Dit keer volgens de regionale herkomst van de stichtende kloostercongregaties. Ik gaf aan uit welke provincie of land de zusters afkomstig waren, of althans waar hun moederhuis gelegen is. Per congregatie gaf ik opnieuw de bijhuizen die de desbetreffende congregatie in Limburg oprichtte. Ik voegde, voor zover mogelijk, een beknopte oriënterende bibliografie per kloostergemeenschap aan de lijst toe. Deze inventarisatie van de Limburgse kloosterstichtingen biedt niet alleen een opsommend overzicht van de kloosters maar reikt m.i. verder. Op haar beurt kan de lijst een aanzet geven tot verder doorgedreven historisch-wetenschappelijk onderzoek. Het repertorium biedt immers tal van mogelijkheden. In een volgend onderzoek kan men bv. het inplantingspatroon van bepaalde congregaties onderzoeken. Welke congregatie vestigde zich in de Kempen? Welke concentreerde zich op het Haspengouwse? Of welke congregatie was in Limburg het meest verspreid? Allemaal uiterst interessante vraagstellingen waarvan de oplossing dankzij de redactie van dit overzicht een stap dichterbij gekomen is. Het is een uitgelezen kans om onderzoekers de weg naar de boeiende geschiedenis van onze Limburgse religieuze instituten en haar leden te wijzen. 50 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

23 Professor Paul Wynants bracht de religieuze gemeenschappen in Wallonië, en een gedeelte van Zuid-Limburg, in dit werk in kaart. Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 51

24 Jo Luyten 3. Overzicht van de stichtingen in Belgisch-Limburg, Achel Zusters Jozefienen (Sint-Niklaas) Alken Sint-Joris Dochters der Liefde (Ans) Alken Kanunnikessen van het H. Graf (Bilzen) Alken Sint-Joris Zusters Annuntiaten (Heverlee) Alken Centrum Zusters Annuntiaten (Heverlee) Alken Terkoest Zusters Augustinessen (Sint-Truiden) Althoeselt Zusters van de Voorzienigheid (Ruillé-sur- Loir, Frankrijk) As Dochters der Liefde (Ans) As Zusters van Sint-Jozef van de Goede Herder (Clermond-Ferrand, Frankrijk) Beek (Bree) Oblaten van O.L.Vrouw Hemelvaart (Parijs, Frankrijk) Beek (Bree) Zusters van de H. Vincentius a Paulo (Deftinge) Berbroek Zusters van de Christelijke Scholen (Vorselaar) Beringen Centrum Kanunnikessen van het H. Graf (Turnhout) Beringen Mijn Kanunnikessen van het H. Graf (Turnhout) Beringen Centrum Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt Beringen Centrum Zusters Penitenten-Recollectinnen van de congregatie Charitas (Roosendaal, Nederland) Beringen Mijn Zusters van de H. Vincentius a Paulo (Opwijk) Beringen Centrum Zusters van de H. Vincentius a Paulo (Opwijk) Beringen Zusters van het H. Hart van Maria (Berlaar) Beverlo Soeurs hospitalières de St. Augustin (Luik) Beverlo Zusters van Maria (Leuven) Beverlo Zwartzusters-Augustinessen (Dendermonde) Beverst Zusters van Barmhartigheid (Ronse) Beverst Zusters van Sint-Jozef van de Goede Herder (Clermond-Ferrand, Frankrijk) Bevingen Zusters van de H. Vincentius a Paulo (Deinze) Bilzen Begijnen Bilzen Kanunnikessen van het H. Graf (Bilzen) Bilzen Zusters van Barmhartigheid (Ronse) Bilzen Zusters van de Voorzienigheid (Ruillé-sur- Loir, Frankrijk) Bilzen Eik Zusters van Sint-Jozef van de Goede Herder (Clermond-Ferrand, Frankrijk) Bocholt Zusters van de Voorzienigheid (Ruillé-sur- Loir, Frankrijk) 52 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

25 Onderwijs 1897 Onderwijs, Verzorging Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs, Verzorging 1956 heden Onderwijs, Verzorging Schoolkolonie Onderwijs [? ] [? ] Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs Onderwijs, Verzorging Onderwijs 1947 heden Bediening college Verzorging (Militair Hospitaal) Onderwijs 1901 heden Verzorging (Militair Hospitaal) Onderwijs Parochiaal werk 1992 heden Onderwijs Onderwijs 1837 heden Verzorging (hospitaal) heden Parochiaal werk 1995 heden Onderwijs 1903 heden Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 53

26 Jo Luyten Bolderberg Zusters van de H. Philippus Neri (Sint- Niklaas) Bommershoven Franciscaines du Règne de Jesus-Christ (Manage) Bommershoven Zusters van Maria (Leuven) Boorsem Dominicanessen van O.L.V. van de H. Rozenkrans (Lubbeek) Borgloon Grathem Begijnen Borgloon Zusters van de Goddelijke Heiland (Salvatorianessen, Rome, Italië) Borgloon Zusters van de HH. Engelen (Lokeren) Borgloon Zusters van Liefde van O.-L.-Vrouw, Moeder van Barmhartigheid (Tilburg, Nederland) Borlo Liefdezusters van de H. Carolus Borromeus (Maastricht, Nederland) Borlo Zusters van Maria (Landen) Bree Dochters van het Kruis (Luik) Bree Dochters van O.L.V. van het H. Hart (Issoudun, Frankrijk) Bree Gerkenberg Dochters van O.L.V. van het H. Hart (Issoudun, Frankrijk) Bree Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt Bree Gerkenberg Zusters van het H. Hart van Maria (Berlaar) Bree Zusters van Liefde van O.-L.-Vrouw, Moeder van Barmhartigheid (Tilburg, Nederland) Brustem Franciscanessen (Heythuysen, Nederland) Brustem Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt Brustem Zusters van de H. Vincentius a Paulo (Deftinge) Brustem Zusters van O.-L.-Vrouw (Zusters van Jezus, Maria, Jozef) (Vught, Nederland) Diepenbeek Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt Diepenbeek Rooierheide Zusters van het H. Hart van Maria (Hannuit) Diepenbeek Lutselus Zusters van het H. Hart van Maria (Hannuit) Dilsen Dames van Maria (Aalst) Dilsen Zusters Missionarissen van het Onbevlekt Hart van Maria (Heverlee) Donk Ursulinen van het bisdom Luik/Hasselt Dorne (Opoeteren) Zusters Jozefienen (Sint-Niklaas) Eigenbilzen Zusters Kindsheid Jesu (Gent) Eisden Sint-Willibrordus Kleine Zusters van de H. Joseph (Heerlen, Nederland) Eisden Sint-Barbara Kleine Zusters van de H. Joseph (Heerlen, Nederland) Eisden Sint-Barbara Zusters van de Voorzienigheid (Gosselies) 54 Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008)

27 Onderwijs Onderwijs Onderwijs 1950 heden Onderwijs Verpleging 1259 [1846] Bediening Sint-Jozefcollege Verzorging (gasthuis), Bediening college 1920 heden Onderwijs 1846 heden Parochiewerk 1984 heden Onderwijs Onderwijs, Verzorging (godshuis) Verzorging (materniteit) Bediening Instituut Missionarissen van het het H. Hart Onderwijs Bediening retraitehuis Onderwijs Verzorging 1973 [? ] Onderwijs Verzorging Onderwijs Onderwijs 1853 heden Onderwijs 1915 heden Onderwijs, Verzorging (rusthuis de Visserij) Onderwijs Parochiewerk, Verzorging Onderwijs Onderwijs 1937 heden Onderwijs Onderwijs, Verzorging (Sint-Jansziekenhuis) Onderwijs Onderwijs Limburg-Het Oude Land van Loon 87 (2008) 55