Plan van Aanpak Kansen voor Bermgras Innovatie & Aanbesteden

Transcriptie

1 Plan van Aanpak Kansen voor Bermgras Innovatie & Aanbesteden 1. Context Al enkele jaren gaat de aandacht van overheden en bedrijven uit naar de markt van bermgrasverwerking. Was het beheer van bermgras voorheen een kostenpost voor overheden, steeds vaker bedenken ambtenaren dat dit voormalige afvalgras ook een waarde heeft als grondstof. Zijn zien mogelijkheden om de post bermgras van kostenpost tot verdienmodel te laten groeien. Er zijn volop kansen voor verwaarding van bermgras, maar er zijn ook nog obstakels om deze markt daadwerkelijk te laten groeien en bloeien. Zo n obstakel is bijvoorbeeld het aanbestedingsrecht. Soms zijn juridische regels een knelpunt, of lijken dat te zijn. En bedrijven behalen goede resultaten met kleine pilots, maar de kosten die samenhangen met opschaling en innovatie maken dat het daar vaak bij blijft. Ook aan de kant van de overheid liggen er soms belemmeringen. Er kan een situatie ontstaan, waarbij de overheid bespaart op haar kosten voor het maaien en onderhoud van bermgras, maar de bijbehorende kosten van innovatie afwentelt op de ondernemer. Inkopers zijn ook niet allemaal vertrouwd met nieuwe mogelijkheden om duurzaam of innovatief aan te besteden. De rol van de overheid, als opdrachtgever rondom het onderhoud en de verwerking van bermgras, is om innovatie aan te jagen. Ook heeft de overheid een maatschappelijke rol, in dit geval op het gebied van duurzaamheid. Beide aspecten noopt de overheid ertoe om anders te kijken naar haar marktbenadering op het gebied van (berm)grassen. Er ligt een grote kans om door een nieuwe manier van aanbesteden, duurzaam in te kopen en duurzaam te verwerken innovaties aan te jagen en te groeien naar een duurzame economie. De overheid denkt na over een intensievere rol als launching customer. Er moeten nieuwe, gezamenlijke verdienmodellen komen. Het gaat om keten-denken en waarde creatie. Misschien moet er eerder aan partnerschap dan aan opdrachtgeverschap gedacht worden. Bij overheden ontstaat steeds vaker het bewustzijn dat niet alleen laagste prijs bepalend is, maar dat veel meer selectiecriteria van belang zijn bij een goede aanbesteding. Dit moet ook tussen de oren van de gemeenteraden en statenleden komen. Een project dat bijdraagt aan de realisatie van ambities op het gebied van duurzaamheid, veiligheid en biodiversiteit, levert op termijn kostenreductie op en is dus in het belang van de burger. In de regio Flevoland en Noord-Holland willen overheden de verantwoordelijkheid nemen om bij te dragen aan nieuwe, gezamenlijke en rendabele businessmodellen rondom de verwaarding en verwerking van gras. Aanleiding daartoe is de op 29 januari 2014 in de Provinciale Staten van Flevoland aangenomen motie hoogwaardige verwerking van bermgras, met daarin onder meer de verplichting om het gewenste verwerkingsniveau van bermgras te borgen in de maaibestekken. Ook werd in januari 2014 door overheden en bedrijven in de 1

2 regio Noord-Holland en Flevoland een Green Deal Grassen & Gewassen ondertekend, met daarin een pijler Bermgras. De Gemeenten Haarlemmermeer en Amstelveen nemen deel aan deze Green Deal. Vanuit beide lijnen werd samenwerking gezocht, zodat in september 2014 een succesvolle conferentie in Lelystad werd georganiseerd, waar meer dan 150 partijen met elkaar in gesprek raakten. Dit traject is daar een vervolg op. De provincie Flevoland, gemeente Haarlemmermeer en gemeente Amstelveen en hun bestuurders, hebben de ambitie om in een jaartraject te stimuleren dat bermgras zich tot een gezonde keten ontwikkelt. Binnen het dossier bermgras heeft de overheid meerdere rollen: 1. Leverancier van gras. Verantwoordelijk voor veiligheid, kwaliteit en kosten. 2. Beleidmaker. Het maken en verankeren van beleid, zodat de ondernemer er op kan bouwen. 3. Slimme overheid. Het aanpassen van regels als die niet werken, zorgen voor continuïteit en helderheid van regels. Het beperken van de regeldruk. 4. Ondersteuner van innovatie. Vanuit deze rollen willen de betrokken overheden aan de slag. 2. Opzet programma Dit traject werkt vanuit de verschillende rollen van de overheid: als leverancier van grondstof, als aanbestedende dienst, als beleidsmaker en regelaanpasser en als aanjager van duurzame ontwikkelingen. Binnen het jaartraject zullen vier sporen gevolgd worden: Spoor 1. Faciliteren van innovatie Spoor 2. Duurzaam en innovatief aanbesteden Spoor 3. Juridische belemmeringen aanpakken Spoor 4. Communicatie Het betrekken van de markt en stimuleren van marktontwikkelingen en innovaties is een belangrijk onderdeel van dit traject. Zonder de betrokkenheid van bedrijven die willen inschrijven op vernieuwende bestekken en mee willen doen met andere ketenmodellen, is de ontwikkeling op het terrein van verwaarding van bermgras zinloos. Hun kennis rondom praktijkuitdagingen zoals vervuiling van bermgras, benutting van verschillende toepassingen naast elkaar en inhoudelijke expertise over welke toepassing met welk soort bermgras te bereiken is, is onontbeerlijk. Het doel van dit traject is ook om de kennis van de markt in te zetten voor innovatie. De markt is de uitvoerende partij en daarmee aan zet. Het is de taak van de overheid de markt uit te dagen en de juiste opdracht uit te zetten. Zodat de markt het gewenste resultaat neerzet en de overheid voldoet aan haar zorgplicht (maaien, veiligheid) en daarnaast haar duurzaamheidsambities invult. 2

3 Idealiter wordt gewerkt aan het formuleren van een standaard model voor een bermgras bestek en een werkwijze, die in vele situaties en voor vele toepassingen bruikbaar zijn. Harmonisatie van regels zorgt ervoor dat de bedrijven ook voor meerdere overheden kunnen werken, zonder al te veel omschakelingshandelingen en administratieve rompslomp. Zoals eerder aangegeven, is het aanpakken van (vermeende) juridische belemmeringen ook een belangrijk onderdeel van dit traject. Dat gebeurt in samenwerking met het programma Ruimte voor Groene Groei van RVO en de ministeries EZ en I&M. Het wegnemen van de risicobeleving van inkopers als ze werken met nieuwe aanbestedingsmodellen, is ook een onderdeel van dit jaartraject. Vertrouwdheid met de verschillende vormen van innovatief aanbesteden en het sluiten van partnerschappen is een doel van dit traject. Het bouwen van een netwerk om informatie en kennis te delen, ondersteunt daarbij. Dit traject loopt voor een jaar. Het lijkt logisch dat het innovatiespoor langer de tijd nodig heeft om tot concrete resultaten te komen. Er wordt gezocht naar middelen om dat spoor, eventueel gecombineerd met andere onderdelen waarvan voortgang wenselijk is, voort te zetten na afloop van het jaartraject. Organisatie De organisatie van dit jaartraject is in handen van een Projectleider, die daarin ondersteund wordt door een Projectteam. Partijen vinden het belangrijk om het traject lean en mean te houden, zonder teveel vergaderingen of extra inzet van middelen. Locaties zullen worden gebruikt van de partners zelf. Kosten worden daardoor zoveel mogelijk gedragen door deelnemende partijen zelf. In dit traject zal de ondersteuning deels door externe consultants verzorgd worden, met uitgebreide ervaring rondom de aanbesteding van bermgras. Consultants zijn auteur en onderzoeker van de Handreiking Duurzaam Aanbesteden Groenafval, met praktische aanbevelingen voor inkopers. En hebben onder meer ondersteund bij een grasbestek van de provincie Utrecht. De regiobijeenkomst maakt deel uit van een traject met het ministerie van Economische Zaken en RVO rondom duurzaam en innovatief inkopen en aanbesteden rondom gras. In het kader hiervan zullen ook nog enkele factsheets worden geschreven door Economische Zaken. Ook vindt een tweede regiobijeenkomst plaats, waarmee ervaringen kunnen worden uitgewisseld. Pianoo, het expertisecentrum aanbesteden, zal betrokken worden bij de diverse bijeenkomsten in dit spoor. In Haarlemmermeer zal gedurende de looptijd van dit traject ook een traject lopen rondom duurzaam inkopen. Beide trajecten kunnen elkaar versterken. De Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland, gericht op innovatie en ondersteuning van ondernemers in Flevoland, en de Amsterdam Economic Board zijn aangehaakt vanwege hun expertise op het gebied van het aanjagen van innovatie en samenwerking tussen bedrijfsleven en overheden. De rol van de projectleider is de overall coördinatie en het aanjagen van het jaartraject. De projectleider stuurt de consultants aan, brengt partijen bij elkaar, organiseert de bijeenkomsten van het projectteam en houdt de administratie bij. De projectleider fungeert als aanspreekpunt voor dit traject en coördineert de 3

4 communicatie. Bovendien houdt de projectleider (samen met het projectteam) feeling met wat er op andere plekken in het land gebeurt rondom duurzaam aanbesteden van gras en innovatief aanbesteden en sluit daarbij aan indien dat zinvol lijkt. Projectleider is Diny Weener van de provincie Flevoland. Rol projectteam: het projectteam bestaat uit de verantwoordelijke ambtenaren van de drie betrokken overheden en contactpersonen vanuit de partners. Vanuit de gemeente Amstelveen is Andre van der Poel lid, vanuit Haarlemmermeer Ingrid Leemans en vanuit de provincie Flevoland Diny Weener. Verder maken deel uit van het projectteam Evelien Adriaan van de Amsterdam Economic Board en Elis Ankersmit van de Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland (OMFL). Het projectteam ondersteunt de projectleider en is verantwoordelijk voor de inbedding in de eigen organisatie en de advisering en voorbereiding van het bestuurlijk traject. De projectgroep komt eens per kwartaal bijeen. De bestuurlijke inbedding loopt via de eigen organisaties richting de 3 bestuurders van de betrokken overheden, namelijk John Nederstigt (Haarlemmermeer), Jaap Lodders (Flevoland) en Peter Bot (Amstelveen). De bestuurders komen voor de afsluitende conferentie aan het einde van het jaartraject bij elkaar, om het project te evalueren, de bestuurlijke inbreng te bepalen op de afsluitende conferentie en eventuele afspraken te maken voor een vervolg. 3. Toelichting per spoor van het jaartraject Spoor 1. Faciliteren van Innovatie Doel: Bedrijven in de praktijk ondersteunen bij innovatie rondom verwerking, verwaarding en toepassing van bermgras. Stimuleren innovatie in de keten. Aanpak: Stap 1. Marktverkenning Verdere analyse van de werkzaamheden, technieken en innovaties bij de partijen in de regio die zich bezig houden met verwerking, verwaarding en toepassing van bermgras. Op basis van eerdere enquête bedrijven benaderen met specifieke vragen over hun behoeften (bv juridische belemmeringen, samenwerkingspartners, locatie, materiaal, onderzoek, financiering etc). Naar aanleiding van enquête maakt afdeling Geoinformatie provincie Flevoland een digitaal en aanpasbaar gebiedskaartje met actieve partijen binnen en buiten de regio. Mogelijkheden voor google map worden onderzocht. Stap 2. Kennismaking markt en overheid (samen met marktconsultatie spoor 2) Bijeenkomst voor marktpartijen en overheid samen, waarbij overheid kan kijken hoe zij marktpartijen op praktische manier kan ondersteunen in de innovatiefase. Matching van partijen. Initiatieven die er al zijn van elkaar laten leren. Stap 3. Input voor Eindconferentie 4

5 Bedrijven / onderzoeksinstellingen presenteren meest recente innovaties, wat geleerd is van dit traject en wellicht waar ze behoefte aan hebben. PM: Toegepaste ondersteuning van pilots Case-benadering om 1 of meerdere praktijkcases te ondersteunen bij het rondmaken van de businesscase, faciliteren van innovatie of uitbreiding netwerk. Samenwerkingspartners: OMFL: marktverkenning en analyse, begeleiding case vergisting Flevoland, bijdrage marktconsultatie, identificeren kansrijke pilots Amsterdam Economic Board: meedenken marktverkenning en identificeren kansrijke pilots, organisatie marktconsultatie. Resultaten: 1. Digitale kaart van actieve partijen (in regio en daarbuiten) 2. Inventarisatie behoefte van bedrijvigheid in de regio 3. Markt en overheid samengebracht vragen van bedrijfsleven gematcht met wat overheid kan bieden 4. Inzicht in de 3 meest kansrijke innovaties en mogelijke succesvolle pilots in de regio Planning: * Marktverkenning: maart - april 2015 * Markt en overheid bijeenkomst: juni 2015 * Kaart: oktober 2015 * Inzicht kansrijke innovaties en pilots: december 2016 * Eindconferentie: januari 2016 Kosten Uren Out of pocket Wie? coördinatie 24 Projectleider Bevragen bedrijven + analyse + verslag Board + OMFL Organisatie bijeenkomst + voorbereiding Board + OMFL PM: Pilots Totale kosten Spoor 2. Duurzaam Aanbesteden 5

6 Doel: Overheden, met name inkopers en hun collega s van de afdeling beleid, ondersteunen bij innovatieve grasaanbestedingstrajecten. Komen tot harmonisering van bepalingen voor een innovatief grasbestek en werkwijze. Doelgroep zijn ambitieuze overheden, die voor de verwerking en verwaarding van bermgras op zoek zijn naar innovatieve en duurzamere methoden. Er wordt ingezet op quick wins en lange termijn omslag in werken. De quick wins/ leerpunten uit lopende bestek-trajecten worden geborgd, om in volgende bestekken uit te bouwen naar een hoger niveau. Gemeenten die tussentijds aan willen besteden kunnen daardoor gebruik maken van eerdere leerpunten. Aanpak: Stap 1. Regiobijeenkomst Bijeenkomst voor inkopers en beleidsmakers over de bijzonderheden van bermgrasverwaarding en diverse methodes van aanbesteding. Georganiseerd in samenwerking met RVO, EZ en Pianoo. Gefaciliteerd en voorbereid door externe consultants. Opzet: a. Kansen en belemmeringen rondom verwaarding van bermgras. (Brinkman) b. Bespreking Handreiking Duurzaam Aanbesteden Groenafval. (Brinkman/IJzerman) c. Aanbestedingsstrategie: welke opties zijn er en welke instrumenten passen bij je doelstellingen. (IJzerman) d. Praktijkcase Utrecht (IJzerman) + cases Pianoo. e. De markt: wat heeft een marktpartij nodig die wil inschrijven op een bestek? f. Inventarisatie praktijkwerkgroep en huiswerk: doelstelling bepalen. Stap 2. Praktijkwerkgroep Werkgroep samenstellen van ambitieuze overheden, om samen te experimenteren en te leren. Deelnemers zijn inkopers en beleidsmakers die dit linken aan een eigen aanbestedingstraject of relevant duurzaam inkopenbeleid in hun eigen gemeente. Ze zijn bereid huiswerk te doen en een doelstelling af te spreken. Sessie 1: De basis * Kennismaking en doelstellingen delen * Beleidsdoelstellingen: op welke beleidsdoelstellingen is de aanbesteding gestoeld? * Doornemen en analyseren bestaande cases (Waterschap, Beslisboom gemeente Utrecht, etc). Wat zijn goede toetsingscriteria voor bestekken? (IJzerman/Brinkman). * Waarde piramide maken voor bermgras verwaarding. * Methodiek voor innovatief aanbesteden: hoe zorgen we voor aansluiting op de markt? 6

7 Sessie 2: Dubbelsessie: Schrijven van een innovatief bestek voor inkopers + beleidsontwikkeling voor beleidsmakers. A. Harmonisatie teksten, komen tot standaard bestek. B. Beleid bespreken + veranderingstrajecten. Dilemma s delen. Hoe overtuig ik mijn collega s en bestuurders. Sessie 3: Meeting markt en overheid: consultatie * Overleg tussen inkopers en marktpartijen over de methode, bestek en piramide. Wat werkt wel en wat werkt niet? Daarna evt aanpassen werkwijze en producten Stap 3. Input voor Eindconferentie Wat is er door de deelnemers aan de werkgroep geleerd op het gebied van: Technieken en verwaarding Samenwerking tussen inkopers en beleidsmakers/bestuurders Beleids/bestuurstrajecten Diverse aanbestedingsstrategieën: wat werkte wel en wat werkte niet Samenwerking met de markt In deze bijeenkomst wordt ook gelinked aan de kennis en ervaring volgend op de andere (door EZ-georganiseerde) regiobijeenkomst. Optioneel: Parallelle trajecten ter voorbereiding van concrete of specifieke grasaanbesteding. Begeleiding door externe consultant. Stappen: a. vaststellen beleidsdoel b. bepalen aanbestedingstrategie c. concrete marktconsultatie d. opstellen daadwerkelijke document. Samenwerkingspartners: Ministerie EZ, Marieke van Putten, RVO/Wouter Siemers: organisatie regiobijeenkomst Jan IJzerman: externe consultant, voorbereiding regiobijeenkomst, organisatie deelsessies. Arjen Brinkman: externe consultant, voorbereiding regiobijeenkomst, begeleiding werkgroep oa diverse deelsessies. Pianoo: ondersteuning met netwerk en kennis. Resultaten: 1. Verwaardingspyramide bermgras ontwikkeld 2. Borging van aanbesteding op beleid gerealiseerd 3. Geharmoniseerd grasbestek en methodiek / werkwijze ontwikkeld 4. Markttreffen georganiseerd: bestek, piramide en werkwijze sluiten aan op de 7

8 innovaties uit de markt Planning: * Regiobijeenkomst: april 2015 * Sessies: mei november 2015 * Eindconferentie: januari 2016 Kosten Uren Out of pocket Wie? coördinatie regiobijeenkomst Organisatie Regiobijeenkomst 20 Projectleiding x x EZ/RVO Uren werkgroepleden Per persoon: 50 uren (huiswerk is deels regulier werk) Leden werkgroep Ontwikkeling werkgroep + 3 sessies coördineren 46 Zaal en catering pm Projectleiding Kosten externe consultants Elk 3 sessies + voorbereidingen = 6 dagen (x2) Brinkman en IJzerman Optioneel: pilots ontwikkelen en begeleiden PM PM Brinkman en IJzerman Totale kosten Spoor 3. Belemmeringen aanpakken Doel: daar waar in het perspectief van bedrijven belemmeringen liggen in regels vanuit centrale overheid, deze belemmeringen te agenderen, fine-tunen en adresseren. En daarna te komen tot oplossing of aanpak van die belemmeringen. Hierbij zullen ook belemmeringen aan de orde komen die niet specifiek juridisch van aard zijn, maar die meer randvoorwaardelijk zijn. Het programma Ruimte voor Groene Groei is in de lead, met ondersteuning van de Amsterdam Economic Board. Het is belangrijk om te realiseren dat sommige van deze trajecten niet binnen een jaar tot concrete oplossingen zullen leiden. Dat moet ook duidelijk zijn voor de betrokken partijen. Aanpak: 8

9 Stap 1. Inventarisatiebijeenkomst Met programma Ruimte voor Groene Groei een bijeenkomst organiseren voor de partners van de pijler Bermgras van de Green Deal Grassen & Gewassen, aangevuld met bedrijvenpartners vanuit Flevoland. Van te voren inventariseren bij partijen welke concrete belemmeringen zij ervaren door Board en OMFL. Doel bijeenkomst: Inventariseren knelpunten, bundelen en in subgroepjes vervolgafspraken maken met programma Botsende Belangen. Stap 2: Input voor Eindconferentie. Na het traject van een jaar, stelt EZ / I&M / RVO input samen voor eindconferentie samen met de bedrijven: delen met elkaar wat de resultaten zijn. Samenwerkingspartners: Programma Ruimte voor Groene Groei : aanwezig bij meeting, uitzetten vraagstukken bij relevante ambtenaren, overleg met partners, terugkoppelen resultaten. Amsterdam Economic Board: faciliteren meeting, afstemming met traject juridische belemmeringen rondom andere pijlers van de Green Deal. Resultaten: 1. Een overzicht van bereikte oplossingen rondom belemmeringen. 2. Overzicht van bedrijven die in gesprek zijn met programma Ruimte voor Groene Groei en hun dilemma s. 3. PM evaluatie en analyse van de naar voren gebrachte problemen door programma Ruimte voor Groene Groei. 4. Twee bijeenkomsten met minimaal 20 partners. Planning: * Inventarisatiebijeenkomst: april 2015 * Eindconferentie: januari 2016 Kosten Uren Out of pocket Wie? Coördinatie 28 projectleider Meeting organiseren + inhoudelijk voorbereiden 2x Bijhouden/koppeling programma Ruimte voor Groene Groei. Verslag van stand van zaken maken i.s.m. programma + terugkoppelingsbijeenkomst inhoudelijk voorbereiden 40 Zaal en catering Board 4 Board 12 Board 9

10 Totale kosten Projectleider, Board Spoor 4. Communicatie Doel: Delen van kennis tussen en verbinden van een netwerk dat zich bezig houdt met verwerking en verwaarding van Bermgras. Inkopers, beleidsmakers, bedrijven, kennispartners, adviseurs. Voor het einde van het jaartraject wordt door het projectteam geëvalueerd, en aanbevelingen gedaan voor het vervolg. Dit wordt in een sessie met de bestuurders besproken. Aanpak: Stap 1. Communicatiemiddelen Communicatie tussen alle bij bermgras betrokken partijen (bedrijven, kennisinstellingen, overheden en onderwijs) faciliteren via linkedin groep en incidentele s met communicatie over het project. Op websites van de partners, onder meer op de pagina over de Green Deal op de website van de Amsterdam Economic Board, komt informatie over dit traject. Stap 2. Evaluatie project Projectgroep en bestuurders evalueren het project, definiëren de lessen, resultaten en eventuele behoefte aan opvolging. Stap 3. Eindconferentie Afsluitende bijeenkomst, met kennisdeling uit alle sporen en matching, laten zien best practices en een bundel met ervaringen. Hier wordt ook een factsheet met resultaten gepresenteerd. Dit is uitdrukkelijk niet zenden vanuit de partners, maar met name ook gericht op matchmaking en platform bieden aan allen. Dus actieve bijdrage van alle partners in het (linked in) netwerk. Samenwerkingspartners: Amsterdam Economic Board: ruimte website Alle partners: organisatie eindconferentie Resultaten: 1. Enqueteresultaten over behoeften netwerk aan verbinding. 2. Levend netwerk via Linkedin groep. 3. Eindconferentie. 4. Factsheet met resultaten en/of eindrapportage. 5. Evaluatie 6. Publiciteit Planning: * Communicatiemiddelen: april

11 * Evaluatie: november 2015 * Eindconferentie: januari 2016 Kosten Uren Out of pocket Wie? Verwerken resultaten enquête Linkedin groep onderhouden + 16 projectleider 52 projectleider Factsheet of bundel met resultaten / eindrapportage PM Website onderhouden (jaar) Organisatie eindconferentie internetkosten Allen Projectleider + allen Totale kosten Samenvatting Het jaartraject rondom de verwerking en hoogwaardige verwaarding van bermgras bestaat uit vier sporen, namelijk Faciliteren van innovatie, duurzaam en innovatief aanbesteden, (juridische) belemmeringen aanpakken en communicatie. Dit traject is in handen van een projectleider, daarbij ondersteund door een projectteam en een stuurgroep. Binnen het traject worden 7-10 bijeenkomsten georganiseerd, gezamenlijk met andere partners en met ondersteuning van externe consultants. Totaal aantal bijeenkomsten in jaartraject: Spoor 1: Inventarisatiebijeenkomst: maart 2015 Spoor 2: Kennismaking markt en overheid: juni 2015 A Spoor 3: Regiobijeenkomst: april

12 Sessie 1: introductie Sessie 2: meeting markt en overheid: juni 2015 A Sessie 3: innovatief bestek Spoor 4: Eindconferentie: januari 2016 Totaal 7 bijeenkomsten De totale kosten van het traject zijn als volgt: Kosten Uren Out of pocket Wie? Coördinatie 270 Projectleiding Uren in trajecten door partners Board: 138 OMFL: 72 Zalen en catering Board OMFL Uren collega s intern (inkoop/infra): 50 (3 x sessie + regiobijeenkomst + afsluitende conferentie) Interne collega s bij de 3 overheden Uren projectgroep: 100 (4 x overleg, tussendoor per mail afstemming + deelname sessies + regiobijeenkomst en afsluitende conferentie) Projectgroep Kosten externe consultants Organisatie eindconferentie Communicatiemiddelen Elk 3 sessies + voorbereidingen = 6 dagen (x2) Brinkman en IJzerman PM Optioneel: pilots ontwikkelen en begeleiden PM PM 12

13 Totale kosten