de krant van het ONDERHOUD

Transcriptie

1 In deze tweede editie van de krant van het onderhoud stellen we een paar van de deelnemers aan de Landelijke Dag van het Onderhoud aan je voor. Kijk waar je kan gaan kijken op 25 en of 26 mei Volg de Landelijke Dag van het Onderhoud op facebook en op twitter #dvho de krant van het ONDERHOUD Editie en 26 mei 2012 Landelijke Dag van het Onderhoud Zien, Leren, Doen! Zonder onderhoud staat alles op losse schroeven Je hebt het misschien niet zo door, maar onderhoud is overal. In Nederland draaien, lopen, hangen, staan en produceren allerlei kapitaalgoederen van slagboom tot straalmotor op topniveau. En daar speelt onderhoud een hele belangrijke rol in. Het is een complete industrie die je eigenlijk overal tegen komt. En het is een industrie met mooi werk en carrièreperspectief! Om iedereen in Nederland kennis te laten maken met de wereld die onderhoud heet, zetten veel Nederlandse bedrijven op 25 en 26 mei de poort open voor de tweede Landelijke Dag van het Onderhoud. De Nederlandse onderhoudsindustrie levert werk aan bijna mensen. En dat is uiteenlopend werk. Want het werk moet bedacht, gepland, uitgevoerd en betaald worden. Er zijn sleutelaars, onderzoekers, leveranciers, inspecteurs en leidinggevenden. En dat biedt werk voor vrouwen en mannen met uiteenlopende ervaring en opleidingen. En dat blijft zo in de komende jaren. Er is genoeg werk en in sommige sectoren neemt dat alleen maar toe. Er wordt zo n 30 miljard euro per jaar in de Nederlandse industrie aan onderhoud uitgegeven. En niet zonder resultaat. Veel van de gebouwen, machines en installaties die je op de Dag van het Onderhoud kan bekijken, zijn niet nieuw. Sommige fabrieken zijn in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw neergezet. Maar ze doen het vaak beter dan toen ze nieuw neergezet zijn. Met innovatieve onderhoudstechnieken wordt gezorgd dat storingen worden voorkomen, dat eventuele problemen snel worden opgelost en dat de prestaties van de machines steeds worden verbeterd. Vakmanschap Het klassieke beeld van een groep mannen in stofjassen die als een soort nooddienst aan komen rennen als een apparaat defect is, is echt van vroeger. Als nu onderhoud wordt uitgevoerd, is dat negen van de tien keer juist om storingen te voorkomen. En daarvoor wordt veel vakmanschap ingezet. Met technieken als conditiemeting wordt bijvoorbeeld steeds gekeken wat de staat van onderhoud is. Is de dikte van de laklaag nog genoeg? Trilt er ergens een as meer dan toegestaan? Is het warmtebeeld dat ik met de infraroodcamera maak nog goed? Klopt het energieverbruik nog met de opgegeven cijfers? Door te weten wat goed is, kunnen de afwijkingen worden opgespoord voordat er storingen optreden. Omzet in Onderhoud In miljarden euro s Procesindustrie 8,3 Infrasector 5,9 Onroerend goed 5,9 Maakindustrie 4,5 Transportmiddelen 3,0 Food, beverage & farma 2,9 *bron NVDO Onderhoudskompas 2011 Overal Met goed onderhoud wordt geld verdiend. Door een mogelijk probleem op te lossen voor het optreedt, voorkomen de onderhoudsspecialisten dat er onverwachte situaties optreden. En daar worden ze graag op afgerekend. In de samenwerking tussen opdrachtgevers en aannemers, is de prestatie van de installatie steeds vaker een meting die gebruikt wordt om de kwaliteit van het onderhoud aan te tonen en te belonen. Want als de airco s zomers blijft werken, de energiecentrale veilig en betrouwbaar energie levert, de koekjesfabriek door draait en de productie van brandstoffen en grondstoffen voor de chemie geregeld is, dan is dat wat waard. Daarvoor wordt tijdens regelmatig geplande onderhoudsperiodes gewerkt aan de veiligheid, instandhouding en beschikbaarheid van installaties, machines en gebouwen. Onderhoud is echt overal. Innovatief De industrie die zich bezighoudt met het behoud van installaties, gebouwen en infrastructuur is zelf alles behalve behoudend. Er wordt steeds onderzoek gedaan naar nieuwe methodes voor onderhoud, naar technieken die bij kunnen dragen aan snellere en betere It s about projects! Totaal oplossing voor Investment-, Portfolioen Project Management, Project Optimalisatie en Collaboratie Voor meer informatie: conditiemeting en naar betere samenwerkingsvormen tussen de eigenaren van de installaties en de bedrijven die het onderhoud er aan uitvoeren. Kom kijken wat onderhoud is! Op de tweede editie van de Landelijke Dag van het Onderhoud laat een groep Nederlandse bedrijven graag en met trots zien wat er gemaakt, geleverd en onderhouden wordt. Er zijn bedrijven die op één dag de deur open zetten en er zijn bedrijven die op beide dagen mee doen. In deze krant vind je een paar voorbeelden van de bedrijven die mee doen, het complete overzicht kan je steeds bekijken op de website en op de facebookgroep die speciaal voor de Dag van het Onderhoud is aangemaakt. A R T E M I S T M

2 2 de krant van het ONDERHOUD Partners van de Dag van het Onderhoud De Landelijke Dag van het Onderhoud is een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud en wordt samen met Profion, World Class Maintenance en het vakblad imaintain georganiseerd. Daarbij helpt een groot team van betrokken vakgenoten van bedrijven, instituten en media. Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud De Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud (NVDO) is dé toonaangevende brancheorganisatie die met belangenbehartiging, kennisoverdracht en netwerken ondersteuning biedt aan bedrijven en personen die bij de besluitvorming op het gebied van Beheer en Onderhoud betrokken zijn en daarmee de Nederlandse onderhoudssector als s werelds beste helpt te presteren. De NVDO doet dit door in de sector een onafhankelijke positie in te nemen en alle relevante bedrijfssectoren met behulp van voorlichting, advisering, kennisontwikkeling en kennisuitwisseling ten dienste te staan. De NVDO is een vereniging waar de leden zich, zowel als vertegenwoordiger van hun bedrijf of organisatie, als professional én als persoon, thuis voelen. Een NVDO lid heeft, op basis van zijn of haar individuele know how en kunde, de bereidheid kennis en ervaring uit te wisselen met geïnteresseerde leden en niet-leden. Als onafhankelijk platform voor het genereren, vergaren, verspreiden en uitwisselen van kennis op het gebied van onderhoud en installatiebeheer heeft de Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud, NVDO onmiskenbaar een belangrijke positie verworven binnen de onderhoudssector. NVDO Postbus DC HOUTEN T: E: info@nvdo.nl I: I: Dutch Institute World Class Maintenance Het Dutch Institute World Class Maintenance (DI-WCM) is de spreekwoordelijke top van een crossindustrieel samenwerkingsverband in de Nederlandse onderhoudssector. Het instituut heeft als doel het ontwikkelen, delen en implementeren van geavanceerde kennis op het gebied van onderhoud van goederen en installaties die een lange levensduur (10 jaar en meer) hebben. Het Dutch Institute World Class Maintenance verbindt de kapitaalintensieve industrieën luchtvaart, maritiem, infra, proces en energie in het veld van Maintenance, Repair, Overhaul & Upgrade (MRO&U) of in één woord Instandhouding. Door de toenemende dienstverlening na verkoop van producten bindt World Class Maintenance (WCM) zich ook aan de High Tech maakindustrie en zorgt voor samenwerking op het gebied van servicelogistiek. De toenemende globalisering dwingt deze Nederlandse industrieën om het onderhoud naar een World Class -niveau te brengen. Alleen dan kan Nederland duurzame werkgelegenheid en bedrijvigheid bewerkstelligen en behouden. World Class Maintenance leidt namelijk tot een excellente performance in termen van kwaliteit, beschikbaarheid en betrouwbaarheid tegenover minimale levenscycluskosten. Dutch Institute World Class Maintenance Princenhagelaan DA BREDA T: E: info@worldclassmaintenance. com I: com PROFION Profion, de brancheorganisatie voor Professioneel Industrieel Onderhoud, is aangesloten bij de vereniging FME-CWM en behartigt de belangen van industriële bedrijven die voor het in stand houden en vernieuwen van hun installaties afhankelijk zijn van professionele toeleveranciers van onderhoudsdiensten. Profion vertegenwoordigt enerzijds opdrachtgevers zoals de procesindustrie (olie, gas, chemie, staal), de energieproducenten en distributeurs, de maakindustrie en partijen die infrastructurele en logistieke installaties beheren en anderzijds de opdrachtnemers in het onderhoud die vaak aan meerdere sectoren hun diensten verlenen. De focus van de Profion-interventies is direct en indirect gericht op de wetgevende (Tweede Kamer) en uitvoerende (Overheden) macht. Waar mogelijk sluit Profion zich aan bij initiatieven van anderen die haar belangen helpen bevorderen. De activiteiten van Profion hebben altijd betrekking op (Advertentie) Onderhoud: aan het begin van een nieuw tijdperk SPIE is al vele jaren actief op het gebied van onderhoud van industriële en infra objecten. In het algemeen kenmerkt dit marktsegment zich als redelijk traditioneel. Het is echter tijd voor een nieuw tijdperk! Dit wordt ingegeven door twee zaken: Ten eerste het maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo). De laatste jaren is de trend ontstaan naar een groene economomie waarbij duurzaamheid centraal staat. Vele installaties zijn 10 a 20 jaar oud en hebben de stap naar duurzaamheid (nog) niet gemaakt. Recente incidenten (oa Moerdijk brand) hebben de noodzaak aangetoond om het onderhoud van installaties op een hoger plan te brengen en daarbij aantoonbaar te voldoen aan de regel en wetgeving. De discussie hieromtrent heeft zelfs politiek Den Haag gehaald waarbij voor sommige bedrijven er zelfs gevaar dreigt voor de zgn. licence to operate. SPIE kan meehelpen de huidige onderhoudsbeheerssystemen en onderhouds methodieken te analyseren (de zgn CMMS sytemen). SPIE heeft een Maintenace Consultancy team welke ingezet kan worden om CMMS systemen in te richten en te implementeren waarbij voldaan wordt aan de laatste richtlijnen en wetgeving. We noemen dat ook wel de overhaul van onderhoud, waarbij tevens een efficiency slag gemaakt en ook nog kosten worden bespaard. Ten tweede hebben we ook te maken met de immer voortrazende technologische ontwikkelingen. Veel van deze reeds bewezen technologieën worden niet of nauwelijks toegepast. SPIE Technology heeft een aantal tools ontwikkeld die een volledige digitalisering van het onderhoud mogelijk maken. En van de kern technologieën is het gebruik van 3D Technologie. Bestaande installaties worden mbv 3D laser techniek ingescanned en verwerkt tot een volledig 3D model van de in installatie of het object. De installaties zijn dus volledig natuurgetrouw aanwezig op elk bureau waar dat nodig is. Van hieruit kan men bv met voorspellende technieken de installaties in perfectie conditie houden omdat alle relevante informatie direct in het 3D model aanwezig. Tevens kan men bij modificaties de werkvoorbereiding volledig digitaal simuleren zodat er bij de echte uitvoering geen verrassingen zijn. Een ander toepassingsgebied is volledig digitale inspecties van installaties en objecten. Wederom wordt alle informatie digitaal verwerkt en opgeslagen waardoor online aantoonbaar is dat de installaties voldoen aan wetgeving. De digitalisering van het onderhoud is reeds begonnen maar er is nog veel te doen. Op deze wijze helpt SPIE zijn klanten bij het maatschappelijk verantwoord ondernemen met als resultaat verhoogde veiligheid tegen lagere kosten.

3 de krant van het ONDERHOUD collectief bepaald beleid, zonder hierbij in strijd te zijn met de vrije marktwerking. Profion is van mening dat vrije marktwerking een randvoorwaarde is voor een innovatieve onderhoudssector. Profion weet zich gesteund door brancheverenigingen van toeleveranciers in de Nederlandse olie en gasindustrie (IRO), de branchevereniging voor dienstverleners in de procesindustrie (VOMI) en werkt nauw samen met de Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud (NVDO), de beroepsvereniging voor onderhoudsprofessionals en het Dutch Institute World Class Maintenance (DIWCM), het innovatieplatform voor de onderhoudssector. Profion Postbus AD ZOETERMEER T: E: mva@fme.nl I: imaintain imaintain is het managementblad met passie voor professioneel onderhoud. imaintain richt zich op zowel opdrachtgevers als toeleveranciers van onderhoudsdiensten en technologie met artikelen over nieuwe technologie, projecten, onderhoudstops, contract- en samenwerkingsvormen, veiligheid, milieu en onderhoudswetenschap. Met interviews, achtergrondartikelen, berichten, projectreportages en productnieuws dringt het blad door tot de kern van informatie. Met twee grote jaarlijkse congressen en kleinere bijeenkomsten voor en met de doelgroep van het blad, is de binding met de professionele onderhoudsmarkt geborgd. In het magazine imaintain is maandelijks ook het blad MaintNL te vinden, het verenigingsblad van de NVDO. Met de nieuwe website van het magazine imaintain heeft uitgeverij Industrielinqs pers en platform de interactie met LinkedIn en twitter gezocht. Leden van de gratis LinkedIn groep van het magazine imaintain, ontvangen na aanmelding voor de groep een toegangscode voor de website Hiermee hebben deze bezoekers toegang tot alle nieuwsberichten op de website van het blad imaintain. imaintain is een van de bladen van uitgeverij Industrielinqs pers en platform. Industrielinqs is een moderne uitgeverij met ervaring in verschillende mediavormen zoals bladen, websites, congressen, apps en boeken. Industrielinqs pers en platform Postbus AX Amsterdam T: E: specials@industrielinqs.nl I: COLOFON De krant van het onderhoud is een uitgave van Industrielinqs pers en platform Postbus AX AMSTERDAM Oplage (print en digitaal) Drukkerij DeltaHage Hoofdredactie Mark Oosterveer T: mark@industrielinqs.nl Ontwerp Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen Medewerkers Jeroen Akkermans, Elise Quaden, Teus Molenaar Advertenties Jetvertising BV Rob Koppenol rob@jetvertising.nl Dit is een Industrielinqs productie. Voor meer informatie: Mark Oosterveer specials@industrielinqs.nl Dé opleider in Industrial Maintenance Voor veel industriële bedrijven is het machinepark het hart van de onderneming. Het uitvallen van een installatie leidt direct tot stagnatie van het productieproces, onverwachte onderhoudskosten én omzetderving. Geen wonder dat steeds meer bedrijven een uitgekiend onderhoudsplan naleven en het onderhoud overlaten aan vakbekwame maintenance technicians. Of het nu gaat om Rotating, Static, Instrumentation of Electrical; Elsevier Opleidingen biedt voor zowel de engineer als de technician de juiste opleidingen! FUNCTIEGROEP: Terug van nooit weggeweest! Al ruim 30 jaar verzorgen wij deze opleidingen bij toonaangevende bedrijven! TECHNICUS WERKVOORBEREIDER HOOFDMONTEUR 1E MONTEUR ONDERHOUDSMONTEUR SERVICEMONTEUR WERKVOORBEREIDER EL POMPEN Voor leidinggevenden, onderhoudsmedewerkers of operators die zich bezighouden met de bediening of het onderhoudsmanagement van pompen is er nu de gelijknamige opleiding. Na de training bent u beter in staat om op verantwoorde, doelmatige en efficiënte wijze de onderhoudsdoelstellingen bij pompen uit te voeren of te laten uitvoeren. Bovendien zal door een correcte bediening van de pomp en zijn randapparatuur de betrouwbaarheid en de levensduur toenemen. TURBINES Voor operators en onderhoudstechnici die werken aan turbines is er nu de opleiding Turbines. Deze bestaat uit schriftelijk lesmateriaal en mondelinge bijeenkomsten. Na afloop heeft u brede kennis van turbines. Een greep uit de te behandelende onderwerpen: soorten turbines, inlaatsecties, verbrandingskamers, smeeroliesystemen, verbrandingsluchtregelingen, brandstofregelsystemen en besturings- en beveiligingssystemen. EL COMPRESSOREN In een industriële omgeving is de compressor bijna niet weg te denken. Wilt u alles leren over het gebruik van een compressor, de verschillende typen compressoren, de do s en don t in het gebruik en hoe het onderhoud het beste uitgevoerd kan worden? Elsevier Opleidingen verzorgt deze en bovenstaande opleidingen al meer dan 30 jaar bij toonaangevende bedrijven. Vanaf het najaar 2012 zijn de praktijkgerichte opleidingen Pompen, Turbines en Compressoren ook klassikaal te volgen. Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Tiny Dam, uw relatiebeheerder staat u graag te woord. Zij is te bereiken per mail: tiny.dam@elsevieropl.nl of telefoon Elsevier Opleidingen kan deze opleiding ook in-company verzorgen. Bel Paul van der Sneppen, Manager Sales incompany : paul.van.der.sneppen@elsevieropl.nl of telefoon op Voor meer informatie over de opleidingen gaat u naar: of neem contact op met Tiny Dam of Paul van der Sneppen.

4 4 de krant van het ONDERHOUD Onderhoud bij de RET in Rotterdam Het Rotterdamse openbaarvervoerbedrijf RET trakteert bezoekers op de Dag van het Onderhoud op een rondleiding door de metroremise Waalhaven. De metroremise is verleden jaar grondig gerenoveerd, en lijkt weinig meer op de traditionele weggestopte fabriekshal met het typische donkere karakter. De buitenkant oogt fris en fruitig, het daglicht krijgt veel meer ruimte om naar binnen te vallen. Onderhoud plegen in de werkplaats is zo een stuk arbeidsvriendelijker en duurzamer, aldus Dick Huybens, projectleider bij de RET. En dat komt het werkproces weer ten goede, en het milieu: er is minder energie nodig. Bezoekers van de Dag van het Onderhoud krijgen bij de RET een uniek inkijkje in de keuken. Op zal vallen dat monteurs anders dan vroeger niet meer direct onder de rijtuigen kruipen. De meeste technische installaties zijn bij metro s alleen aan de zij- of bovenkant bereikbaar. Daarom kent de werkplaats een aantal verhoogde bordessen. Tevens liften vier hefinstallaties een railvoertuig van 80 ton op de gewenste hoogte. Een interessant schouwspel, vindt Huybens. Dat zullen we zeer waarschijnlijk wel demonstreren. Nieuw is ook het gebruik van bronwater om de metrovloot te wassen. Bronwater is behalve goedkoper ook zachter dan leidingwater, waardoor er minder zeep hoeft te worden toegevoegd. Dat spaart het milieu, en dringt ook het onderhoud aan de metro s wat terug. Reinigingsmiddelen zijn toch altijd agressief. De nieuwigheid en toegenomen efficiëntie zit hem ook in minder opvallende dingen. Bijvoorbeeld led-lampen op de vloer die gaan branden als het onveilig is. Kabels liggen niet meer los, maar worden weggestopt in putten. En de deuren slaan automatisch dicht als het echt koud wordt: dat scheelt energie. De RET zal ook vertellen over een ander prestigeproject: de nieuwe tramremise Beverwaard. De remise is onder meer tot stand gekomen door kennis uit te wisselen met vervoerexploitanten in Dijon, Blackpool en Brussel. Nieuw is vooral een hele serie warmtepalen die de tramremise van energie voorzien. In een gesloten circuit dat tot diep in de grond reikt, wordt water zomers afgekoeld en in de winter opgewarmd, aldus Huybens. De RET is op 25 mei open voor de Dag van het Onderhoud. Kijk op voor adressen en meer informatie. KAN UW REPUTATIE ONZE VERANTWOORDELIJKHEID WORDEN? Fluxys Onderhoud van installaties heeft een dubbel doel. Het kan de levenduur van de machines verlengen en een correct onderhoud kan de veiligheid van de werkomgeving verhogen én kunnen zo arbeidsongevallen voorkomen worden. Ook inspecties en controles komen hier aan te pas, die de staat van installaties evalueren. De noodzaak van die inspecties hoeft geen betoog, de manier waarop ze worden uitgevoerd, kan wel een punt van discussie vormen. Welke onderzoeksmethode is het best afgestemd op een bepaalde installatie? Om dit te weten, is het belangrijk een overzicht te hebben van wat de markt aanbiedt en dié manier te kiezen die het nauwst aansluit bij de situatie en de installatie van de klant zelf. Vinçotte brengt door haar breed gamma aan inspecties en niet-destructieve onderzoekstechnieken de installatie in kaart, evalueert de resultaten en vergelijkt die met de wettelijke bepalingen. Elke klant krijgt advies op maat en kan rekenen op een oplossing die nauwgezet aansluit bij zijn noden. Kunnen wij met onze expertise ook van úw reputatie onze verantwoordelijkheid maken? Neem een kijkje op onze website: YOUR REPUTATION IS MINE. WereldWijd - lokaal Geavanceerd Niet destructief onderzoek TÜV Rheinland Sonovation The Global NDT Competence Centre Elschot AZ Oosterhout Netherlands T: +31 (0) F: +31 (0) E: info@sonovation.com I: diensten Geavanceerde ultrasone inspectie methoden (Lasinspectie) zoals Time of Flight Diffractie (TOFD), Phased Array inspectie, Corrosie Mapping, Gemechaniseerd Pulse-Echo. Producten en Software Sonovation ontwerpt en ontwikkelt industriële ultrasoon inspectie Systemen (Sonovision ) en Software. Training & Consultancy Gecertificeerde cursussen voor TOFD en Phased Array, Technische Audits en Level III diensten.

5 de krant van het ONDERHOUD Kijk naar inspectie bij SGS SGS is wereldleider op het gebied van inspectie, controle, analyse en certificering. Het bedrijf onderhoudt wereldwijd een netwerk van circa kantoren en laboratoria met meer dan werknemers. Een van die kantoren doet op de Dag van het Onderhoud zijn deuren open: Het kantoor in Spijkenisse. Daar zetelen de experts op het gebied van Niet Destructief Onderzoek (NDO), ofwel inspectie zonder het voorwerp van onderzoek te beschadigen. De specialisten doen op de Landelijke Dag van het Onderhoud iets bijzonders: ze zullen uit de doeken doen hoe deze NDOtechnieken werken. Bezoekers krijgen onder meer uitleg over de massieve röntgenbunker, waarin foto s worden gemaakt van bijvoorbeeld lasnaden van leidingwerk, en geluidsgolftechnieken om pijpleidingen te inspecteren. De geluidsgolftechnieken behoren tot de top van het NDO en worden ingezet op moeilijk toegankelijke plekken, vertelt Patricia van Oorschot, Sales Manager bij SGS. Onze NDOspecialisten plaatsen een ring met tasters rond de leiding, en geluidsgolven worden in beide richtingen door de pijp gestuurd. Zwakke plekken verraden zich in de reflecties, inclusief de exacte locatie. Hierdoor weet de specialist op welke plek nader onderzoek verricht moet worden. Voor bijna iedere situatie is er wel een NDO-techniek. Wij bekijken per situatie wat voor de klant de meest efficiënte en effectieve onderzoeksmethode is. Andere activiteiten die gepresenteerd worden, zijn het analyseren van bouwmaterialen en coatings, waarbij duurzaamheid centraal staat, en het keuren van hijs- en hefwerktuigen. De laatste afdeling controleert onder andere of hoogwerkers, kranen en grondverzetmachines voldoen aan de lokale en/of Europese wet- en regelgeving. Het belangrijkste aspect hierin is veiligheid, zegt Van Oorschot. We plaatsen onder meer een testgewicht om te controleren of de beveiliging bij het overschrijden van de maximale last in werking treedt. SGS Malledijk 18, 3208 LA Spijkenisse

6 6 de krant van het ONDERHOUD Fascinatie voor techniek bij SXC Seaports Xperience Center (SXC) in Farmsum promoot werken in de technische sectoren chemie, logistiek & transport, energie, bouw en maritiem. De bruggenbouwer tussen onderwijs en bedrijven op de arbeidsmarkt ziet de Dag van het Onderhoud dan ook als een buitenkansje. Projectmedewerker Martin Simens vertelt. Wij willen jonge mensen warm maken voor techniek. Een belangrijk onderdeel daarvan is onderhoud, zeker in deze tijden van crisis. Daarom benaderen we bedrijven om mee te doen met de Dag van het Onderhoud, en de jeugd te laten zien hoe fascinerend techniek is. Het Seaports Xperience Center zit in het Eemsmondgebouw aan het water in Farmsum. Daar valt in de interactieve en informatieve Xperienceruimte van alles te beleven, zegt Simens. We laten scholieren echt kennismaken met techniek. Jong en oud kan er zelf aan de slag: chemische of technische proefjes doen, games spelen, virtuele races houden op waterskies, virtuele bedrijfsbezoeken afleggen en allerlei technologische snufjes uitproberen. Vaak organiseren we ook een excursie naar een bedrijf, haven of schip. Evenementen als de Dag van het Onderhoud zijn van groot belang, vindt Simens. Er is een groot tekort aan techneuten. De vergrijzing maakt dat tekort groter. Bedrijven moeten geen kans onbenut laten om scholieren de techniek in te trekken. Ga je het Seaports Xperience Center bezoeken op de Landelijke Dag van het Onderhoud?Dan is het adres: Eemsmondgebouw, Duurswoldlaan 2, 9936 HA Farnsum, Havennummer The Power of Knowledge Engineering Delivering profit through reliability BEKO SERVICE Zelfs een BEKOMAT heeft regelmatig onderhoud nodig. Stuur deze voor controle, onderhoud of reparatie naar onze Service Afdeling. Uw voordelen: Geen voorrijkosten Vooraf een prijsopgave Originele onderdelen Reparatie door vakkundig personeel Getest vóór retourzending Schriftelijke rapportage BEKO Technologies B.V. Veenen RB ROOSENDAAL Nederland MAINTENANCE & 19/04/ ANTWERP EXPO Standnr. A1014

7 de krant van het ONDERHOUD Zien, Leren en Doen in het Belevingscentrum Wolter & Dros, een van de grootste technische installatiebedrijven uit de bouw, pakt op vrijdag 25 mei voor de Dag van het Onderhoud flink uit, zegt de manager van het Belevingscentrum van Wolter & Dros, Marieke Hogendorf. We spelen in op het thema van de dag: zien, leren, doen. Genoeg te zien in ieder geval, tijdens de rondleiding door ons Belevingscentrum. Woorden schieten eigenlijk tekort om het centrum te beschrijven, vertelt Hogendorf. Het centrum is een multifunctionele, operationele omgeving met een minibioscoop, een lounge met buitenterras, een espressobar, overlegruimtes, een reflectieruimte en het shared service center van TBI Direct. De laatste faciliteit is de gezamenlijke eerstelijns storingsmeldkamer van Croon Elektrotechniek, Wolter & Dros en HVL. Het center is 24 uur per dag, 7 dagen per week en 365 dagen per jaar operationeel. We laten de bezoekers zien hoe dit allemaal werkt. Ook worden er diverse technische installaties getoond, zoals verseluchtsystemen, een klimaatvloer, LED-verlichting en dynamisch licht. Daarnaast worden de bezoekers meegenomen naar de fabriek naast het Belevingscentrum, waar onder andere prefab leidingen worden gemaakt. Hier kunnen de bezoekers zelf aan de slag. Doen dus. Verder wordt er een beursmarktje ingericht, waar onder meer een infraroodcamera wordt gedemonstreerd. De camera is met name van belang voor inspectie van leidingen in een klimaatplafond. Met het blote oog zie je ze niet, maar met infrarood zie je ze zo lopen. Bovendien is er allerlei informatie te vinden over werken bij Wolter & Dros. Er lopen service monteurs en bedrijfsleiders rond en er worden films vertoond. Wolter & Dros wil zo laten zien hoe leuk het is om te werken in het onderhoud, aldus Hogendorf. Er is een groot tekort aan servicemonteurs. We hopen dat we het enthousiasme van onze medewerkers op de bezoekers over kunnen brengen en ze zo kunnen interesseren voor een beroep in de techniek. Wil je het beleven? Dan kan je vrijdag 25 mei naar: Amsterdamseweg 51D 3812 RP Amersfoort NIEUWE EXPLOSIEVEILIGE LED WERKLAMP Atex gecertificeerde LED werkverlichting Met wit licht, vriendelijk aan de ogen dankzij een uniek inwendig filter. Breedinzetbare certificering (IIC, T4, zone 1 en 21) Voor alle spanningen en met een ruim bereik: 110V-230V en 24V-42V Zeer licht van gewicht en met stootrubbers. Bij een val beschadigen ze niet zelf en niet de rest. Leverbaar in drie lengtematen. Een breed gamma van ATEX gecertificeerde accessoires Persluchtgedreven testpompen, bar Persluchtgedreven testsystemen, bar Persluchtgedreven gasboosters, bar Persluchtgedreven persluchtdrukverhogers, 0-90 bar Globe Test Equipment b.v. Eikenlaan 261e 2404 BP Alphen aan den Rijn T +31 (0) F +31 (0) E info@globe-benelux.nl W

8 8 de krant van het ONDERHOUD Uniek kijkje achter de schermen bij Ahoy In Ahoy Rotterdam worden op jaarbasis ongeveer 200 evenementen georganiseerd, waarvan er ongeveer 170 groot te noemen zijn. Om dat allemaal vlekkeloos te laten verlopen, is onderhoud een dagelijkse must, zegt Lars van Vliet, Coördinator E&W bij Ahoy Rotterdam. Als Frans Bauer optreedt of als het North Sea Jazz festival het toneel beheerst, dan mag er niets misgaan. Maar ook kleine vergaderingen en congressen moeten vlekkeloos verlopen. Op de Landelijke Dag van het Onderhoud krijgen bezoekers in zekere zin letterlijk een kijkje achter de schermen. Uniek, zegt Van Vliet. Dit doen we eigenlijk nooit. Duidelijk is dat onderhoud van Ahoy een enorme kluif is die alleen te beheersen is door systematisch te werken. Uit den boze is bijvoorbeeld dat bezoekers besmet raken met de Legionellabacterie. Dagelijks worden dan ook alle leidingen doorgespoeld. De vluchtdeuren mogen onder geen beding klemmen, de sprinklerinstallaties en telefooncentrale niet haperen. De noodaggregaten, die in moeten springen bij een stroomuitval, worden om de haverklap getest. Daarnaast zijn er nog complexe elektrische installaties, brandmelders, luchtbehandelingsruimten en diverse beveiligingsystemen, die dagelijks worden gecontroleerd. Vrijwel al het onderhoud hieraan is uitbesteed. Maar de Technische Dienst (TD) van Ahoy weet wel eerstelijns storingen tijdens een evenement op te lossen, zegt Van Vliet. Dat moet ook wel, want bij een storing kan het even duren voordat de onderhoudsploeg ter plekke is. En lang wachten is geen optie tijdens een evenement. Ahoy heeft een kleine TD van 10 man. Die kijkt bij elk onderhoudsbedrijf over de schouder mee. We hebben daardoor genoeg kennis in huis om relatief simpele storingen gericht en snel aan te pakken. HOOGWERKERS l VERREIKERS HuREN K O PEN O N d ERHOudEN O P l EIdINGEN Dordrecht Amsterdam Eindhoven T Schakel eenversnelling hoger! VIBXPERT II: innovatie met standaard PRUFTECHNIK ondersteuning Razendsnelle datacollectie Hoge resolutie display in kleur Uiterst makkelijk in gebruik De nieuwe VIBXPERT II combineert gebruiksgemak met geavanceerde analyse en snelle datacollectie. Schakel een versnelling hoger en win de race naar een storingsvrij machinepark. PRUFTECHNIK NV, Lichtenauerlaan , 3062 ME Rotterdam, Tel: , info@pruftechnik.nl In april 2013 is Ahoy weer de plek waar de hele onderhoudsindustrie bijeenkomt voor de technologie-expo Maintenance NEXT. Zo lang hoef je niet te wachten. Bezoek Ahoy Rotterdam tijdens de Landelijke dag van het onderhoud. Bezoekadres: Ahoy RotterdamAhoy-weg BA ROTTERDAM

9 de krant van het ONDERHOUD Onderhoud op Stoom! Conditiebewaking SPM heeft de oplossingen, ervaring en de organisatie om de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van uw productieinstallaties te optimaliseren. Wij zorgen er voor dat uw machines 24/7 blijven draaien. Tel: voor winstgevend onderhoud Leonova Infinity BearingChecker VibChecker Intellinova Online Systeem Liefhebbers van stoomgemalen komen in Museum Stoomgemaal De Tuut volop aan hun trekken. Op de Dag van het Onderhoud is het enige nog werkende stoomgemaal in het Land van Maas en Waal uitvoerig te bezichtigen. Wie bijvoorbeeld geïnteresseerd is in stoomtechniek gaat een mooie dag beleven, aldus voorzitter Jan Reijnen. Het 93 jaar oude stoomgemaal werd eind jaren zestig uit bedrijf genomen en is door toeval aan sloop ontkomen: de oudijzerprijs was in die jaren te laag. Jarenlang werden de gebouwen gebruikt als opslagruimte. Begin jaren tachtig besloot een groep vrijwilligers het gemaal te restaureren, een klus die nog steeds niet is afgerond. De staat waarin het gemaal verkeerde is met geen pen te beschrijven, zegt Reijnen. Dan zie je wat een gebrek aan onderhoud kan aanrichten: het dak was ingestort, deuren waren verrot, machines en ketels verroest. De kolenloods was een ravage. Die is nu deels omgebouwd tot stoomcafé. De restauratie van het gemaal heeft in totaal een miljoen euro gekost. Helaas zal er op de Dag van het Onderhoud geen stoom gedraaid worden: dat is voor twee dagen te kostbaar. Wel zal een oude Crossleymotor in werking worden gesteld, een gevaarte van 4 bij 2 meter. De Crossley stamt uit 1925 en was een van de eerste dieselmotoren die de stoommachine verdreven. We hebben hem van elders naar hier gehaald. Daarnaast krijgen bezoekers alle uitleg die ze maar wensen over de ketels en stoommachine, aldus Reijnen. Voor stoomliefhebbers fantastisch. Ga je bij het stoomgemaal kijken? Je bent op beide dagen tussen tot uur welkom op De Tuut 1, 6629 AA Appeltern DAG VAN HET ONDERHOUD BIJ SGS DEMONSTRATIES Leer meer over niet-destructief onderzoek, inspectie van hef- en hijswerktuigen en bouwmateriaal onderzoek. RONDLEIDINGEN Zie met eigen ogen hoe kwaliteit gewaarborgd wordt en inspecties uitvoerd worden. Ook is er een mogelijkheid om met een hoogwerker de hoogte in te gaan. OP VRIJDAG VERDELEN WE STAGEPLEKKEN Kom je op vrijdag als scholier en je hebt een stageplaats nodig, vul dan het formulier in en maak kans op één van de stageplekken. WIN EEN TABLET OP DONDERDAG! Als je mee doet aan de quiz en je hebt alle vragen die gesteld worden rondom inspectie en onderhoud goed, maak je kans op een tablet PC. BELEEF DE ONDERHOUDSTECHNIEKEN! Hoe wordt een inspectie uitgevoerd? Wat voor soort onderzoeken zijn er allemaal om onderhoud te plegen? Welke technieken worden er gebruikt? Met welke collega s werk je? Dit zijn vragen waarop je het antwoord kunt krijgen tijdens de dag van het onderhoud. Op donderdag 24 en vrijdag 25 mei vinden diverse demonstraties, rondleidingen en presentaties plaats op het terrein van SGS. Dit evenement is toegangelijk voor iedereen die geïnteresseerd is in techniek en onderhoud. Voor meer informatie kun je terecht op www. dagvanhetonderhoud.nl. DOELGROEP Donderdag verwelkomen we iedereen die geïnteresseerd is in techniek en onderhoud. Op vrijdag is de dag van het onderhoud bedoeld voor scholieren en studenten en hun ouders. Ook vakdocenten en schooldecanen zijn welkom. KOM LANGS DONDERDAG 24 EN VRIJDAG 25 MEI We openen onze deuren op donderdag van 14 uur tot 21 uur en op vrijdag van 10 uur tot 16 uur. Het adres is: Malledijk LA Spijkenisse 2012 SGS SA All rights reserved >>> REGISTREER JE GELIJK VIA NL.NDT.SALES@SGS.COM Heb je vragen stel ze gerust via nl.ndt.sales@sgs.com

10 R 10 de krant van het ONDERHOUD D laserscanning versnelt onderhoudsproces Bedrijven die een fabriek of installatie op de schop nemen, moeten dat vaak minutieus voorbereiden en plannen. En niet voor niets. Bouwtekeningen wijken soms wel meters af van wat in de praktijk is opgetrokken. Er lopen leidingen die er volgens de blauwdruk niet horen of ze ontbreken juist. Installateurs en aannemers verlaten zich daarom niet op tekeningen, nemen ter plekke de maten op en bouwen op de werkvloer nieuwe onderdelen in. Dat kan sneller, vindt Willem van Spanje, directeur van DelftTech, een specialist op het gebied van 3D laserscanning (3DLS). Te weinig bedrijven hebben nog in de gaten dat een dagje laserscannen een boel rompslomp bespaart, zegt hij. Met een scan breng je tot op millimeters nauwkeurig de afmetingen van de ruimte inclusief alle objecten in kaart. Het resultaat is een virtuele 3Dkopie van de fabriek. Daarmee kan elk onderdeeltje prefab gemaakt worden. Dat maakt beheer en onderhoud goedkoper en neemt veel overlast op de werkvloer weg. Geboortecertificaat 3D laserscanning is zo n tien jaar jong en is ontwikkeld binnen de olie- en gasindustrie. Een object wordt opgedeeld in tientallen miljoenen punten waarvan de laserstraalreflecties worden opgevangen. Van elk punt worden de coördinaten tot op de millimeter nauwkeurig vastgelegd. De techniek maakt het onder meer mogelijk om verzakkingen en verschuivingen van pijpleidingen en opslagtanks te registreren. Het uitgangspunt is een geboortecertificaat, legt Van Spanje uit. Dat houdt in zijn simpelste vorm in: hoe ligt bijvoorbeeld een opslagtank er direct na oplevering bij? Zo n geboortecertificaat is de basis voor alle inspecties daarna. Meten is weten Met 3DLS is van alles mogelijk, zegt Van Spanje. We hebben bijvoorbeeld ontdekt dat er verband is tussen de scheefstand van een tank en de conditie van de bodem. Een tank hoeft dus niet meer leeg geschraapt te worden voor inspectie en je vermijdt stilstand. Of stel dat een fabriek een opslagtank bestelt in China. De simpele vraag is dan: past ie wel in de fabriek? Van Spanje mat onder meer voor AkzoNobel een object in China op. De 3D-scan werd vervolgens overgeheveld naar de virtuele fabriek. Zo n operatie kan onaangename verrassingen voorkomen. Een tank pakt bijvoorbeeld met gemak groter uit dan op papier is overeengekomen. De maten en de vormgeving kloppen zelden. DelftTech pleit sinds kort ook voor een geboortecertificaat van een hele fabriek, wat het onderhoud een stuk simpeler moet maken. Met een 3D-scan worden alleen de plaatsen en afmetingen vastgelegd. Het idee is om hieraan informatie toe te voegen, bijvoorbeeld de pijp- of klepklasse en aanvullende gegevens. Een klik op een leiding in de scan maakt zo in één klap duidelijk wat voor type het is. In feite zet hang je al gegevens aan de 3Dscan. Onder meer AkzoNobel en Shell hebben interesse in zo n documentatiesysteem. 3DLS komt ook van pas bij Serious Gaming. DelftTech maakte een virtuele kopie van elektriciteitscentrales van netbeheerder Stedin. De netbeheerder bouwde in overleg met DelftTech probleemsituaties, boobytraps en valkuilen in. Het onderhoudspersoneel krijgt nu training in een virtuele ruimte. Volgens Van Spanje sijpelt het besef van wat 3DLS vermag maar langzaam door. Dat komt deels doordat het nog een relatief jonge techniek is. Bedrijven weten simpelweg niet dat het bestaat. Shell en AkzoNobel zitten bijvoorbeeld pas sinds kort in de portefeuille van DelftTech. Dat zijn grote jongens die er ook weinig van wisten. Maar de trend is wel kerende. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de crisis. Nieuwbouw ligt nog steeds op zijn gat, onderhoud wint daarmee aan belang. En dan zie je dat bedrijven meer open staan voor andere technieken. OUR EXPERTISE: Asset Management Best Practices SAP EAM - telefoon info@vestapartners.com Coservices International info@coservices.eu NL: +31(0) BE: +32(0)

11 de krant van het ONDERHOUD Cor van der Linde, Maintenance Manager of the Year 2012 Cor van der Linde is technical manager bij Maasvlakte Olie Terminal (MOT). Hier zorgt hij ervoor dat zijn klanten, en dat zijn grote raffinaderijen, voldoende olie aangeleverd krijgen. De beschikbaarheid van de tanks en het product staan voorop. Van der Linde komt dan ook steeds met nieuwe ideeën voor verbetering: Buiten de geijkte kaders denken, dat brengt je verder. Als de Maasvlakte Olie Terminal twee dagen stil zou komen te liggen, dan merken we dat meteen. Auto rijden wordt dan lastig, omdat er geen brandstof meer is. De MOT slaat ruwe olie op en pompt dit door naar bedrijven in de omgeving, zoals raffinaderijen. Het bedrijf voert per jaar tien keer zijn eigen capaciteit door naar de deelnemende ondernemingen. Dan gaat het om ongeveer 35 procent van de totale toevoer naar de Rotterdamse haven. Daarmee zijn de beschikbaarheid en de betrouwbaarheid van de tanks een belangrijk onderdeel in de bedrijfsdoelstelling. Wij hebben ons onderhoudsbeleid afgestemd op de visie en missie van het bedrijf, zegt Van der Linde. Vanuit die achtergrond hebben we risicoanalyses gemaakt van wat dan de belangrijkste zaken zijn om te onderhouden. MOT s missie en visie zijn belangrijk voor alle 43 werknemers. Niet iedereen zal het letterlijk kunnen verwoorden, maar de intenties zijn bij allen bekend: betrouwbaar, goede kwaliteit en altijd beschikbaar. Kenniscentrum Van der Linde onderhoudt niet alleen de tanks van de MOT, maar de complete locatie, dus ook de gebouwen, wegen en (tot aan de bedrijfsgrens) de ondergrondse leidingen. Om dit zo effectief en efficiënt mogelijk te doen, is kennis nodig van iedereen binnen de onderhoudssector, vindt Van der Linde. Daarom is hij het initiatief gestart om een kenniscentrum op te zetten, inclusief bijbehorende website waar betrokken documenten voor iedereen opvraagbaar zijn. Een kenniscentrum waar innovatieve ideeën voor onderhoud kunnen groeien en bloeien. Honderd ideeën Een van de vraagstukken waar vernieuwende ideeën voor nodig zijn, is het schoonmaken van de tanks voordat zij een onderhoudsbeurt krijgen, non entry cleaning geheten. Nu gaat er zes weken lang een groep mensen de tank in om de smurrie eruit te halen. Maar met de vergrijzing en ontgroening bestaat het risico dat over een aantal jaar er geen mensen meer zijn om dat werk te doen. Een reden om te zoeken naar schoonmaakmethoden waar geen mensen meer aan te pas hoeven komen. Gewoon wegpompen gaat niet, want waar laat je die smurrie (ruwe olie met veel verontreinigingen, zoals zand)? We zijn met elkaar aan het bekijken hoe we dat gaan oplossen. Er zijn al wat methoden beschikbaar, maar we moeten die nog toetsen en wellicht is er wel iets heel anders mogelijk. Het gaat ons erom met frisse ideeën te komen. Liefst honderd. Het kan zo gek niet zijn, of je moet het opperen; out-of-the-box denken. Dan dwing je mensen om ook gekke invallen naar voren te brengen. In een later stadium ga je die suggesties aan de praktijk toetsen; en dan zullen er wel heel veel afvallen. Binnenkort ga ik met een collega een cursus creatief denken doen, want wij, techneuten, moeten af van het denken in louter mogelijkheden; soms begin je met een onmogelijkheid en kom je via het creatieve proces tot een oplossing die je anders nooit naar voren had gebracht. Het kernwoord voor Van der Linde is overleg. Met elkaar alles open bespreken, doelen vaststellen en de kennis delen. Daarmee kom je verder. Maintenance Manager of the Year 2012 Cor van der Linde is onlangs Maintenance Manager of the Year 2012 geworden. Hij won de verkiezing, georganiseerd door de NVDO en vakblad imaintain, en is nu een jaar lang boegbeeld van de onderhoudssector. De jury roemde Van der Linde om zijn creativiteit, zijn doorbijtersmentaliteit en de omgang met zijn team: De man die bereid is zijn mensen carrière te laten maken, omdat nieuwe goede collega s toch wel bij hem willen werken! Cor van der Linde is een inspiratiebron voor zijn mensen. De procesindustrie is een uitdagende werkomgeving Optimaal en veilig produceren, nu en in de toekomst Behouden en versterken van kennis en kunde Samenwerken wordt daarbij steeds belangrijker Sitech, uw partner in de procesindustrie

12 12 de krant van het ONDERHOUD Kijk waar je kan kijken! In deze krant van het onderhoud heb je pas een paar bedrijven gezien waar je langs kan op 25 mei, 26 mei of beide dagen. Maar er doen veel meer partijen mee. En dat worden er nog steeds meer. De organisatie benadert nog steeds nieuwe deelnemers en ook melden partijen zich nog steeds spontaan aan. Wil je weten of er bij jou in de buurt bedrijven open zijn op de Landelijke Dag van het Onderhoud? Zoek dan op facebook naar Landelijke Dag van het Onderhoud en je ziet de tijdlijn met alle interessante ontwikkelingen en bedrijven. Op nl krijg je een overzicht van de deelnemers, vind je de contactgegevens en kan je zien op welke dag de bedrijven de poort open zetten. Hou de site in de gaten, want er komen steeds nieuwe deelnemers bij! Volg de Dag van het Onderhoud op twitter via #dvho Wat lijkt jou een leuk bedrijf om te bezoeken? Dat kan zijn uit de lijst deelnemers of gewoon uit nieuwsgierigheid. Plaats het op twitter! #dvho Dé opleider in Industrial Maintenance Voor veel industriële bedrijven is het machinepark het hart van de onderneming. Het uitvallen van een installatie leidt direct tot stagnatie van het productieproces, onverwachte onderhoudskosten én omzetderving. Geen wonder dat steeds meer bedrijven een uitgekiend onderhoudsplan naleven en het onderhoud overlaten aan vakbekwame maintenance technicians. Of het nu gaat om Rotating, Static, Instrumentation of Electrical; Elsevier Opleidingen biedt voor zowel de engineer als de technician de juiste opleidingen! FUNCTIEGROEP: MAINTENANCE MANAGER MAINTENANCE SUPERVISOR HOOFD UITVOERDER ENGINEER SENIOR TECHNICUS PROJECTLEIDER VOORMAN INSPECTEUR EL SPARE PART MANAGEMENT Gedurende deze workshop krijgt u inzicht in Spare Part Management. U leert in korte tijd en op praktische wijze snel winst te behalen voor de onderhoudsorganisatie. De heldere systematiek, de vele praktische handvatten en de uitgebreide ervaring van de docent stellen u in staat om op korte termijn het voorraadbeheer te optimaliseren. Voor alle managers werkzaam in maintenance, assets, whare housing, supply chain, logistiek, industrie services, bouw, technische diensten, etc. Duur: 2 dagdelen Prijs: 975 De workshop wordt in samenwerking met Stork Asset Management georganiseerd. ROOT CAUSE ANALYSIS Storingen in machines en installaties brengen vaak aanzienlijke schade met zich mee. Een bedrijf kan veel geld besparen door onderzoek te doen naar de Root Causes. U krijgt aan de hand van praktische voorbeelden inzicht in probleemoplossende methodieken als: Pareto FMEA: Failure Mode and Effect Analysis RCFA: Root Cause Failure Analysis Demming Plan-Do-Check-Act verbeterplannen Duur: 6 dagdelen Prijs: MAINTENANCE ENGINEERING In de praktische opleiding Maintenance Engineering leert u volgens zes basisvragen en een bijbehorend stappenplan een onderhoudsplan opzetten en implementeren. In deze aanpak komen systematieken als Reliability Centred Maintenance (RCM) en Value Driven Maintenance (VDM) aan bod. Voor de gevorderde monteur, werkvoorbereider, operator, technicus of engineer die technisch onderhoud moet waarborgen. Ervaring op het gebied van technisch onderhoud raden we sterk aan. Enkele weken na de laatste les krijgt u coaching on-the-job. U sluit de opleiding af met het PBNA-examen. Duur: 20 dagdelen + coaching on-the-job Prijs: Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Tiny Dam, uw relatiebeheerder staat u graag te woord. Zij is te bereiken per mail: tiny.dam@elsevieropl.nl of telefoon Elsevier Opleidingen kan deze opleiding ook in-company verzorgen. Bel Paul van der Sneppen, Manager Sales incompany : paul.van.der.sneppen@elsevieropl.nl of telefoon op Voor meer informatie over de opleidingen gaat u naar: of neem contact op met Tiny Dam of Paul van der Sneppen.