VLOEIBARE ZUURSTOF 1984 blz.1

Transcriptie

1 blz.1 1. INLEIDING Dit blad handelt over het behartigen van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers met betrekking tot de opslag van vloeibare zuurstof in stationaire reservoirs. Het geeft aan welke onderwerpen op dit terrein doorgaans de aandacht vragen en noemt daarbij de maatregelen die voor een goede zorg met betrekking tot de veiligheid en de gezondheid van belang zijn. Het blad steunt in belangrijke mate op de goede praktijk, die de Arbeidsinspectie in tal van bedrijven aantrof. Voorts werden bij het samenstellen van het blad deskundigen uit het bedrijfsleven betrokken. Tenslotte werd het blad voorgelegd aan de vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers, die zich met de inhoud kunnen verenigen. Gezegd kan worden, dat het blad - uiteraard naar de huidige opvattingen en bij de huidige stand der techniek - met betrekking tot de opslag van vloeibare zuurstof weergeeft, wat als standaardniveau kan gelden. De Arbeidsinspectie zal zich bij het hanteren van in algemene termen vervatte wettelijke bepalingen - behoudens wanneer zich bijzondere omstandigheden voordoen - richten naar de inhoud van dit blad. Hierbij wordt evenwel aangetekend dat, mocht op andere wijze een even hoog niveau van veiligheid worden bereikt, uiteraard evenzeer is voldaan aan bedoelde wettelijke bepalingen. Ter completering zijn de meest in aanmerking komende wettelijke voorschriften, die de Arbeidsinspectie met betrekking tot de opslag van vloeibare zuurstof hanteert, aan het slot van dit blad opgenomen. De met * gemerkte aanwijzingen zijn geheel of gedeeltelijk gebaseerd op een of meer artikelen van het Veiligheidsbesluit voor fabrieken of werkplaatsen 1938 en hebben betrekking op de naleving van die artikelen (zie hoofdstuk 10 Wettelijke bepalingen). Met het inachtnemen van die aanwijzijgen voldoet men naar het oordeel van de Arbeidsinspectie op de meest doeltreffende wijze aan bedoelde wettelijke voorschriften. De overige aanwijzingen zijn voor het veilig werken nabij stationaire reservoirs met vloeibare zuurstof echter van even groot belang. Dit blad geldt voor reservoirs met een volume van meer dan 0,45 m3 en niet meer dan 100 m3, opgesteld op een open terrein of in een uitsluitend daarvoor bestemd gebouw of een gedeelte van een gebouw. Zuurstof heeft diverse toepassingen in de industrie. In de metaalverwerkende industrie wordt het gebruikt voor lassen, snijden en harden; in de chemische industrie wordt het gebruikt als oxydatiemiddel en in de staalindustrie wordt het bij het bereiden van oxystaal gebruikt. Het wordt ook in ziekenhuizen en laboratoria toegepast. Zuurstof wordt zowel in gasvorm als in vloeibare vorm in de handel gebracht. Gasvormig wordt het geleverd in drukhouders (flessen). Vloeibaar wordt het onder zeer lage temperatuur (-183 tot -130 C) in bulk vervoerd in tankwagens. De tankwagens worden bij de afnemer gelost in reservoirs, waarin de zuurstof onder atmosferische- of verhoogde druk wordt bewaard. Om verdamping van vloeibare zuurstof in reservoirs af te remmen, zijn de reservoirs zo goed mogelijk thermisch gelsoleerd. Meestal zijn de reservoirs uitgevoerd met een binnen- en een buitenvat. De ruimte tussen deze vaten wordt in de regel luchtledig gemaakt en is gevuld met onbrandbaar isolatiemateriaal.

2 blz.2 De opslag van vloeibare zuurstof heeft bij grootverbruikers de opslag van gasvormige zuurstof praktisch verdrongen. Dit blad bevat voorwaarwaarden, die aan het bewaren van vloeibare zuurstof in een reservoir kunnen worden gesteld. Het is niet de bedoeling een overzicht te geven van veiligheidsbepalingen, waaraan bij het werken met zuurstof moet worden voldaan. Voor het vervoer van zuurstof en de daarbij gebruikte tanks wordt verwezen naar: - het VBG Reglement betreffende het vervoer over de binnenwateren van gevaarlijke stoffen; - het VLG Reglement betreffende het vervoer over land van gevaarlijke stoffen; - het VSG Reglement betreffende het vervoer over de spoorweg van gevaarlijke stoffen. Dit blad is ook van toepassing op wisseltanks, die langer dan 24 uur worden opgesteld of in opslag worden gehouden. 2. ZUURSTOF 2.1 Eigenschappen Chemische formule: O2 Molaire massa : 31,9988 kg/kmol Gasconstante : 259,835 J/kg.K Fysische eigenschappen Kleur (gasvormig) : kleurloos Kleur (vloeibaar) : transparant lichtblauw Dichtheid (gasvormig): 1,35 kg/m3 (bij 1013 mbar en 15 C) Dichtheid (vloeibaar): 1,14 kg/m3 (bij 1013 mbar en -183 C) Dichtheid gas ten opzichte van lucht: 1,105 Kookpunt : -183 (bij 1013 mbar)c Kritische temperatuur : -118,8 C Kritische druk (in absolute druk) : 50,4 bar 1 m3vloeistof (1013 mbar, -183 C) : = 843 m3 gas (1013 mbar, 15 C) Verdampingswarmte van vloeibare zuurstof: 213,5 kj/kg (bij -183 C) Oplosbaarheid in water : gering Wanneer in een reservoir de druk boven de vloeistof stijgt, wordt ook het kookpunt hoger Fysiologische eigenschappen Reuk : reukloos Giftigheid: niet giftig

3 blz Gevaren Contact van vloeibare zuurstof met de huid of de ogen kan binnen enkele ogenblikken ernstig letsel veroorzaken. Letsel kan eveneens worden veroorzaakt door aanraking van ongeisoleerde pijpen, slangen of toestellen, waarin vloeibare zuurstof aanwezig is Zuurstof zelf is niet brandbaar, maar het is wel in staat de verbranding van vele stoffen, die normaal in de lucht niet of zeer moeilijk branden, te onderhouden In contact met vloeibare zuurstof kunnen vele vaste stoffen en vloeistoffen exploderen. Bijzonder gevaarlijk zijn in dit verband fijn verdeelde en poreuze vaste stoffen van organische oorsprong, zoals hout, kurk, schuimplastic, houtskool, poetskatoen en papier. Ook bepaalde anorganische stoffen in zeer fijn verdeelde toestand en sommige onbrandbare oplosmiddelen, zoals trichloorethyleen, kunnen aanleiding geven tot explosies als zij met vloeibare zuurstof in aanraking komen Gasvormige zuurstof kan te zamen met brandbare gassen en dampen ontplofbare mengsels vormen, die zeer gemakkelijk tot ontsteking kunnen worden gebracht. Bij lekkages van vloeibare zuurstof ontstaat koud gas, dat zwaarder is dan lucht, zodat het zich bij onvoldoende ventilatie langs de vloer van een werklokaal en in putten en kuilen tot hoge concentraties kan verzamelen. Ook vele vaste stoffen (onder andere weefsels) kunnen in zuurstof zeer gemakkelijk ontbranden. Een katoenen overall, die in normale lucht bij aanraking met een brandende sigaret zeer moeilijk tot ontbranding is te krijgen, brandt wanneer de lucht 35 vol.% zuurstof bevat zeer fel en is in circa 1 minuut volledig verbrand. Hetzelfde geldt voor andere weefsels en voor poetskatoen. Olie en vet kunnen bij contact met zuurstof spontaan ontbranden. Ook vele metalen en kunststoffen kunnen bij contact met zuurstof gemakkelijk ontbranden. Van de gangbare metalen zijn koper en koperlegeringen in dit opzicht het veiligst Wanneer vloeibare zuurstof wordt bewaard in een afgesloten tank of - leidinggedeelte, zal naarmate de zuurstof opwarmt, een (zeer) hoge druk ontstaan, die tot breuk van tank of leiding kan voeren De lage temperatuur van vloeibare zuurstof zal de fysische eigenschappen van vele materialen die ermee in contact komen sterk beinvloeden (bijvoorbeeld bros worden van het materiaal).

4 blz Toepassing Vloeibare zuurstof kan via een verdamper in de gasfase worden omgezet om voor diverse doeleinden te worden toegepast, zoals: - in de chemische industrie voor de synthese van chemische stoffen; - in de metaalindustrie in combinatie met acetyleen of andere brandbare gassen voor autogeen lassen en snijden; voor het harden van staal; bij het smeltproces in gieterijen, enzovoort; - in ziekenhuizen voor therapeutische doeleinden; - in research-laboratoria; - in de glasverwerkende en -bewerkende industrie. 3. OPSLAG VAN VLOEIBARE ZUURSTOF IN STATIONAIRE OPSLAGTANKS 3.1* Vloeibare zuurstof moet worden opgeslagen in speciaal daartoe ontworpen, goed geïsoleerde opslagtanks, waarin een atmosferische of een hogere druk, afhankelijk van de inrichting van de tank, wordt onderhouden. Een en ander moet in overleg met de Dienst voor het Stoomwezen gebeuren. 3.2* Het materiaal van de opslagtanks en van de isolatie moet onbrandbaaren tegen lage temperaturen bestand zijn. 3.3* Wanneer de isolatie is opgesloten tussen een binnen- en een buitenmantel moet de tussenliggende ruimte in directe verbinding staan met de buitenlucht, ofwel zijn voorzien van een doelmatige beveiligingsinrichting zodat bij eventuele lekkage van vloeibare zuurstof geen ontoelaatbaar hoge overdruk optreedt. 3.4* Stationaire reservoirs met vloeibare zuurstof moeten zijn opgesteld hetzij: a In de buitenlucht; b In een uitsluitend daarvoor bestemd gebouwtje; c In een speciaal voor dit doel afgescheiden gedeelte van een gebouw. Opstelling op een open terrein in de open lucht heeft de voorkeur. Slechts in uitzonderlijke gevallen kan worden overwogen het reservoir in een gebouw op te stellen. Toelichting De opstelling van een reservoir binnen een gebouw kan het reservoir een zekere bescherming tegen invloeden van buiten geven. Daarnaast kan door de opstelling van het reservoir binnen een gebouw de suggestie worden gewekt, dat het gebouw de omgeving een zekere bescherming biedt tegen grote zuurstoflekkages. Door de goede ventilatie van het gebouw (-gedeelte) is dit echter niet het geval.

5 blz.5 Nadelen van opstelling binnen een gebouw zijn onder meer: - reeds bij kleine lekkages een verhoogde kans op blootstelling van bedieningspersoneel in de opstellingsruimte aan een verhoogde zuurstofconcentratie in de lucht; - door de besloten opstelling zal de verdamper minder goed kunnen functioneren ofwel zal de verdamper op enige afstand van het reservoir buiten het gebouw geplaatst moeten worden. 4* STATIONAIRE RESERVOIRS MET VLOEIBARE ZUURSTOF, OPGESTELD IN EEN UITSLUITEND DAARVOOR BESTEMD GEBOUWTJE 4.1* De reservoirs en de vulpunten daarvan moeten zijn opgesteld op een voor onbevoegden niet toegankelijk terrein en zodanig zijn geplaatst of beschermd, dat aanrijden wordt voorkomen. 4.2* De reservoirs moeten op ten minste 1 meter afstand zijn omgeven door een ten minste 2 meter hoge afrastering. De vulpunten moeten zich binnen deze afrastering bevinden. De afstand tussen de afrastering en elk vulpunt dient ten minste 35 cm te bedragen. De afrastering moet nabij elk vulpunt zodanig zijn uitgevoerd, dat dit onbereikbaar is voor onbevoegden. Tegen mogelijke beschadiging door aanrijdingen moet elk vulpunt zijn beschermd. Voor de bepaling van de afstanden tot gebouwen en installaties zijn de voorschriften van de Richtlijn "Vloeibare zuurstof-opslag van 0, m3" (CPR 5) van de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen van toepassing. 5. STATIONAIRE RESERVOIRS MET VLOEIBARE ZUURSTOF, DIE IN DE BUITEN- LUCHT STAAN OPGESTELD 5.1* Het gebouwtje moet van onbrandbaar materiaal zijn en zijn voorzien van ten minste twee deuren, die naar buiten opengaan. De deuren moeten zich zo mogelijk aan tegenovergestelde zijden van het gebouwtje bevinden. De niet voor gewoon gebruik dienende uitgang(en) of toegang(en) moet(en) aan de binnenzijde zijn voorzien van een duidelijk opschrift "Nooduitgang". De deuren moeten te allen tijde van binnenuit kunnen worden geopend. 5.2* Het gebouwtje moet doelmatig, hetzij kunstmatig, hetzij natuurlijk, op de buitenlucht zijn geventileerd. Zowel nabij de vloer als nabij het plafond/dak moet ten minste een ventilatie-opening met een doorlaat van ten minste 5 dm2 aanwezig zijn. Deze openingen moeten zo mogelijk diametraal ten opzichte van elkaar liggen.

6 blz.6 5.3* De opslagtanks moeten voor onderhoud en inspectie rondom bereikbaar zijn en op ten minste 1 meter afstand van de muren van het gebouwtje zijn gelegen. 5.4* Een vulopening moet bij voorkeur buiten het gebouw zijn gelegen. De vulopening moet onbereikbaar zijn voor onbevoegden. Indien de vulopening zodanig is geplaatst, dat de vulleiding buiten het gebouw via een opening of een deur kan worden aangekoppeld, mag de vulopening gelegen zijn binnen de ruimte waarin het reservoir is geplaats. Een vulpunt buiten het gebouw moet tegen aanrijdingen worden beschermd. 5.5* Voor de bepaling van de afstanden tot andere gebouwen, objecten en installaties zijn de voorschriften van de Richtlijn "Vloeibare zuurstofopslag van 0, m3" (CPR 5) van de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen van toepassing. 6.* STATIONAIRE RESERVOIRS MET VLOEIBARE ZUURSTOF, DIE IN EEN SPECIAAL VOOR DIT DOEL AFGESCHEIDEN GEDEELTE VAN EEN GEBOUW STAAN OPGESTELD Voor deze (uitzonderlijke) situatie gelden dezelfde aanwijzingen als vermeld in hoofdstuk 5. De bevoegde autoriteit kan en zal echter aanvullende eisen stellen, afhankelijk van het gebruiksdoel en de constructie van het gebouw. Het reservoir mag niet zijn opgesteld in een kelder of een verdieping van het gebouw. Opmerking In bedrijven die zuurstof produceren is het toegestaan dat de tanks in de produktieruimte zijn opgesteld. Deze bedrijven moeten voor de toepassing van deze richtlijnen niet worden beschouwd als gebouwen met verhoogd brandgevaar. 7. BIJZONDERE AANBEVELINGEN 7.1* De vloer onder de stationaire reservoirs, de vulpunten en de opstelplaats van het voertuig waarmede de vloeibare zuurstof wordt aan- of afgevoerd, moet van materiaal zijn dat met vloeibare zuurstof niet brandbaar is (beton, tegels). Deze vloer moet zoveel mogelijk naadloos en vlak zijn. In dit verband is onder "vloer" te verstaan de projectie van tanks en vulpunt op de grond, vermeerderd naar alle zijden met respectievelijk ten minste 1 en 2 meter, en de projectie van het aansluitpunt van de tankwagen op de grond, naar alle zijden vermeerderd met ten minste 2 meter. Bij het opstellen van de tankwagen dient het aansluitpunt van de tankwagen zich boven de opstelplaats te bevinden.

7 blz.7 7.2* De omgeving van de reservoirs en de vulpunten moet tot op ten minste 3 meter afstand zorgvuldig worden schoongehouden. Doeken, papier, gras, hout of andere brandbare stoffen mogen hier niet voorkomen. 7.3* Ruimten waar de in hoofdstuk 5 en 6 bedoelde reservoirs staan opgegesteld en binnen de in hoofdstuk 4 bedoelde omrastering mag niet worden gerookt. Voorts is daar alle open vuur verboden. 7.4* Bij de toegang(en) tot de opslagplaats moet op een opvallende plaats een duidelijk leesbaar en onuitwisbaar opschrift worden aangebracht, luidende: VLOEIBARE ZUURSTOF ROKEN EN OPEN VUUR VERBODEN 8.* PERSOONLIJKE BESCHERMINGSMIDDELEN Bij het bedienen van aftapkranen en het aan - en afkoppelen van slangen moeten vloeistofdichte isolerende handschoenen en een gelaatsscherm worden gedragen. 9. WETTELIJKE BEPALINGEN In dit hoofdstuk zijn de wettelijke bepalingen van het Veiligheidsbesluit voor fabrieken of werkplaatsen 1938, die betrekking hebben op de opslag van vloeibare zuurstof in stationaire reservoirs, verkort weergegeven. Artikel 18 In een lokaal waar door de aanwezigheid van stoffen of voorwerpen gevaar voor een zich zeer snel uitbreidende brand kan ontstaan, mag nimmer vuur aanwezig zijn noch mogen daarin werkzaamheden worden verricht waarbij vonken kunnen ontstaan. Artikel 36 Een lokaal dat door de daarin aanwezige stoffen brandgevaarlijk is, moet verlaten kunnen worden door twee uitgangen, die zich zoveel mogelijk aan tegenovergestelde zijden van het lokaal bevinden. De niet voor gewoon gebruik dienende uitgang of toegang moet aan de binnenzijde zijn voorzien van een duidelijk opschrift "Nooduitgang".

8 blz.8 Artikel 158 Een reservoir waarin zich een vloeistof of een gas bevindt, waarvan de ontsnapping gevaar voor ongevallen kan doen ontstaan, moet zoveel mogelijk tegen beschadiging zijn beschut. Artikel 160 Bij het gebruiken of opslaan van gevaarlijke stoffen moeten zodanige voorzieningen zijn getroffen, dat de gevaren welke aan de werkzaamheden kunnen zijn verbonden, worden vermeden. Artikel 184 Bij werkzaamheden die de werknemers blootstellen aan op de huid schadelijk inwerkende of daarin doordringende stoffen, moeten doelmatige beschuttingsmiddelen beschikbaar worden gesteld en moet ervoor worden gezorgd, dat deze door de werknemers worden gebruikt.