Chocoladeletters in Questionmark

Transcriptie

1 Chocoladeletters in Questionmark Auteurs: Mart Bles, Charlotte Linnebank 25 november 2014 Inleiding Questionmark heeft als doel om meer transparantie te creëren over hoe producten gemaakt worden en waar ze vandaan komen. Dat doen we omdat we geloven dat meer transparantie leidt tot een snellere verduurzaming in de productieketens. Met de Questionmark website en gratis app bieden we inzicht in de impact van producten op gezondheid, milieu, mensenrechten en dierenwelzijn. Daarnaast kan iedereen zijn of haar verhaal bij een product delen en vindbaar maken via Questionmark. Zo kunnen bedrijven zich beter onderscheiden op duurzaamheid, maatschappelijke organisaties hun boodschap kwijt bij specifieke producten en kunnen consumenten bewustere keuzes maken. Questionmark beoordeelt duizenden producten in verschillende productcategorieën. Begin 2014 publiceerde Questionmark voor het eerst informatie over chocoladeproducten. Nu met Sinterklaas in aantocht liggen de chocoladeletters weer in de winkel. Questionmark heeft een oproep gedaan aan consumenten om hun favoriete letters te scannen en foto s van de verpakking op te sturen. Questionmark heeft de afgelopen weken deze letters onderzocht op hun impact op milieu en mensenrechten. Zaterdag 29 november publiceert Questionmark de Chocoladeletters op haar site en in de app, met een score per product. In dit rapport wordt heel beknopt uitgelegd welke methode Questionmark gebruikt om producten te onderzoeken. Voor een uitgebreide verantwoording verwijzen we naar de website. Daarnaast worden in dit rapport de scores van Chocoladeletters en de hieruit te trekken conclusies toegelicht. Onderzoeksmethode Questionmark In het onderzoek zijn voor de belangrijkste chocolade-ingrediënten van alle onderdelen van de productieketen de effecten op mens en milieu in kaart gebracht. Hierbij kijkt Questionmark eerst naar de situatie zoals die is in reguliere productieketens, en vervolgens naar de maatregelen die bedrijven en/of keurmerken nemen om issues in die ketens aan te pakken. Questionmark onderzoekt bijvoorbeeld eerst hoe groot het risico op kinderarbeid is in reguliere cacaoteelt, en vraagt vervolgens aan bedrijven en keurmerken wat zij doen om dat risico te beperken. Opvallend bij chocoladeletters is dat op twee na geen enkele fabrikant weet waar zijn cacao, suiker of noten vandaan komen en dus ook geen informatie kan geven over hoe

2 deze ingrediënten precies geproduceerd zijn. Questionmark heeft aan alle producenten van chocolade de uitnodiging verstuurd om informatie aan te leveren. Van alle chocolade producenten hebben we tot nu toe van Ferrero, Bonvita, Aldi en Tony s Chocolonely deze informatie gekregen. Van deze producenten hebben alleen Aldi en Tony s Chocolonely chocoladeletters in het assortiment. Questionmark baseert zich in dit onderzoek dus op informatie die is ontvangen van deze bedrijven en van de keurmerk instanties. Questionmark verricht geen onderzoek bij boeren zelf. Mensenrechten Voor het onderzoek naar mensenrechten maakt Questionmark gebruik van de Social Hotspot Database (SHDB). In deze database, ontwikkeld door wetenschappers, zijn per land en per sector de risico s op mensenrechtenschendingen op verschillende thema s ingeschat. Questionmark onderzocht de volgende mensenrechtenthema s: vakbondsvrijheid, gedwongen arbeid, kinderarbeid, discriminatie, leefbaar inkomen, gezondheid en veiligheid, migrantenrechten, overuren, toegang tot water, en landrechten. In onderstaande figuur staan de mensenrechtenscores op deze 10 thema s voor reguliere cacao. Hoe lager de score, hoe hoger het risico op schendingen. Figuur 1: Mensenrechtenscores cacao Met name kinderarbeid komt veel voor in de cacaosector, en is een probleem dat veel keurmerken aan proberen te pakken. Daarnaast scoren ook leefbaar loon, migrantenrechten en toegang tot water slecht in de sector. De gemiddelde mensenrechtenscore voor reguliere cacao (zonder keurmerk) is daardoor een 3. Milieu Voor het bepalen van de impact op het milieu onderzoekt Questionmark alle onderdelen van het chocoladeproductieproces. Van de teelt van cacaobonen en suikerriet, via verwerking tot cacaomassa en boter, suikerproductie, transport, tot

3 aan de uiteindelijke productie van de reep. Per grondstof wordt een zogenaamde levenscyclusanalyse (LCA) gemaakt waarin het effect van de productieketen op de milieuaspecten: klimaatverandering, ontbossing, watergebruik, grondstofuitputting, verzuring en het vrijkomen van giftige stoffen in kaart wordt gebracht. Onderstaande figuur geeft de impact op het milieu weer van een gemiddelde chocoladereep. Dit is weer opgedeeld naar impact van de verschillende ingrediënten in die repen. Figuur 2: Verdeling van milieu-voetafdruk van een gemiddelde chocoladeletter naar ingrediënt Hieruit blijkt duidelijk dat de cacao verantwoordelijk is voor het grootste deel van de impact van chocoladeletters. De impact op milieu van cacao wordt op haar beurt weer voor het grootste deel verklaard door ontbossing in de tropische gebieden waar cacao verbouwd wordt. Scoreberekening Questionmark verzamelt foto s van producten, en stelt vast welke ingrediënten erin zitten en in welke verhouding. Voor ieder ingrediënt wordt een milieu- en een mensenrechtenscore bepaald. De productscores worden berekend door de scores van de ingrediënten te middelen in de verhouding waarin de ingrediënten in het product voorkomen. De samenstelling van het product heeft dus invloed op de scores. Voor producten zonder keurmerk en van bedrijven die geen data hebben aangeleverd, worden bij de middeling de analyses gebruikt op basis van industriegemiddelden. Zo is bekend dat 80% van alle cacao wordt geproduceerd door 3 landen: Ivoorkust (40%), Ghana (25%) en Indonesië (15%). Chocoladeproducten zonder herkomstinformatie (wat bij 98% van de letters het geval is), krijgen de gemiddelde milieu-impact van cacao uit deze 3 landen toegewezen. Levert een bedrijf wel data, zoals bij Tony s Chocolonely het geval is, dan wordt gekeken hoe deze data de basisanalyse aanpassen, bijvoorbeeld door verminderde ontbossing of verbetering van mensenrechten. De scores In totaal heeft Questionmark 53 melkchocoladeletters onderzocht, verdeeld over

4 verschillende merken. Onderstaande tabel geeft de gemiddelde scores van melkchocoladeletters per merk weer. Tony s Chocolonely, waarvan de cacao zowel Fairtrade als UTZ gecertificeerd is, en die ook eigen maatregelen neemt, scoort gemiddeld een 7,5. De slechtst scorende chocoladeletter is van Sweet Company, die scoort een 3,5, ondanks het biologische keurmerk. Het biologisch keurmerk is gericht op het sluiten van kringlopen. Zo mogen geen kunstmest en kunstmatige pesticiden gebruikt mogen worden bij de teelt van biologische producten, en worden maatregelen genomen om bodemkwaliteit te verbeteren en bodemerosie tegen te gaan. Het biologisch keurmerk stelt echter geen eisen aan het verbeteren van mensenrechten of het voorkomen van ontbossing; de belangrijkste impacts bij de cacaoteelt. UTZ en Fairtrade scoren tussen de 4 en de 6 (afhankelijk van precieze samenstelling van ingrediënten in de letter). Fairtrade en UTZ richten zich beiden op zaken zoals voorkoming van kinder- en gedwongen arbeid, en het realiseren van veilige werkomstandigheden. Niet elk keurmerk is echter precies hetzelfde. Fairtrade besteedt relatief meer aandacht aan discriminatie en rechten van migranten, UTZ aan het voorkomen van overwerk. In het algemeen stelt Fairtrade echter strengere eisen op de verschillende thema s, waardoor het in Questionmark wat beter scoort dan UTZ. Merk Cijfer Tony Chocolonely 7,5 Verkade 6,2 Fairtrade Original 6,0 Perfekt 5,9 AH puur en eerlijk 5,7 Arthur Tuytel 5,7 Aldi 5,6 Plus 5,4 Plus Appetit 5,2 AH Excellent 5,0 Hema 4,7 La Place 4,6 Disney 4,6 Jamin 4,6 Kruidvat 4,5 Jumbo 4,4 Favorina 4,4 AH 4,4 De Heer 4,4 Brit candy 4,2 Sweet Company 3,5

5 Conclusie Van 2009 tot 2012 voerde Oxfam-Novib de Groene Sint campagne, waarin zij producenten opriepen alleen nog gecertificeerde chocoladeletters op de markt te brengen. Deze oproep is zeer succesvol geweest: alle 100 chocoladeletters die Questionmark onderzocht, hadden een keurmerk. Keurmerken zijn een belangrijke eerste stap naar het verduurzamen van productieketens. In de scores van chocoladeletters in Questionmark is te zien dat in alle productieketens van chocoladeletters door keurmerken maatregelen worden genomen om hoge risico s op slechte omstandigheden terug te dringen. Uit de scores blijkt ook dat geen enkel keurmerk de risico s op mensenrechten en de zware impact op milieu volledig kan wegnemen. Dat heeft de volgende oorzaken: De keurmerken richten zich voornamelijk op het verbeteren van opbrengsten bij boeren en op eerlijke handel. Er worden ook inspanningen verricht om kinder- en slavenarbeid te voorkomen. Er worden eisen gesteld aan de minimumleeftijd van werknemers, en de leeftijd moet door werkgevers geregistreerd worden. Loon moet regelmatig worden uitbetaald, en er mag geen loon worden ingehouden als strafmaatregel. Bedrijven mogen geen zwangerschaps- of ziektetesten eisen van hun werknemers (waarmee werknemer gediscrimineerd zouden kunnen worden). Geen enkel keurmerk garandeert dat er geen kinder- of slavenarbeid plaatsvindt in hun cacaoketen. De keurmerken maken de cacaoketen niet transparant: een bedrijf dat gecertificeerde cacao inkoopt, weet weliswaar dat deze aan minimum duurzaamheidseisen voldoet. Het bedrijf weet echter niet van wélke boer de cacao komt, en kan ook geen maatregelen nemen om diens omstandigheden verder te verbeteren dan wat het keurmerk doet. Er ontstaat nu het risico dat bedrijven zich verschuilen achter een keurmerk: waarom zou je extra actie ondernemen als het keurmerk al goede dingen doet en je toch niet verder de keten in kan? Bedrijven kunnen hierdoor lui worden, en niet meer gemotiveerd om verder te gaan in de verduurzaming van productieketens. Alle aandacht gaat nu alleen naar cacao. Dat is ook het ingrediënt met de zwaarste impact op zowel milieu als mensenrechten. Maar we moeten ons wel beseffen dat bedrijven nu niet gestimuleerd worden om transparant te zijn over de andere ingrediënten in hun chocolade, zoals het type suiker dat ze gebruiken. Als ze rietsuiker gebruiken, kleeft daar ook een groot risico aan op het schenden van mensenrechten en boskap. En als er hazelnoten in de chocolade zitten verwerkt, is het risico op kinderarbeid groot en er is geen enkel keurmerk dat kinderarbeid in de hazelnotenteelt momenteel aanpakt. Bij Chocoladeletters is het enige bedrijf dat verdergaat dan alleen het voeren van een keurmerk Tony Chocolonely. Tony s Chocolonely heeft precieze informatie aangeleverd bij Questionmark over de omstandigheden in hun productieketen. Hierdoor weten we

6 de volgende feiten over Tony Chocoloney chocoladeletters: Alle producten van Tony s Chocolonely zijn Fairtrade en een deel zijn Utz gecertificeerd. Tony s Chocolonely werkt echter met vaste cacaocoöperaties in Afrika waarmee zij een lange-termijnrelatie aangaan. Zo kunnen zij ter plekke poolshoogte nemen van dit situatie bij boeren en bepalen welke maatregelen zij nodig vinden. Op een aantal belangrijke mensenrechten thema s, zoals gedwongen (kinder)arbeid, discriminatie van vrouwen en migranten, heeft Tony s Chocolonely speciale programma s om deze risico s te verkleinen. Tony s werkt hiervoor samen met lokale NGOs en andere relevante stakeholders. Tony s Chocolonely verbouwt enkel cacao op al lang bestaande plantages, om er zeker van te zijn dat er recent geen ontbossing heeft plaatsgevonden. Verder wordt er door het uitvoeren van lokale controles en landmetingen voor gezorgd dat er ook geen additioneel bos gekapt wordt. De impact van de programma s wordt gecontroleerd door onafhankelijke instanties, en aan de hand van dit resultaat worden activiteiten aangepast. Advies voor verbetering Cacaoproducten hebben een zeer hoge impact op zowel mens als milieu. Bij chocoladeproducten geldt het allerhoogste risico dat er kinder- en zelfs slavenarbeid voorkomt. Veel arbeiders werken onder slechte werkomstandigheden. Het gebruik van ingrediënten met een keurmerk als Fairtrade, Rainforest Alliance of Utz Certified is een goede eerste stap om deze situatie te verbeteren. Al deze keurmerken stellen eisen aan de omstandigheden waaronder het product wordt geproduceerd. Geen van de keurmerken geeft echter garantie dat deze eisen ook worden nagekomen. Als een bedrijf echt zelf verantwoordelijkheid wil nemen, moet het de keten zelf in controle hebben en haar eigen gedragscode doorvoeren. Door weer in beeld te krijgen waar grondstoffen vandaan komen, kunnen bedrijven ook transparanter zijn onder de omstandigheden waaronder grondstoffen geproduceerd worden. Zo krijgt een producent weer een directe band met haar leveranciers en heeft direct controle over die omstandigheden. Als naast Tony s Chocolonely meer bedrijven zich zouden gaan onderscheiden op duurzaam geproduceerde chocoladeproducten is er voor consumenten ook weer meer te kiezen.

7 Databronnen Voor het onderzoek naar milieueffecten en risico s op mensenrechtenschendingen in reguliere ketens wordt gebruik gemaakt van publiek beschikbare indirecte databronnen en data direct afkomstig van bedrijven. De indirecte bronnen zijn zowel wetenschappers, als bedrijven, maatschappelijke organisaties en keurmerken: Afrane & Ntiamoah (2011) (pesticidegebruik cacao) Barry Callebaut (2012) (energiegebruik cacaoproductieproces) Blonk (2008) (landbouwdata suikerriet) Burger (2012) (cacaoprijzen) CE Delft (2004) (landbouwdata suikerbiet) Copetti (2013) (opbrengsten cacao / suiker) Ecoinvent (2007) (suikerraffinage) FAOstat (2011) (opbrengsten cacao / suiker) Fairhurst & Witt (2005) (kunstmestgebruik) FertiStat (1998) (kunstmestgebruik) IDH (2010) (opbrengsten cacao / suiker) ILO (2010) (kernprincipes arbeidsrecht) ISEAL (2014) (audit criteria keurmerken) Mekonnen & Hoekstra (2011) (watergebruik suikerteelt) Ntiamoah & Afrane (2008) (landbouwdata cacao Ghana / Ivoorkust) PAS2050 Land Use Change-tool (landgebruik cacao / suiker) Rosas (2011) (kunstmestgebruik suikerteelt) Ruf (2011) (kunstmestgebruik) Social Hotspot Database (2013) (risico mensenrechtenschendingen cacao / suiker)

8 Beste melkchocoladeproduct: Chocoladeletter Melk Tony s Chocolonely Eindscore: 7,4 Milieu: 7,7 Mensenrechten: 7,2 Producent: Tony s Chocolonely Retailer: Albert Heijn Ingrediënten volgens verpakking: cacaomassa* cacaoboter* suiker* volle melkpoeder emulgator: sojalecithine Ingrediënten volgens QM: Rietsuiker Fairtrade (50%) Volle melkpoeder (19%) Cacaoboter Fairtrade (15%) Cacaomassa Tony's Chocolonely (15%) soja lecithine (1%) Herkomst cacao: vaste coöperaties in Ghana en Ivoorkust waarmee een langetermijnrelatie wordt aangegaan Keurmerk: Fairtrade (on-pack), UTZ Certified (off-pack) Mensenrechten cacaomassa Tony s Chocolonely: Tony s gaat lange-termijn relaties aan met zijn cacaomassa-leveranciers, wat de producenten inkomensgarantie geeft. De coöperaties waar Tony s Chocolonely zijn cacaomassa vandaan haalt in Ghana en Ivoorkust zijn Fairtrade gecertificeerd. Daarnaast heeft Tony s Chocolonely met deze coöperaties een lange termijn relatie, wat niet gebruikelijk is in de cacaosector. Ook worden er afspraken gemaakt die verder gaan dan het Fairtrade label. Voor de boer betekent dit dat hij zeker weet dat hij zijn cacao voor lange tijd en een goede prijs kwijt kan. De Fairtrade certificering zorgt voor een bepaalde mate van zekerheid voor de cacaoboeren, onder andere door het instellen van een minimum prijs. Fairtrade standaarden verbieden weliswaar kinderarbeid, maar slagen er vaak nog niet in kinderarbeid uit te bannen. De kleine boeren zien zich nog genoodzaakt hun kinderen in te zetten. Wel zijn ze door Fairtrade programma s beter op de hoogte van de gevaren daarvan voor de kinderen. Ook let Fairtrade op gedwongen arbeid en te lange werkdagen. Op een aantal belangrijke mensenrechten thema s, zoals gedwongen (kinder)arbeid, discriminatie van vrouwen en migranten, heeft Tony s Chocolonely speciale programma s ontwikkeld om deze risico s te verkleinen. Tony s werkt hiervoor samen met lokale NGOs en andere relevante stakeholders. De impact van de programma s wordt gecontroleerd door onafhankelijke instanties, en aan de hand van dit resultaat worden activiteiten aangepast. Op deze manier wil Tony s uiteindelijk zijn chocolade van 100% slaafvrije cacao maken, en wil aantonen dat chocola maken écht anders kan dan nu gebeurt. Milieu cacaomassa Tony Chocolonely: Voor het verbouwen van Tony s Chocolonely cacaomassa is de afgelopen jaren geen regenwoud gekapt. Tony s Chocolonely verbouwt enkel cacao op al al lang bestaande plantages, om er zeker van te zijn dat er geen ontbossing heeft plaatsgevonden. Boskap is de belangrijkste milieu-impact van de reguliere cacaoteelt. Tony s heeft precies in kaart gebracht waar in de keten het meeste belasting plaatsvindt voor het milieu en heeft

9 aantoonbaar actie ondernomen om deze belasting te verkleinen. Hierdoor is de milieu impact van Tony s chocola een stuk lager dan reguliere chocola, maar ook biologisch, die hier geen eisen aan stelt. UTZ en Rainforest Alliance stellen wel eisen op het gebied van cacaoteelt en boskap, maar zijn minder vergaand dan Tony Chocolonely. Laagst scorende melkchocoladeletter: Chocoladeletter melk, gezoet met rietsuiker Eindscore: 3,5 Milieu: 2,5 Mensenrechten: 4,5 Producent: Sweet Company (Udea) Retailer: Ekoplaza Ingrediënten volgens verpakking: cacaoboter biologisch (26.6%) volle melkpoeder biologisch (21.6%) rietsuiker biologisch (40.7%) cacaomassa (10.7%) sojalecithine (0.4%) Ingrediënten volgens QM: Rietsuiker bio (41%) Cacaoboter Biologisch (26%) Volle melkpoeder bio (21%) Cacaomassa Biologisch (11%) soja lecithine (1%) Herkomst cacao: onbekend Keurmerk: Biologisch Mensenrechten cacaomassa In de cacaoteelt is slaven- en kinderarbeid een groot probleem. De prijs die kleine boeren krijgen voor hun cacaobonen is veel te laag. Ze kunnen niet investeren in hun kwaliteit van hun gewassen, waardoor de oogsten dalen en ze een onzekere toekomst tegemoet gaan. Veel boeren leven ver onder de armoedegrens. Soms huren ze buitenlandse seizoenarbeiders in die nog armer zijn: zij verdienen het minst van iedereen. De lage inkomens treffen niet alleen de boeren, maar ook hun families. Vrouwen, kinderen, neven en nichten: iedereen moet bijspringen in de cacaoteelt. Extreem lange werkdagen zijn eerder regel dan uitzondering. Kinderarbeid betekent dat kinderen nauwelijks naar school gaan; ook hun toekomst ziet er dus niet rooskleurig uit. Kinderen worden ook verkocht vanuit buurlanden, moeten gaan werken bij vreemden en zien hun familie soms nooit meer terug. Dan is er sprake van slavenarbeid. Ook werken ze met gevaarlijke machetes en giftige chemicaliën. Milieu cacaomassa Cacao wordt vaak geteelt op land waar voorheen vaak regenwoud was. In tropische gebieden vindt transformatie van waardevolle natuurlijk naar landbouwgebieden op zeer grote schaal plaats. Het kappen van tropisch regenwoud gaat ten koste van de natuur en van het leefgebied van bedreigde diersoorten. Ontbossing is tevens een belangrijke bron van CO2-uitstoot, en daarmee verantwoordelijk voor opwarming van het klimaat. Boskap is de belangrijkste milieu-impact van de reguliere cacaoteelt. Kleine boeren hebben eenvoudig niet het geld om dure kunstmest en bestrijdingsmiddelen te kopen.

10 Schadelijke stoffen zijn dan ook veel minder een milieuprobleem bij de cacaoteelt.