Herindeling van de FM-band 2001 Een efficiënte zerobase herindeling naar moderne maatstaven

Transcriptie

1 Herindeling van de FM-band 2001 Een efficiënte zerobase herindeling naar moderne maatstaven Dit is een uitgave van en in opdracht van het Directoraat-Generaal Telecommunicatie en Post van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Datum 1 mei 2000 Auteurs L.W. Binnenmarsch G.J. Bruntink W.H. Fieten S.G. Hamelink R.J. van der Hoeven H.C. Milius Oplage 225 Vormgeving, Terneuzen Druk O.J. van Horssen service b.v., Waardenburg Axelsestraat AM Terneuzen Telefoon: Fax: Biezendijk KB Lopikerkapel Telefoon: Fax: Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke ander wijze ook, zonder voorafgaande gezamenlijke schriftelijke toestemming van en. All rights reserved No part of this book may be reproduced by print, photoprint, microfilm, or any other means, without written permission from and. Copyright 2000 &

2

3 Samenvatting en conclusies Het nieuwe frequentieplan toont in alle scenario s aan, dat er significante winst behaald is met het gebruik van single frequency networking (sfn) als met near single frequency networking (nsfn) technieken. De landelijke en regionale publieke omroepnetten zijn in alle scenario s zodanig gemodificeerd, dat de onnodige overlap er goeddeels uit verdwenen is, terwijl de dekkingsgraad tenminste zo goed is, als in de huidige situatie. De verzorgingskwaliteit van enkele netten gaat er mede op vooruit door de gewijzigde netstructuur. De spectrumefficiency neemt in alle scenario s sterk toe ten opzichte van de huidige situatie, hetgeen onder meer spreekt uit een vergelijking in publieksbereik tussen de zeven huidige landelijke commerciële frequentiepakketten en de toekomstige volgens alle scenario s. De onderzoekers hebben bij de accommodatie van frequenties en de configuratie van frequentienetwerken zorgvuldig rekening gehouden met de internationale coördineerbaarheid. Tevens hebben zij uitsluitend gebruik gemaakt van bestaande antenneopstelpunten. Het afbreukrisico is derhalve gering. Naar schatting van de onderzoekers zou bij inzet van nieuwe antenneopstelplaatsen alsnog een efficiencywinst van 5 à 10 procent kunnen worden geboekt. Het nieuwe frequentieplan kan in die zin naderhand gemodificeerd worden. Conclusie bij scenario 1 (7 pakketten) In scenario 1 kunnen zeven commercieel bestemde frequentiepakketten worden geaccommodeerd met een gemiddeld dekkingspercentage van 73,3 procent volgens de aangescherpte TNOnorm. De onderzoekers geven aan, dat scenario 1 en 3 de meest efficiënte benutting van het spectrum aangeven. In die scenario s gebruikt men de (N)SFN-techniek optimaal. De voor commercieel gebruik bestemde landelijke pakketten overschrijden alle de door de Tweede Kamer in een motie vastgelegde wens van 60 à 70 % publieksbereik.

4 Daarnaast zijn in de vier grootste steden, conform de opdracht, minderhedenzenders gepland en kunnen een groot aantal regionale commerciële radiostations van etherfrequenties worden voorzien. De totale voorraad aan regionaal inzetbare frequenties overtreft qua publieksbereik de in de opdracht geformuleerde eis ruimschoots. Voor niet-landelijk commercieel gebruik zijn reeds meer dan 90 frequenties beschikbaar met een gezamenlijk publieksbereik dat groter is dan 180 procent (van de Nederlandse bevolking). Conclusie bij scenario 2 (10 pakketten) In scenario 2 hebben de onderzoekers de prioriteit gelegd bij de verwezenlijking van tien landelijke, commercieel bestemde frequentiepakketten met een zo groot mogelijk publieksbereik. Het blijkt dat tien frequentiepakketten kunnen worden geaccommodeerd met een gemiddeld demografisch bereik van 54,6 %. Echter, het is niet mogelijk om tien evenwaardige frequentiepakketten te maken, omdat de kernfrequenties van enkele pakketten reeds meer publiek bereiken, dan andere, complete zenderpakketten. De zender Lopik 98.9 MHz heeft op zichzelf bijvoorbeeld al een publieksbereik van 70 %. De grootte van de pakketten loopt derhalve sterk uiteen, van 47 % voor de kleinste, tot 70 % voor de grootste. Conclusie bij scenario 3 (8 pakketten) Scenario 3 is een modificatie van scenario 1. De eerste zeven netten zijn ongewijzigd, daarnaast is het achtste net gevormd uit de frequentievoorraad voor niet-landelijke commerciële toepassing. De zeven netten uit scenario 1 hebben een gemiddelde demografische dekking van 73,3 %, het achtste net van 58,3 %. De frequentievoorraad voor niet-landelijk commerciële toepassing heeft een gezamenlijke demografische dekking van circa 120 %. Conclusie bij scenario 4 (9 pakketten) Overeenkomstig met scenario 3 is ook bij scenario 4 een modificatie van scenario 1. De eerste zeven netten zijn ongewijzigd. Uit de frequentievoorraad voor niet-landelijk commerciële toepassing van scenario 1 zijn het achtste en negende net gevormd. De zeven netten uit scenario 1 hebben een gemiddeld demografische dekking van 73,3 %, net acht 49 % en net negen 44 %. De frequenties voor niet-landelijk commerciële toepassing hebben een gezamenlijk demografisch bereik van circa 87 %. De geografische

5 spreiding daarvan is echter zeer onevenwichtig verdeeld over Nederland. In het oosten en zuiden van het land vallen vrijwel alle mogelijkheden voor niet-landelijke commerciële omroep weg. Winst uit zerobase Het nieuwe zerobase frequentieplan heeft aanzienlijke voordelen ten opzichte van de huidige indeling van de FM-band. De mate van voordeel hangt enigszins af van het gekozen scenario. De landelijke publieke omroep boekt winst door betere aansluiting van zenders in netten en een per saldo betere overall dekking. Voor de regionale omroep verbetert de dekking zelfs op enkele belangrijke punten. Het oude verzorgingstekort van de omroep Flevoland in het noordoosten van de provincie is opgeheven terwijl er geen extra zender voor nodig is. De nieuwe frequentie dekt zelfs beter. Er is een betere dekking voor Radio Noord-Holland, met name in de zuidelijke editie. Omroep Zeeland werd in het verleden gestoord door de Belgische zender Egem Dit probleem behoort met de nieuwe frequentie tot het verleden. Voor de lokale omroepen is de situatie eveneens verbeterd, waarbij onder andere in de vier grote steden frequenties voor minderhedenzenders zijn gecreëerd. De frequentieruimte bestemd voor niet-landelijke commerciële radiostations is meer dan verdubbeld ten opzichte van de huidige situatie. Het demografisch bereik van de niet-landelijke commerciële omroepen varieert van 87 tot 181 procent, afhankelijk van het te kiezen scenario. De frequentieruimte bestemd voor landelijke commerciële radiostations is significant verbeterd daar waar in de huidige situatie slechts twee stations een publieksbereik hebben dat de 60 procent overstijgt, varieert in de nieuwe situatie het gemiddelde publieksbereik van 54,6 tot 73,3 procent, afhankelijk van het scenario. De onderzoekers hebben voor alle scenario s uitsluitend bestaande opstelpunten ingezet, hetgeen het afbreukrisico minimaliseert. Voor zover nieuwe opstelpunten verdere winst kunnen opleveren kan dat vanuit een optimalisering van dit frequentieplan.

6

7 Inhoudsopgave 1. INLEIDING Historie en aanleiding voor het onderzoek Achtergrond (N)SFN frequentieplan Spelregels voor het frequentieplan PLANNINGSNORMEN EN DE PRAKTIJK Wat is een zendbereik? Contouren en matrix Internationale coördinatie Duale bescherming WERKWIJZE ZEROBASE FREQUENTIEPLAN Uitgangspunten Zenderdatabank Project Delven van frequenties OMSCHRIJVING SCENARIO S Scenario Scenario Scenario Scenario NORMEN TNO norm fase Aangescherpte TNO-norm fase

8 5.3 Weergave van bereik Legenda Populatie analyse HUIDIGE SITUATIE PUBLIEK Landelijke omroepen Radio Radio Radio Radio Regionale omroepen Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Noord-Holland Zuid-Holland - Radio West Zuid-Holland - Radio Rijnmond Flevoland Utrecht Noord-Brabant Limburg Zeeland NIEUWE SITUATIE PUBLIEK Landelijke omroepen Net Net Net Net Regionale omroepen Net Groningen Net Friesland Net Drenthe Net Overijssel Net Gelderland Net Noord-Holland Net Zuid-Holland - Radio West Net Zuid-Holland - Editie Rijnmond Net Flevoland...107

9 Net Utrecht Net Noord-Brabant Net Limburg Net Zeeland SCENARIO Landelijk commercieel Net C Net C Net C Net C Net C Net C Net C Niet-landelijk commercieel SCENARIO Landelijk commercieel Net C Net C Net C Net C Net C Net C Net C Net C Net C Net C Niet-landelijk commercieel SCENARIO Landelijk commercieel Net C Niet-landelijk commercieel SCENARIO Landelijk commercieel Net C Net C

10 11.2 Niet-landelijk commercieel NIET-LANDELIJK COMMERCIËLE PAKKETTEN MINDERHEDEN LOKALE OMROEP AANBEVELINGEN AFKORTINGEN EN DEFINITIES LIJST MET MEDEWERKERS AAN HET ONDERZOEK LIJST INGEZETTE SOFTWARE E.A. GEREEDSCHAPPEN...199

11 1. Inleiding 1.1 Historie en aanleiding voor het onderzoek De FM-band, die van 87.6 tot en met MHz loopt, werd in Nederland tot een decennium geleden alleen gebruikt door landelijke, regionale en lokale publieke omroepen. Met de komst van commerciële radiostations nam de druk op de beschikbare ruimte sterk toe en rees de behoefte aan meer frequentieruimte. De huidige indeling van de FM-band is in feite een historisch gegroeide lappendeken. Voorheen werden frequentienetwerken uitsluitend bekeken op de geografische bedekkingsgraad. Efficiënt gebruik van de ether speelde nauwelijks een rol, omdat er geen schaarste heerste. Eind jaren tachtig ontstond, min of meer ineens, concrete vraag naar FM-frequenties van commerciële zijde. Naar de destijds heersende, technische inzichten meende men dat de FM-band echter geen ruimte zou kunnen bieden aan de nieuwe, vragende partijen. Toch bleek ruimte voorhanden. In 1994 werden twee frequentiepakketten aan Radio Noordzee Nationaal en Classic FM toegewezen. Andere commerciële partijen toonden nadien met behulp van binnen- en buitenlandse consultants in een hoog tempo aan, dat technisch gezien veel meer frequentieruimte disponibel was. Deze ruimte kon ook internationaal gecoördineerd worden. Inmiddels hebben de zenderoperators en tientallen nieuwe frequenties geïntroduceerd, die de Nederlandse frequentievoorraad verrijkt hebben en een groot aantal commerciële radiostations naast de publieke omroep een plaats in de ether hebben bezorgd. Toch blijft er sprake van een inefficiënt gebruik van de ether. De groeiende druk vanuit de commerciële sector en de liberalisering van de ether in andere landen leidden er toe, dat het Ministerie van Verkeer & Waterstaat vanaf 1996 onderzoek heeft laten verrichten naar een zero base herindeling van de FM-band met als doelstelling significant meer ruimte te creëren voor de commerciële stations. Daarbij zouden praktische uitgangspunten en moderne technieken een rol moeten spelen. Tussentijds zijn vele rapporten verschenen over de zero base herindeling van de FMband. Voortschrijdend inzicht en resultaten van experimenten maakten begin 1999 duidelijk, dat toepassing van single- en near single frequency technieken aanmerkelijk Herindeling van de FM-band

12 meer, bruikbare frequentieruimte zou opleveren, dan frequentieplanning, die uitsluitend op conventionele technieken gebaseerd zou zijn. Het Ministerie van Verkeer & Waterstaat gaf de twee zenderoperators, en, opdracht om een mede op die technieken gebaseerd frequentieplan te ontwikkelen. 1.2 Achtergrond (N)SFN frequentieplan In eerdere onderzoeken naar een herindeling van de FM-band ging men er steeds van uit, dat single- en near single frequency technieken slechts beperkte mogelijkheden zou bieden. Elders in de wereld leek slechts beperkte ervaring met (N)SFN voorhanden. Experimenten van de zenderoperators in Nederland en een studie van lieten echter zien, dat aanzienlijke efficiencywinst zou kunnen worden geboekt met zendernetwerken, waarvan de frequenties zoveel mogelijk geclusterd worden. In theorie komt (N)SFN-techniek er op neer, dat men een zendernetwerk opbouwt met zoveel mogelijk dezelfde en aanpalende frequenties. Met behoud van kwaliteit kan men zenders, die hetzelfde programma uitzenden, onder bepaalde voorwaarden op een veel kleinere, onderlinge afstand plaatsen, dan als men met diezelfde zenders verschillende programma s zou uitzenden. De ontvangstkwaliteit van een FM-signaal wordt mede bepaald door de verhouding tussen het gewenste signaal en het ongewenste. FM-signalen zijn het meest kwetsbaar, als zij zacht gemoduleerd zijn. FM-signalen storen het meest op andere signalen, als zij hard gemoduleerd zijn. De modulatie van een zender wisselt voortdurend. Om het gewenste signaal niet te laten storen door ongewenste signalen moet het gewenste signaalniveau een bepaalde verhouding hebben tot het storende signaalniveau. Deze verhouding wordt de protectieverhouding genoemd. In zendernetwerken, die op conventionele technieken gebaseerd zijn, dient men steeds rekening te houden met de worst-case situatie, dat het gewenste signaal kwetsbaar is, terwijl het ongewenste, potentieel storende, de meeste impact heeft. In (N)SF-netwerken daarentegen komt het nooit voor, dat het ene signaal zachter gemoduleerd is dan het andere. Er is in zulke netwerken dus sprake van een constante verhouding tussen het gewenste en het storende signaal. Men kan voor de onderlinge verhoudingen dus een betere (kleinere) verhouding gebruiken en als gevolg daarvan kan men dicht bij elkaar liggende frequenties inzetten. Deze protectieverhoudingen zijn met praktijkexperimenten gemeten. TNO-TM (Technische Menskunde) heeft de resultaten van de praktijkmetingen in luistertests 2 Herindeling van de FM-band 2001

13 voorgelegd aan panels, die de kwaliteit beoordeeld hebben. De resultaten daarvan zijn verwerkt in het TNO-rapport TM-00-C001. De middels (N)SFN-techniek opgebouwde zendernetwerken hebben naast spectrumefficiency het voordeel dat de frequenties dicht bij elkaar liggen, aansluiten, en dus gemakkelijk af te stemmen zijn voor de luisteraar. 1.3 Spelregels voor het frequentieplan Volgens de letter van de zero base gedachte houdt men bij het berekenen van een frequentieplan geen rekening met de bestaande situatie. Toch zijn er omstandigheden, die nopen tot een praktische benadering. Belangrijk is daarbij de implementeerbaarheid van het nieuwe frequentieplan per tweede helft Derhalve diende een balans gevonden te worden tussen de meest efficiënte oplossing en realisatiemogelijkheden op een afzienbare termijn. Nederland heeft internationale rechten verworven voor een aantal frequenties en dient rekening te houden met de rechten van andere landen. De gevolgen van frequentiegebruik in Nederland overschrijden grenzen en raken dus ook onze buren. Nederland kan op grond van internationale overeenkomsten en afspraken meer frequentierechten vestigen, dan in de huidige situatie het geval is, maar de mogelijkheid daartoe is eindig en bovendien vraagt het vestigen van nieuwe rechten onderhandelingen met de buurlanden. Deze onderhandelingen, coördinatieprocedures genaamd, vragen enige tijd omdat de belanghebbende buurlanden aan de hand van de overeenkomsten nauwkeurig zullen bekijken, of de modificaties van het Nederlandse frequentieplan de werking van hun zenders en zendernetwerken niet wezenlijk zullen aantasten. De opstelplaatsen voor hoogvermogen zenders zijn per definitie schaars en het oprichten van nieuwe is geen sinecure. Men dient dus voor een nieuw frequentieplan rekening te houden met de bestaande opstelplaatsen en alleen daar nieuwe te plannen, als deze operationeel kunnen zijn op de beoogde implementatiedatum van het plan. Per saldo plant men dus het overgrote deel van de zenders in een nieuw frequentieplan op bestaande antenneopstelpunten. Het maken van een frequentieplan is gebonden aan een kwaliteitsnorm, ook wel planningsnorm genaamd. De in het onderzoek gehanteerde planningsnorm is gelijk aan de norm uit het TNO fase 2 onderzoek uit 1998, waarvoor draagvlak is bij zowel de publieke omroep, als bij de commerciële radiostations. Tevens is gebruik gemaakt van een aangescherpte TNO-norm die rekening houdt met terreinomstandigheden. Herindeling van de FM-band

14 Na raadpleging van de markt en technische specialisten heeft het Ministerie van Verkeer en Waterstaat opdracht gegeven om een aantal scenario s te berekenen met een verschillende hoeveelheid commercieel bestemde frequenties en frequentiepakketten. 4 Herindeling van de FM-band 2001

15 2. Planningsnormen en de praktijk Voor de berekening van verzorgingsgebieden van FM-zenders bestaan verschillende computermodellen. Ten opzichte van de buurlanden dient men te rekenen volgens de Final Acts, behorende bij het Plan Geneve 1984, dat geldt als een internationaal verdrag. Het gaat met name om de wederzijdse bescherming van zenders en hun verzorgingsgebieden. In de Final Acts is het propagatiemodel volgens ITU-Recommendatie 370 opgenomen. ITU-R 370 gaat uit van ontvangstantennes op woningen, die op een hoogte van tien meter boven de grond in de richting van de gewenste zender kijken. In de praktijk komen dat soort antennes in Nederland nog maar erg weinig voor. Het is de moderne autoradio met een omnidirectionele antenne op circa anderhalve meter hoogte boven de grond, waarop de verzorgingsnorm moet worden gekozen. Met deze norm zijn tevens portables en vaste ontvangers met eigen antenne inbegrepen. De kwaliteit van de hedendaagse, gemiddelde ontvanger is natuurlijk anders, dan de ontvangers uit de jaren zestig en zeventig, waarop de ITU-normen geschreven zijn. Ten tijde van de concipiëring van het Plan Geneve 1984 was het nog niet mogelijk om op eenvoudige wijze voldoende nauwkeurig te rekenen en dus bouwde men veiligheidsmarges in de modellen. Het gebruik van terreindatabases en morfografische gegevens was nog niet praktisch realiseerbaar. Deze data heeft evenwel belangrijke invloed op de ontvangstmogelijkheden. Zo is bekend, dat het signaal van een FM-zender achter een heuvel afneemt. In dicht bebouwde omgevingen is veel meer signaal nodig om een voldoende comfortabele ontvangst te waarborgen, vanwege de afschermende werking van gebouwen en de man made noise, die in een (grote) stad uiteraard meer invloed heeft, dan in landelijke gebieden. Voor nationaal gebruik kan men zonder enig bezwaar rekenen met andere rekenmodellen en verzorgingsnormen hanteren, die beter aansluiten bij de praktijk en de Nederlandse situatie. Aangezien de verzorgingsnormen volgens de ITU-Recommendaties gedateerd zijn, bestaat er in vele landen de tendens om andere, meer praktische en moderne normen te hanteren. Doorgaans gebruikt men zowel het ITU-model naast een ander model. Bovendien biedt het tegenwoordige ITU-model de mogelijkheid om topografie en morfografie mede in beschouwing te nemen, zodat de lokale terreinomstandigheden meegewogen worden (ITU-370/TCA), Herindeling van de FM-band

16 Derhalve hebben en gekozen voor twee rekenmodellen, die de praktijk veel beter benaderen, omdat zij de omgevingsfactoren (terreinomstandigheden; topografie en morfografie) in de berekeningen betrekken. De voordelen zijn evident. Enerzijds verdwijnen de overbodige veiligheidsmarges, die onnodig inefficiency in de hand werken en anderzijds kan beter rekening gehouden worden met de onvolkomenheden in verzorgingsgebieden, die met minder geavanceerde modellen niet zichtbaar zijn. Toch maakt men een frequentieplan niet uitsluitend met behulp van computers en rekenmodellen. Deze dienen als het gereedschap van gespecialiseerde frequentieplanners, die met hun ervaring en kennis de resultaten van het computerrekenwerk analyseren. Hun inzicht is doorslaggevend voor een optimaal en praktisch implementeerbaar resultaat. De resultaten van computerberekeningen kan men niet mechanisch omzetten naar een frequentieplan. Kan men een antennepatroon in de praktijk op een economisch verantwoorde wijze verwezenlijken? Heeft men een opstelplaats voor de beoogde zender voorhanden? Het zijn een paar van de vragen, die voor elke nieuwe, of gemodificeerde zender beantwoord moeten worden. Ook het detail van de bereiksberekeningen dient door de planners geëvalueerd te worden. 2.1 Wat is een zendbereik? Contouren en matrix Het zendbereik wordt bepaald op de punten waarbij geldt dat de gewenste veldsterkte voldoende is voor storingsvrije ontvangst. Dit kan worden aangegeven met contouren waarbij de contour de punten verbindt, waarop de gewenste veldsterkte voldoet. Aangenomen wordt dat men binnen de contour de weergegeven zender storingsvrij kan ontvangen. Aangezien de ontvangst wordt beïnvloed door de terreinomstandigheden is een zendgebied eigenlijk niet goed weer te geven in een contour. Nauwkeuriger is berekening en presentatie van een zendbereik middels een matrix. Men kan dan van elk punt zien of het voldoende verzorgd wordt. 2.2 Internationale coördinatie Wijzigingen van frequenties, of nieuwe frequenties dienen volgens de internationale afspraken afgestemd te worden met de buurlanden middels coördinatieprocedures. Onder buurlanden wordt hier verstaan die landen die de wijzigingen in kwestie raken. Een nieuwe FM-zender in Goes raakt mogelijkerwijze Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Een nieuwe frequentie in Groningen moet misschien wel worden afgestemd met Frankrijk, maar dat zal dan slechts een formaliteit zijn. 6 Herindeling van de FM-band 2001

17 Het kader voor die afstemming is vastgelegd in de Final Acts van de internationale planningsconferentie, die te Geneve in 1984 plaatsvond en de in 1985 gehouden Hannover conferentie. Deze geven een aantal spelregels aan, die echter verschillend geïnterpreteerd kunnen worden. Elk land kijkt dus op een andere wijze aan tegen de regels. Nu frequentieruimte schaars blijkt, komt het er in de internationale coördinatieprocedures op neer, dat de betrokken landen onderling zaken moeten doen. In eigen land is de roep om meer etherruimte luid, maar de belangen van de buren kunnen niet worden genegeerd. Een doordachte coördinatiestrategie is dus vitaal voor maximalisering van de eigen frequentievoorraad en de kwaliteit daarvan. Bij het internationaal coördineren van frequenties geldt het principe, dat wie het eerst komt, het eerst maalt. Derhalve hebben opdrachtgever en de onderzoekers afgesproken, dat de internationale coördinaties voortvloeiende uit het onderzoek onverwijld en op de voor Nederland meest winstgevende wijze worden uitgezet alvorens men het plan openbaar maakt. Bij een vorig voorstel voor een nieuwe indeling van de FM-band bleken de buurlanden het betreffende plan met grote belangstelling gelezen te hebben en de daarin gedolven frequentieruimte zelf ter internationale coördinatie uit te zetten, maar wel aan de voor Nederland verkeerde kant van de grens. Dat maakte realisering van bedoeld plan reeds op voorhand onmogelijk en kostte Nederland aanzienlijke hoeveelheden frequentieruimte. 2.3 Duale bescherming De afspraken met België vormen een extra moeilijkheidsgraad. België tendeert naar een overeenstemming op basis van duale bescherming van een aantal hoog- en laagvermogen zenders in de frequentieband t/m MHz. De betreffende zenders bevinden zich op korte afstand van elkaar, zowel geografisch als in frequentie gezien. Een aantal hoogvermogen zenders dat origineel in het Plan van Geneve staat, is opgesplitst in meerdere laagvermogen zenders. België wil zich het recht voorbehouden om eventueel op een later tijdstip weer terug te vallen op de hoogvermogen zenders. Het is niet mogelijk al deze zenders daadwerkelijk op hetzelfde tijdstip operationeel te hebben. Aangezien België wel rechten wil behouden voor beide groepen zenders en ze dus zodanig zal beschermen is het noodzakelijk bij de coördinaties van nieuwe en gemodificeerde zenders daar alvast rekening mee te houden. Dit geldt dan voor zenders in de frequentieband t/m MHz. Bij de coördinatieberekeningen wordt de worstcase situatie aangehouden. Deze kan ontstaan bij berekening met de zogenaamde High Power- of Low Power-databank, afhankelijk van de gekozen frequentie en locatie. Herindeling van de FM-band

18 3. Werkwijze zerobase frequentieplan 3.1 Uitgangspunten In het frequentieplan wordt gebruik gemaakt van conventionele en (N)SFN-technieken. Voor beide zijn de verzorgingsnormen gedefinieerd en vastgelegd in een plan van aanpak. Dat plan heeft de Rijksdienst voor Radiocommunicatie, verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging, bestudeerd en goedgekeurd. De verzorgingsnormen voor het conventionele deel van het frequentieplan zijn overgenomen uit eerdere studies van TNO-FEL. Die voor de (N)SF-zendernetwerken hebben de onderzoekers experimenteel beproefd. De resultaten heeft TNO-TM gevalideerd middels een methode met luisterpanels. De kwaliteitsnorm voor (N)SFnetwerken ligt op gelijk niveau met die voor conventionele zenders. De onderzoekers hebben gewerkt met het ITU 370/TCA propagatiemodel dat rekening houdt met de topografie en morfografie. Omdat het model rekent met een hoogte van de ontvangstantenne van 10 meter is een vaste rekenformule gebruikt om de veldsterkte naar 1,5 meter terug te rekenen. Als vergelijkend model hebben de onderzoekers het propagatiemodel Longley-Rice gekozen, dat standaard rekent met topografie, morfografie en ontvangstantennes op anderhalve meter hoogte. Longley-Rice (L&R) rekent de terreinomstandigheden tussen zender en ontvanger overal mee, dit in tegenstelling tot ITU 370/TCA dat uitgaat van een gemiddelde terreinhoogte tussen twee vast gedefinieerde afstanden en voor de lokale omstandigheden zich beperkt tot 16 kilometer van de ontvangstlocatie. De combinatie van beide propagatiemodellen geeft een grote mate van zekerheid aan de bereiksvoorspellingen. Maximaal resultaat werd bereikt door vergelijking van de uitkomsten van beide propagatiemodellen en evaluatie en eventuele bijstellingen daarvan op basis van plannersinzicht. De topografische en morfografische databanken, die bij de planning gebruikt zijn, heeft het Ministerie van Verkeer & Waterstaat aangeleverd. De zenderdatabank hebben de Rijksdienst voor Radiocommunicatie, en, voorafgaand aan de planning opgeschoond. 8 Herindeling van de FM-band 2001

19 De ontwikkeling van commerciële omroep heeft zich tot op heden sterk gericht op het westen van het land. De wens om ook daarbuiten de groei van commerciële omroep mogelijk te maken heeft ertoe geleid dat direct aan het begin van het proces een snelle zoekactie heeft plaats gevonden naar nieuwe frequenties in het noorden, oosten en zuiden van Nederland. Deze zenders zijn in de loop van het planningsproces deels gemodificeerd tot optimaal inzetbare frequentieassignaties. Gedurende het planningsproces hebben de onderzoekers coördinatieverzoeken neergelegd bij de Rijksdienst voor Radiocommunicatie, die deze heeft uitgezet en voor zover nodig nog zal uitzetten in de buurlanden. Voor de follow-up hebben en Broadcast Partners hun medewerking toegezegd. Het gaat om enkele honderden coördinatieverzoeken, die zowel betrekking hebben op nieuwe frequenties, als op modificaties van reeds bestaande frequentierechten. De planningswerkzaamheden zijn uitgevoerd door en, daarbij ondersteund door L&S Hochfrequenztechnik uit Duitsland en de Rijksdienst voor Radiocommunicatie. 3.2 Zenderdatabank Reeds voordat de opdracht voor een nieuw frequentieplan verstrekt werd, was bekend dat de zenderdatabank, zoals die in Nederland gehanteerd werd, veel onjuiste gegevens bevatte, die een goed zicht op de werkelijke situatie verhinderden. De onderzoekers hebben van meet af aan gesteld, dat de reparatie van de zenderdatabank van cruciaal belang zou zijn voor de succesvolle opzet van en nieuw frequentieplan. Met de reparatie van de zenderdatabank is derhalve medio augustus 1999 een aanvang gemaakt door een taskforce, bestaande uit deskundigen van, en de RDR. Na eerste inventarisatie bleken ruim van de records in aanmerking te komen voor onderzoek en/of revisie. Daarvan zijn er circa geselecteerd, die van relevant belang zouden kunnen zijn voor het nieuwe frequentieplan. 3.3 Project Het hele project is uitgevoerd door een drietal teams waarover de werkzaamheden verdeeld zijn. De teams hadden verschillende verantwoordelijkheden en bevoegdheden die zo zijn gekozen dat geen van de operators in staat was het project eenzijdig te beïnvloeden. De medewerkers van de operators en faciliterende bedrijven zijn zodanig over de teams verdeeld dat deze een heterogene samenstelling hadden. Voor de dagelijkse leiding was er een projectcoördinator die zich niet inhoudelijk met het planningsproces bezig hield. Herindeling van de FM-band

20 Het planteam bestond uit mensen met kennis en inzicht op het gebied van frequentieplanning. Dit team vormde de ideeën voor nieuwe frequenties en frequentienetwerken. Uitgebreide berekeningen vonden wegens de tijdsduur in principe daar niet plaats. Het planteam gaf deze in de vorm van opdrachten aan het rekenteam. Het rekenteam rekende de opdrachten in detail door en controleerde deze op haalbaarheid. De resultaten gingen terug naar het planteam dat de opdracht eventueel bijstelde. Het rekenteam rekende de gewijzigde opdracht vervolgens opnieuw door. Dit iteratieve proces kon verscheidene malen plaats vinden. Het eindresultaat kon zijn dat een idee niet praktisch uitvoerbaar was en verworpen moest worden. Een succesvolle delving ging door naar het databaseteam. Het databaseteam hield zich bezig met het up to date houden van de database en het invoeren van nieuw gedolven frequenties. Uitgewerkte opdrachten werden zowel elektronisch als op papier gearchiveerd. Tijdens het gehele proces konden coördinaties vanuit het buitenland doorlopen, die werden door het databaseteam in de zenderdatabase verwerkt. Binnen elk team was er een teamleider. Deze fungeerde in voorkomende gevallen als spreekbuis. De teamleider van het rekenteam was tevens de persoon die opdrachten van het planteam aannam, distribueerde binnen het eigen team, de resultaten controleerde en communiceerde met het planteam en databaseteam. Afhankelijk van de beschikbare menskracht en werk participeerde het databaseteam in het doorrekenen van de opdrachten, zodat de teamleden zo efficiënt mogelijk ingezet werden. De RDR heeft zorg gedragen voor de kwaliteitsborging tijdens het proces. Dit hield onder meer de validatie van de gebruikte software en werkwijzen in. Een apart traject in het proces werd gevormd door het coördineren van de nieuw gevonden of gemodificeerde frequentie met het buitenland. Hiertoe werden deze frequenties conform de afspraken in de Final Acts van het Plan van Geneve 1984 aan het buitenland aangeboden en volgens de criteria van het plan beoordeeld. Voor het gebruik van (N)SF-netwerken worden bilaterale afspraken gemaakt. 3.4 Delven van frequenties Het delven van FM-frequenties levert nagenoeg altijd een zeker resultaat op, maar niet elke delving levert een praktisch bruikbare zender op. Men dient na te gaan, of een gedolven frequentie economisch gezien, exploitabel is. 10 Herindeling van de FM-band 2001

21 Stel voor: Een zender met een vermogen van 10 kw voor een feitelijk bereik van vier kilometer, of een publieksbereik van mensen. De kosten zouden onevenredig hoog blijken. Andere frequenties kunnen wel op economisch verantwoorde wijze in bedrijf gesteld worden, maar hebben een beperkt bereik en zijn derhalve vooral geschikt voor het opvullen van witte vlekken in zendernetwerken, waardoor het aansluitende netwerken worden. Deze frequenties met een beperkt bereik zijn tevens inzetbaar voor niet landelijk opererende commerciële radiostations of lokale omroepen. Herindeling van de FM-band

22 4. Omschrijving scenario s In de opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat komen vier scenario s voor. Deze geven de volgende richtlijnen. In elk scenario gelden de volgende, vaste voorwaarden: 4 FM-netten voor de landelijke publieke omroepen met een praktisch ervaren geografische dekking van 100 % 1 FM-net ten behoeve van de regionale publieke omroepen met een per omroep en per bestaande programma editie praktisch ervaren geografische dekking van 100 % Een frequentienetwerk ten behoeve van de publieke lokale omroepen Frequenties voor de militaire zenders en de kerkzender Apeldoorn Een verzameling frequenties ten behoeve van niet landelijke commerciële radiostations, die een demografische dekking heeft, welke tenminste gelijk is aan die van één frequentiepakket voor gebruik door een landelijk commercieel radiostation met een redelijke geografische spreiding In elke van de vier grote steden een zender ten behoeve van minderheden Een verzameling van frequentiemogelijkheden ten behoeve van evenementen en experimenten. Elke frequentie, of elk samenstel van frequenties, behoudens de frequenties ten behoeve van evenementen en experimenten, dient aan de verzorgingsnormen te voldoen, die elders beschreven worden. 4.1 Scenario 1 Zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een maximaal publieksbereik. 4.2 Scenario 2 Tien zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een maximaal publieksbereik. 4.3 Scenario 3 Zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een publieksbereik van tenminste % en een achtste frequentiepakket met een zo groot mogelijk publieksbereik. 12 Herindeling van de FM-band 2001

23 4.4 Scenario 4 Zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een publieksbereik van tenminste % en een achtste en een negende frequentiepakket met een zo groot mogelijk publieksbereik. Herindeling van de FM-band

24 5. Normen Voor de weergave van het bereik van zenders heeft TNO-FEL in een voorgaand onderzoek de onderstaande norm vastgesteld. 5.1 TNO norm fase 2 Parameter Propagatiemodel ITU Recommendation 370 Ontvangstantenne Non-directief Hoogte ontvangstantenne 10 meter; met een generieke correctiefactor voor een hoogte van 1,5 meter Polarisatiediscriminatie Geen Gewenst signaalniveau 50% plaats 50 % tijd Ongewenst signaalniveau 50 % plaats 10 % tijd & 50 % tijd (worst case) 1 Terreinoneffenheid Delta h correctie = 10 meter conform ITU rec. 370 Protectieverhoudingen conventioneel geplande zenders voor respectievelijk continue / troposferische storing Berekening interferentie Ontvangst Minimum bruikbare veldsterkte Minimum bruikbare veldsterkte stedelijke gebieden 0 khz 40 db / 32 db 100 khz 30 db / 22 db 200 khz -2 db 300 khz -15 db 400 khz -25 db Methode sterkste stoorder Stereo 50 dbµv/meter op 10 meter hoogte (37 dbµv/meter op 1,5 meter hoogte) 60 dbµv/meter op 10 meter hoogte (47 dbµv/meter op 1,5 meter hoogte) 1 50 % tijd curve voor continue storing, 10 % curve voor troposferische storing. 14 Herindeling van de FM-band 2001

25 5.2 Aangescherpte TNO-norm fase 2 Ten behoeve van het voorliggend onderzoek heeft en de TNO-norm aangescherpt op de volgende punten: De terreinoneffenheid van gemiddeld 10 meter in de TNO norm is vervangen door de werkelijke terreinomstandigheden (meename topografie en morfografie) Voor NSFN-zenders zijn aangepaste, door TNO technische Menskunde gevalideerde protectieverhoudingen toegevoegd. Minimale bruikbare veldsterkte afhankelijk van morfografie. De frequentieplanner hebben elk verzorgingsgebied berekend met zowel het ITU 370/TCA, als met het Longley-Rice propagatiemodel, aan de hand van de uitkomsten nader geanalyseerd en zo nodig bijgesteld. Parameter Propagatiemodel Ontvangstantenne Hoogte ontvangstantenne Polarisatiediscriminatie Gewenst signaalniveau Ongewenst signaalniveau Terreinoneffenheid Protectieverhoudingen conventioneel geplande zenders voor respectievelijk continue / troposferische storing Protectieverhoudingen voor SFN en NSF geplande zenders Berekening interferentie Ontvangst Minimum bruikbare veldsterkte ITU Recommendation 370 met TCA en morfo Non-directief 1,5 meter; met een morfografisch afhankelijke correctie om van 10 m. naar 1,5 m. om te rekenen Geen 50% plaats 50 % tijd 50 % plaats 10 % tijd & 50 % tijd (worst case) 1 Terrain Clearance Angle (TCA) conform ITU rec khz 40 db / 32 db 100 khz 30 db / 22 db 200 khz -2 db 300 khz -15 db 400 khz -25 db 0 khz db (afhankelijk van looptijd) 100 khz 5 db 200 khz -5 db 300 khz -15 db 400 khz -25 db Methode sterkste stoorder Stereo 37 tot 47 dbµv/meter op 1,5 meter hoogte; afhankelijk van de morfografie. Herindeling van de FM-band

26 Parameter Propagatiemodel Longley-Rice Ontvangstantenne Non-directief Hoogte ontvangstantenne 1,5 meter Polarisatiediscriminatie Geen Signaalniveau 50 % plaats en 50 % plaats 10 % tijd 50 % tijd Terreinoneffenheid Werkelijke topografie (van zender tot ontvanger) Protectieverhoudingen conventioneel geplande zenders voor respectievelijk continue / troposferische storing Protectieverhoudingen SFN en NSF geplande zenders Berekening interferentie Ontvangst Minimum bruikbare veldsterkte 0 khz 40 db / 32 db 100 khz 30 db / 22 db 200 khz -2 db 300 khz -15 db 400 khz -25 db 0 khz db (afhankelijk van looptijd) 100 khz 5 db 200 khz -5 db 300 khz -15 db 400 khz -25 db Methode sterkste stoorder Stereo 37 tot 47 dbµv/meter op 1,5 meter hoogte afhankelijk van de morfografie. 5.3 Weergave van bereik Van de huidige publieke omroepen zijn de bereiken weergegeven met de beide normen. Dit maakt het mogelijk de oude met de nieuwe situatie te vergelijken. De nieuwe situatie presenteren wij steeds met de aangescherpte TNO-norm. Presentatie De presentatie van de bestaande en nieuwe netten gebeurt steeds op dezelfde wijze 1. Interference contour (TNO-norm) De interference contour wordt gepresenteerd met 50 en 60 dbµv/m als waarde voor E-min. Voor zover relevant wordt er onderscheid gemaakt tussen de High Power en Low Power databank voor België. 2. Coverage prediction (aangescherpte TNO-norm) Voorspelling van het verzorgingsgebied. 3. Best server (aangescherpte TNO-norm) De Best server presentatie geeft aan welke zender de beste ontvangst geeft. 16 Herindeling van de FM-band 2001

27 4. Number of servers (aangescherpte TNO-norm) Hiermee wordt aangegeven in hoeverre de bereiken van de verschillende zenders binnen een net elkaar overlappen. De presentaties 3 en 4 zijn alleen nuttig bij netten die uit minimaal 2 zenders bestaan. 5.4 Legenda Interference contour 50 dbµv/m Low Power 60 dbµv/m Low Power 50 dbµv/m High Power 60 dbµv/m High Power Coverage prediction > 0 db db db db Geeft verzorging volgens de aangescherpte TNO-norm. Geeft 0-3 db verminderde verzorging ten opzichte van de aangescherpte TNO-norm. Geeft 3-6 db verminderde verzorging ten opzichte van de aangescherpte TNO-norm. Geeft 6-9 db verminderde verzorging ten opzichte van de aangescherpte TNO-norm. 5.5 Populatie analyse Bij de berekening van de bereikte bevolking gaan we uit van 15,5 miljoen inwoners in Nederland conform CBS gegevens. Herindeling van de FM-band

28 6. Huidige situatie publiek 6.1 Landelijke omroepen Radio 1 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Goes Haarlem Hulsberg Loon op Zand Lopik Markelo Roermond Rotterdam Smilde Wieringermeer Populatie analyse 14,6 miljoen (94 %) 18 Herindeling van de FM-band 2001

29 Huidig Radio 1: Interference contour Herindeling van de FM-band

30 Huidig Radio 1: Coverage prediction 20 Herindeling van de FM-band 2001

31 Huidig Radio 1: Best server Herindeling van de FM-band

32 Huidig Radio 1: Number of servers 22 Herindeling van de FM-band 2001

33 6.1.2 Radio 2 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Hulsberg Lopik Markelo Roermond Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,5 miljoen (100 %) Herindeling van de FM-band

34 Huidig Radio 2: Interference contour 24 Herindeling van de FM-band 2001

35 Huidig Radio 2: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

36 Huidig Radio 2: Best server 26 Herindeling van de FM-band 2001

37 Huidig Radio 2: Number of servers Herindeling van de FM-band

38 6.1.3 Radio 3 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Hulsberg Lopik Markelo Roermond Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,5 miljoen (100 %) 28 Herindeling van de FM-band 2001

39 Huidig Radio 3: Interference contour Herindeling van de FM-band

40 Huidig Radio 3: Coverage prediction 30 Herindeling van de FM-band 2001

41 Huidig Radio 3: Best server Herindeling van de FM-band

42 Huidig Radio 3: Number of servers 32 Herindeling van de FM-band 2001

43 6.1.4 Radio 4 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Hulsberg Lopik Markelo Roermond Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,5 miljoen (100 %) Herindeling van de FM-band

44 Huidig Radio 4: Interference contour 34 Herindeling van de FM-band 2001

45 Huidig Radio 4: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

46 Huidig Radio 4: Best server 36 Herindeling van de FM-band 2001

47 Huidig Radio 4: Number of servers Herindeling van de FM-band

48 6.2 Regionale omroepen Groningen Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Hoogezand Huidig Groningen: Interference contour 38 Herindeling van de FM-band 2001

49 Huidig Groningen: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

50 6.2.2 Friesland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Irnsum kw Huidig Friesland: Interference contour 40 Herindeling van de FM-band 2001

51 Huidig Friesland: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

52 6.2.3 Drenthe Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Smilde Huidig Drenthe: Interference contour 42 Herindeling van de FM-band 2001

53 Huidig Drenthe: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

54 6.2.4 Overijssel Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Losser Markelo Zwollerkerspel Huidig Overijssel: Interference contour 44 Herindeling van de FM-band 2001

55 Huidig Overijssel: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

56 Huidig Overijssel: Best server 46 Herindeling van de FM-band 2001

57 Huidig Overijssel: Number of servers Herindeling van de FM-band

58 6.2.5 Gelderland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem ,1 Megen Ruurlo Ugchelen Huidig Gelderland: Interference contour 48 Herindeling van de FM-band 2001

59 Huidig Gelderland: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

60 Huidig Gelderland: Best server 50 Herindeling van de FM-band 2001

61 Huidig Gelderland: Number of servers Herindeling van de FM-band

62 6.2.6 Noord-Holland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Haarlem Hilversum ,1 Wieringermeer Herindeling van de FM-band 2001

63 Huidig Noord-Holland: Interference contour Herindeling van de FM-band

64 Huidig Noord-Holland: Coverage prediction 54 Herindeling van de FM-band 2001

65 Huidig Noord-Holland: Best server Herindeling van de FM-band

66 Huidig Noord-Holland: Number of servers We zien hier dat de zender in Amsterdam voornamelijk overlap met de zenders in Haarlem en Hilversum veroorzaakt, terwijl de verzorging rond Purmerend minimaal is. 56 Herindeling van de FM-band 2001

67 6.2.7 Zuid-Holland - Radio West Als enige provincie is Zuid-Holland opgedeeld in twee edities die 100% onafhankelijk van elkaar zijn. De presentatie van de beide edities is zodoende gescheiden. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Haag Huidig Zuid-Holland, Radio West: Interference contour Herindeling van de FM-band

68 Huidig Zuid-Holland, Radio West: Coverage prediction 58 Herindeling van de FM-band 2001

69 6.2.8 Zuid-Holland - Radio Rijnmond Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Rotterdam Huidig Zuid-Holland, Radio Rijnmond: Interference contour Herindeling van de FM-band

70 Huidig Zuid-Holland, Radio Rijnmond: Coverage prediction 60 Herindeling van de FM-band 2001

71 6.2.9 Flevoland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Lelystad Huidig Flevoland: Interference contour Herindeling van de FM-band

72 Huidig Flevoland: Coverage prediction 62 Herindeling van de FM-band 2001

73 Utrecht Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Lopik Huidig Utrecht: Interference contour Herindeling van de FM-band

74 Huidig Utrecht: Coverage prediction 64 Herindeling van de FM-band 2001

75 Noord-Brabant Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Loon op Zand Megen Mierlo Roosendaal Huidig Noord-Brabant: Interference contour Herindeling van de FM-band

76 Huidig Noord-Brabant: Coverage prediction Huidig Noord-Brabant: Best server 66 Herindeling van de FM-band 2001

77 Huidig Noord-Brabant: Number of servers Herindeling van de FM-band

78 Limburg Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Hulsberg Roermond Huidig Limburg: Interference contour 68 Herindeling van de FM-band 2001

79 Huidig Limburg: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

80 Huidig Limburg: Best server 70 Herindeling van de FM-band 2001

81 Huidig Limburg: Number of servers Herindeling van de FM-band

82 Zeeland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Philippine Vlissingen ,03 Huidig Zeeland: Interference contour 72 Herindeling van de FM-band 2001

83 Huidig Zeeland: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

84 Huidig Zeeland: Best server 74 Herindeling van de FM-band 2001

85 Huidig Zeeland: Number of servers Herindeling van de FM-band

86 7. Nieuwe situatie publiek De huidige publieke frequentienetwerken dateren uit een tijdperk, dat er geen schaarste aan frequentieruimte bestond en de mogelijkheden van de planningstechnieken op een ander niveau stonden. Volgens de moderne inzichten vertonen de netten een grote mate van overlap met veel meervoudige bedekking van gebieden. In het nieuwe plan hebben de onderzoekers een aantal frequenties in de publieke netten vervangen door andere. De onderzoekers hebben niet alleen naar overlap en efficiencyverbetering gekeken, maar ook naar factoren, die de kwaliteit van de publieke netten zouden kunnen bevorderen. Als resultaat sluiten de nieuwe zendernetwerken beter aan bij de praktijk en is de performance gemiddeld beter, dan nu het geval is. Nederland is inmiddels sterk verstedelijkt. Aangezien de meerwegontvangstproblematiek in dicht bebouwde omgevingen een belangrijke rol speelt, hebben de onderzoekers de publieke zendernetten 1 en 4 zo gewijzigd, dat deze meerdere zenders tellen, die gemiddeld dichter bij de grote steden staan. Dat heeft een gunstig effect op die meerwegontvangstproblemen. De overallverzorging van de publieke netten is op een tweetal wijzen verbeterd. Enerzijds is met de wisseling van zenders bereikt dat in stedelijke gebieden de verzorging verbetert, en anderzijds is de overlap van de zenders verminderd. De opbrengst van de mindere overlap komt ten goede aan andere netten. In het nieuwe plan overlappen alle zenders van de publieke netten te Markelo andere zenders, die in dezelfde zendernetwerken zijn opgenomen. Aanzienlijke verbetering zou slechts mogelijk zijn als nieuwe, tijdig inzetbare opstelplaatsen voorhanden zouden zijn en die blijken te ontbreken. De onderzoekers bevelen aan, om deze situatie alsnog te optimaliseren. De huidige verzorging van de zender Roermond in het bestaande Radio 1 sluit aan op die van de zender Loon op Zand. Het overlapgebied van de twee zenders gaat exact over Eindhoven heen. Aangezien het hier om een stedelijke agglomeratie gaat is het wenselijk hier een betere dekking te hebben. Door de zender in Roermond naar Gemert te verplaatsen zal de verzorging in Eindhoven verbeteren. Tevens ondergaat daardoor het gebied ten noorden van Venlo een enorme verbetering. Aangezien twijfel bestaat over de tijdige beschikbaarheid van de noodzakelijke voorzieningen te Gemert is de zender 76 Herindeling van de FM-band 2001

87 vooralsnog in Mierlo geplaatst. Teneinde ontvangst in Roermond te kunnen garanderen 1, is de frequentie MHz in het zendernet opgenomen. De onderzoekers gaan er van uit dat de zender uiteindelijk alsnog in Gemert wordt opgesteld. De verzorgingsgraad van de publieke netten is in de grote steden gemiddeld verbeterd. Daardoor is het totale effectief uitgestraald vermogen van de publieke netten in het nieuwe plan gestegen ten opzichte van de huidige situatie. De verzorgingskwaliteit van het nieuwe Net 1 is berekend zonder de gunstige effecten van (N)SFN-technieken, terwijl dat in de praktijk anders ligt. De zender MHz wordt verplaatst van Lopik naar Hilversum en bedekt met een vermogen van 100 kw onder andere de steden Amsterdam en Haarlem, dit heeft een gunstig effect op de meerwegontvangst. De onderzoekers hebben een extra zekerheid ingebouwd door te Haarlem de frequentie 91.6 MHz in te zetten. Wel stellen zij voor, om de verzorgingsgraad van Net 1 in de praktijk te toetsen. Blijkt 91.6 MHz overbodig, dan kan deze alsnog commercieel bestemd worden, of in vermogen gereduceerd worden zodat op andere locaties meer ruimte ontstaat. De onderzoekers hebben de overlap in alle zendernetten tot een minimum beperkt. Een voorbeeld: Tellen we het bereik van de afzonderlijke zenders in Radio 2 bij elkaar, dan bereiken we 21 miljoen mensen ofwel 135 % van de bevolking. Doordat de zenders in Net 2 efficiënter zijn ingezet, is het totale bereik terug gebracht tot 18,4 miljoen mensen (of 118 % van de bevolking). De winst van 2,6 miljoen mensen is elders ingezet. De overige 3 publieke netten geven vergelijkbare resultaten. 1 De onderzoekers verwachten praktisch hinder in de ontvangst van de zender MHz door de zendtoren te Roermond. Herindeling van de FM-band

88 7.1 Landelijke omroepen Net 1 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Gilze Goes Haarlem Hilversum Hulsberg Markelo Mierlo Roermond Rotterdam Smilde Venlo Wieringermeer Populatie analyse 14,7 miljoen (94 %) 78 Herindeling van de FM-band 2001

89 Nieuw Net 1: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

90 Nieuw Net 1: Best server 80 Herindeling van de FM-band 2001

91 Nieuw Net 1: Number of servers Herindeling van de FM-band

92 Als gebruik gemaakt wordt van de voordelen van (near) single frequency technologie ziet het bereik van Net 1 er als volgt uit: Populatie analyse 15,0 miljoen (97 %) Nieuw Net 1: Coverage prediction met (near) single frequency 82 Herindeling van de FM-band 2001

93 7.1.2 Net 2 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Hulsberg Lopik Markelo Philippine Roermond Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,5 miljoen (100 %) Herindeling van de FM-band

94 Nieuw Net 2: Coverage prediction 84 Herindeling van de FM-band 2001

95 Nieuw Net 2: Best server Herindeling van de FM-band

96 Nieuw Net 2: Number of servers 86 Herindeling van de FM-band 2001

97 7.1.3 Net 3 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Hulsberg Lopik Markelo Roermond Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,5 miljoen (100 %) Herindeling van de FM-band

98 Nieuw Net 3: Coverage prediction 88 Herindeling van de FM-band 2001

99 Nieuw Net 3: Best server Herindeling van de FM-band

100 Nieuw Net 3: Number of servers 90 Herindeling van de FM-band 2001

101 7.1.4 Net 4 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Hoorn Hulsberg Loon op zand Lopik Markelo Roermond Rotterdam Smilde Wieringermeer Populatie analyse 15,4 miljoen (99 %) Herindeling van de FM-band

102 Nieuw Net 4: Coverage prediction De studie voor Net 4, gebaseerd op de zerobase norm ITU 370/TCA, resulteert in een potentieel verzorgingstekort ten zuiden van Nijmegen. Dit wordt veroorzaakt door een aantal Duitse zenders. De praktijk heeft reeds aangetoond dat deze storing niet in die mate aanwezig is zoals theoretisch berekend met het ITU propagatiemodel. Tussen de storende zenders en het schijnbaar onverzorgde gebied is echter topografie aanwezig. Dit wordt door het ITU model niet in beschouwing genomen. Het propagatiemodel Longley-Rice houdt wel rekening met de tussenliggende topografie. 92 Herindeling van de FM-band 2001

103 Relevante zenders voor het onverzorgde gebied Markelo 91.4 Roermond 94.5 Loon op Zand 98.2 De dominante stoorders voor het onverzorgde gebied Nordhelle 98.1 Goettelborner Hoehe 91.3 Rimberg 91.3 Gross Feldberg Taunus 94.4 Een evaluatie van het onverzorgde gebied op basis van Longley-Rice leidt tot een beduidend geringere invloed van de Duitse zenders en resulteert in een volledige verzorging. Onderstaande figuur geeft de verzorging aan ten zuiden van Nijmegen. Witte gebieden zijn onverzorgd. Deze liggen ten oosten van Nijmegen op Duits grondgebied. Herindeling van de FM-band

104 Nieuw Net 4: Best server 94 Herindeling van de FM-band 2001

105 Nieuw Net 4: Number of servers Herindeling van de FM-band

106 7.2 Regionale omroepen In een aantal gevallen is het bereik van de nieuwe frequentie voor een provincie ruimer dan de provinciegrens zelf. Het is niet gewenst deze frequenties zondermeer aan de provincies ter beschikking te stellen. Bij een te groot overlap wordt het bereik van een andere zender namelijk weer kleiner. Anderzijds is het ook niet wenselijk deze frequenties met lager vermogen of aangepast antennediagram met het buitenland te coördineren omdat dat eventuele modificaties in de toekomst in de weg staat. In deze gevallen kiezen we daarom voor het uitgeven van een aangepaste licentie waarmee goede verzorging van de provincie is gegarandeerd maar die ook niet teveel overlap met de naastliggende provincie kent Net Groningen Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Hoogezand Groningen is ongewijzigd. 96 Herindeling van de FM-band 2001

107 7.2.2 Net Friesland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Smilde Friesland: Coverage prediction De oude frequentie 88.6 kan in een ander net beter worden ingezet met verzorging tot aan de Duitse grens. De uit te geven licentie dient aangepast te worden aan de provinciegrens. Herindeling van de FM-band

108 Friesland: Coverage prediction met licentie 98 Herindeling van de FM-band 2001

109 7.2.3 Net Drenthe Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Smilde Drenthe is ongewijzigd Net Overijssel Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Losser Markelo Zwollerkerspel Overijssel is ongewijzigd. Herindeling van de FM-band

110 7.2.5 Net Gelderland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem ,1 Megen Ruurlo Ugchelen Drie van de vier zenders bij omroep Gelderland zijn gelijk gebleven. De oostkant van Arnhem wordt nu verzorgd met de frequentie MHz en verandert in Nieuw Gelderland: Coverage prediction met huidige edities 100 Herindeling van de FM-band 2001

111 De omroep heeft aangegeven de indeling in edities in de toekomst te willen veranderen. De volgende kaart toont de indeling van de nieuwe edities. Nieuw Gelderland: Coverage prediction met nieuwe edities Als we volgens de aangescherpte TNO-norm fase 2 de stad onderzoeken op dekking zien we dat Arnhem goed is verzorgd door de zender Ugchelen MHz. In het verleden is een gapfiller in het centrum van de stad geplaatst (Arnhem 102.4) omdat de praktisch ervaren dekking van de zender in Ugchelen te wensen overliet. Om zeker te zijn dat in het nieuwe plan niet onnodig een zender wordt ingezet hebben we een detailstudie gedaan naar de verzorging van Ugchelen in Arnhem. Herindeling van de FM-band

112 Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig. 4 Figuur 1 laat de verzorging zien volgens de TNO methode zoals gebruikt in Fase 2. Figuur 2 laat de verzorging zien met morpho correctie. Figuur 3 laat de verzorging zien volgens de ITU-370-TCA en morpho correcties. Figuur 4 laat de verzorging volgens de Longley-Rice methode zien. Volgens de ITU methoden is er geen reden om hier een extra zender te plaatsen. Volgens de Longley-Rice methode zien we dat we op een groot aantal plaatsen in Arnhem 30 db signaal te kort hebben voor goede stereo ontvangst. De reden van dit grote verschil is te verklaren doordat zender Ahrweiler kijkt vanuit een zeer hoog punt in het rivierdal van de Rijn en daardoor een aanzienlijk sterker stoorsignaal in Arnhem veroorzaakt. 102 Herindeling van de FM-band 2001

113 Onderstaande figuren geven het verschil in veldsterkte aan van de stoorzender Ahrweiler op basis van ITU en Longley-Rice. Kaart met ITU voorspelling Ahrweiler Kaart met Longley-Rice voorspelling Ahrweiler Op grond van deze bevindingen is besloten voor de stad Arnhem de MHz als extra frequentie in te zetten om Arnhem alsnog te verzorgen. Herindeling van de FM-band

114 7.2.6 Net Noord-Holland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Hilversum ,25 Wieringermeer Nieuw Noord-Holland: Coverage prediction In de oude situatie was de zuidelijke editie niet geheel verzorgd. In de nieuwe situatie wordt deze editie beter verzorgd met slechts één zender. Deze zender heeft een groter vermogen zodat tevens in stedelijke gebieden een betere doordringbaarheid wordt verkregen. De uit te geven licentie dient aangepast te worden aan de provinciegrens. De frequenties van de zenders in Amsterdam en Hilversum zijn dicht bij elkaar gekozen zodat de luisteraar makkelijker de alternatieve frequentie kan onthouden. 104 Herindeling van de FM-band 2001

115 7.2.7 Net Zuid-Holland - Radio West Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Rotterdam Nieuw Zuid-Holland, Radio West: Coverage prediction Door met de nieuwe frequentie uit te zenden vanaf een hoog opstelpunt en een verdubbeling van het uitgestraald vermogen bereiken we een betere doordringbaarheid in de stedelijke gebieden. De oude frequentie 88.4 is ingezet voor een ander net waarin die beter tot zijn recht komt. Herindeling van de FM-band

116 7.2.8 Net Zuid-Holland - Editie Rijnmond Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Rotterdam Rijnmond is ongewijzigd. De huidige zender heeft in het noorden en zuiden een te groot bereik. De uit te geven licentie dient aangepast te worden aan de editiegrens. 106 Herindeling van de FM-band 2001

117 7.2.9 Net Flevoland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Lelystad Nieuw Flevoland: Coverage prediction De nieuwe frequentie geeft een betere verzorging van de provincie. Met de oude frequentie waren de Noord-Oost-polder en Almere matig tot slecht verzorgd. De uit te geven licentie dient aangepast te worden aan de provinciegrens. Herindeling van de FM-band

118 Nieuw Flevoland: Coverage prediction met licentie 108 Herindeling van de FM-band 2001

119 Net Utrecht Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Lopik Verplaatsing van Hilversum (oude Noord-Holland frequentie op 100 Watt) naar Lopik. Nieuw Utrecht: Coverage prediction Met de oude frequentie was deze provincie niet verzorgd. De nieuwe frequentie geeft in het westen een betere verzorging. In de zuidoosthoek is de verzorging toereikend. Mocht de nieuwe frequentie niet geheel aan de verwachting voldoen dan is rekening gehouden met een aanvullende zender in Rhenen. De uit te geven licentie dient aangepast te worden aan de provinciegrens. Herindeling van de FM-band

120 Nieuw Utrecht: Coverage prediction met licentie 110 Herindeling van de FM-band 2001

121 Net Noord-Brabant Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Loon op Zand Megen Mierlo Roosendaal Nieuw Noord-Brabant: Coverage prediction De rechten voor de antennehoogte die Nederland heeft voor de zenders van Omroep Brabant zijn weergegeven in onderstaande tabel. Opstelplaats Huidige antennehoogte [m] Toegestane antennehoogte [m] Loon op Zand Megen Mierlo Roosendaal Hieruit blijkt dat verdere optimalisatie mogelijk is door het verhogen van de bestaande masten. Herindeling van de FM-band

122 Net Limburg Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Hulsberg Roermond In de oude situatie werd het noordelijk deel van Limburg slecht verzorgd. Door het toepassen van andere frequenties op de bestaande opstelplaatsen is de verzorging geoptimaliseerd. Nieuw Limburg: Coverage prediction 112 Herindeling van de FM-band 2001

123 Net Zeeland Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Goes Nieuw Zeeland: Coverage prediction De volledige verzorging van Zeeland wordt nu bereikt met één in plaats van drie zenders. De frequentie 97.8 in Philippine komt met een aangepast antennediagram in een ander net beter tot zijn recht. Herindeling van de FM-band

124 8. Scenario 1 De in voorgaande hoofdstukken gepresenteerde publieke netten gelden als vaste voorwaarde in alle scenario s. De onderzoekers hebben de resterende frequentievoorraad aangewend voor de creatie van commerciële netten en minderhedenzenders. Deze hebben zij voor zover nodig gemodificeerd en daarnaast hebben zij nieuwe frequenties gedolven. Gebruik van (N)SFN-techniek geeft de mogelijkheid frequenties te clusteren zodat het geheel meer oplevert dan de som der delen. Het opbreken van deze pakketten is dus inefficiënt. Overlap of de inzet van onnodige capaciteit is zoveel mogelijk vermeden. De onderzoekers stellen dan ook, dat alle frequentiepakketten op de meest logische en efficiënte wijze zijn samengesteld binnen de in alle scenario s gestelde randvoorwaarden. In dit scenario zijn zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een maximaal publieksbereik gecreëerd. 8.1 Landelijk commercieel Net C1 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Boxtel Breda Den Bosch Den Helder Deventer Eindhoven Eys Hengelo Hilversum Loon op Zand Maastricht Nijmegen Roosendaal Rotterdam Smilde Herindeling van de FM-band 2001

125 Terneuzen Vlissingen Populatie analyse 11,7 miljoen (75 %) Nieuw Scenario 1 Net C1: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

126 8.1.2 Net C2 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Apeldoorn ,5 Arnhem Den Bosch ,5 Eys Goes Groningen Hengelo Lelystad Loon op Zand Lopik Losser Maastricht ,65 Markelo Megen Mierlo Roosendaal Rotterdam Smilde Terneuzen Tjerkgaast Vlissingen Populatie analyse 11,2 miljoen (72 %) 116 Herindeling van de FM-band 2001

127 Nieuw Scenario 1 Net C2: Coverage prediction Herindeling van de FM-band

128 8.1.3 Net C3 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Breda Doetinchem Eindhoven Hengelo Lichtenvoorde Lopik Roosendaal Smilde Terneuzen Vlissingen Wieringermeer Populatie analyse 11,1 miljoen (71 %) 118 Herindeling van de FM-band 2001

130 8.1.4 Net C4 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Apeldoorn Arnhem Breda Dordrecht Emmen Enschede Goes Hulsberg Lochem Lopik Mierlo Nijmegen Rotterdam Smilde Tilburg Tjerkgaast Wormer Zwolle Populatie analyse 10,9 miljoen (70 %) 120 Herindeling van de FM-band 2001

132 8.1.5 Net C5 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Groningen Lopik Smilde Populatie analyse 11,7 miljoen (75 %) 122 Herindeling van de FM-band 2001

134 8.1.6 Net C6 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Arnhem Emmen Enschede Gemert Groningen Hilversum Lochem Nijmegen Roermond Roosendaal ,2 Rotterdam Terneuzen Tilburg Tjerkgaast Vlissingen Populatie analyse 11,7 miljoen (75 %) 124 Herindeling van de FM-band 2001

136 8.1.7 Net C7 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Apeldoorn Arnhem Den Bosch Eindhoven Emmen Enschede Groningen Haarlem Hardenberg ,8 Hilversum Lelystad Lochem Maastricht Megen Oostburg Roosendaal Rotterdam Smilde Terneuzen Tilburg Tjerkgaast Utrecht Zwolle Populatie analyse 11,7 miljoen (75 %) 126 Herindeling van de FM-band 2001

138 8.2 Niet-landelijk commercieel Voor de niet-landelijke commerciële omroepen zijn in scenario 1 de volgende frequenties beschikbaar. In de tabel is tevens het bereik aangegeven. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Aantal Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alphen Alphen Amersfoort Amersfoort , Amsterdam , Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Apeldoorn Apeldoorn , Arnhem , Arnhem Assen , Bergen op Zoom , Breda , Dedemsvaart , Dedemsvaart Den Bosch Den Bosch Den Burg , Den Haag , Den Haag Den Haag , Den Haag Den Helder , Den Helder , Doetinchem Drachten , Ede Herindeling van de FM-band 2001

139 Eindhoven , Eindhoven Eindhoven , Eindhoven Eindhoven , Emmeloord , Emmen Emmen Enschede Enschede Eys Groningen Groningen , Groningen Groningen , Groningen , Haarlem Haarlem , Helmond Hengelo Hilversum , Hilversum Hoorn IJmuiden , Leeuwarden , Leeuwarden Leeuwarden , Leeuwarden , Leiden Lelystad , Lochem Loon op Zand , Lopik Maastricht , Meppel Mierlo Nijmegen , Nijmegen Nijmegen Purmerend , Rotterdam Herindeling van de FM-band

140 Rotterdam Smilde Smilde Sneek Terneuzen Terneuzen Terneuzen Terschelling , Tilburg Tjerkgaast Tjerkgaast Tjerkgaast Utrecht Utrecht , Utrecht , Venlo , Vlissingen , Vlissingen , Weert , Winschoten , Zwolle Totaal Circa 181 % 130 Herindeling van de FM-band 2001

141 Herindeling van de FM-band

142 9. Scenario 2 In dit scenario zijn tien zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een maximaal publieksbereik gecreëerd. 9.1 Landelijk commercieel Net C1 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Boxtel Breda Den Bosch Deventer Eindhoven Hengelo Hilversum Nijmegen Rotterdam Smilde Terneuzen Populatie analyse 9,6 miljoen (62 %) 132 Herindeling van de FM-band 2001

144 9.1.2 Net C2 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Groningen Lelystad Losser Markelo Megen Roosendaal Rotterdam Smilde Terneuzen Tjerkgaast Populatie analyse 8,6 miljoen (55 %) 134 Herindeling van de FM-band 2001

146 9.1.3 Net C3 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Lopik Vlissingen Populatie analyse 10,9 miljoen (70 %) 136 Herindeling van de FM-band 2001

148 9.1.4 Net C4 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Apeldoorn Breda ,5 Dordrecht Lichtenvoorde Lochem Lopik Mierlo Roosendaal Rotterdam Smilde Terneuzen Wormer Populatie analyse 7,9 miljoen (51 %) 138 Herindeling van de FM-band 2001

150 9.1.5 Net C5 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Doetinchem Hengelo Lopik Vlissingen Wieringermeer Populatie analyse 8,2 miljoen (53 %) 140 Herindeling van de FM-band 2001

152 9.1.6 Net C6 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Emmen Enschede Gemert Groningen Lochem Nijmegen Roermond Roosendaal ,2 Rotterdam Terneuzen Tilburg Tjerkgaast Populatie analyse 8,7 miljoen (56 %) 142 Herindeling van de FM-band 2001

154 9.1.7 Net C7 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Den Haag Eys Goes Hilversum Maastricht ,65 Tjerkgaast Populatie analyse 7,9 miljoen (51 %) 144 Herindeling van de FM-band 2001

156 9.1.8 Net C8 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Groningen Hulsberg Lopik Rotterdam Smilde Populatie analyse 7,5 miljoen (48 %) 146 Herindeling van de FM-band 2001

158 9.1.9 Net C9 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Apeldoorn Arnhem Enschede Hilversum Lelystad Oostburg Rotterdam Smilde Terneuzen Tilburg Utrecht Populatie analyse 8,4 miljoen (54 %) 148 Herindeling van de FM-band 2001

160 Net C10 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Apeldoorn ,5 Arnhem Den Bosch ,5 Den Helder Eindhoven Enschede Eys Groningen Hardenberg ,8 Lochem Loon op Zand Maastricht Megen Rotterdam Smilde Vlissingen Zwolle Populatie analyse 7,3 miljoen (47 %) 150 Herindeling van de FM-band 2001

162 9.2 Niet-landelijk commercieel Voor de niet-landelijke commerciële omroepen zijn in scenario 2 de volgende frequenties beschikbaar. In de tabel is tevens het bereik aangegeven. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Aantal Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alphen Alphen Amersfoort Amersfoort , Amsterdam , Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Apeldoorn Apeldoorn , Arnhem , Arnhem Arnhem Assen , Bergen op Zoom , Breda Breda Dedemsvaart , Dedemsvaart Den Bosch Den Bosch Den Bosch Den Burg , Den Haag , Den Haag Den Haag , Den Haag Den Helder , Den Helder , Herindeling van de FM-band 2001

163 Doetinchem Drachten , Ede Eindhoven , Eindhoven Eindhoven Eindhoven , Eindhoven Eindhoven , Emmeloord , Emmen Emmen Emmen Emmen Enschede Enschede Enschede Eys Goes Groningen , Groningen Groningen Groningen , Groningen , Haarlem Haarlem , Helmond Hengelo Hengelo Hilversum , Hilversum Hoorn IJmuiden , Leeuwarden , Leeuwarden Leeuwarden , Leeuwarden , Leiden Lelystad , Lochem Loon op Zand , Herindeling van de FM-band

164 Loon op Zand Lopik Maastricht Maastricht , Meppel Mierlo Mierlo Nijmegen , Nijmegen Nijmegen Purmerend , Roosendaal Rotterdam Rotterdam Smilde Smilde Sneek Terneuzen Terneuzen Terneuzen Terschelling , Tilburg Tilburg Tjerkgaast Tjerkgaast Tjerkgaast Tjerkgaast Utrecht Utrecht , Utrecht , Venlo , Vlissingen , Vlissingen , Vlissingen Weert , Winschoten , Zwolle Zwolle Totaal Circa 181 % 154 Herindeling van de FM-band 2001

165 Herindeling van de FM-band

166 10. Scenario 3 De onderzoekers hebben bekeken in hoeverre het mogelijk zou zijn een scenario te ontwikkelen me een achtste zendernetwerk, bestemd voor landelijke, commerciële radiostations. Het scenario 3 is afgeleid van scenario 1. In scenario 1 resteert een voorraad frequentieruimte voor niet-landelijke toepassing met een gezamenlijk publieksbereik van 181 %. Een deel van die voorraad vormt de basis voor het extra commerciële net in het scenario 3. Daarnaast is onderzocht of frequenties uit de zeven commerciële pakketten van scenario 1 verplaatst zouden kunnen worden naar het pakket 8. Het bleek, conform de verwachtingen van de onderzoekers, niet mogelijk om naast de zeven commerciële netten uit scenario 1, meer frequentienetwerken te componeren met een publieksbereik dat vergelijkbaar is met dat van de zeven eerste, hoofdzakelijk vanwege een gebrek aan frequentiemogelijkheden in de grensstreken met Duitsland en België. De voorraad frequenties met een niet-landelijk commerciële bestemming is niet gelijk over het land verdeeld en enigszins geconcentreerd in het westelijk deel van het land. Het is niet mogelijk om meer zenders aan de voorraad met een niet landelijke bestemming te onttrekken, omdat daardoor in het oosten en zuidoosten van het land in het geheel geen niet landelijke commerciële radio meer mogelijk zou zijn. Ten tweede zou deze voorraad te zeer uitgehold worden; het gezamenlijk publieksbereik zou dalen tot een niveau, lager dan dat van een landelijk commercieel frequentienetwerk. Vele frequenties uit de voorraad voor niet-landelijke commerciële radiostations bleken voorts te klein om op een wezenlijke wijze bij te dragen aan het publieksbereik van zenderpakket 8. De onderzoekers hebben bovendien zoveel mogelijk getracht de frequenties van pakketten 8 in een aansluitend gebied bij elkaar te brengen. In de zenderpakketten met een landelijke commerciële bestemming van scenario 1 is optimaal gebruik gemaakt van de (N)SFN-techniek, hetgeen betekent, dat de meeste frequenties gecorreleerd zijn. Trekt men een frequentie uit zo n netwerk, dat raakt het uit verband en stort het bereik ervan in een veel grotere mate in, dan dat de onttrokken frequentie zou toevoegen aan een ander net. In dat net zou zo n frequentie immers niet (N)SFN bruikbaar zijn en het bereik derhalve aanzienlijk kleiner zijn. 156 Herindeling van de FM-band 2001

167 De niet (N)SFN frequenties in de zeven eerste frequentiepakketten dienen vrijwel altijd om aansluitingen in de netten te creëren. Zonder die aansluiting is de netopbouw niet logisch. Na grondige studie hebben de onderzoekers geconstateerd, dat een significante verplaatsing van frequenties uit de eerste zeven pakketten naar het pakket 8 niet mogelijk is zonder ernstige aantasting van de zeven netten, terwijl de toegevoegde waarde in het pakket 8 gering zou zijn. Zij hebben derhalve van dergelijke verplaatsingen afgezien. Herindeling van de FM-band

168 10.1 Landelijk commercieel In dit scenario zijn zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een publieksbereik van % gecreëerd en een achtste frequentiepakket met een zo groot mogelijk publieksbereik Net C8 De landelijk commerciële netten C1 t/m C7 zijn identiek aan de netten in scenario 1. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Amersfoort Apeldoorn ,2 Den Helder ,25 Emmen Enschede Eys Groningen Hilversum ,1 Hoorn Lelystad ,2 Lochem Loon op Zand ,3 Lopik Maastricht ,5 Mierlo Nijmegen Rotterdam Smilde Terneuzen Venlo ,5 Vlissingen ,1 Weert ,5 Zwolle Populatie analyse 9,1 miljoen (58 %) 158 Herindeling van de FM-band 2001

170 10.2 Niet-landelijk commercieel Voor de niet-landelijke commerciële omroepen zijn in scenario 3 de volgende frequenties beschikbaar. In de tabel is tevens het bereik aangegeven. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Aantal Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alphen Alphen Amersfoort , Amsterdam , Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Apeldoorn Arnhem , Arnhem Assen , Bergen op Zoom , Breda , Dedemsvaart , Dedemsvaart Den Bosch Den Bosch Den Burg , Den Haag , Den Haag Den Haag , Den Haag Den Helder , Doetinchem Drachten , Ede Eindhoven , Eindhoven Eindhoven , Eindhoven Herindeling van de FM-band 2001

171 Eindhoven , Emmeloord , Emmen Enschede Groningen , Groningen Groningen , Groningen , Haarlem Haarlem , Helmond Hengelo Hilversum IJmuiden , Leeuwarden , Leeuwarden Leeuwarden , Leeuwarden , Leiden Meppel Nijmegen , Nijmegen Purmerend , Rotterdam Smilde Sneek Terneuzen Terneuzen Terschelling , Tilburg Tjerkgaast Tjerkgaast Tjerkgaast Utrecht Utrecht , Utrecht , Vlissingen , Winschoten , Totaal Circa 120 % Herindeling van de FM-band

172 11. Scenario 4 In dit scenario zijn zeven zoveel mogelijk evenwaardige frequentiepakketten ten behoeve van landelijke commerciële radiostations met een publieksbereik van % gecreëerd en een achtste en negende frequentiepakket met een zo groot mogelijk publieksbereik Landelijk commercieel Net C8 De landelijk commerciële netten C1 t/m C7 zijn identiek aan de netten in scenario 1. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Eindhoven Enschede Groningen Helmond Hilversum ,1 Hoorn Lopik Rotterdam Smilde Terneuzen Vlissingen ,75 Populatie analyse 7,7 miljoen (49 %) 162 Herindeling van de FM-band 2001

174 Net C9 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Amersfoort Apeldoorn ,2 Emmen Groningen Hilversum Leeuwarden ,5 Lelystad ,2 Loon op Zand ,3 Mierlo Nijmegen Rotterdam Smilde Tjerkgaast Utrecht Zwolle Populatie analyse 6,9 miljoen (44 %) 164 Herindeling van de FM-band 2001

176 11.2 Niet-landelijk commercieel Voor de niet-landelijke commerciële omroepen zijn in scenario 4 de volgende frequenties beschikbaar. In de tabel is tevens het bereik aangegeven. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Aantal Alkmaar Alkmaar Alkmaar Alphen Alphen Amersfoort , Amsterdam , Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Apeldoorn Arnhem , Arnhem Assen , Bergen op Zoom , Breda , Dedemsvaart , Dedemsvaart Den Bosch Den Bosch Den Burg , Den Haag , Den Haag Den Haag , Den Haag Den Helder , Den Helder , Doetinchem Drachten , Ede Eindhoven , Eindhoven , Eindhoven Herindeling van de FM-band 2001

177 Eindhoven , Emmeloord , Emmen Enschede Eys Groningen , Groningen , Groningen , Haarlem Haarlem , Hengelo IJmuiden , Leeuwarden Leeuwarden , Leeuwarden , Leiden Lochem Maastricht , Meppel Nijmegen , Nijmegen Purmerend , Sneek Terneuzen Terneuzen Terschelling , Tilburg Tjerkgaast Tjerkgaast Utrecht , Utrecht , Venlo , Vlissingen , Weert , Winschoten , Totaal Circa 87 % Herindeling van de FM-band

178 12. Niet-landelijk commerciële pakketten In de scenario s 1 t/m 4 zijn verschillende frequenties beschikbaar voor niet-landelijk commerciële omroepen. In dit hoofdstuk presenteren wij een aantal hiervan als (N)SFnetwerken. Indien deze frequenties los van elkaar benut worden, resulteert dat in een kleiner bereik van de betreffende zenders. Voor een aantal pakketten is, naast de technische aspecten, ook gekeken naar economische factoren die mogelijk aanleiding zijn om frequenties te combineren. Voor die pakketten waarbij de (N)SFN-technologie wordt toegepast, is dit specifiek aangegeven. Er zijn andere voorbeelden mogelijk. Verdeling van frequenties voor niet-landelijke toepassing 168 Herindeling van de FM-band 2001

179 Pakket 1 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alphen Amsterdam Den Haag (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Pakket 2 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Haag ,2 Populatie analyse Herindeling van de FM-band

180 Pakket 3 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Amsterdam (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Pakket 4 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Utrecht ,5 Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

181 Pakket 5 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Drachten ,5 Enschede Groningen ,65 Tjerkgaast (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band

182 Pakket 6 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Eindhoven Populatie analyse Pakket 7 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Eindhoven ,5 Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

183 Pakket 8 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Bergen op Zoom ,3 Breda ,5 Den Bosch Eindhoven ,5 Tilburg Weert ,5 (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band

184 Pakket 9 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Eindhoven ,5 Eys Maastricht ,5 Venlo ,5 (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

185 Pakket 10 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Dedemsvaart ,5 Emmen Groningen ,5 Meppel (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band

186 Pakket 11 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Helder ,25 Populatie analyse Pakket 12 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Assen ,4 Groningen ,5 Leeuwarden ,1 Winschoten ,4 (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

187 Pakket 13 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem ,05 Hengelo Lochem Populatie analyse Pakket 14 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Tjerkgaast Populatie analyse Herindeling van de FM-band

188 Pakket 15 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Vlissingen ,1 Terneuzen Populatie analyse Pakket 16 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Arnhem Doetinchem Nijmegen ,5 Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

189 Pakket 17 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Amsterdam ,5 Den Helder ,75 IJmuiden ,2 Populatie analyse Herindeling van de FM-band

190 Pakket 18 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alkmaar Amsterdam Haarlem ,2 Purmerend ,3 Populatie analyse Pakket 19 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Burg ,75 Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

191 Pakket 20 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Emmeloord ,2 Leeuwarden ,5 Sneek Terschelling ,1 (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band

192 Pakket 21 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Terneuzen Populatie analyse Pakket 22 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

193 Pakket 23 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Nijmegen Populatie analyse Pakket 24 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Ede Populatie analyse Herindeling van de FM-band

194 Pakket 25 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Leeuwarden Populatie analyse Pakket 26 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Utrecht ,1 Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

195 Pakket 27 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Haag ,5 Populatie analyse Pakket 28 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Den Haag Populatie analyse Herindeling van de FM-band

196 Pakket 29 Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Alphen Amsterdam (N)SFN technologie toegepast Populatie analyse Herindeling van de FM-band 2001

197 13. Minderheden In de vier grote steden van de Randstad zijn lokale zenders gecreëerd voor minderheden. Opstelplaats Frequentie [MHz] Vermogen [kw] Amsterdam Populatie analyse Amsterdam: Coverage prediction Herindeling van de FM-band