Train-de-trainer. - Handleiding -

Transcriptie

1 Train-de-trainer - Handleiding -

2 COLOFON BOUNCE up train de trainer, handleiding. Dit is één van de drie handleidingen van het BOUNCE-pakket, dat bestaat uit tools voor training en bewustmaking ten behoeve van de vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering van jongeren en hun sociale omgeving. Tools ontwikkeld door: Arktos vzw Valkerijgang Leuven België Onder de STRESAVIORA-projectcoördinatie van: Unit Radicalisme Algemene Directie Veiligheid en Preventie Waterloolaan Brussel België Ontwikkeling en teksten: ARKTOS vzw: Karel Lepla Ontwerp: TRIPLECLICK DESIGN Eerste versie vertaling Nederlands Tweede uitgave: december 2015

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Dankwoord 4 Voorwoord 5 Inleiding 6 BOUNCE perspectieven 8 BOUNCE handvatten BOUNCE young training BOUNCE along bewustmaking Bibliografie

4 Dankwoord De voorgestelde trainingstools, met de naam BOUNCE, werden mogelijk gemaakt met de steun van de Europese Commissie, die een intensieve samenwerking van twee jaar tussen Arktos vzw 1 en de Belgische Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken, Algemene Directie Veiligheid en Preventie steunde in het kader van het STRESAVIORA-project. Onze bijzondere dank gaat uit naar de partners in het trainingsnetwerk die bijgedragen hebben aan de ontwikkeling van de tools door hun expertise en ervaring te delen: Thomas More Academy ( hun onderzoek zorgde voor de noodzakelijke handvatten en omkadering voor het ontwikkelen van de tools. de ondersteunende raden: de Adviesraad en de Raad van Bestuur. de partners in het trainingsnetwerk voor het delen van hun ervaring en het verschaffen van hun expertise, betrokkenheid en inbreng: Oranjehuis vzw ( Ligand vzw ( Alba vzw ( Jong en van Zin vzw ( Tumult vzw ( Onze bijzondere dank gaat ook uit naar de jongeren, hun ouders en de organisaties die betrokken waren bij de onderzoeksfase en bij de nationale en internationale testfase. Wij danken in het bijzonder RadarAdvies. Hun betrokkenheid bij de internationale tests was van cruciaal belang voor de totstandkoming van de tools. Tot slot danken wij de Belgische Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken voor het maken van de presentatiefilm over BOUNCE. 1 Arktos vzw is een begeleidings- en vormingscentrum dat werkt met kinderen en jongeren. Arktos vzw geeft training aan jongeren, ondersteuning aan professionals en signalen aan de maatschappij. BOUNCE up Dankwoord 4

5 Voorwoord Sinds enkele jaren heerst er een groeiende bezorgdheid in België, de Europese Unie en de hele wereld over gewelddadige radicalisering, en een toenemende belangstelling voor (vroegtijdige) preventietools om dit probleem aan te pakken. Zowel jongeren als volwassenen kunnen betrokken raken in een proces van gewelddadige radicalisering. In het kader van het project gesteund door de Europese Commissie: Stresaviora - Strengthening Resilience 2 Against Violent Radicalisation (versterking van de veerkracht tegen gewelddadige radicalisering) hebben we alomvattende tools ontwikkeld die jongeren en hun sociale omgeving de kans geven om hun lot in eigen handen te nemen, in een vroegtijdig stadium 3 en in de ruime 4 zin. Deze focus op jongeren en hun omgeving en op het versterken van hun veerkracht is positief. Onze ervaring met het werken met jongeren, ouders en hun sociale omgeving, in combinatie met interessante onderzoeksresultaten 5, heeft ons aanvoelen bevestigd: verander het perspectief van risico naar kans, van vrees naar openheid en van controle naar empowerment, en vroegtijdige preventie rond dit gevoelige thema wordt meer haalbaar. Wij zijn er trots op onze antwoorden te kunnen aanreiken via BOUNCE, tools voor veerkrachtige jongeren in interactie met een bewuste omgeving. De BOUNCE training en bewustmakingshandleidingen (BOUNCE young, BOUNCE along en BOUNCE up ), bijlagen, geplande BOUNCE-acties en aanvullende informatie zijn beschikbaar op de website van het project: 2 Veerkracht: het vermogen om op te veren na tegenspoed. (Euer et al., 2013) 3 Dit 'vroegtijdig stadium' betekent: "vóór de ontwikkeling van de bereidheid om geweld of ondemocratische middelen te gebruiken of te ondersteunen." (Euer et al., 2013) 4 "Ruim" betekent dat het BOUNCE-pakket zich niet op specifieke vormen of uitingen van 'gewelddadige radicalisering' richt, maar een algemene visie biedt op alle mogelijke vormen van gewelddadige radicalisering. 5 In het kader van het Stresaviora-project voerde de Thomas More Academy (BE) een onderzoek uit om input te leveren voor de ontwikkeling van de trainingstools. BOUNCE up Voorwoord 5

6 Inleiding Wat? BOUNCE up is de train-the-trainer-handleiding ter voorbereiding, onderricht en ondersteuning van trainers die willen werken met de BOUNCE young veerkrachttrainingstool en met de BOUNCE along bewustmakingstool. Het verhoogt het vermogen en het vertrouwen om te werken met deze tools. De drie BOUNCE-tools zijn met elkaar verbonden en versterken elkaar als acties in de vroegtijdige, ruime en positieve preventie van gewelddadige radicalisering. In tegenstelling tot wat verwacht kan worden, staat in het BOUNCE-pakket niet het thema 'gewelddadige radicalisering' centraal. Omdat we ons op vroegtijdige, ruime en positieve preventie richten, is het veel interessanter om ons te concentreren op het versterken van beschermende factoren. Een belangrijk uitgangspunt waar wij voor staan, is: "Je hoeft geen 'expert in gewelddadige radicalisering' te zijn om daadkrachtig op te treden bij de vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering. De centrale focus van het BOUNCE-pakket is 'veerkrachtige jongeren in interactie met een bewuste omgeving'. Voor wie? Het BOUNCE up train-de-trainer-programma is bestemd voor eerstelijnswerkers die in contact staan met jongeren tijdens hun puberteit en vroege adolescentie: tussen ongeveer 12 en 18 jaar oud, en die rechtstreeks met hen werken. Dit kunnen professionals (leerkrachten, opvoeders, jeugdwerkers, maatschappelijk werkers, mentors,...) en vrijwilligers zijn. Deze eerstelijnswerkers bevinden zich in een unieke positie waarin ze de mogelijkheid hebben om met de inhoud van de BOUNCE-tools te werken: Toegang tot de doelgroep Toegang tot de sociale omgeving Vertrouwen Kennis en ervaring Toestemming om te werken Instrumenten Een visie op de situatie We raden toekomstige trainers aan om deze handleiding niet alleen voor zelfstudie te gebruiken, maar ook een BOUNCE up train-de-trainer-cursus te volgen. Dit programma verstrekt de hierin beschreven informatie op een (inter)actieve manier, met een focus op de dagelijkse realiteit van de cursisten. Toekomstige trainers krijgen de kans om hun trainingsvaardigheden te ontwikkelen via een mix van theorie, praktijk, uitwisseling en reflectie. Dit betekent dat de cursisten hun eigen methoden voor de implementatie van de BOUNCE-tools kunnen ontwikkelen. Voor meer informatie over de geplande BOUNCE up trainingscursussen, zie Inhoud Deze handleiding bevat alle achtergrondinformatie die u nodig hebt om BOUNCE young en BOUNCE along initiatieven op te zetten. Al deze tools hebben ook een eigen handleiding; de BOUNCE young handleiding bevat de tien sessies veerkrachttraining voor jongeren, die samen het BOUNCE up Inleiding 6

7 trainingsprogramma vormen, terwijl de BOUNCE along handleiding de bewustmakingsinhoud voor het werk met de ouders en eerstelijnswerkers bevat. BOUNCE up is de noodzakelijke tool voor trainers om te werken met BOUNCE young en BOUNCE along ; het verschaft een visie en theoretische achtergrond. Het ondersteunt ook de voorbereidingen en evaluaties van BOUNCE-initiatieven, inspireert tot het combineren van de verschillende BOUNCE-tools en het opzetten van netwerken op basis van BOUNCE-acties. Deze handleiding bestaat uit vier hoofdstukken: 'BOUNCE perspectieven' geeft de visie en theoretische achtergrond van BOUNCE. Het hoofdstuk 'BOUNCE-handvatten' legt de brug tussen theorie en praktijk door een beschrijving te geven van de noodzakelijke elementen waar trainers en facilitators rekening mee moeten houden wanneer zij BOUNCE-initiatieven willen opzetten. Het hoofdstuk 'BOUNCE young training' legt alles uit wat een trainer moet weten om BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren te organiseren. 'BOUNCE along bewustmaking' ondersteunt trainers die bewustmakingsacties willen opzetten voor ouders en eerstelijnswerkers. Aan het einde van de handleiding worden een lijst van bijlagen 7 en een bibliografie voor de drie BOUNCE-tools voorgesteld. 7 De lijst van bijlagen bevat een verklarende woordenlijst voor de drie BOUNCE-tools (bijlage 1). BOUNCE up Inleiding 7

8 BOUNCE perspectieven BOUNCE up Perspectieven 8

9 BOUNCE perspectieven Een positief perspectief Als een trainer 8 of een andere betrokken facilitator 9 van BOUNCE-acties is het belangrijk om te werken met een positief perspectief op jongeren en hun omgeving (ouders 10 en eerstelijnswerkers). Een positief perspectief is de basis voor het opbouwen van een relatie met de deelnemers. Thema's zoals identiteit, meningen, idealen, uitdagende situaties, diversiteit, enzovoort worden benaderd als positieve aspecten. Deze positiviteit betekent dat we werken met de deelnemers op een op sterkte gebaseerd niveau: de kwaliteiten en sterke punten van hun situatie vormen de basis voor verder werk. Deze visie neemt enige afstand van de focus op (gewelddadige) radicale ideeën of (gewelddadige) radicaliserende jongeren. VOORBEELD: De BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren bevatten geen directe verwijzingen naar 'gewelddadige radicalisering '. De focus ligt op versterkende aspecten - wat hebben de jongeren en hun omgeving nodig om veerkrachtig te zijn en een sterk bewustzijn te hebben? Anderzijds kunnen geweld, radicalisering, extremisme, racisme, discriminatie, haatzaaien, enzovoort thema's zijn die uitgelokt worden door de oefeningen, of die de deelnemers in verband brengen met hun ervaringen in de training. Dus hoewel deze thema's niet de kern van de training zijn, worden ze niet vermeden. Een positief perspectief erkent dat de acties, keuzes en het gedrag van mensen een positieve kern hebben, ondersteund door een positieve wens. Dit maakt het mogelijk om negatieve perspectieven te herkaderen naar positieve. Voor het thema 'gewelddadige radicalisering' kunnen we bijvoorbeeld kiezen om het te herkaderen door de minder veroordelend termen 'sterke idealen', 'sterke meningen' of 'extreme idealen' te gebruiken. 'Sterke meningen' of 'extreme idealen' hebben hoeft niet negatief te zijn. Een citaat uit het onderzoek dat werd uitgevoerd door de Thomas More Academy, in het kader van het 'Stresaviora'-project: 'Hoewel radicalisering vaak in verband wordt gebracht met geweld, leiden radicale denkbeelden niet noodzakelijk tot gebruik van geweld. Radicalisme kan ook worden omschreven als een ideologie; een uitdrukking van politieke betrokkenheid, wat niet noodzakelijk betekent dat deze betrokkenheid gebruik van geweld impliceert (Ponsaers et al., 2010). Van San, et al (2010) stellen dat de nadruk moet liggen op het 'herkaderen' van de terminologie van het discours over radicalisering: een extreme mening over bepaalde kwesties ontwikkelen en idealen hebben voor de toekomst zijn op zich niet problematisch. Maar jongeren als 'radicalen' bestempelen brengt de boodschap dat bepaalde begrippen ongeschikt zijn in een democratisch systeem, hoewel sommige van de kritieken, of aspecten van ideologieën, relevant of legitiem kunnen zijn. De passie die jongeren hebben voor ideologieën of gedachten kan worden gebruikt om jongeren te ondersteunen bij hun ontwikkeling tot kritische, politiek bewuste deelnemers aan de samenleving. (Van San, et al. 2010). Benschop (2006) stelt dat de overheid zich moet richten op empowerment van de zogenaamd radicale jongeren (die eigenlijk aandacht willen voor hun klachten), in plaats van hen te verslaan. Dus, door een positieve waardering voor de jonge 'radicaal' [in wording] als iemand die op zoek is naar een actief burgerschap wordt de jongere in staat gesteld om zijn of haar idealen op een positieve manier te ontwikkelen (Van San, et al. 2010). 8 Met 'trainer' verwijzen we naar een trainer gespecialiseerd in veerkracht en bewustmaking. Hij heeft het BOUNCE up trainde-trainer programma gevolgd. 9 Met 'facilitator' verwijzen we naar personen die rechtstreeks betrokken zijn bij BOUNCE-initiatieven. Een facilitator kan de trainer zijn, hij kan trainingen mede-organiseren, kan een co-trainer zijn, een waarnemer, iemand die de individuele followup van de deelnemers doet of deelnemers doorverwijst naar BOUNCE-initiatieven. 10 Met 'ouders' bedoelen we alle volwassenen die een ouderrol vervullen naar de jongeren toe: vaders, moeders, andere familieleden of belangrijke anderen en ondersteunende figuren in het leven van jongeren. BOUNCE up Perspectieven 9

10 Een handvat voor deze positieve benadering van jongeren en hun netwerken is de 'waarderende benadering'. Op deze benadering wordt verder ingegaan in het hoofdstuk 'BOUNCE-handvatten', paragraaf 'Handvatten voor communicatie', subparagraaf 'Waarderende benadering'. Voor meer tips over hoe dit positieve perspectief versterkt kan worden, verwijzen we naar de BOUNCE along bewustmakingstool, hoofdstuk 'Een positief gezichtspunt'. Deze positieve gezichtspunten zijn belangrijk voor de trainers om ouders en andere eerstelijnswerkers te kunnen 'besmetten' met deze positieve gezichtspunten en om relaties te kunnen opbouwen met de deelnemers aan BOUNCE-initiatieven. In het hoofdstuk 'BOUNCE along bewustmaking, paragraaf 'Bewustmakingsacties' worden twee voorbeelden van oefeningen gegeven om het bewustzijn van dit positieve perspectief te verhogen Een breed perspectief Een breed perspectief betekent dat onderwerpen behandeld worden in de ruimste betekenis, en dat we thema's op een neutrale, onbevooroordeelde manier bekijken. Twee voorbeelden: Radicalisering: Alle vormen van radicalisering worden beoogd met deze term en er is geen vernauwing in de richting van een of andere mening of ideologie. Dit kan linkse of rechtse radicalisering, religieus geïnspireerde radicalisering, radicalisering inzake dierenrechten, anarchisme,... zijn. BOUNCE is een pakket van tools die niet gericht zijn op een of andere vorm van radicalisering. In feite ligt de focus niet eens direct op radicalisering (zoals beschreven in de vorige paragraaf). BOUNCE streeft naar resultaten die verder gaan dan een specifieke vorm van radicalisering. Cultuur: Met cultuur bedoelen we culturele afkomst, sociale achtergrond, subcultuur, levensomstandigheden, gewoonten van groepen,... Cultuur wordt niet vernauwd tot bijvoorbeeld het land van herkomst of zichtbare aspecten van cultuur. Een van de vaardigheden die trainers die met BOUNCE-tools werken, nodig hebben, is interculturele vaardigheid 11. Een integraal perspectief Integraliteit vindt zijn oorsprong in de manier waarop we kijken naar jongeren en hun sociale omgeving: als een systeem waarin acties waarbij een deel van het systeem betrokken is, van invloed zijn op het hele systeem. Trainers, facilitators, ouders, andere jongeren,... kunnen dit proces van interactie stimuleren door samen te werken met verschillende actoren van het systeem. Een integraal perspectief betekent dat in alle BOUNCE-acties een link wordt gelegd met het milieu en de levensomstandigheden van de deelnemers. Daarom ontwikkelden we de drie BOUNCE-tools die met elkaar verbonden zijn en elkaar versterken, en zo zorgen voor een kader om jongeren op een holistische manier te benaderen. De drie BOUNCE-tools zijn complementair in gebruik (zie figuur 12 ): BOUNCE young : een trainingstool om de veerkracht van jongeren te versterken BOUNCE along : een bewustmakingstool voor ouders en eerstelijnswerkers BOUNCE up : een train-de-trainer-tool voor professionele eerstelijnswerkers voor het werken met beide andere tools. (deze tool). 11 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE-handvatten, paragraaf De rol van de trainer. 12 De figuur komt uitgebreid aan bod in het hoofdstuk Bounce handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken, subparagraaf Combinatie van trainingstools. BOUNCE up Perspectieven 10

11 Door initiatieven van de drie tools te combineren, kan een volledig proces worden opgezet in de vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering. Deze aanpak kost tijd, herhaalde inspanningen, samenwerking en energie, maar belooft ook de beste resultaten: veerkrachtige jongeren in interactie met een bewuste omgeving. De manier waarop de BOUNCE-tools met elkaar verbonden zijn en samen kunnen worden gebruikt, wordt behandeld in het hoofdstuk 'BOUNCE-handvatten', paragraaf 'Integraliteit en netwerken'. Preventie Vroegtijdige preventie Vroegtijdige preventie betekent dat er initiatieven worden ondernomen voordat er een probleem is. De BOUNCE-tools worden gebruikt voor het versterken van het bewustzijn en de deskundigheid die nodig zijn voordat er problemen of moeilijkheden optreden met jongeren die verband houden met gewelddadige radicalisering. BOUNCE-initiatieven worden opgezet om te voorkomen dat problemen optreden of evolueren naar grotere problemen. De focus van de ondernomen initiatieven is anderzijds niet probleemgericht. Zoals eerder vermeld, hoeft er geen probleem of situatie van gewelddadige radicalisering te zijn om trainingen en bewustmakingsacties van het BOUNCE-pakket te starten. Wie BOUNCE-acties organiseert, heeft een primaire focus op wat hij moet bereiken: veerkrachtige jongeren in interactie met een bewuste omgeving. Wanneer jongeren en hun omgeving over tools beschikken voordat er zich moeilijkheden voordoen, kunnen deze nuttig zijn wanneer zij ze nodig hebben en wanneer zij geconfronteerd worden met gewelddadige radicalisering. Vroegtijdige preventie betekent ook dat wij ons richten op jongeren en het milieu van jongeren die hun identiteit ontwikkelen en openstaan voor allerlei invloeden. Deze ontwikkeling van een identiteit is zeer actief in de periode van de puberteit en de vroege adolescentie (maar zet zich uiteraard voort in het verdere leven). Openheid voor invloeden betekent ook dat het mogelijk is om een verschil te maken en te voorkomen dat jongeren betrokken raken bij een proces van gewelddadige radicalisering. Wanneer tegelijkertijd het bewustzijn van de omgeving van de jongeren wordt versterkt, kan de kans op resultaten toenemen BOUNCE up Perspectieven 11

12 OPMERKING: Gedurende de puberteit en de vroege adolescentie experimenteren, ontdekken, proberen jongeren allerlei dingen uit, en dat is een goede zaak. Ze leren hiervan, zelfs zonder de tussenkomst van anderen. Jongeren, en ook hun omgeving, hebben deze kansen om te falen, om te vallen, nodig om te leren van deze ervaringen en mislukkingen. Vroegtijdige preventie brengt een groot risico met zich mee dat deze kansen om uit te proberen en te falen en te leren van mislukkingen worden weggenomen. Voor trainers en andere mensen in de omgeving van jongeren zal er altijd een evenwichtsoefening zijn tussen de ondersteuning van jongeren en hun omgeving om hun veerkracht en bewustzijn te versterken, en tegelijkertijd hun kansen om te experimenteren en hiervan te leren niet weg te nemen. Algemene preventie OPMERKING: Het werken met het BOUNCE-pakket en het gebruik van de combinatie van de verschillende BOUNCE-tools mogen niet tot de verwachting leiden dat zij garant staan voor het voorkomen van alle mogelijke processen en vormen van (gewelddadige) radicalisering bij jongeren. Een proces naar gewelddadige radicalisering is zo complex dat geen enkel programma of geen enkele training dergelijke resultaten kan garanderen. Een verhoogd bewustzijn in de omgeving van de jongeren, een versterkte veerkracht van de jongeren en bekwame trainers die met de jongeren en hun omgeving werken zijn anderzijds bewezen beschermende factoren in het kader van de preventie van gewelddadige radicalisering. In een breder preventieperspectief dragen de BOUNCE-tools bij aan dit doel op een algemeen niveau. Algemene preventie betekent dat wij ons richten op alle jongeren en alle omgevingen, diverse groepen, culturen en achtergronden. In deze algemene aanpak worden de deelnemers niet geselecteerd om mogelijke 'problemen' op te lossen, of als reactie op bezorgdheid of om redenen van waarschijnlijke '(gewelddadige) radicalisering', maar al voordat die bezorgdheid ontstaat. De figuur De preventiepiramide 13 geeft een goed zicht op de verschillende niveaus van preventie, en hoe de verschillende preventie-initiatieven zich tot elkaar verhouden. De primaire plaats van de BOUNCE-tools is op het tweede niveau van de piramide: Algemene preventie. Dit is het niveau waar de BOUNCE-tools primair kunnen worden ingezet. Daar zijn enkele goede redenen voor: Alle jongeren in de puberteit en de vroege adolescentie, en hun omgeving, kunnen profiteren van de inhoud en de ervaring van de BOUNCE-tools. Een breed spectrum van mensen en situaties kan worden bereikt en versterkt door een brede implementatie van BOUNCE. Er is minder kans op een stigmatiserend effect van de benadering van bepaalde groepen of omgevingen. Bij het kiezen van specifieke 'risicogroepen' en 'risico-omgevingen' is er 13 De gebruikte figuur is een vereenvoudigde versie van de Preventiepiramide ontwikkeld door Johan Declerck. BOUNCE up Perspectieven 12

13 een kans dat deze groepen zich gestigmatiseerd, of zelfs gecriminaliseerd, voelen. Zij kunnen de vraag stellen: 'Waarom moeten wij deelnemen aan dit initiatief en anderen niet?'. Onderzoek toont ook aan dat het zeer complex is om te bepalen welke personen of groepen meer risico lopen op het ontwikkelen van een proces van gewelddadige radicalisering. Trainers en facilitators zorgen ervoor dat de initiatieven niet een tegenovergesteld effect creëren en deelnemers verder verwijderen van de preventieve doelen die wij willen bereiken. Het hefboomeffect : Werken met alle jongeren en hun omgeving, in plaats van alleen met risicogroepen te werken, helpt om een aantal van de jongeren in de risicogroepen die deel uitmaken van deze grotere groepen 'omhoog' te helpen. Een breed spectrum van mensen, organisaties en instellingen kan betrokken zijn bij algemeen preventief werk.14. Er zijn, naast het niveau van algemene preventie, drie andere niveaus in de preventiepiramide. Een goede preventieve aanpak richt zich niet op één aspect alleen. VOORBEELD: Wanneer organisaties, steden of andere beleidsvormende instellingen een volledige aanpak willen opzetten voor de preventie van gewelddadige radicalisering zullen de andere niveaus ook moeten worden overwogen. Hoewel het algemene preventieniveau het meest aanwezig is in de BOUNCE-tools, moeten er enkele links gelegd worden met de andere niveaus van de preventiepiramide. Onder het niveau van algemene preventie bevindt zich het niveau van fundamentele preventie: werken aan een algemeen positief klimaat dat de levenskwaliteit verbetert. Het BOUNCE-pakket biedt ook een aantal handvatten die nuttig zijn voor het creëren van een dergelijk positief klimaat: In BOUNCE along, hoofdstuk Een positief gezichtspunt' en hoofdstuk 'Veerkrachtige relaties en communicatie. In het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma zijn de gebruikte Startcirkels en Energizers van fundamentele aard en versterken een positief klimaat in en buiten de trainingen. De gecreëerde groepssfeer en individuele aandacht 15 kunnen dit positieve klimaat ook beïnvloeden. Boven het niveau van algemene preventie bevindt zich het niveau van 'specifieke preventie': maatregelen die worden genomen om specifieke situaties te voorkomen. Het BOUNCE-pakket kan ook daar worden teruggevonden tot op zekere hoogte: De BOUNCE young veerkrachttrainingssessies versterken veerkracht en vertrouwen, het oplossen van problemen en andere vaardigheden die nuttig zijn in allerlei situaties, ook in situaties die in de buurt komen van of te maken hebben met gewelddadige radicalisering of daarmee verbonden situaties. Dus, hoewel de primaire plaats van het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma zich op het niveau van algemene preventie situeert, kunnen de deelnemers de tool gebruiken in specifieke situaties. De BOUNCE along tool behandelt ook een breed scala van thema's, bewustwordingsonderwerpen en -vaardigheden, die nuttig zijn in meer specifieke situaties. In de BOUNCE along handleiding worden in het hoofdstuk 'Zorgen en uitdagende situaties', paragraaf 'Omgaan met zorgen' en paragraaf 'Omgaan met uitdagende situaties', subparagraaf 'Reageren op sterke meningen', meer specifieke tips gegeven die zich situeren op het niveau van 'specifieke preventie'. In deze tool worden in het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf Omgaan met uitdagingen enkele specifieke preventieve inspanningen behandeld die gedaan kunnen worden tijdens BOUNCE young trainingssessies. 14 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken. 15 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagrafen Het groepsproces en Individuele aandacht. BOUNCE up Perspectieven 13

14 Er zijn ook een aantal aspecten van de BOUNCE-trainingen, waarin tips en acties op het niveau van curatieve preventie kunnen worden gevonden: De BOUNCE along handleiding, hoofdstuk Zorgen en uitdagende situaties, paragraaf Omgaan met uitdagende situaties, subparagraaf Geschonden grenzen en conflicten. Deze tips zijn voor interventies wanneer grenzen worden overschreden en situaties moeten worden hersteld. Hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagraaf Herstel. Hierin wordt het herstel van tijdens de trainingssessies overschreden grenzen behandeld. Ondanks de aanwezigheid van de BOUNCE-tools op de vier verschillende niveaus is het belangrijk om een primaire focus op algemene preventie te houden. Enkele tips om te focussen op algemene preventie bij het opzetten van BOUNCE-acties: Diversiteit: Betrek jongeren en volwassenen met verschillende achtergronden en stel een diverse groep van deelnemers samen (meer en minder veerkrachtige deelnemers, deelnemers met sterke meningen, deelnemers met snel veranderende meningen, meer en minder beïnvloedbare deelnemers, enzovoort). Deze diversiteit kan zeer waardevol zijn bij trainingen en bewustmakingsacties. Het werken met deze diversiteit kan interessante leermomenten creëren voor alle betrokkenen. Brede implementatie: Implementeer het trainingsprogramma en bewustmakingsacties voor iedereen die betrokken is bij de organisatie, of geef iedereen gelijke kansen om deel te nemen aan acties, en doe extra inspanningen om 'moeilijk te bereiken' groepen te betrekken. Herhaling: Plan om de initiatieven regelmatig te herhalen of werk aan een proces van verschillende acties, zodat iedereen meerdere kansen heeft om deel te nemen aan de acties. OPMERKING: Signalen of zorgen met betrekking tot gewelddadige radicalisering kunnen ertoe leiden dat eerstelijnswerkers antwoorden gaan zoeken in de BOUNCE-tools. Het is mogelijk dat organisaties het gebruik van deze trainingstool zullen overwegen wanneer de bezorgdheid over of de situaties van gewelddadige radicalisering reeds aanwezig zijn. Wij benadrukken dat BOUNCE NIET ontwikkeld is om mensen te bevrijden, te de-radicaliseren of los te maken van allerlei invloeden. Het helpt en sterkt de deelnemers bij het maken van keuzes en het omgaan met allerlei situaties,... vanuit een perspectief van vroegtijdige en brede preventie. Indien gebruikt bij jongeren en hun omgeving die een risico lopen op of bij jongeren en omgevingen die (vroege) tekenen tonen van radicalisering mag het perspectief van de training niet veranderen in 'de-radicalisering'. De risico's bij het gebruik van BOUNCE-initiatieven als specifieke preventieve maatregelen zouden zijn: Het stigmatiserende idee dat de deelnemers 'een probleem hebben' dat opgelost moet worden door de initiatieven. Dit kan weerstand veroorzaken bij de deelnemers, tegen trainers en begeleiders, en hun relatie onder druk zetten. De hoge verwachting dat de zorgen zullen verdwijnen of dat de problemen opgelost zullen worden door deze acties alleen. Verplichte deelname, met geen of weinig persoonlijke motivatie of betrokkenheid van de deelnemers. De inhoud van de oefeningen kan te algemeen, niet specifiek genoeg zijn om goede antwoorden of kansen te bieden voor de deelnemers om hun bewustwording te vergroten of om hun veerkracht te versterken Deze tips kunnen nuttig zijn voor trainers en andere facilitators om te blijven werken vanuit dit perspectief van algemene preventie. BOUNCE up Perspectieven 14

15 Vergeet niet en handel naar de positieve benadering en de positieve doelstellingen van de training- en bewustmakingstools. Dit kan negatieve aandacht voor het probleem wegnemen, het vertrouwen herstellen en de motivatie verbeteren. Zorg voor goede informatie over waarom we deze jongeren bij het trainingsprogramma betrekken en over de doelstellingen van het trainingsprogramma. 16 Combineer de trainingssessies met andere algemene preventie-initiatieven. VOORBEELD: De 'Anti-haatcampagne', een online jongerencampagne van de Raad van Europa voor de Mensenrechten om de niveaus van aanvaarding van haatdragende taal te verminderen en online participatie en burgerschap van de jongeren te ontwikkelen. Emancipatie Het principe van emancipatie is een belangrijk onderdeel van de visie van de BOUNCE-tools. Emancipatie volgt het idee dat iedere persoon zo veel mogelijk vrijheid en ruimte krijg om zich te ontwikkelen, rekening houdend met zijn persoonlijke en sociale verantwoordelijkheid. Emancipatie gaat ook uit van het idee van gelijkwaardigheid van alle personen (kinderen, jongeren en volwassenen). En van een geloof in de mogelijkheden van de mensen (hier: jongeren en hun omgeving) om hun eigen keuzes te maken. Hierdoor is niet alleen de trainer of een andere facilitator verantwoordelijk voor de effecten of de resultaten, maar moeten de deelnemers ook hun eigen verantwoordelijkheid nemen bij het maken van keuzes. Emancipatie betekent dat de antwoorden op vragen niet in de handen van de trainer, maar in de handen van de deelnemers zijn. Er is geen 'unieke oplossing' voor complexe situaties, maar mensen kunnen hun eigen oplossingen vinden. De rol van een trainer of andere facilitators in BOUNCE is vanuit dit perspectief luisteren hoe mensen keuzes maken, deze positief bekijken, en hen de mogelijkheden en alternatieven tonen. Deelnemers zijn eigenaar van hun eigen leerproces, de trainer en facilitator bieden de deelnemers kansen om zich te emanciperen. Dit zal een open houding vereisen, waarbij het maken van keuzes voor de deelnemers of het gebruik van vormen van macht om deelnemers te proberen beïnvloeden worden vermeden. Dit principe van emancipatie heeft twee belangrijke gevolgen voor het BOUNCE-pakket, die met elkaar verbonden zijn: De BOUNCE-tools en instrumenten als dusdanig kunnen niet beschouwd worden als de oplossing voor vragen, zorgen, moeilijkheden of problemen. Er is geen 'juist' antwoord voor iedereen op elke vraag. De antwoorden liggen bij de deelnemers. De rol van de trainer is zeer belangrijk om het emancipatieproces van de deelnemers te ondersteunen. De tools en de rol van de trainer en facilitators worden verder behandeld in het hoofdstuk 'BOUNCE handvatten'. We verwijzen naar twee tips van de BOUNCE along bewustmakingstool die het principe van emancipatie onderstrepen: Hoofdstuk Een positief gezichtspunt', tip Aanvaard dissensus. Hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie, tip Geef keuzes. 16 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young opzet, subparagraaf Introductie van BOUNCE young. BOUNCE up Perspectieven 15

16 BOUNCE handvatten BOUNCE up Handvatten 16

17 BOUNCE handvatten 17 Integraliteit en netwerken Combinatie van trainingstools De beste resultaten en effecten op de langere termijn zullen worden bereikt wanneer een BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma wordt opgezet in dezelfde periode als bewustmakingsacties gebaseerd op de BOUNCE along tool. En wanneer beide initiatieven geleid worden door trainers die een BOUNCE up train-de-trainer-programma hebben gevolgd. Dit werd al aangestipt in het hoofdstuk 'BOUNCE perspectieven', paragraaf 'Een integraal perspectief'. In dit deel wordt bekeken hoe deze integraliteitsvisie werkelijkheid kan worden. Het is raadzaam om voor een echte integratie van de verschillende tools te zorgen, en aldus te investeren in het netwerk en in de groei van de deelnemers. OPMERKING: De doelen en verwachtingen ten aanzien van de effecten van de BOUNCEinitiatieven moeten worden aangepast aan de inspanningen die worden gestoken in de integraliteit van deze initiatieven. TWEE VOORBEELDEN: Een 'Parachute'-benadering waarbij een externe trainer een aantal trainingssessies geeft aan jongeren en daarna de organisatie verlaat zonder dat er nog iemand iets doet zal niet genoeg kansen bieden om de jongeren, de ouders en de sociale omgeving of de faciliterende organisatie zelf hun lot in eigen handen te laten nemen. Een groepje van acht jongeren van een buurtrecreatieproject wordt betrokken bij een BOUNCE young programma. Voordat het begint, worden de ouders door de trainer en facilitators geïnformeerd over 'het versterken van veerkracht' en de rol die zij daarin kunnen spelen. Tijdens de trainingsperiode wordt een workshop voor ouders en jeugdwerkers georganiseerd. In deze workshop worden ze bewust gemaakt van het positieve perspectief op jongeren en op het omgaan met zorgen en uitdagende situaties. Na de laatste trainingssessie voor de jongeren worden ouders en jeugdwerkers betrokken bij de evaluatie van de trainingen en de bewustmakingsacties. In het eerste voorbeeld zijn er niet veel effecten op de jongeren en hun omgeving te verwachten. In het tweede voorbeeld is er een goede kans op succes door het bundelen van de inspanningen in de richting van de verschillende rechtstreeks en onrechtstreeks betrokken personen en organisaties. De relatie tussen de drie BOUNCE-tools wordt weergegeven door de rechte lijnen. De draaiende pijlen geven het effect van de acties tussen de deelnemers gedurende de acties. 17 De handvatten zijn nuttig in het werken met het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma voor jongeren en de BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven. BOUNCE up Handvatten 17

18 Elke trainingstool kan interactie en wederzijdse beïnvloeding tussen de verschillende doelgroepen van het BOUNCE-pakket stimuleren. Effecten van BOUNCE young trainingen: Jongeren kunnen de ervaring van de trainingen gebruiken om persoonlijke beslissingen te nemen. VOORBEELD: Een jongere beslist om minder tijd door te brengen op het internet, omdat hij 18 tijdens een training tot het besef is gekomen dat hij veel tijd verspilt online. Jongeren ervaren een groepsproces waarin ze elkaar rechtstreeks beïnvloeden. De inhoud kan worden verplaatst naar dagelijkse situaties met hun leeftijdsgenoten. VOORBEELD: De jongere kan gemakkelijker 'neen' zeggen tegen anderen op een veerkrachtige wijze wanneer ze hem trachten te beïnvloeden om dingen te doen die hij niet wil doen. Door middel van de beoordelingen 19 wordt de link gelegd met de omgeving (ouders en familie) en de leefomstandigheden van de jongeren. VOORBEELD: Een jongere praat met zijn oudere broer over zijn dromen en plannen voor de toekomst die tijdens de training werden besproken. Effecten van BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven Indien de bewustmakingsacties worden opgezet in relatie met BOUNCE young veerkrachttrainingen worden de ouders en eerstelijnswerkers geïnformeerd over en betrokken 20 bij de trainingen. Hierdoor kunnen de ouders en eerstelijnswerkers de jongeren ondersteunen in hun leerproces. Ouders en/of eerstelijnswerkers kunnen met elkaar praten wanneer ze betrokken worden bij BOUNCE along bewustmakingsacties. Door deze ervaringen kunnen zij op hun beurt de bewustwording van andere ouders, eerstelijnswerkers, collega's,... vergroten. 18 Om het leesgemak te bevorderen, gebruiken we in de hele handleiding de mannelijke vorm. 19 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagraaf (Actief) reflecteren. 20 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young opzet, subparagrafen Introductie van BOUNCE young en Ouders en eerstelijnswerkers betrekken. BOUNCE up Handvatten 18

19 VOORBEELD: Een school organiseert om de drie maanden pedagogische sessies voor het personeel. Gedurende een schooljaar worden drie pedagogische sessies gewijd aan de BOUNCE along bewustmakingsacties. De eerste sessie vergroot de bewustwording over positieve gezichtspunten over jongeren en hun omgeving. De tweede bijeenkomst is een actieve introductiesessie over het versterken van veerkracht. De derde sessie gaat over het opbouwen van een relatie en goede communicatie met jongeren. De BOUNCE along bewustmakingsacties brengen positieve resultaten met zich mee zowel voor de eerstelijnswerkers als voor de relaties met de jongeren en hun ouders. Ouders kunnen met andere ouders en eerstelijnswerkers praten over hun ervaringen. VOORBEELD: Ouders delen hun ervaring met betrekking tot het omgaan met uitdagende situaties betreffende jongeren, met andere ouders. Ouders kunnen de ervaring van de BOUNCE young veerkrachttrainingssessies versterken door met jongeren te praten over de ervaringen. VOORBEELD: Daar een ouder inzicht heeft gekregen in wat het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma is, kan hij zijn jongere beter ondersteunen wanneer hij wat hij heeft geleerd toepast in de thuisomgeving. Ouders en eerstelijnswerkers kunnen gemakkelijker met elkaar communiceren: VOORBEELD: Door tips te krijgen over waar hij informatie kan vinden, zal een ouder niet aarzelen om naar de school te bellen om vragen te stellen over iets wat hem zorgen baart. OPMERKING: Alle ouders en eerstelijnswerkers kunnen deelnemen aan BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven, zelfs als er geen BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren zijn. De tips kunnen nuttig zijn in hun aanpak van en hun werk met jongeren en hun sociale omgeving. Effecten van BOUNCE up train-de-trainer-cursussen: Eerstelijnswerkers ervaren een groepsproces, waarin zij elkaar beïnvloeden en steunen en elkaar sterken in hun toekomstige rol als trainer. VOORBEELD: Een maatschappelijk werker organiseert een lokale vergadering met zijn collega's over het 'omgaan met zorgen'. Deelnemers kunnen BOUNCE young trainingen voor jongeren opzetten. VOORBEELD: Een opvoeder in een welzijnsorganisatie zet een programma van tien trainingen op voor jongeren. Een netwerk bouwen De combinatie van trainingstools met de driehoek van jongeren - ouders - sociale omgeving die in de vorige subparagraaf werd toegelicht, biedt al veel mogelijkheden en suggesties voor de creatie van een netwerk rond de BOUNCE-tools en -initiatieven. Hoe dit netwerk eruitziet en hoe het opgebouwd is, zijn vragen die we hier niet kunnen beantwoorden. Elke eerstelijnswerker die met deze BOUNCE up train-de-trainer-tool werkt, zal een persoonlijke analyse maken van de mogelijkheden tot het creëren van een netwerk en/of gebruik maken van de bestaande netwerken. Na deze analyse kunnen acties worden gepland en ondernomen om deze netwerken te bouwen en te versterken. Op deze manier kan een trainer de BOUNCE-initiatieven volledig ondersteunen. Een dergelijk netwerk rond BOUNCE-initiatieven kan zowel intern als extern zijn. Het netwerk kan de betrokkenheid bij BOUNCE-initiatieven van mensen binnen de organisatie en van het netwerk rond de organisatie en van de deelnemers zelf versterken. Wij raden aan om er zowel te proberen creëren als gebruiken. Op microniveau (persoonlijk, familie, buurt,...) kan een netwerk van grote waarde zijn en veel betekenen voor alle betrokkenen. Enkele voorbeelden: BOUNCE up Handvatten 19

20 Voor jongeren kan het betekenen dat ze zich meer verbonden voelen, zij vinden en herkennen in hun sociale omgeving eenzelfde benadering van verschillende individuen en organisaties, ze worden opgevolgd op een goede manier, ze weten waar ze terechtkunnen met hun problemen en vragen, enz. Voor ouders kan het betekenen dat ze weten waar ze terechtkunnen voor informatie en ondersteuning, dat zij contact kunnen opnemen met mensen en organisaties, dat zij zich gesteund en begrepen kunnen voelen, dat zij hun eigen veerkracht en vaardigheden kunnen versterken door contacten, enz. Voor eerstelijnswerkers kan het betekenen dat ze de informatie, ervaring en deskundigheid binnen en buiten de organisatie kunnen verspreiden, dat ze collega's kunnen steunen, dat ze weten waar zij terechtkunnen wanneer er zich problemen of moeilijke situaties voordoen, enz. Op mesoniveau (stad, organisatie, gemeenschap, enz.) kan een netwerk leiden tot samenwerking, creatieve projecten, gedeelde verantwoordelijkheid,... Op macroniveau (land, staat, EU-niveau, ) kan een netwerk inspiratie brengen, leiden tot wijdverbreid gebruik van tools, samenwerking op een hoger niveau brengen,... (De BOUNCEwebsite kan bijvoorbeeld belangrijk zijn hiervoor). We verwijzen naar: De BOUNCE along tool, waarin het hoofdstuk Informatie en ondersteuning tips geeft voor het creëren van een netwerk. Het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf Bewustmakingsacties, subparagraaf Informatie en ondersteuning: Netwerk. Hoe doelgroepen geïnformeerd kunnen worden over en betrokken kunnen worden bij BOUNCEinitiatieven wordt behandeld in: Hoofdstuk BOUNCE young voorbereiding, paragraaf Introductie van BOUNCE young. Hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young opzet, subparagrafen Introductie van BOUNCE young en Ouders en eerstelijnswerkers betrekken. Hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf Introductie van BOUNCE along. OPMERKING: Niet alle ouders of organisaties zijn gemakkelijk te bereiken en te betrekken. Faciliterende organisaties en trainers zullen extra inspanningen moeten doen om ouders, organisaties en andere eerstelijnswerkers te betrekken en deze inspanningen in aanmerking moeten nemen bij het voorbereiden van acties. Wij raden aan om creatief, flexibel en volhardend te zijn bij pogingen om individuen en organisaties te bereiken en te betrekken, vooral bij degenen die moeilijk te bereiken zijn. BOUNCE-rollen In BOUNCE young en BOUNCE along initiatieven zijn er verschillende rollen mogelijk. In een ideale training of ideale bewustmakingsactie kunnen drie personen een actieve rol spelen: Trainer: de deskundige die over de nodige kennis en ervaring beschikt om met het BOUNCE young programma en de BOUNCE along tool te werken. Hij heeft een BOUNCE up train-de-trainer-programma gevolgd. De trainer bereidt elke training voor en brieft de andere facilitators. Hij neemt de leiding in de trainingssessies en/of bewustmakingsinitiatieven. De trainer kan een persoon zijn die werkt bij de organisatie die het programma start en die de deelnemers al kent. Het kan ook een externe trainer zijn. Werken met een interne of externe trainer heeft allebei zijn voordelen. BOUNCE up Handvatten 20

21 VOORBEELD: Een trainer die de jongeren al kent, zal in staat zijn om deze kennis en ervaring aan te wenden in de training, terwijl in het geval van een externe trainer, zijn onafhankelijkheid een voordeel kan zijn om een veilige ruimte te scheppen voor de deelnemers. Een ander voordeel van een externe trainer is dat hij slechts één rol heeft voor de jongeren. Co-trainer: de co-trainer kan ook intern of extern zijn. De co-trainer kan een BOUNCE up train-de-trainer-programma gevolgd hebben, maar dat is niet vereist zoals in het geval van de trainer. Hij helpt bij het faciliteren van de trainingen en bewustmakingsinitiatieven op een praktisch en inhoudelijk niveau (praktische regelingen, opvolging van jongeren, faciliterend groepsproces, extra individuele aandacht,...). Hij wordt zo veel mogelijk betrokken, zodat hij een ondersteunende figuur kan worden om de inhoud van de training over te brengen naar het dagelijks leven, vooral wanneer de trainer een extern iemand is. Waarnemer: dit is een optionele extra assistent op trainingssessies. Hij observeert de individuen, de groep, de trainer en co-trainer en andere factoren die van invloed zijn op de training. Hij kan opvallende of belangrijke dingen noteren voor de evaluaties. Hij komt niet tussenbeide tijdens de sessies, maar kan door de trainer erbij betrokken worden indien dat nodig is. VOORBEELD: Een observator kan deelnemen aan de startcirkel van elke BOUNCE young training. Hij kan zijn observaties delen met de trainer, co-trainer en deelnemers. Een waarnemer kan ook filmen en fotograferen tijdens sessies (indien mogelijk). Andere facilitators: Meestal zullen dit eerstelijnswerkers zijn, maar het kunnen ook ouders, vrijwilligers of ondersteunende figuren in het netwerk van de deelnemers zijn. Deze facilitators kunnen communiceren met de deelnemers en organisaties, individuele aandacht geven aan deelnemers, trainingen mede organiseren. Het kan een sterk punt zijn bij BOUNCE-initiatieven om de taken rond de trainingen voor jongeren en/of rond de bewustmakingsinitiatieven te verdelen en als een team te werken met de tools. Dit kan een versterkingsfactor zijn voor de integraliteit van de tools. Handvatten voor communicatie Geweldloze communicatie 21 Geweldloze communicatie is de keuze voor een alternatieve communicatie, waarbij er sprake is van een bewustzijn van geen schade te willen berokkenen aan een andere persoon of groep. Geweldloze communicatie is een manier van communiceren waarbij de eigen behoeften en die van anderen centraal staan en verbindt mensen op een medelevende manier met elkaar. Enkele regels en voorbeelden van geweldloze communicatie: Observaties delen: Bijvoorbeeld: Ik zie dat je dat doet, dat is niet wat we hadden afgesproken. Interactie over emoties. Bijvoorbeeld: Ik ben verbaasd dat je dat zegt. Zeggen volgens welke waarden we willen leven. Bijvoorbeeld: Ik vind het belangrijk om andere culturen te respecteren. Zeggen wat we van onszelf vragen. Bijvoorbeeld: Ik wil een positieve invloed hebben op jongeren. Zeggen wat we van anderen verlangen. Bijvoorbeeld: Je moet wat geduld hebben. Dit handvat voor geweldloze communicatie sluit perfect aan bij de BOUNCE-perspectieven, want: Geweldloze communicatie ondersteunt een positieve benadering van jongeren, hun omgeving en situaties. 21 Zie ook de BOUNCE along tool, hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie, tip Geweldloze communicatie. BOUNCE up Handvatten 21

22 Het heeft ook een preventieve waarde, want geweldloze communicatie voorkomt dat u schade berokkent en dat er u schade wordt berokkend door communicatie. Het ondersteunt emancipatie: bevrijding van druk, macht, en andere 'gewelddadige' manieren van communiceren. VOORBEELD: Historische figuren, bekende personen, zoals, bijvoorbeeld, Martin Luther King en Mahatma Ghandi, kunnen worden gebruikt als voorbeelden van positieve manieren om radicaal te zijn en tegelijkertijd niet-gewelddadig te zijn in hun communicatie. In hun gemeenschappen en tijd waren zij 'radicaal'. Ze bereikten dingen door hun 'radicale' overtuiging en de manier waarop ze dit kozen te doen: op een niet-gewelddadige manier. Degenen die hun doelen bereiken op een nietgewelddadige manier verdienen speciale aandacht. Lagen van communicatie 22 In de interactie met mensen zijn verschillende manieren en 'dieptes' van communicatie mogelijk. Hier presenteren we een kader dat laat zien welke soorten van communicatie wij kunnen hebben: De vier verschillende lagen van communicatie: Oppervlakkige laag: elkaar leren kennen, mogelijkerwijs met wederzijdse vooroordelen en clichés die de communicatie beïnvloeden. Feitenlaag: deze laag heeft betrekking op waar, wat, wie, wanneer, waarom,... Op dit niveau wordt informatie uitgewisseld over levenservaringen, interesses, werk, school enzovoort. Attitudelaag: deze laag van communicatie vereist een relatie met vertrouwen en betrouwbaarheid: de onderwerpen kunnen aspiraties, meningen, dromen, zorgen, enz. zijn. En de attitudes en het gedrag van de jongere en zijn gesprekspartner maken deel uit van deze laag. Gevoelslaag: praten over emoties is de meest diepgaande laag van communicatie. Deze laag geeft informatie over hoe wij aankijken tegen levensomstandigheden, over hoe wij onszelf en de wereld zien. Jongeren de kans geven om emotionele interacties te hebben, kan een opening in de richting van een positieve verandering zijn. Bij het opbouwen van een relatie zal er gewoonlijk eerst oppervlakkige interactie en interactie over het dagelijks leven zijn (het weer, leren elkaar kennen, interactie over wat, wie, wanneer, interesses, school, werk, enz.). Na een tijdje zal er ook interactie over attitudes en emoties zijn (wensen, zorgen, dromen, gevoelens, visies, enzovoort.). Voor interactie over attitudes en emoties is er vertrouwen nodig in de relatie. In een goede relatie komen al deze aspecten aan bod. Tijdens BOUNCE-initiatieven raden wij trainers aan om met de deelnemers te proberen communiceren op alle vier niveaus. Natuurlijk kunnen niet alle niveaus ineens worden bereikt, maar door een goede opbouw, en door een veilige ruimte voor dialoog te scheppen kunnen de verschillende lagen van communicatie geleidelijk worden bereikt. VOORBEELD: Voordat een eerste BOUNCE young sessie veerkrachttraining begint, kan de trainer wat tijd nemen om te communiceren op het oppervlakkige niveau, om de deelnemers een beetje te leren kennen. In het begin van de training zullen de communicatie- en interactieonderwerpen gewoonlijk betrekking hebben op interesses, het dagelijks leven, enzovoort (de feitenlaag). Na een paar sessies zal er meer interactie en openheid zijn over bijvoorbeeld meningen, sterktes, identiteit, aspiraties (de attitudelaag). Wanneer er een veilige ruimte gegarandeerd is, is er een goede kans dat emoties, diepere waarden, idealen, enz. ook een onderwerp van interactie zullen worden (de gevoelslaag). OPMERKING: Het is niet in elke situatie mogelijk om de vier lagen van communicatie te bereiken. Veel hangt af van de omstandigheden. De trainer, met zijn persoonlijkheid, communicatie en 22 Zie ook de BOUNCE along tool, hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie, tip Communicatie in verschillende lagen'. BOUNCE up Handvatten 22

23 andere vaardigheden, is niet de enige factor. De groepssfeer, de achtergronden van individuen, de situatie, de behandelde onderwerpen,... alles kan de communicatie beïnvloeden. Waarderende benadering Zoals vermeld in het hoofdstuk 'BOUNCE perspectieven' biedt de theorie van de Waarderende Benadering een goed handvat voor interactie met de deelnemers aan BOUNCE young en BOUNCE along. Kortom, het gaat erom hen vragen te stellen en tot denken aan te zetten door te waarderen wat zij zeggen, en zo een positieve interactie te creëren die kansen voor groei biedt. Dit vergt enige verduidelijking: De Waarderende Benadering (WB) biedt een kader en richtlijnen voor interactie met mensen, niet vanuit een 'probleemoplossend' gezichtspunt, maar vanuit een gezichtspunt van waardering voor wat er al aanwezig is. De mogelijke oplossing of de gewenste situatie wordt niet vooraf bepaald voor de deelnemers, maar deze laatsten worden vrij gelaten om hun eigen antwoorden te vinden op 'Wat er zou moeten zijn'. Het is duidelijk dat deze WB perfect aansluit bij het emancipatieprincipe (zie hoofdstuk 'BOUNCE perspectieven ). En dit betekent ook dat de trainer niet noodzakelijkerwijs alle antwoorden heeft, ook hij leert graag van de ervaring en deskundigheid die de deelnemers hebben opgebouwd in hun eigen leven. De waarderende aanpak tracht de positieve kern van gedrag te begrijpen en vragen te stellen die deze onthullen. De WB-methode kijkt naar de onderliggende wensen die de redenen voor gedrag en gedachten vormen. De WB schept mogelijkheden en stimuleert de versterking van de kwaliteiten en sterke elementen aanwezig bij individuen, groepen, systemen en organisaties. Er zijn een aantal elementen (onder andere) van de WB die handvatten kunnen vormen voor een constructieve communicatie met deelnemers aan BOUNCE-initiatieven: Alle systemen/ individuen/groepen/organisaties hebben dingen die goed werken. VOORBEELD: Een trainer in BOUNCE young beoordeelt een groepstaak die niet volledig succesvol was. Tijdens de beoordeling van de oefening richt hij zich op wat goed ging. Waar je aandacht aan besteedt, groeit. VOORBEELD: Bij BOUNCE young trainingen begint elke trainingssessie met een energizer. Na enkele sessies dragen jongeren eigen ideeën aan voor een energizer. Elk gedrag heeft een positieve bedoeling. VOORBEELD: In een vergadering voor eerstelijnswerkers, georganiseerd als BOUNCE along bewustmakingsactie, gaan de deelnemers op zoek naar de positieve kern van het woord radicalisering. Na enige discussie komen ze tot de term idealisme. Een manier om te werken met het handvat van de Waarderende Benadering is de 4Dcyclus.Tijdens BOUNCE-acties kan er aandacht worden besteed aan de 4 D s van deze cyclus: BOUNCE up Handvatten 23

24 ONTDEKKING: Positieve elementen kunnen worden ontdekt door interactie: verhalen vertellen, interactie over positieve, sterke ervaringen, zich richten op 'Wat werkt', en 'Wat goed gaat'. VOORBEELD: Tijdens een BOUNCE along bewustmakingsactie beginnen ouders met elkaar te vertellen welke ervaringen zij hadden toen zij het gevoel hadden dat zij goed konden communiceren met hun kinderen. In dit deel van de oefening wordt een lijstje gemaakt van de elementen die hiervan een sterke ervaring maakten. DROOM: Dromen is toegestaan: om het beste uit het heden en verleden te halen, en te dromen over hoe de wereld eruit zou zien als de dingen altijd zo waren. VOORBEELD: Tijdens een BOUNCE young training kunnen de deelnemers dromen over hun perfecte toekomst en hun droom neerschrijven op een stukje hout. OPZET: We kunnen, aan de hand van de droom, plannen maken om vooruitgang te boeken naar onze doelen en een positieve toekomst toe, en deze realistisch en haalbaar maken. VOORBEELD: Een eerstelijnswerker maakt een planning van hoe hij een netwerk zal opzetten rond de BOUNCE tools door te vertrekken van de droom van 'het ideale netwerk' en vervolgens na te gaan wat hij kan bereiken met het bouwen van dit netwerk. LOT: Mensen kunnen actie ondernemen en manieren ontwikkelen om hun doelen en gemaakte plannen te bereiken. VOORBEELD: Een jongere die deelgenomen heeft aan een BOUNCE young trainingsprogramma geeft meer complimenten aan zijn vrienden dan vroeger, na een oefening over talenten en sterke punten. De Waarderende Benadering komt ook aan bod in andere onderdelen van de BOUNCE-tools: In het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf Bewustmakingsacties, subparagraaf Veerkrachtige relaties en communicatie: 4D-cyclus. In deze oefening wordt er gebruik gemaakt van de Waarderende Benaderingsmethode, met de 4D-cyclus. In de handleiding BOUNCE along bewustmaking zijn er een aantal referenties en voorbeelden in verband met de WB: Hoofdstuk Een positief gezichtspunt, tip Wat zit er achter gedrag? BOUNCE up Handvatten 24

25 Hoofdstuk Een positief gezichtspunt, tip Wat werkt? Hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie, tip Waarderende vragen. OPMERKING: Waarderen wat er aanwezig is en wat mensen ons vertellen betekent niet dat we problemen of negatieve gevoelens moeten negeren. Maar de primaire focus is het werken rond positieve elementen en het versterken van deze laatste. De rol van de trainer OPMERKING: Dit deel is in de eerste plaats bestemd voor trainers die BOUNCE acties zullen leiden. De tips zijn ook belangrijk voor co-trainers, waarnemers en andere facilitators. Het is de taak van de trainer om 'het woord te verspreiden en andere facilitators in BOUNCE acties te informeren, en hen bijgevolg te besmetten met zijn trainersvaardigheden. De eerste en meest belangrijke factor bij training is de persoon van de trainer. Zijn persoonlijkheid en vaardigheden zijn bepalend voor het leerproces van de deelnemers. Ze zijn cruciaal voor het toevoegen van betekenis aan de acties die in de BOUNCE initiatieven worden ondernomen, en voor het creëren van een werkrelatie en een band met de deelnemers. Hier geven we enkele handvatten en voorbeelden voor het creëren van deze band en werkrelatie. Het is een mix van persoonlijkheid, attitudes, vaardigheden en kennis. OPMERKING: De hieronder beschreven trainersvaardigheden geven ons een beeld van 'de perfecte trainer'. Uiteraard bestaat 'de perfecte trainer' niet. Door de Waarderende Benadering van de 4D-cyclus in aanmerking te nemen (zie vorige paragraaf), kan de 'Droom' van de perfecte trainer ons hier dichter bij brengen. Veiligheid: een trainer moet in staat zijn om een veilige ruimte voor dialoog en interactie met en tussen de deelnemers te creëren. Bij het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van BOUNCE acties wordt de veiligheid van de individuen en de groep in aanmerking genomen. VOORBEELD: Alle deelnemers individueel begroeten voordat u een training of bewustmakingsactie begint. Hierdoor voelen alle deelnemers zich veiliger. Ook de veiligheid van de trainer zelf is belangrijk. Hij moet in staat zijn een veilige ruimte voor zichzelf te creëren om in een positieve sfeer te werken. VOORBEELD: Een co-trainer vragen om te helpen bij de BOUNCE- acties kan een element zijn dat een veilige ruimte voor de trainer ondersteunt. Authenticiteit: een trainer heeft authenticiteit en is bereid om iets van zichzelf te tonen. Tegelijkertijd betekent authenticiteit dat hij een respectvolle houding heeft. Authenticiteit creëert geloofwaardigheid naar de deelnemers toe. OPMERKING: Iets van jezelf tonen is ook verbonden met het aspect veiligheid : dit moet een 'veilige keuze' zijn en mag de positie als trainer niet in gevaar brengen. Communicatievaardigheden, dialoogvaardigheden en didactische vaardigheden: dit omvat een heel pakket van aspecten: geschikte vragen stellen, deelnemers confronteren, discussies leiden, luistervaardigheden, moeilijke onderwerpen behandelen, onderwerpen herdefiniëren, spiegelen wat deelnemers zeggen of doen, confronteren, humor gebruiken, kritisch denken ondersteunen, controversiële kwesties bespreken, de beslissing nemen om een bepaalde vraag niet te stellen, zwijgen respecteren, VOORBEELD: Een trainer die een bewustmakingsactie leidt, vermijdt niet om over racisme te praten wanneer hij weet dat sommige deelnemers racistische opvattingen hebben. Rolmodelbesef: mensen leren onder meer door rolmodellen te imiteren. Trainers hebben een belangrijke rolmodelfunctie. De boodschappen en het gedrag van een trainer hebben invloed op de deelnemers. Door te zien hoe een trainer zich gedraagt, oplossingen vindt, in interactie treedt met anderen, enzovoort, kunnen deelnemers ook besluiten om hetzelfde te doen. BOUNCE up Handvatten 25

26 VOORBEELDEN: Als we van jongeren verwachten dat zij een open geest hebben naar andere culturen toe, dan moeten wij als trainers dat ook hebben. Neem deel aan de oefeningen. Deelnemen kan voor een trainer een manier zijn om zich op gelijke voet met de deelnemers te plaatsen. De kans is groot dat een enthousiaste houding een aanstekelijk effect op de deelnemers heeft. Positieve oriëntatie: de trainers hebben de neiging om positieve dingen te zien en te selecteren. Ze geven consequente, constructieve en positieve feedback aan deelnemers 23. De trainers beschouwen spanningen of conflicten ook als een leermoment. OPMERKING: Een positieve oriëntatie naar de deelnemers toe is belangrijk, maar mag niet doorgedreven worden tot een punt waarop het zelfbeeld te zelfverzekerd (een onrealistisch zelfbeeld) of narcistisch (ongezond eigen lof) wordt. Betrokkenheid: De trainers hebben een bereidheid om een band op te bouwen, om te ontdekken hoe de deelnemers denken, zich gedragen, zich voelen, enzovoort. Deze betrokkenheid houdt in dat de trainers oprecht geïnteresseerd zijn in het leven van de deelnemers. VOORBEELD: Nadat een jongere niet kwam opdagen voor de derde BOUNCE young trainingssessie nam de trainer persoonlijk contact met hem op en probeerde een oplossing te vinden om de deelnemer opnieuw naar de training te doen komen. Openheid, het geven van ruimte, flexibiliteit: de deelnemers hebben ruimte nodig om te experimenteren en te ontdekken. Een open houding ten opzichte van wat de deelnemers doen, zeggen, bijdragen, is belangrijk. Deelnemers, vooral jongeren, leren met vallen en opstaan. Een trainer hoeft niet alle antwoorden te hebben en ook niet elke actie te voorzien. Dit betekent dat hij moet omgaan met onverwachte situaties, in staat moet zijn om te improviseren en vindingrijk moet zijn. VOORBEELD: Tijdens een BOUNCE young training kiest een trainer een oefening van een andere training dan de geplande, naar aanleiding van een reactie van een jongere. Uitleg, verduidelijking en structuur geven: mensen kunnen gemakkelijker leren als ze weten wat het doel, de reden en de finaliteit van een actie zijn. Deze kunnen vóór, tijdens en / of na oefeningen, acties of trainingen worden gegeven. VOORBEELD: Een BOUNCE young trainer verwijst in het begin van elke training naar de basisregels en afspraken die gemaakt werden met de groep. Expertise, kennis: het is essentieel voor een trainer om een basiskennis te hebben van de onderwerpen die hij tegenkomt. Een trainer heeft ook kennis van de deelnemers, hun achtergrond, cultuur, leefomstandigheden, individuele problemen en gevoeligheden,... Tegelijkertijd is hij ook bereid om kennishiaten toegeven, vermijdt hij de valkuil van deelnemers tot hun rol, cultuur, of achtergrond te herleiden, en beschouwt hij elke persoon als uniek. OPMERKING: Zoals eerder vermeld, is het niet nodig om een specialist te zijn in het onderwerp dat wordt behandeld, enige basiskennis is genoeg en de bereidheid om nadere informatie te zoeken als dat nodig is. VOORBEELD: Een trainer die ervaring heeft in de oefeningen en de acties van de BOUNCE tools zal in staat zijn om te werken op basis van zijn kennis en ervaring. Banden creëren: Een trainer helpt deelnemers om banden te creëren: hij ziet gelijkenissen, noemt deze, zoekt een gemeenschappelijke basis, en helpt bij het creëren van banden. De banden kunnen gecreëerd worden op verschillende niveaus: tussen deelnemers, maar ook tussen deelnemers en organisaties, Zie ook het hoofdstuk BOUNCE perspectieven, paragraaf Een positief perspectief en de BOUNCE along tool, hoofdstuk Een positief gezichtspunt. BOUNCE up Handvatten 26

27 VOORBEELD: Een trainer brengt twee ouders van verschillende jongeren samen na een informatiemoment over een BOUNCE young initiatief, omdat hij weet dat ze zich dezelfde zorgen maken over hun kind. Zelfbewustzijn 24 : een trainer weet wie hij is, welke waarden, meningen en opvattingen hij verdedigt, wat zijn voorkeuren zijn. Hij is zich bewust van zijn persoonlijke (culturele) vooroordelen en stereotypes. Dit stelt hem in staat om gemakkelijk te communiceren over waarden, meningen, enz. van deelnemers en verschillende standpunten als gelijkwaardig te beschouwen. Een zelfbewuste trainer is klaar om te worden uitgedaagd. VOORBEELD: Een deelnemer aan een BOUNCE young training vraagt tijdens een oefening over vooroordelen welke vooroordelen de trainer over hem had 25. Interculturele vaardigheid. In een super diverse 26_27 samenleving waarin verschillende visies op de wereld tegenover elkaar staan en culturele identiteit complex en divers is, is deze vaardigheid zeer belangrijk. Zoals eerder vermeld, vat een trainer cultuur op in de brede zin. Hij is in staat om de interactie tussen mensen die verschillen te beheren, heeft oog voor verschillen en overeenkomsten, is in staat om te communiceren over culturele diversiteit, enz. Interculturele vaardigheid is een zodanig brede vaardigheid dat delen ervan worden gedekt door de reeds besproken beschrijvingen van een trainer. OPMERKING: Interculturele vaardigheid kan leiden tot een grote veerkracht met betrekking tot sterke meningen (of extreme ideeën of gewelddadige radicalisering), omdat elementen zoals een visie vanuit verschillende perspectieven, kritisch denken, tolerantie, conflictvaardigheid, zelfbewustzijn, deel uitmaken van interculturele vaardigheid en noodzakelijk zijn om met sterke idealen om te gaan. Voorbeeld: in de BOUNCE young handleiding wordt een begroetingsoefening gepresenteerd in de 'Groepswerk'-training. Er is een opmerking toegevoegd over het vermijden van het ontstaan of de bevestiging van stereotypes van mensen en hun nationaliteiten. OPMERKING: Onze samenleving verandert sneller dan onze manier van denken' (Geldof, D., 2013) Een open visie op maatschappelijke veranderingen kan een gesloten denkrichting verdrijven en mentale barrières wegnemen om antwoorden te vinden voor alle soorten uitdagingen. Hoe langer we blijven denken zoals we gewoon zijn, hoe meer tijd we verspillen met het zoeken naar succesvolle antwoorden. Evaluatie van BOUNCE-initiatieven Inleiding Een laatste handvat voor trainers die werken met het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma en/of de BOUNCE along bewustmakingsacties is het evalueren van de initiatieven. Trainers, andere facilitators en deelnemers voeren, tijdens en na elke BOUNCE initiatief, formele en informele evaluaties uit. Zij kunnen de acties evalueren om hun resultaat mee te delen, om te leren van de ervaringen en de resultaten in aanmerking te nemen bij het organiseren van nieuwe BOUNCEinitiatieven. Elke BOUNCE-tool geëvalueerd We verwijzen naar de volgende hoofdstukken, BOUNCE young training en BOUNCE along bewustmaking, die elk een paragraaf hebben die trainers onderricht in het evalueren van deze BOUNCE initiatieven, door middel van, bijvoorbeeld, het gebruik van evaluatieformulieren. OPMERKING: In dit deel komt de evaluatie van het volgen van een BOUNCE up train-de-trainerprogramma niet aan bod. Maar als een dergelijk programma wordt opgezet, zullen de deelnemers, trainers en andere betrokken facilitators dit programma ook evalueren. Om dit te doen, kan de 24 Zie ook de BOUNCE along handleiding, hoofdstuk Een positief gezichtspunt, tip Wees zelfreflectief. 25 Dit verwijst naar de BOUNCE young tool, sessie Denk erover na, oefening Fotomens. 26 Zie ook de BOUNCE along handleiding, hoofdstuk Een positief gezichtspunt, tip Superdiversiteit als een uitdaging. 27 Superdiversiteit is een term die voor het eerst wordt gebruikt door Steven Vertovec en is bedoeld om een niveau en vorm van complexiteit te benadrukken die alles wat eerder werd ervaren in een bepaalde maatschappij overtreft. BOUNCE up Handvatten 27

28 formele evaluatie worden uitgevoerd op basis van het document BOUNCE along evaluatieformulier voor deelnemers (zie bijlage 12). Multi-perspectiefevaluaties: alle deelnemers en betrokkenen worden betrokken bij de evaluaties. Kwalitatieve en kwantitatieve aspecten: Niet alleen meten. Ook intuïtieve, emotionele aspecten zijn van belang bij het evalueren van de trainingen. Evaluatieverslag Zodra de BOUNCE initiatieven voltooid zijn, kan de via de verschillende evaluaties verzamelde informatie gebundeld worden in een coherent evaluatieverslag. Een dergelijk verslag kan helpen om toekomstige initiatieven te versterken en stelt de betrokken trainers, facilitators en organisaties in staat om te leren van de ervaringen. Wat het belangrijkste is om te weten, is de vraag of de veerkracht van de jongeren daadwerkelijk versterkt is, en of de netwerken van de jongeren betrokken waren en goed hebben meegewerkt. Dit kan helpen bij de beslissing of en welke verdere individuele en/of groepsinitiatieven opgezet kunnen worden voor en met jongeren om de veerkracht en bewustwording in hun netwerken te versterken. OPMERKING: Deel conclusies: het is raadzaam om de informatie van de evaluaties met de deelnemers en andere betrokkenen te delen. Dit schept een open sfeer, roept alle betrokkenen op tot engagement en helpt om het vertrouwen tussen alle betrokkenen te versterken. BOUNCE up Handvatten 28

29 BOUNCE up Handvatten 29

30 BOUNCE young training BOUNCE up BOUNCE young training 30

31 BOUNCE young training Het BOUNCE young trainingsprogramma De BOUNCE young trainingssessies worden uitvoerig beschreven in de BOUNCE young handleiding. Deze handleiding vormt een leidraad, een gids voor trainers. De volledige opleiding voor jongeren bestaat uit tien sessies, waarbij elke sessie ongeveer 90 tot 120 minuten duurt. OPMERKING: Tijdens een BOUNCE up train-de-trainer-cursus worden veel van de oefeningen van het BOUNCE young trainingsprogramma uitgevoerd en uitgeprobeerd. Er is een opbouw, een logische opeenvolging van thema s in de tien sessies van het programma. Het trainingsprogramma is ontwikkeld om alle tien sessies te volgen zoals beschreven in deze handleiding. De eerste sessies zijn zeer toegankelijk, makkelijker om mee te beginnen. Ze bouwen de basis die nodig is voor de rest van het trainingsprogramma: een veilige ruimte voor dialoog, interactie en voor een positief groepsproces. De verdere sessies van het programma kunnen veeleisender en uitdagender zijn voor de deelnemers; de thema's en oefeningen vereisen meer interactie en reflectie. (Bijvoorbeeld: invloed, denkstijlen, identiteit,...) Anderzijds worden de thema s toegankelijker vanwege de vooruitgang geboekt in de loop van de eerste sessies (bijvoorbeeld in het groepsproces en de interactie met de trainer). Tijdens de sessies verandert het perspectief geleidelijk. In de eerste sessies komen algemene thema s in verband met veerkracht aan bod (groepswerk, talenten en sterke punten, sterk staan). Deze lijken ver verwijderd van het thema van gewelddadige radicalisering of de thema s die daarmee verband houden (racisme, extremisme, vandalisme, intimidatie, geweld, discriminatie, polarisatie, radicalisering, haatzaaien, ). In de sessies later in het programma (sterk blijven, voel je het, denk erover na,...), kan de link naar gewelddadige radicalisering en de thema's die daarmee verband houden gemakkelijker worden gelegd. (Bijvoorbeeld informatie en invloed, kritisch denken, identiteitsbesef, zijn thema s die verder in het programma worden behandeld). De sessies bestaan niet op zichzelf; er zullen altijd acties zijn bij de voorbereiding van de sessies, bij de opvolging tijdens de sessies en bij de evaluatie en opvolging na de sessies. Ook de BOUNCE young sessies zijn altijd gelinkt met BOUNCE along bewustmakingsacties. Voor deze acties die de sessies begeleiden, zie: Het hoofdstuk BOUNCE perspectieven, paragraaf Een integraal perspectief. Het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken. Het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Evaluatie van BOUNCE-initiatieven. Het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young evaluatie. Het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf BOUNCE along evaluatie. BOUNCE young opzet Inleiding In deze paragraaf wordt beschreven hoe een volledig BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma opgezet en georganiseerd kan worden, en waarmee rekening gehouden moet worden bij de voorbereiding ervan. Voor de structuur van de trainingen, een overzicht van het kader van doelen en doelstellingen, en de gedetailleerde opbouw van de trainingen, zie de BOUNCE young handleiding. BOUNCE up BOUNCE young training 31

32 Doelgroep Deze tool is ontwikkeld om te werken met alle jongeren in de puberteit en de vroege adolescentie, dat wil zeggen de leeftijdsgroep van ongeveer 12 tot 18 jaar. Versterking van de veerkracht is een uitdaging voor alle jongeren die hun identiteit ontwikkelen. Wij kiezen ervoor om met deze leeftijdsgroep te werken, omdat de puberteit en adolescentie een periode is waarin jongeren worden blootgesteld aan een breed spectrum van mogelijkheden, informatie, keuzes en kansen, maar waarin ze ook twijfels, problemen en uitdagingen tegenkomen. Versterking van hun veerkracht stelt hen in staat om hun lot in eigen handen te nemen in verschillende situaties. Vanwege het positieve en brede perspectief van de BOUNCE tools, en de focus op vroegtijdige en algemene preventie richten wij ons niet op specifieke doelgroepen met de BOUNCE young trainingen. Dit werd reeds uitgelegd in het hoofdstuk 'BOUNCE perspectieven'. In de subparagraaf 'Samenstelling van de groep' (zie hierna) geven we meer informatie over waarmee rekening moet worden gehouden bij het samenstellen van een groep voor BOUNCE young trainingen. Omgevingen voor BOUNCE young trainingen Deze tool kan gebruikt worden door alle op jongeren gerichte organisaties die kansen willen creëren voor jongeren om hun veerkracht te versterken in het kader van vroegtijdige, positieve en brede preventie van gewelddadige radicalisering. Het trainingsprogramma kan gebruikt worden bij allerlei groepen jongeren: in onderwijsomgevingen (scholen, begeleidingscentra,...), in welzijnsomgevingen, en in de georganiseerde vrije tijd van jongeren. Onderwijsomgevingen: een breed spectrum van 'leerplaatsen' voor jongeren. Dit kunnen scholen en andere formele leeromgevingen zijn, maar ook niet-formele leerruimtes. Welzijnsomgevingen: organisaties die werken met jongeren en bijstand verlenen bij de aanpak van problemen in sociale, culturele, individuele levensdomeinen en combinaties van deze levensdomeinen. Een welzijnsomgeving kan ook een centrum zijn waar jongeren onder gerechtelijk toezicht worden bijgestaan. Vrije tijd: organisaties die werken met jongeren in de georganiseerde vrije tijd. Binnen één organisatie: een organisatie zet een trainingsprogramma op voor een groep jongeren die ze bereiken. In een samenwerking tussen organisaties die samen sessies veerkrachttraining faciliteren. VOORBEELDEN: Een BOUNCE young training voor een klasgroep in een school. Een BOUNCE young open trainingsreeks: jongeren uit verschillende educatieve, welzijns- en vrijetijdsorganisaties worden betrokken. Ze kunnen deelnemen aan een trainingsprogramma dat georganiseerd wordt door een collectief van deze welzijnsorganisaties. Samenstelling van de groep De groepssamenstelling is een belangrijk aspect dat in aanmerking genomen moet worden bij het voorbereiden van de sessies. De individuele deelnemers hebben een belangrijke invloed op het groepsproces en op het effect van de sessies. OPMERKING: Voor meer informatie over het begeleiden van een groepsproces en het geven van individuele aandacht, zie paragraaf 'BOUNCE young uitrusting', subparagrafen 'Een groepsproces leiden' en 'Individuele aandacht'. BOUNCE up BOUNCE young training 32

33 Hoewel elke groep uniek is en we niet kunnen voorspellen wat er gaat gebeuren, zijn er een aantal overwegingen die gemaakt moeten worden bij het samenstellen van de groep. Hier zijn enkele elementen die in aanmerking genomen moeten worden bij het samenstellen van de groep. Nieuwe of bestaande groep De keuze om met een bestaande groep te werken of een nieuwe groep te vormen voor de sessies is even goed. Beide keuzes hebben hun voordelen. Nieuwe groep: de trainer kan starten van 'een blanco blad'. Indien de deelnemers elkaar niet kennen vóór de start van een training, wordt een nieuw groepsproces gestart. De trainer kan veel invloed hebben hierop. De groepsdynamiek en de ervaring van een groepsproces kunnen zeer sterk zijn. Bestaande groep: de trainer en facilitators kunnen enige inschattingen maken over hoe het groepsproces kan evolueren, en deze in aanmerking nemen bij de voorbereiding en de uitvoering van de sessies. Een groep waarin iedereen elkaar kent, kan positieve veranderingen ervaren in de groepsdynamiek en kan ook groeien door de sessies. Nadat het trainingsprogramma voltooid is, kan de versterkte veerkracht verder worden toegepast en gebruikt in dezelfde groep. Vrijwillig of verplicht Een minimale motivatie 28 is vereist voor deelname. Tijdens de sessies is actieve deelname van de deelnemers noodzakelijk om leerervaringen te creëren. Afhankelijk van de omgeving waarin de sessies plaatsvinden (school, welzijnsorganisaties, vrijetijdsorganisaties), zullen de trainers en facilitators een andere strategie nodig hebben om de jongeren te betrekken bij en motiveren voor deze training, en om ze gemotiveerd te houden tijdens de sessies. Er zijn verschillende mogelijke situaties van vrijwillige of verplichte deelname: De meest toegankelijke groepen zijn die waarin jongeren ervoor kiezen om deel te nemen (bijvoorbeeld in een open training door een vrijetijdsorganisatie). Vrijwillige deelname vereist geen extra inspanningen, de motivatie is aanwezig. Een trainingsprogramma kan verplicht zijn (bijvoorbeeld wanneer een school beslist welke klasgroep de training zal krijgen). Bij verplichte deelname zal het logischerwijs meer nodig zijn om aan de motivatie te werken. Een BOUNCE young training kan worden voorgesteld als een van de alternatieven waaruit jongeren kunnen kiezen. Sommige jongeren zullen een duwtje nodig hebben. Trainers en facilitators moeten creatief zijn en nadenken over hoe ze motivatie kunnen winnen vóór en tijdens de sessies. OPMERKING: We raden aan om de sessies niet als een straf of sanctie te gebruiken voor jongeren. (Bijvoorbeeld na een conflict of bij een overtreding). Dit kan stigmatiserende en contraproductieve gevolgen hebben. Leeftijd Het trainingsprogramma is ontwikkeld voor alle jongeren van ongeveer 12 tot 18 jaar. Het is mogelijk met verschillende leeftijden te werken in één groep. Trainers en facilitators kunnen beslissen op welke leeftijdsgroep zij zich zullen richten bij het organiseren van een training. Het is belangrijk om de verschillen in leeftijd en rijpheid in aanmerking te nemen bij het voorbereiden van de sessies. Soms zal de training beter werken als de leeftijdsverschillen binnen de groep niet te groot zijn. VOORBEELD: Het is mogelijk een training te organiseren voor jongeren van 12 tot 15 jaar, of een training voor jongeren van 16 tot 18 jaar. Het is ook mogelijk dat jongeren van 12 jaar aan dezelfde training kunnen deelnemen als jongeren van 18 jaar, wanneer trainers moeilijkheden in aanmerking nemen. 28 Zie ook de paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagraaf Omgaan met uitdagingen. Dit deel behandelt ook het omgaan met moeilijkheden betreffende de motivatie van deelnemers. BOUNCE up BOUNCE young training 33

34 Aantal deelnemers BOUNCE young is opgezet als groepstraining. Het is raadzaam te werken met minimaal vier deelnemers, tot maximaal 12 deelnemers. In dergelijke groepen zal er voldoende interactie zijn om een groepsproces te hebben om mee te werken. Ook de grootte van de groep blijft beheersbaar voor interacties tussen alle deelnemers en voor het zoeken van een balans tussen aandacht voor de groep en voor de individuen 29. Gemengd of niet Het is zowel mogelijk met gemengde groepen als met genderspecifieke groepen te werken. De keuze om al dan niet met een gemengde groep te werken kan een invloed hebben op de groepsdynamiek en op de individuele deelnemers. De deskundigheid en ervaring van de trainer en van de facilitators van de training is belangrijk om deze keuze te maken. Elke keuze kan zijn voordelen hebben. Enkele voorbeelden: Gemengde groepen bieden kansen om situaties te oefenen die het dagelijks leven benaderen, waarin jongeren immers ook contacten hebben met jongens en meisjes, mannen en vrouwen. Wanneer het als veilig wordt beschouwd voor de deelnemers, raden wij aan om met gemengde groepen te werken. Een genderspecifieke groep kan meer mentale veiligheid scheppen voor de deelnemers. In sommige gevallen kan een genderspecifieke benadering meer veilige ruimte met zich meebrengen en bijgevolg een positief effect hebben op de ervaring van de deelnemers. Planning van de sessies Wij stellen twee manieren voor waarop het trainingsprogramma gepland kan worden: Een intensief programma waarin de jongeren in enkele dagen alle sessies krijgen. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan tijdens een residentiële twee- of driedaagse formule. Een uitgebreid programma waarin de training over een langere periode wordt gespreid. (Bijvoorbeeld: elke week een training gedurende een periode van tien weken). De keuze voor een intensief programma of een gespreid programma kan gemaakt worden op zowel praktische gronden als op grond van de inhoud, op basis van de vraag wat het meest geschikt is, gezien de situatie van de jongeren en de faciliterende organisatie. De totale tijd besteed aan het werken met de doelgroepen zal vergelijkbaar zijn in beide benaderingen. De waarde van beide keuzen: In een intensief programma worden de deelnemers ondergedompeld in de thema's, wat een sterke ervaring kan geven en effect kan hebben op de deelnemers. Het groepsproces is zeer intensief en kan sterke banden scheppen. De ervaring kan boeiend zijn en lang in het geheugen blijven hangen. (In een intensief trainingsprogramma is het gedeelte 'ervaringen' in het begin van elke sessie minder relevant, omdat er minder gelegenheid is om de ervaringen toe te passen tussen de sessies). In een gespreid programma hebben de deelnemers tussen de sessies tijd om na te denken over thema's, kunnen ze experimenteren met de attitudes, kennis en vaardigheden die ze opgedaan hebben in de vorige sessies. In dit geval is het gedeelte 'ervaringen' in het begin van elke sessie nuttiger dan in een intensief programma. Aanpassingen van het programma Wij moedigen u aan om het volledige BOUNCE young programma te gebruiken en elke training van begin tot eind uit te voeren. In dit programma, zoals het wordt voorgesteld, hebben trainers en facilitators altijd de taak om oefeningen, beoordelingen en varianten voor hun doelgroepen te 29 Zie ook de paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagrafen Het groepsproces en Individuele aandacht. BOUNCE up BOUNCE young training 34

35 selecteren en benadrukken. Hierdoor worden de BOUNCE young trainingen een op maat gemaakt trainingsprogramma. De inhoud van het programma kan worden aangepast afhankelijk van verschillende factoren. Bijvoorbeeld wanneer de beschikbare tijd, de grootte van de groep, de groepssamenstelling, het tempo, het tempo van de trainer, organisatorische kwesties, uitdagende situaties met de groep,... aanpassingen vereisen. Wij geven hierna enkele aanpassingsmogelijkheden: De timing aanpassen: voor sommige groepen of om organisatorische redenen is het moeilijk of onmogelijk om 90 tot 120 minuten aan een training te werken. In dat geval is het mogelijk: Elke training korter te maken en de meest haalbare oefeningen te selecteren. Elke training te splitsen en meer trainingen te doen. In dit geval zullen andere aanpassingen noodzakelijk zijn: gebruik van een extra energizer, evenals een tweede finisher OPMERKING: Het is belangrijker om enkele oefeningen te gebruiken op een fatsoenlijke manier, dan snel te proberen om alle oefeningen te gebruiken zonder op de kwaliteit, de veiligheid of de sfeer te letten. Het programma aan te passen: een selectie van trainingen te maken en andere trainingen over te slaan. VOORBEELD: Een groep jongeren van 12 en 13 jaar oud in een school volgen een programma van zes trainingen: de eerste vijf trainingen, zoals beschreven in de BOUNCE young handleiding, en een aangepaste laatste training Toekomstbestendig. De school is van plan twee jaar later een nieuw BOUNCE young programma te organiseren voor dezelfde groep, met de nadruk op de vier andere trainingen. Hier zijn de redenen om alleen deze zes trainingen te doen: De trainer en facilitators vinden dat de oefeningen op verbaal en cognitief niveau te veeleisend zijn voor deze groep jongeren. Tien trainingen zullen te veel tijd in beslag nemen van de normaal geplande lessen. Het programma te verbreden: Het is mogelijk terugkeermomenten te organiseren na afloop van het BOUNCE young trainingsprogramma. De inhoud van deze momenten kan verschillen. Hier zijn enkele voorbeelden: Evaluatiesessies: evaluatiemomenten met de groep en/of individueel. Opfrissessies: eenmalige of regelmatige momenten waarop een selectie van oefeningen en thema's opnieuw wordt behandeld met de jongeren. Demosessies: een groep geeft een demo van oefeningen aan anderen (ouders, leerkrachten, eerstelijnswerkers,...) Displaysessies: deelnemers komen terug om tijdens trainingen gemaakte foto's en opgenomen te bekijken, eventueel samen met andere mensen uit hun sociale omgeving (ouders, familie, ondersteunende figuren,...). Introductie van BOUNCE young30 Het behoorlijk introduceren van een BOUNCE young trainingsprogramma bij de (mogelijke) deelnemers en hun netwerk (ouders en eerstelijnswerkers) is zeer belangrijk. Het brengen van een duidelijke boodschap kan een gemeenschappelijke visie op de inhoud te creëren. Wanneer alle betrokkenen dezelfde visie hebben op wat BOUNCE young is en de rol die zij kunnen spelen, is er een betere kans om samen tot de verwachte resultaten te komen. De volgende elementen kunnen 30 Veel informatie in deze paragraaf komt ook terug in het handleiding BOUNCE along bewustmaking: een van de thema s is bewustmaking van de versterking van veerkracht. BOUNCE up BOUNCE young training 35

36 gebruikt worden om jongeren en hun sociale omgeving informatie te geven die afgestemd is op hun behoeften. OPMERKING: Deze informatie kan gebruikt worden bij het maken van een informatieflyer voor jongeren, bij het publiceren van informatie over de BOUNCE young training op de website van een faciliterende organisatie, Wat is BOUNCE young? BOUNCE young is een veerkrachttrainingsprogramma voor jongeren van ongeveer 12 tot 18 jaar oud. In tien actieve groepstrainingen kunnen de jongeren verschillende aspecten van hun veerkracht trainen en versterken. De trainingssessies zijn gebaseerd op de volgende hoofdthema s: Wie en wat?: elkaar leren kennen en veerkrachttraining. Groepswerk: samen werken in groepsverband. Talenten en sterke punten: werken met de talenten en sterke punten in de groep. Sterk staan: leren om sterk te staan. Sterk blijven: sterk staan in sociaal uitdagende situaties. Voel je het?: werken met gevoelens en emoties. Informatie en invloed: op een gezonde kritische manier omgaan met informatie en invloed. Denk erover na: zich bewust zijn van hoe wij en anderen denken en kritische denkstijlen versterken. Verbonden identiteit: zich bewust zijn van de persoonlijke identiteit en de connecties die wij hebben. Toekomstbestendig: de toekomst zelfverzekerd en veerkrachtig tegemoet zien Wat is veerkracht? Veerkracht is het vermogen om 'op te veren' wanneer men geconfronteerd wordt met allerlei uitdagende situaties of tegenspoed. Het is klaar zijn voor de dingen die komen, omgaan met en leren van gebeurtenissen, en zelfs sterker worden na uitdagende ervaringen. Het is het bewustzijn en de bekwaamheid om zich voor te bereiden op en op een positieve, sterke en respectvolle manier om te gaan met moeilijke situaties. Veerkrachtige jongeren hebben verschillende opties in de aanpak van allerlei situaties. Ze zijn in staat om methoden te ontwikkelen en te kiezen voor de omgang met de uitdagingen die ze tegenkomen. Zij kiezen ervoor om dit te doen met zelfrespect en met respect voor de anderen. BOUNCE up BOUNCE young training 36

37 Lichamelijke bewustwording Geestelijke bewustwording Lichamelijke zelfbeheersing Emotionele bewustwording Emotionele veerkracht Uiting van gevoelens Assertiviteit Vermogen tot dialoog Argumentatievaardigheid Luistervaardigheden Flexibiliteit Een mening delen Bewustwording van invloed Omgaan met informatie Zelfbewustzijn Conflictbeheersing Zelfkennis (sterke punten, emoties, reacties, identiteit, ) Bewustwording van een persoonlijk netwerk Zelfreflectie Zelfvertrouwen Anderen vertrouwen Verdraagzaamheid Werken in teamverband Onderhandelen Autonomie Problemen oplossen Persoonlijke problemen aanpakken Een mening vormen Kritische zin Netwerken bouwen Omgaan met stress Contact leggen met anderen Alternatieve reacties hebben Ambities voor de toekomst hebben Van mening veranderen Invloed hebben Gevoel voor relativering en humor Lichamelijke bewustwording Interculturele vaardigheid Positieve houding tegenover uitdagingen Oplossingen vinden Anderen begrijpen Om hulp vragen Openheid voor andere standpunten Een plan wijzigen Gevoel voor meerdere perspectieven Grenzen stellen Mediawijsheid Keuzes maken Optimisme Anderen confronteren Spreken in groep Wat zijn belangrijke elementen in de trainingen? Sommige elementen van de veerkrachttrainingen kunnen helpen bij de beschrijving van hoe de trainingen eruitzien: Groepswerk Actie en interactie Reflectie Een leuke en speelse sfeer Een positieve kijk op de dingen Wederzijds respect Betrokkenheid van de sociale omgeving (ouders, eerstelijnswerkers, ) Begeleiding tijdens het trainingsprogramma door een vaste trainer, een co-trainer en eventueel een waarnemer Wat kunnen de jongeren leren? Het algemene doel van het veerkrachttrainingsprogramma: de trainingen geven jongeren de kans om hun veerkracht te versterken op verschillende niveaus: hun emotionele, fysieke, sociale en mentale veerkracht. Het kan jongeren de nodige middelen aanreiken om een positieve identiteit en constructieve relaties met hun sociale omgeving te ontwikkelen. Enkele voorbeelden van aspecten van veerkracht die versterkt kunnen worden door BOUNCE young trainingen: BOUNCE up BOUNCE young training 37

38 o Zichzelf beter kennen (sterke punten, emoties, reacties, identiteit,...) o o o o o o Versterking van sociale vaardigheden (werken in groep, praten in groep, een mening delen, grenzen stellen, anderen confronteren,...) Anderen beter kennen en begrijpen (eigen houding, houding van anderen, andere meningen, dialoog over verschillen en gelijkheden, vertrouwen in anderen,...) Versterking van vertrouwen (het opbouwen van zelfkennis en zelfreflectie, sterke punten kennen en ontwikkelen,...) Een open visie hebben op onderwerpen (interactie en discussie oefenen, dialoog, openstaan voor andere visies,...) Eigen keuzes maken en ervoor gaan (persoonlijke doelen kiezen, een mening verdedigen,...) Omgaan met allerlei situaties (reacties oefenen, meer alternatieven hebben, bewustwording van invloeden,...) Waarom werd de veerkrachttraining ontwikkeld? De BOUNCE young trainingen zijn bedoeld als een vorm van vroegtijdige, positieve en brede preventieve actie om te voorkomen dat jongeren worden betrokken bij processen van gewelddadige radicalisering 31. Jongeren met een gezonde veerkracht zijn zelfbewust, zelfverzekerd, in staat om kritisch te denken, en in staat om adequaat te reageren op allerlei situaties en allerlei invloeden. Zij kunnen 'opveren bij tegenslag en zelfs sterker worden na het ervaren van moeilijke situaties. Ouders en eerstelijnswerkers betrekken 32 Een BOUNCE young trainingsprogramma is niet alleen bedoeld als een valschermtraining om voor jongeren, maar ook om te investeren in de betrokkenheid van ouders en andere eerstelijnswerkers. Ouders en andere eerstelijnswerkers worden niet alleen geïnformeerd over de inhoud en de doelstellingen van het BOUNCE young trainingsprogramma (zie vorige subparagraaf) maar spelen ook een faciliterende rol, ze kunnen de jongeren helpen om de inhoud van de trainingen over te brengen naar hun dagelijks leven. Het is de taak van trainers en facilitators methoden te zoeken om ouders en eerstelijnswerkers te betrekken. Hier zijn enkele suggesties over hoe ouders en eerstelijnswerkers betrokken kunnen worden: BOUNCE along initiatieven: wanneer een BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma voor jongeren wordt opgezet, worden ook BOUNCE along initiatieven ondernomen om de bewustwording van ouders en eerstelijnswerkers te verhogen. Zie ook: Het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Combinatie van trainingstools. Het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking voor meer informatie over het opzetten van deze bewustmakingsacties. VOORBEELD: Enkele weken voor de eerste sessie veerkrachttraining met jongeren krijgt het hele personeel van de organisatie, van logistiek personeel tot educatieve medewerkers en het management, een actieve introductietraining. Betrokkenheid van de ouders en de sociale omgeving van de jongeren (ouders, familieleden of andere ondersteunende figuren). VOORBEELD: Het laatste uur van de laatste training kan worden bijgewoond door de ouders, zodat zij een beeld van de training te krijgen. 31 Deze boodschap moet met enige voorzorg worden gebracht, vanwege het risico van misverstanden. Een goed begrip van en uitleg over wat er bedoeld wordt met gewelddadige radicalisering en hoe wij er tegen aankijken is belangrijk. We verwijzen hiervoor naar het hoofdstuk BOUNCE perspectieven en naar de BOUNCE along bewustmakingstool. 32 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE perspectieven, paragraaf Een integraal perspectief, en het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken. BOUNCE up BOUNCE young training 38

39 Betrokkenheid van andere organisaties: wanneer jongeren in contact staan met of begeleid worden door verschillende organisaties of diensten, is het waardevol om een link te leggen tussen de trainingen en deze organisaties en informatie over het trainingsprogramma of het proces van de jongeren te delen 33. VOORBEELD: Een jongere die deelneemt aan een BOUNCE young open trainingsprogramma (zie de subparagraaf Omgevingen voor BOUNCE young trainingen hierboven) wordt tijdelijk begeleid door een welzijnsorganisatie. Na elke training brengt de externe trainer aan de educatieve medewerker van de welzijnsorganisatie verslag uit over de ervaringen met de jongere (zijn deelname, gedrag, sterke momenten, ). BOUNCE young uitrusting Inleiding In de volgende paragrafen wordt de uitrusting beschreven die trainers en andere facilitators kunnen gebruiken bij de praktische begeleiding tijdens het verloop van een BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma. OPMERKING: Ook bij het leiden van BOUNCE along initiatieven met groepen kan de meeste van deze uitrusting nuttig zijn voor trainers. Het groepsproces BOUNCE young veerkrachttrainingen en BOUNCE along bewustmakingsacties worden ontwikkeld als tools om gebruikt te worden met groepen van deelnemers: groepen van jongeren, groepen van ouders, groepen van eerstelijnswerkers en een mix daarvan. De groepsinteracties zijn belangrijk om leerervaringen te creëren die de bewustwording en vaardigheden helpen versterken. Het niveau van de groepscohesie, samenwerking, interactie,... zal de kwaliteit van de acties en de resultaten van de initiatieven beïnvloeden. Vooral in een BOUNCE young programma kan het groepsproces bepalend zijn voor het succes van de trainingen. Deze langlopende en intensieve trainingen in groep vereisen een goede begeleiding van het groepsproces. Een groep kan worden beschouwd als een micromaatschappij, waarin individuen kunnen ontdekken, keuzes maken, gedrag en inzichten ervaren,... Binnen deze groep is de combinatie van veiligheid en de uitdaging de leidraad voor het creëren van de beste omstandigheden om nieuw gedrag en nieuwe inzichten te ervaren. OPMERKING: Vanwege het belang van het groepsproces, is het raadzaam om tijdens alle trainingen met een vaste groep te werken. Dit deel geeft trainers enkele inzichten om hen te helpen zich bewust te zijn van hun rol en mogelijkheden in het beïnvloeden en begeleiden van groepsprocessen. De paragraaf 'De rol van de trainer' in het hoofdstuk 'BOUNCE handvatten', (zie boven), geeft al een aantal handvatten die zowel belangrijk zijn op individueel niveau als voor het groepsproces. Een goede begeleiding van een groepsproces kan verschillende positieve effecten met zich meebrengen: Deelname en motivatie Veilige ruimte voor dialoog en positieve interactie tussen alle deelnemers Wederzijds begrip tussen deelnemers Een goede sfeer Groeiende groepscohesie 33 Houd bij het delen van informatie over jongeren rekening met de privacywetgeving en met deontologische en ethische kwesties. BOUNCE up BOUNCE young training 39

40 Wij beschrijven hier in het kort vijf groepsfasen, waarbij elke fase wordt gekenmerkt door meer en sterkere interactie tussen de deelnemers. Elk onderdeel van het proces heeft verschillende kenmerken en vereist een andere benadering en begeleiding door de trainer. Niet alle groepen doorlopen al deze fasen. Een groep kan in een fase blijven hangen of terugkeren naar een vorige fase, afhankelijk van wat er gebeurt (bijvoorbeeld: de komst van een nieuw groepslid). Het begeleiden van een groepsproces is geen 'exacte wetenschap': elke groep is anders en kan kenmerken van verschillende fasen hebben, het groepsproces kan snel veranderen door allerlei invloeden. De opbouw van de BOUNCE young trainingen is logisch en kan helpen bij het ontwikkelen van een groepsproces doorheen de verschillende fasen. VOORBEELD: De training 'Wie en wat' van BOUNCE young leent zich om te werken met een beginnende groep van losse individuen. Groepsfasen en trainersbenaderingen Losse individuen: Een beginnende groep bestaat uit losse individuen. In een BOUNCE young programma is het mogelijk om te beginnen met een dergelijke nieuwe groep van losse individuen. De deelnemers zullen elkaar eerst leren kennen in deze groepsfase. Dit is het eerste proces dat de trainer moet begeleiden. De deelnemers zullen conflicten vermijden en er zal vertrouwen opgebouwd moeten worden. Ze zijn erg afhankelijk van de trainer, die structuur geeft en het referentiepunt is (bijvoorbeeld voor regels, afspraken, uitleg, ). De taken en oefeningen zijn gemakkelijk en toegankelijk. Duo's / trio's: Na een tijdje worden er spontaan duo's en trio's gevormd. Deelnemers die zich veilig voelen bij elkaar zullen proberen in interactie te treden en samen te werken. Ze vinden veilige ruimte bij elkaar. Er is niet veel spontane interactie met andere duo's of trio's. De trainer kan deze veiligheid in duo's en trio's gebruiken, de deelnemers stimuleren om één of twee 'bij hen passende' deelnemers te vinden, en tegelijkertijd de deelnemers stimuleren om ook in interactie te treden met anderen buiten hun 'veilige duo of trio'. Conflicten worden nog steeds vermeden, maar er kan al enige oppositie zijn tussen de kleine groepen, of zelfs enige frustratie naar anderen toe. De trainer geeft nog steeds veel structuur en begeleiding en blijft het referentiepunt voor de instelling en vrijwaring van de veilige ruimte voor interactie. De moeilijkheid, taken en oefeningen voor de groep kunnen een beetje complexer zijn. De trainer kan stimuleren om openlijk te praten en ervaringen uit te wisselen. De taken voor de groep zijn uitdagend, maar niet complex. Subgroepen / competitie: De deelnemers beginnen elkaar vrij goed te kennen. De relaties tussen de verschillende leden van de groep worden duidelijker en er kunnen subgroepen ontstaan. De subgroepen kunnen tegenover elkaar staan en elkaar beconcurreren of zelfs in conflict raken. De trainer begeleidt dit conflict, maar moet het niet vermijden. Conflicten kunnen optreden, en zijn meestal beheersbaar. Er is interactie over rollen en gedrag. Het is een manier om de rollen te verdelen in een groep. De trainer zorgt ervoor dat ieder individu zijn plaats vindt en dat opposities tussen de rollen of tussen subgroepen het groepsproces niet in gevaar brengen. De trainer kan enige afstand nemen van de groep om de groep te observeren en in te grijpen wanneer dat nodig is. De trainer heeft nog steeds veel invloed op het groepsproces, kan de feedback tussen deelnemers en subgroepen begeleiden en de thema's verdiepen. Uitwisseling tussen subgroepen: De subgroepen bestaan nog steeds, maar de concurrentie en mogelijke conflicten tussen subgroepen worden overwonnen. De plaatsen BOUNCE up BOUNCE young training 40

41 en rollen in de groep zijn duidelijk en deelnemers kunnen in interactie treden hieromtrent. De deelnemers durven de veiligheid van de subgroep te verlaten en constructief in interactie te treden met anderen. Er is een stijgende gelijkwaardigheid tussen de deelnemers. De trainer kan wat meer afstand nemen, hoeft niet veel in te grijpen in het groepsproces. De groep kan langere en complexere activiteiten alleen uitvoeren. Er is een zekere groepsloyaliteit en de leden van de groep kennen elkaar vrij goed. Dicht netwerk: in deze groepen zijn de subgroepen verdwenen. Er is een gevoel van gelijkwaardigheid en intimiteit. Gevoeligheden zijn bekend en er wordt rekening mee gehouden. De rol van de trainer is meer aanwezig tussen de leden van de groep. Deze groep kan de verantwoordelijkheid op zich nemen voor complexe taken. Interactie en reflectie over emoties, visies, idealen zijn gemakkelijk. Voor het beheer van uitdagingen in een groep verwijzen we naar het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf De rol van de trainer en de volgende paragraaf BOUNCE young uitrusting, Omgaan met uitdagingen. Individuele aandacht Werken met groepen van jongeren betekent soms dat (te) veel aandacht gaat naar de luidste, de meest enthousiaste, de extraverte deelnemers of deelnemers die verzet, minder motivatie tonen of conflicten veroorzaken. Naast de nadruk op het begeleiden van het groepsproces besteden trainers ook individuele aandacht aan elk groepslid. Ze besteden aandacht aan beide, en proberen een evenwicht te vinden tussen de aandacht voor de groep en individuele aandacht voor alle leden van de groep. Individuen in groepen kunnen zeer gevoelig zijn voor hun deel van de aandacht. Ze verdelen de individuele aandacht eerlijk. OPMERKING: Aandacht eerlijk verdelen, betekent niet 'gelijk verdelen: niet elke deelnemer heeft exact dezelfde mate van individuele aandacht nodig. Een trainer houdt rekening met de verschillende individuele behoeften. Wanneer er sprake is van een individuele band met elke deelnemer is er meer kans op een veilige ruimte, een goed groepsproces, een doeltreffendere aanpak van moeilijke situaties,... Deze individuele aandacht kan worden gegeven tijdens de trainingen en buiten de trainingen. Enkele manieren om individuele aandacht te geven: Tijdens de groepstraining betrekt de trainer alle leden van de groep bij elke oefening. Hij kan voelen wat er gaande is in de groep en zijn stijl aanpassen aan de behoeften van de individuen. Deelnemers kunnen in interactie treden over persoonlijke ervaringen in de trainingen. De beoordelingen van oefeningen van het BOUNCE young programma verschaffen vragen en acties om dit te doen. Deelnemers kunnen de trainer om informele individuele momenten vragen. Dit kan worden gedaan vóór en na de trainingen, tijdens de pauzes,... In dit geval bewaart de trainer het evenwicht in het geven van de extra individuele aandacht. OPMERKING: Trainers houden ook rekening met hun grenzen bij het geven van deze individuele aandacht: persoonlijke grenzen, de rol als trainer, de beschikbare tijd, de eigen expertise,... In gevallen waarin de individuele aandacht niet voldoende is, kunnen trainers jongeren doorverwijzen voor individuele aandacht of individuele begeleiding. 34 De trainer kan gebruikmaken van individuele beoordelingen met jongeren voor, tijdens en na de trainingen Met individuele begeleiding bedoelen we een proces waarin specifieke kwesties worden behandeld met individuen. 35 Zie ook de paragraaf Opvolging van de deelnemers verder in dit hoofdstuk). BOUNCE up BOUNCE young training 41

42 Ervaringsgericht leren Het BOUNCE young trainingsprogramma maakt gebruik van ervaringsgericht leren: de ervaringen van de deelnemers zijn de bron voor het leren. We gebruiken het model van David Kolb om ervaringsgericht leren uit te leggen en het verband te leggen met de BOUNCE young tool. In een ervaringsgericht leerproces zijn er vier fasen, die voortdurend worden herhaald. Om een optimaal leereffect hebben, moeten mensen de vier fasen van de cyclus doorlopen: Concrete ervaring: het ervaren van een activiteit, iets doen, actie ondernemen. VOORBEELD: In een BOUNCE young training geven jongeren een compliment en krijgen ook een compliment van een andere deelnemer. (Zie de BOUNCE young handleiding, training 'Talenten en sterke punten', oefening 'Talententikkertje'). Reflectieve waarneming: waarnemen, denken en nadenken over wat er is gebeurd tijdens de ervaring. Dit denkproces kan een bewust of een onbewust proces zijn. Bij 'ervaringsgericht leren' zullen we proberen om dit leermoment bewust te maken. VOORBEELD: In de BOUNCE young trainingen wordt dit gedaan door middel van de beoordelingen van elke oefening, de finisher aan het einde van elke training, en de opvolging en evaluatie van het programma. Abstracte conceptualisering: door de reflectie is het mogelijk om conclusies te trekken, concepten te maken, de ervaring en reflectie aan een theorie te koppelen. VOORBEELD: Nadat jongeren hebben ervaren dat sommige eerste indrukken die zij hadden over andere leden van de groep niet juist waren, en dit besproken is, kunnen ze een nieuw concept hebben over eerste indrukken: Eerste indrukken zijn niet altijd juist'. (Zie de BOUNCE young handleiding, training 'Denk erover na', oefening 'De eerste keer dat ik je zag'). Actief experimenteren: het nieuwe concept zal worden getest in experimenten om te bepalen of het juist is. VOORBEELD: Een jongere zal testen of de 'Wandeling in het park -houding een effect heeft op zijn zelfvertrouwen bij het lopen op straat. (Zie de BOUNCE young handleiding, training 'Voel je het, oefening Lichaamstaal'). Na de vierde fase kan de cyclus van het ervaringsgericht leren opnieuw beginnen. BOUNCE up BOUNCE young training 42

43 Een leerervaring kan beginnen in elke fase en vanaf daar de andere fasen doorlopen. VOORBEELD: Ervaringsgericht leren, uitgaande van een concept: Wanneer ik ga werken, is de trein de snelste manier om erheen te gaan Actief experimenteren: Ik beslis om eerst een dag de trein te nemen en de volgende dag de auto te nemen De concrete ervaring is het nemen van de trein en de volgende dag de auto. Reflectieve observatie: Ik bereken dat ik 15 minuten 15 eerder op het werk was met de auto. Abstracte conceptualisering: Mijn eerste idee was niet juist, de trein nemen is niet de snelste manier om naar het werk te gaan. Volgens de theorie van David Kolb heeft iedere persoon zijn voorkeur in hoe hij kan leren, zijn leerstijl. Iemand die zijn leerstijl kent, kan kiezen welke leerbenadering het meest geschikt is voor hem. In ervaringsgericht leren met jongeren in de BOUNCE young tool hebben alle vier aspecten van de cyclus hun plaats. Bij de oefeningen wordt meestal begonnen met de concrete ervaring: een oefening maken (concrete ervaring). Bij de beoordelingen zijn er reflectieve waarnemingen en abstracte concepten kunnen worden gevormd en besproken. Door het opbouwen van bewustzijn en bekwaamheid tijdens de trainingen kunnen de deelnemers de concepten implementeren in andere oefeningen en in het dagelijks leven. Via het gedeelte 'ervaringen' in het begin van elke training krijgen de deelnemers de kans om te vertellen hoe zij verder geëxperimenteerd hebben met de concepten van de trainingen. (Actief) beoordelen 36 In het BOUNCE young trainingsprogramma hebben alle oefeningen besprekingen. Deze worden uitvoerig toegelicht in de BOUNCE young handleiding. Bij de bespreking van de oefeningen en ook bij de finisher 37 van elke training denken de deelnemers na over hun ervaringen. Ze leggen de link tussen de ervaring en hun gedachten, gevoelens, bevindingen, toekomstige acties en de doelstellingen van de oefening. OPMERKING: De doelstellingen van de oefeningen kunnen maar hoeven niet duidelijk te zijn alvorens te beginnen. Het is de keuze van de trainer om de link met de doelstellingen voor of tijdens een oefening, of tijdens de beoordeling te leggen. Beoordelen versterkt de bewustwording van een ervaring, stimuleert reflectie en interactie erover, en maakt het mogelijk de ervaringen mee te nemen in de toekomst. Het leggen van de link met het dagelijks leven van de deelnemers is een belangrijk aspect van de beoordeling dat het integrale perspectief 38 van de BOUNCE tools ondersteunt. Stel vragen, maar verwacht niet te veel. Het is geen probleem als er niet veel reactie op de vragen is. Het nadenken over de oefeningen is belangrijker dan de oefeningen zelf. Het doen van de oefeningen betekent niet dat ze de waarde ervan begrijpen... Met dit in het achterhoofd is het beter om zich te concentreren op goede beoordelingen dan op de timing en alles willen doen'. Actieve beoordelingstechnieken kunnen gecombineerd worden met vragen en andere creatieve beoordelingsvormen: Actieve beoordelingen: de gestelde vraag kan beantwoord worden op een actieve manier. VOORBEELD: Hoe was uw concentratie tijdens de oefening? Deze vraag kan actief worden beantwoord door de deelnemers hun hand hoog of laag te laten opsteken om hun concentratieniveau aan te geven. 36 Stukken van deze subparagraaf zijn overgenomen van de BOUNCE young handleiding, hoofdstuk Structuur, paragraaf Structuur van de oefeningen. 37 Zie de BOUNCE young handleiding, hoofdstuk Structuur, paragraaf Structuur van de oefeningen, punt Finisher. 38 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE perspectieven, paragraaf Een integraal perspectief, en het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken. BOUNCE up BOUNCE young training 43

44 Vragen: vragen die de deelnemers uitnodigen om een mondeling antwoord of uitleg te geven. VOORBEELD: Was u in staat om uw talent of sterk punt gebruiken bij de uitdaging? Op welke manier? Uitgebreide beoordeling: de trainer heeft de keuze om de uitgebreide beoordeling al dan niet te doen. Dit kan een alternatieve beoordelingsvorm zijn: een extra boodschap over de oefening, een cognitieve of theoretische uitleg met betrekking tot een oefening,... De keuze is afhankelijk van de groep en het oordeel van de trainer of de uitgebreide beoordeling al dan niet relevant of begrijpelijk is voor de deelnemers. VOORBEELD: Een oefening wordt gelinkt aan een filmfragment om een aan de oefening gelinkte situatie te illustreren. OPMERKING: Bij de beoordelingen is er geen juist of fout, maar ze zetten de deelnemers aan tot interactie, denken, confrontatie met een andere visie, interactie over hun waarden, keuzes,... VOORBEELD: Wanneer de deelnemers hun hand hoog of laag houden om een persoonlijke ervaring aan te geven, zijn alle posities gelijkwaardig, hoger betekent niet dat de ene deelnemer beter is dan de andere. Bij de beoordeling moeten niet alle voorgestelde elementen verplicht in een strikte vorm worden gebruikt. De aspecten van de beoordeling zijn flexibel in gebruik. Enkele voorbeelden van hoe de beoordelingen aangepast kunnen worden: Trainers kunnen kiezen wat het meest relevant is voor een bepaalde groep en situatie. Beoordelingen afwisselen met delen van de acties van oefeningen. Vragen, actieve beoordelingen en uitgebreide beoordelingen combineren De beoordelingen hoeven niet beperkt te blijven tot de voorgestelde aspecten. Trainers gebruiken wat jongeren zeggen of doen, en kunnen daar verder op ingaan tijdens de beoordeling. We behandelen in het kort actief beoordelen met behulp van de theorie van Roger Greenaway. Bij actief beoordelen krijgen deelnemers een actieve taak om de beoordeling te doen. Hierdoor kunnen actie en beoordeling één worden. Een model (zie figuur) ondersteunt deze theorie. Het model toont vier dimensies in een actieve beoordelingscyclus, gelinkt aan een metafoor met de symbolen van speelkaarten. BOUNCE up BOUNCE young training 44

45 De rode symbolen richten zich op het moment van de werkactie die wordt beoordeeld: over wat er precies is gebeurd (ruiten) en de ervaren gevoelens (harten). De zwarte symbolen zijn over wat er is geleerd en wat kan worden geconcludeerd (schoppen), en over wat er kan volgen na de ervaring, vertaald in intenties of handelingen (klaveren). Ruiten: Ervaren - Feiten: wat is er gebeurd, wie zei wat, hoe was het gedaan. De ruit is een figuur met verschillende zijden, die symboliseert dat ervaringen vanuit verschillende invalshoeken en gezichtspunten bekeken kunnen worden. De verschillende gezichtspunten kunnen het perspectief van de deelnemers verbreden. VOORBEELD: Ga staan waar u stond op dat moment in de oefening. Harten: Uitdrukken - Gevoelens: hoe voelde ik me, welke invloed had de situatie op mij,... De persoonlijke gevoelens en de gevoelens van de andere deelnemers komen aan bod. Een veelgebruikte beoordelingsoefening is een denkbeeldige schaal: verschillende positioneringsoefeningen kunnen hiervoor worden gebruikt. VOORBEELD: Ga ver van het midden van de kamer / dicht bij het midden van de kamer staan als u zich minder/ meer betrokken hebt gevoeld bij de oefening. Schoppen: Onderzoeken - Bevindingen: wat kan ik hieruit concluderen, wat heb ik geleerd/ontdekt over mezelf/anderen/de situatie,... Een schop kan worden gebruikt om te graven. De schop graaft voor analyses, interpretaties, conclusies,... VOORBEELD: Wat kunnen we leren van deze ervaring over hoe wij geneigd zijn te denken over mensen die wij niet kennen? Klaveren: Ontdekken - Toekomst: wat kan ik doen in de toekomst, welke stappen kan ik ondernemen, wat kan de groep de volgende keer doen,...klaveren symboliseren groei. De deelnemers gebruiken de beoordeling om plannen te maken voor de toekomst, zij beslissen welke acties zij zullen ondernemen. VOORBEELD: Hoe gaat u de volgende keer reageren wanneer u met zo n uitdaging geconfronteerd wordt? Het actieve beoordelingsproces kan de vier dimensies opvatten als een cyclus, waarin alle dimensies worden behandeld en elkaar opvolgen. Bovendien kan bij de beoordeling van een oefening de focus op een of meer dimensies worden gelegd. Wanneer het actieve beoordelingsproces als een cyclus wordt gezien, kan de cirkel vanaf hier opnieuw beginnen: actief experimenteren met toekomstige opdrachten, wat opnieuw beoordeeld kan worden op dezelfde aspecten. In de BOUNCE young oefeningen zullen trainers meestal alleen vragen vinden bij het onderwerp 'Actief beoordelen' en soms een suggestie voor een actieve oefening. De uitdaging voor de trainers bestaat erin actieve methoden te vinden en gebruiken voor het behandelen van de vragen. Actieve beoordelingsoefeningen kunnen ook worden herhaald. Hieronder zijn enkele voorbeelden van actieve beoordelingsmethoden. Deze kunnen zowel voor feiten, gevoelens, bevindingen als de toekomst, of combinaties daarvan, worden gebruikt. Positionering: Hoe was?: Antwoorden op vragen waarbij een bedrag, een schatting, een gradatie het antwoord kan zijn, kunnen worden gegeven door positionering. Trainers kunnen variëren en creatieve positioneringsmethoden zoeken: Houd uw hand hoog / laag (eventueel met gesloten ogen om invloed van de groep uit te sluiten) Ga ver / dicht bij staan Posities op een rechte lijn Posities op een U-lijn BOUNCE up BOUNCE young training 45

46 Klim hoog / laag om aan te geven hoe Zet een stap vooruit / achteruit als Ga dicht bij de persoon staan die Een situatie naspelen: verwijs naar een moment en deelnemers spelen het na Scores toekennen: welke score zou je jezelf / de groep / iemand anders, geven Aantal getoonde vingers Een getal noteren. Een percentage geven (hoeveel inspanning moest je doen, ) Een metafoor gebruiken: een boot, een voetbalploeg,. Welke rol / positie kun je vervullen/innemen met betrekking tot de ervaring? Een voorwerp zoeken en tonen dat weergeeft Modellen gebruiken CSP-model (zie figuur): neem plaats in de comfortzone, stretchzone, paniekzone om uw gevoel tijdens. te tonen o C: Comfort: alles is goed, ik voel me op mijn gemak. Er is niet nieuws. o o S: Stretch: Er is een uitdaging. Ik ben uitgedaagd, ik verlaat de comfortzone. Een inspanning en aanpassing zijn noodzakelijk. Ik kan nieuwe dingen leren. P: Paniek: Het is te moeilijk of bedreigend. Ik kan dit niet doen. P-driehoek (zie figuur): neem plaats in de P- driehoek bij datgene waar u de meeste aandacht voor had: o P bovenaan: Persoon o o P aan de linkerkant: Product P aan de rechterkant: Proces Gevoelenskaart: Op de x-as wordt de timing weergegeven en op de y-as het (positieve/negatieve) gevoel. Een andere mogelijkheid bij de beoordeling is dat de deelnemers een 'beoordelingsboekje' hebben. Ze krijgen een leeg notitieboekje tijdens de eerste training. Dit kan worden gebruikt tijdens alle trainingen. Sommige beoordelingen van oefeningen kunnen worden overgenomen in dit boekje. Deelnemers hebben de mogelijkheid om dingen op te schrijven, te tekenen, te plakken, creatief te zijn,... in dit persoonlijke boekje. De doelstellingen voor de deelnemers bij het gebruik van dit boekje: Deelnemers maken een persoonlijk creatief verslag van hun ervaringen tijdens de trainingen, op basis van de beoordelingen en de finisher van de training. Deelnemers linken de oefeningen aan hun persoonlijkheid, ervaringen, dagelijks leven, toekomstplannen, VOORBEELD: Vóór elke training tijdens het deel 'Ervaringen' en tijdens of na de 'Finisher kunnen de deelnemers dit beoordelingsboekje gebruiken. BOUNCE up BOUNCE young training 46

47 Psychofysische benadering Jongeren hebben over het algemeen veel energie en houden van bewegen, werken met, verkennen van hun lichaam, en hebben fysieke actie en interactie. Een psychofysische benadering geeft een antwoord hierop. De basis van de psychofysische benadering is dat psychologische effecten (bewustzijn van denken, voelen, interactie,...) kunnen worden bereikt door oefeningen die gericht zijn op een fysieke ervaring. Door de ervaring van fysieke actie kunnen psychische en sociale effecten (psychologische link) uitgelokt worden. Een sterk punt van psychofysische oefeningen is dat ze zich richten op het doen en voelen, en dat praten of denken volgt. Veel psychofysische oefeningen zijn speels van aard en trekken bijgevolg jongeren aan. Het fysieke aspect van de training maakt hem toegankelijk en aantrekkelijk voor jongeren. Dingen doen is de aanpak, en ligt dicht bij de leerstijl 39 van veel jongeren. Het psychofysische aspect is een vorm van ervaringsleren, dat wordt gebruikt in verschillende trainingen van het BOUNCE young programma. Vooral de trainingen Sterk staan, Sterk blijven, Kan je het voelen? En Toekomstbestendig, maar ook oefeningen in andere trainingen maken gebruik van de psychofysische benadering. Het bewustzijn van een fysieke ervaring maakt het mogelijk om te communiceren over de ervaring. Het kan het leerproces efficiënter maken. Een beeld om de psychofysische benadering te illustreren, is de psychofysische driehoek (zie figuur). De psychofysische benadering versterkt de volgende drie aspecten: lichamelijk bewustzijn, emotioneel bewustzijn en zelfbewustzijn. Emoties, spanningen, gevoelens worden uitgedrukt in het lichaam (ademhaling, hartslag, lichaamshouding,...). Wanneer jongeren een goed bewustzijn van hun lichaam hebben (verhoogd door middel van psychofysische oefeningen), kunnen ze emoties en spanningen beter voelen, zich meer bewust zijn van hun reacties, deze reacties gemakkelijker beheersen, communiceren over emoties en reacties en zelfbewuster worden. De veerkrachtige persoon De veerkrachtige persoon is een conceptuele figuur (zie figuur), die gebruikt kan worden om verschillende aspecten van het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma te visualiseren. In de figuur worden aspecten van fysieke, emotionele, mentale en sociale vaardigheden, die getraind worden tijdens het BOUNCE young programma, zichtbaar: 39 Zie ook de subparagraaf Ervaringsleren. BOUNCE up BOUNCE young training 47

48 'De veerkrachtige persoon' wordt vier keer voorgesteld als de basis voor een finisher: in de trainingen Sterk staan, Sterk blijven, 'Denk erover na en Toekomstbestendig. De beoordelingsvragen zijn telkens anders, net als de links die gelegd worden met de elementen van de figuur. De figuren van De veerkrachtige persoon kunnen ook gebruikt worden tijdens andere trainingen. Er zijn verschillende versies van De veerkrachtige persoon beschikbaar (zie bijlage 2). Het beeld van De veerkrachtige persoon, met de woorden ingevuld, is vooral handig om te linken naar trainingen waarin de psychofysische benadering wordt gebruikt: Sterk staan, Sterk blijven, Kan je het voelen en Toekomstbestendig. Trainers kunnen creatief zijn in het gebruik van 'De veerkrachtige persoon' en kunnen allerlei trainingsthema s, effecten, vaardigheden,... linken met de afbeelding. Basisregels Elke BOUNCE young training kan zijn eigen regels en afspraken hebben, die afhangen van verschillende aspecten: De faciliterende organisatie. In dit geval kunnen de regels en afspraken vooraf worden bepaald. De deelnemers: in sommige groepen is er geen behoefte aan extra regels of afspraken. In andere groepen kunnen duidelijke regels en afspraken voor de structuur zorgen die de deelnemers nodig hebben. Incidenten tijdens de trainingen: conflicten, gênante elementen, moeilijk groepsmanagement, geschonden grenzen,... kunnen de invoering van 'nieuwe' regels en / of afspraken vereisen. VOORBEELD: Omdat een aantal jongeren regelmatig sms en tijdens de trainingen, beslist de groep dat iedereen zijn smartphone opbergt tijdens de trainingen. Wij stellen hier enkele basisregels voor die de basis kunnen vormen voor de groepsregels in BOUNCE young trainingen: Alle deelnemers zijn gelijkwaardig. Alle deelnemers worden met respect behandeld. Gevoelige kwesties blijven in de groep. "Stop" betekent "stop", "nee" betekent "nee". BOUNCE up BOUNCE young training 48

49 Deze basisregels kunnen nuttig zijn voor alle trainingen. Natuurlijk kunnen er andere regels en afspraken zijn die afgestemd zijn op de behoeften van de groep. In bijlage 3: Regels en afspraken wordt een extra oefening voorgesteld die bestemd is voor het opstellen van de regels met de deelnemers. OPMERKING: Probeer niet te veel regels en afspraken te maken voor de trainingen. Zelfs jongeren kunnen geneigd zijn om te veel regels en afspraken te maken, die zeer moeilijk na te leven zijn. Omgaan met uitdagingen Tijdens BOUNCE young veerkrachtsessies kunnen moeilijke, verontrustende of uitdagende situaties optreden. In deze situaties worden de trainers geconfronteerd met hun eigen veerkracht. Voor een veerkrachtige aanpak van uitdagingen verwijzen we naar: Het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf De rol van de trainer. De BOUNCE along handleiding, waarin de tips in alle hoofdstukken, en vooral het hoofdstuk Zorgen en uitdagende situaties, preventieve antwoorden geven voor het omgaan met uitdagende situaties. Wanneer er zich uitdagende situaties voordoen tijdens de sessies, kunnen enkele specifieke tools nuttig zijn. Naast de tips die elders in het BOUNCE pakket worden gegeven, volgen hier nog enkele tips met voorbeelden: Zorgen over mogelijke radicaliseringsprocessen en situaties van sterke meningen van jongeren. VOORBEELD: Een sterk gelovige deelnemer veroordeelt een andere deelnemer die ervoor kiest om atheïst te zijn. Hij probeert anderen te beïnvloeden om de jongere die zegt dat hij een atheïst is, ook te beoordelen. De discussie tussen de jongeren verhardt. De trainer kiest voor interactie over de waarden achter het gedrag. De trainer kan vragen welke overtuigingen, opvattingen, waarden belangrijk zijn voor deelnemer A wanneer hij dit zegt. Hij richt dezelfde vraag aan deelnemer B om na te denken over de waarden achter zijn keuze voor atheïsme. Wanneer de deelnemers beseffen dat zij zo handelen omdat ze een bepaalde waarde belangrijk vinden, kan de trainer antwoorden dat het goed is om op deze waarde te focussen. Dit kan leiden tot een versterkte focus op de eigen waarde en op de positieve effecten die deze met zich meebrengt, en tot begrip voor hetzelfde effect op andere deelnemers met betrekking tot hun persoonlijke keuzes. Hierdoor is het mogelijk dat er minder aandacht en minder negatieve energie zal gaan naar de frustratie van iemand met een andere mening of andere waarde te zien. Moeilijkheden bij het werken in groep: een groep slaagt er niet in om samen te werken, de instructies te volgen, zich te concentreren tijdens een oefening of training, VOORBEELD: In een BOUNCE young training nemen vier jongeren van 12 tot 14 jaar deel aan een groep van tien deelnemers. In de tweede training vergen deze vier jongeren veel aandacht en energie van de trainer, zodat hij niet genoeg aandacht kan geven aan de andere deelnemers. De trainer beslist om te stoppen, in te grijpen, bij te sturen en verder te gaan. VOORBEELD: In een korte pauze gaat de groep in een kring zitten, alle deelnemers krijgen de kans om te zeggen wat ze denken en vinden van het groepsproces en er worden enkele extra afspraken gemaakt met de hele groep: Wanneer ze in de groepskring komen voor een discussie of uitleg mengen de vier jongeren zich met de anderen, zodat zij geen blok vormen. Wanneer oefeningen per twee worden gedaan, vormen de vier jongeren duo s met andere deelnemers. BOUNCE up BOUNCE young training 49

50 Alle leden van de groep kunnen tussenbeide komen en reageren wanneer iemand niet volgens de afspraken van de groep handelt. Deze afspraken worden ook meegedeeld aan de andere betrokken facilitators die met de jongeren werken buiten de trainingen. Deelname- of motivatie-uitdagingen: jongeren die niet meewerken of die weinig of geen motivatie tonen. VOORBEELD: Een jongere die aanwezig was tijdens de eerste trainingen, maar bijna niet deelnam aan oefeningen, zich onverschillig gedroeg, apart ging zitten tijdens de hele training. De trainer besluit in te grijpen en een apart individueel proces te starten: tijdens de training laat hij hem apart zitten, maar nodigt hem uit voor elke nieuwe oefening die wordt gestart, en na de training maakt hij met hem een afspraak voor een individuele opvolgingsdialoog over de trainingen enkele dagen later. Daar zullen ze samen bekijken hoe zij met deze situatie kunnen omgaan. Het resultaat kan zijn dat hij blijft deelnemen aan de trainingen of dat hij stopt met de trainingen in onderling overleg met de trainer. Bij het stoppen met de training wordt de rest van de groep geïnformeerd over de verandering in de groep. Herstel Wanneer er een grens werd geschonden 40 en/of een conflict heeft plaatsgevonden tijdens een training kan er materiële / fysieke / emotionele / psychische / sociale schade of een combinatie daarvan zijn. In deze gevallen kunnen trainers of andere facilitators de situatie overnemen op een herstellende manier. In verschillende Europese landen heeft herstellende praktijk ingang gevonden in het onderwijs, maatschappelijk werk, zorginstellingen,... Herstel doet een beroep op de verantwoordelijkheid van iedereen die betrokken is bij een conflict. De focus ligt op de schade die wordt veroorzaakt door het conflict of door de schending van grenzen. De feiten, emoties en wederzijdse verwachtingen van de partijen in het conflict, en de toekomstige verbintenissen krijgen aandacht. Het doel is dat alle partijen in staat zijn om door te gaan zonder frustratie of andere groeiende negatieve gevoelens. De herstellende benadering gaat verder dan het bestraffen van de dader(s) en het geven van zorg aan het/de slachtoffer(s), (en vaak zijn de rollen van de 'dader' en het 'slachtoffer' niet zo duidelijk). Herstel geeft zorg, steun en begrip aan alle betrokkenen (multidirectionele partijdigheid), en verschaft tegelijkertijd structuur voor alle betrokken partijen. Herstellend werk wordt op verschillende manieren uitgevoerd, die afgestemd zijn op de verschillende graden van geschonden grenzen of conflicten. VOORBEELD: Wanneer een groep aangedaan is door de schade die iemand heeft veroorzaakt, kan een 'herstellende kring' of 'herstellende groepsdialoog' worden opgezet. We gaan even nader in op één van beide: de herstellende dialoog bestaat uit vier stappen die worden voorbereid met de deelnemers, alvorens ze samen te brengen om de situatie te herstellen en de schade te herstellen. In de herstellende dialoog worden vier aspecten kort behandeld: De feiten: er is consensus over de feiten en de focus ligt op de schade. De gevoelens: alle partijen vertellen hoe de situatie hun gevoelens op het moment van de situatie en daarna beïnvloedt. De verbintenissen: alle partijen stellen voor wat ze kunnen doen om de schade te herstellen. 40 In de BOUNCE tools kan een grens een wet, een regel, een gemaakte afspraak, een persoonlijke grens, lichamelijke integriteit, een mentale grens, zijn. BOUNCE up BOUNCE young training 50

51 De verwachtingen: alle partijen delen mee wat zij verwachten van de andere(n) om de schade te herstellen. Na deze vier stappen worden afspraken gemaakt in verband met de opvolging van de verbintenissen. OPMERKING: Indien de trainer betrokken was bij het conflict, is het beter dat een ander de herstellende interventie begeleidt, omdat de neutraliteit gewaarborgd moet worden. Opvolging van de deelnemers Bij het opzetten van een BOUNCE young trainingsprogramma voor jongeren is er altijd een mix van groepsbegeleiding en individuele aandacht (zie de subparagrafen Het groepsproces en Individuele aandacht ). Daarnaast kunnen trainers en facilitators een individuele opvolging voor elke deelnemer doen. De persoonlijke bewustwording, vaardigheden en groei kunnen hierdoor worden opgevolgd. Dit kan op verschillende manieren en op verschillende tijdstippen: Informele momenten waarop de deelnemers relevante reacties kunnen geven op trainingen en ervaringen die ze hebben. We introduceren een formele opvolging van de deelnemers. VOORBEELD: Gesprekken vóór het begin van een training, tijdens de pauzes en buiten de trainingsomgeving. Beoordelingen en finishers: de reacties van de deelnemers tijdens de beoordelingen en finishers zijn nuttig voor de individuele opvolging van de deelnemers. Ze kunnen worden verzameld door een waarnemer (indien beschikbaar), maar ook de trainer en co-trainer kunnen deze informatie gebruiken om in interactie te treden met jongeren op een individueel niveau en bij het voorbereiden van de volgende trainingen. VOORBEELD: De trainer, co-trainer en waarnemer komen even samen na elke training en noteren de belangrijkste elementen van de beoordelingen en finishers. Bovendien worden hun waarnemingen en ervaringen met betrekking tot individuen en met betrekking tot de groep ook besproken. De trainer gebruikt deze informatie om de volgende trainingen voor te bereiden. De facilitators kunnen beslissen wie welke rol speelt voor een jongere die extra individuele aandacht nodig heeft. OPMERKING: De informatie die tijdens de informele momenten, beoordelingen en finishers wordt verzameld, kan worden gebruikt om onmiddellijke aanpassingen aan te brengen in het proces van de trainingen: aanpassing van de stijl van de trainer, van de omstandigheden van de training, wijzigingen in de begeleiding van het groepsproces,... Deze aanpassingen worden aangebracht om een positief en constructief trainingsproces te vrijwaren voor alle betrokkenen. Nazorg: Een BOUNCE young trainingsprogramma is altijd gelinkt aan BOUNCE along initiatieven voor ouders en eerstelijnswerkers. Naast deze inspanningen kunnen trainers mogelijkheden zoeken om betrokken te raken met hen en / of het programma goed af te sluiten. In sommige gevallen is het nodig om de inspanningen voor jongeren ook na het BOUNCE young trainingsprogramma voort te zetten. Enkele voorbeelden van nazorg: Een trainer legt huisbezoeken af of pleegt telefoontjes naar de ouders van deelnemers aan een BOUNCE young trainingsprogramma om verslag uit te brengen over de ervaringen. Tijdens dit contact ligt de nadruk op positieve ervaringen. Een jongere krijgt extra individuele begeleiding van een andere ondersteunende organisatie. De educatieve medewerker van deze organisatie heeft deelgenomen aan een BOUNCE along bewustmakingsactie: Een voorproefje van veerkrachttraining (zie hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf Bewustmakingsacties, subparagraaf Ideeën.) BOUNCE up BOUNCE young training 51

52 BOUNCE young evaluatie Dit deel richt zich op de formele evaluatie die tijdens en na een BOUNCE young trainingsprogramma kan worden uitgevoerd met jongeren, ouders en eerstelijnswerkers. Samen met de evaluatie van de bewustmakingsacties van BOUNCE along kan de verzamelde informatie helpen bij het uitvoeren van een geïntegreerde evaluatie en het opstellen van een evaluatieverslag 41. Evaluatie door de deelnemers Een individuele en formele evaluatie van de trainingen kan worden uitgevoerd met behulp van beoordelingsformulieren voor de deelnemers. Vóór een eerste training kan een BOUNCE young beoordelingsformulier vóór de training (zie bijlage 4) worden gebruikt om de deelnemers te laten nadenken over de thema's van de trainingen en persoonlijke inschattingen met betrekking tot de trainingsthema s te registreren. Dit kan de jongeren en facilitators een beeld geven van hoe de jongeren zichzelf zien vóór de training. Halverwege het trainingsprogramma (na ongeveer vijf trainingen), en na de laatste training, kunnen nieuwe beoordelingen worden uitgevoerd met behulp van het BOUNCE young beoordelingsformulier na de training (zie bijlage 5). Deze beoordelingen, evenals het BOUNCE young beoordelingsregistratieformulier (zie bijlage 6), kunnen de evolutie van hoe de jongeren zichzelf zien en inschatten beter zichtbaar maken. Deze formulieren kunnen gebruikt worden als een aspect in de evaluatie 42 van het trainingsprogramma. De combinatie van beoordelingen op verschillende tijdstippen en van verschillende deelnemers kan worden gebruikt om een inschatting te krijgen van het individuele proces van jongeren, gericht op de doelen van het BOUNCE young trainingsprogramma. OPMERKING: Cijfers zeggen niet alles: de dialoog met de trainer over de persoonlijke inschattingen van de jongeren voor items van de formulieren is van belang. Het kan zijn dat een jongere een lagere inschatting voor een item in het BOUNCE young beoordelingsformulier na de training' geeft dan in het BOUNCE young beoordelingsformulier vóór de training', omdat hij beseft dat zijn zelfinschatting de eerste keer onrealistisch was. De individuele beoordelingen van de jongeren kunnen samen worden gebruikt om een groepsevaluatie te maken en de overeenkomsten en verschillen, of trends, te zien. Deze informatie kan een indicatie geven van de effecten van de trainingen op de groep. De trainer, de co-trainer en andere facilitators kunnen een grote invloed hebben op de training en het groepsproces, de relaties, elk aspect van de trainingen. Deelnemers kunnen ook de rol, de houding, de stijl,... van de trainer, co-trainer en andere facilitators evalueren. Dit is ook opgenomen in de beoordelingsformulieren. OPMERKING: Naast de formele beoordelingen is er veel informatie beschikbaar tijdens de trainingen. Deze informatie kan ook als evaluatie dienen 43. Evaluatie door de trainers en facilitators De trainer, co-trainer, waarnemer en andere facilitators kunnen halverwege het trainingsprogramma en aan het einde van het trainingsprogramma een formele evaluatie uitvoeren. Hiervoor kan het BOUNCE young evaluatieformulier voor trainers (zie bijlage 7) worden gebruikt. 41 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Evaluatie van BOUNCE initiatieven. 42 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Evaluatie van BOUNCE initiatieven en het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, paragraaf BOUNCE along evaluatie. 43 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagraaf Opvolging van de deelnemers. BOUNCE up BOUNCE young training 52

53 Evaluatie door de ouders en eerstelijnswerkers Ouders, andere zorgdragers voor jongeren en eerstelijnswerkers die niet rechtstreeks betrokken zijn bij de trainingen zijn ook nuttige bronnen van informatie bij de evaluatie. Door hen een rol te geven in de evaluatie van de trainingen worden ze betrokken en nemen ze verantwoordelijkheid op zich ten aanzien van de inhoud van de trainingen. Hun informatie kan ook inzicht geven in de mogelijke overdracht van de inhoud van de trainingen naar het dagelijks leven van de jongeren. Deze evaluatie kan informeel (bijvoorbeeld via een telefoongesprek of een kort bezoek) of meer formeel worden uitgevoerd. Er is geen specifiek evaluatie- of beoordelingsformulier voor ouders en eerstelijnswerkers betreffende het BOUNCE young programma. De trainer en facilitators kunnen beslissen om de inhoud van het beoordelingsformulier voor jongeren en / of het evaluatieformulier voor trainers te gebruiken. Dit is afhankelijk van de situatie en van de betrokkenheid van de ouders en eerstelijnswerkers. Ouders en eerstelijnswerkers die betrokken waren bij BOUNCE along initiatieven, gelinkt aan het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma voor jongeren, kunnen een evaluatieformulier invullen betreffende deze acties Zie ook het hoofdstuk BOUNCE along bewustmaking, BOUNCE along evaluatie. BOUNCE up BOUNCE young training 53

54 BOUNCE along bewustmaking BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 54

55 BOUNCE along bewustmaking Inleiding De BOUNCE along tool BOUNCE along is een bewustmakingstool die ouders 45 en eerstelijnswerkers ondersteunt. Via een uitgebreide reeks tips en voorbeelden, verdeeld over vijf thema's, vinden ze antwoorden op hoe ze kunnen kijken naar jonge mensen, hen benaderen en in interactie met hen treden. Zij worden hierin gesteund op een versterkende, positieve en veerkrachtige manier, en kunnen zo meer bewust worden van hun rol in de vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering. Ouders en eerstelijnswerkers kunnen ook meer specifieke preventieve en curatieve methoden vinden om met problemen en uitdagende situaties om te gaan, en worden gesteund bij het vinden en verspreiden van informatie en steun. Deze bewustwording kan hen in staat stellen om 'schaamte om te handelen' te veranderen in bereidheid om te handelen : vertrouwen in het benaderen, aanpakken, confronteren,...van jongeren. Door deze benadering hebben ze een belangrijke positieve invloed op wat wij nastreven: veerkrachtige jongeren in interactie met een bewuste omgeving. Bewustmaking door actie Dit hoofdstuk is bedoeld om eerstelijnswerkers te helpen bij het gebruik van de BOUNCE along bewustmakingstool, om hen instructies te geven voor het opzetten van initiatieven voor ouders en/of eerstelijnswerkers. De presentatie van een reeks tips en korte voorbeelden in een handleiding is niet voldoende om de bewustwording te versterken. Dit voldoet niet echt aan de behoeften van ouders en eerstelijnswerkers om in interactie te treden, samen te ontdekken, antwoorden te vinden op vragen... De bewustmaking zal meer voldoening geven bij actieve processen opgezet door een gespecialiseerde trainer die betrokken is bij dit BOUNCE up train-detrainer-programma. De ervaringen en ondersteuning die de deelnemers krijgen, zullen veel sterker zijn wanneer de tips van de BOUNCE along handleiding worden vertaald in concrete bewustmakingsacties. Dit is een taak voor eerstelijnswerkers en organisaties: BOUNCE along bewustmakingsacties op maat creëren, met behulp van BOUNCE along en BOUNCE up. Inhoud Dit hoofdstuk ondersteunt eerstelijnswerkers bij het opzetten van BOUNCE along initiatieven en geeft ideeën en uitgewerkte voorbeelden van bewustmakingsacties. Dit pakket zou trainers moeten sterken bij het opzetten van BOUNCE along bewustmakingsacties. OPMERKING: In vergelijking met het uitgebreide hoofdstuk BOUNCE young training in deze handleiding, over het voorbereiden van en werken met BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren, laat dit hoofdstuk de keuzes bij het opzetten van BOUNCE along initiatieven meer over aan de eerstelijnswerkers en organisaties. Deze initiatieven kunnen en moeten afgestemd zijn op de specifieke behoeften van de doelgroepen (ouders en / of eerstelijnswerkers). Deze doelgroepen zijn zo verscheiden dat het niet efficiënt zou zijn om gedetailleerde voorbereidingen te behandelen. 45 Met ouders bedoelen we alle volwassenen die een ouderrol vervullen voor jongeren: vaders, moeders, andere familieleden of geliefden en ondersteunende figuren in het leven van jongeren. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 55

56 BOUNCE along initiatieven opzetten Perspectieven en handvatten Wanneer trainers BOUNCE along initiatieven opzetten, gebruiken ze de in het hoofdstuk BOUNCE perspectieven beschreven visie. Ze maken ook gebruik van de in het hoofdstuk BOUNCE handvatten beschreven hulp bij waar ze rekening mee moeten houden wanneer ze dit doen. Deze perspectieven en handvatten vormen de noodzakelijke achtergrond bij het opzetten van acties met behulp van de BOUNCE along handleiding. Bewustmakingsacties afstemmen Zoals eerder beschreven, zijn er twee manieren om BOUNCE along acties op te zetten: Bewustmakingsacties voor ouders en/of eerstelijnswerkers gelinkt aan BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren. In dit geval zal er altijd een onderdeel over Versterking van de veerkracht zijn, waarvoor dat hoofdstuk van de BOUNCE along handleiding zal worden gebruikt. Dit zal, naast de bewustmaking op een algemeen niveau, ouders en eerstelijnswerkers steunen in hun rol voor jongeren om hun ervaringen uit de veerkrachttrainingssessies toe te passen in hun dagelijks leven 46. Het is raadzaam om een stapje verder te gaan dan hen louter te informeren over BOUNCE young en ook andere thema s van de BOUNCE along handleiding te gebruiken voor bewustmaking op een dieper niveau. De bewustmakingsacties gelinkt aan een BOUNCE young kunnen vóór en/of tijdens en/of na veerkrachttrainingssessies worden ondernomen. Bewustmakingsacties voor ouders en/of eerstelijnswerkers die niet gelinkt zijn aan BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren. De inhoud van deze BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven hoeft niet noodzakelijk veel te verschillen van wanneer er wel een link met BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren is. Deze bewustmakingsacties kunnen voor organisaties en eerstelijnswerkers zelfs de trigger zijn om BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren op te zetten. De faciliterende organisaties en eerstelijnswerkers zijn het beste geplaatst om hun eigen acties op te zetten. Eerstelijnswerkers die BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven willen opzetten, kunnen elementen van de BOUNCE along handleiding mixen en matchen, oefeningen uit de BOUNCE young veerkrachttrainingssessies voor jongeren gebruiken en de voorbeelden uit de paragraaf Bewustmakingsacties (zie verder) gebruiken om bewustmakingsinitiatieven af te stemmen op de behoeften van de deelnemers en op de situatie die zij willen aanpakken in het kader van de vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering. Niet één kernboodschap Aangezien het werken met de BOUNCE along bewustmakingstool maatwerk is, afhankelijk van de doelgroepen en deelnemers. We kunnen hier niet één kernboodschap presenteren die in elke situatie gebruikt kan worden om de acties aan te kondigen en te introduceren voor de deelnemers. Eerstelijnswerkers die BOUNCE along initiatieven opzetten zijn zelf verantwoordelijk voor het afstemmen van de boodschap op de doelgroepen, rekening houdend met de gevoeligheid van het thema gewelddadige radicalisering en van andere thema s. Zowel in dit hoofdstuk als in de BOUNCE along bewustmakingstool zelf is er veel informatie die gebruikt kan worden om de acties te introduceren bij de deelnemers. OPMERKING: Tijdens een BOUNCE up train-de-trainer-programma kunnen de deelnemers bewustmakingsacties voorbereiden evenals hun communicatie hieromtrent met de doelgroepen. 46 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Integraliteit en netwerken, subparagraaf Combinatie van trainingstools. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 56

57 Bewustmakingsacties Ideeën Zoals eerder vermeld, kunnen trainers die BOUNCE along bewustmakingsacties willen opzetten, die afgestemd zijn op de behoeften van hun doelgroep(en), de inhoud van de drie BOUNCE tools gebruiken. Hier stellen we enkele ideeën voor die trainers kunnen inwijden in het opzetten van dergelijke acties op maat: Themabijeenkomsten: een bijeenkomst / een workshop / een trainingsdag organiseren rond thema s zoals vroegtijdige preventie van gewelddadige radicalisering, versterking van veerkracht, een positief perspectief op jongeren en / of andere thema s. Lokale bewustmakingscampagnes opzetten rond de thema s van de BOUNCE along tool. VOORBEELD: Alle leerkrachten van de scholen in een stad krijgen een bladwijzer of een kalender met Twaalf tips voor veerkrachtige relaties en communicatie met jongeren. De website en nieuwsbrief van de organisatie gebruiken om het netwerk te informeren over sessies met jongeren. Een voorproefje van veerkrachttraining - sessies voor ouders organiseren, waarin BOUNCE young oefeningen worden gedaan in combinatie met andere bewustmakingsacties. Voorbeelden Elk van de volgende voorbeelden is gelinkt aan een van de vijf hoofdstukken die behandeld worden in de BOUNCE along tool. De oefeningen kunnen gebruikt worden als een geheel en uitgevoerd worden zoals ze worden voorgesteld. Ze kunnen ook als inspiratie dienen voor de trainers bij het opzetten van bewustmakingsacties die afgestemd zijn op de situatie waarin zij actie willen ondernemen. De opbouw van elke oefening heeft dezelfde structuur 47. Bij de beoordelingen kunnen trainers kiezen wat het meest relevant is om nader op in te gaan met de deelnemers. Een positief gezichtspunt: Een breder perspectief Associaties Versterking van veerkracht Onder druk Twee taken OPMERKING: We hebben twee oefeningen geselecteerd als nuttige illustraties van het versterken van veerkracht: Onder druk en Twee taken. Om de bewustwording rond veerkracht en van het versterken van veerkracht te stimuleren, kan elke oefening van het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma worden gedaan met de ouders en eerstelijnswerkers, afhankelijk van wat er geïllustreerd moet worden. Veerkrachtige relaties en communicatie Een burenkwestie 4D-cyclus Zorgen en uitdagingen Mijn zorgen De slechtst denkbare manier / de meest wenselijke manier Informatie en ondersteuning Netwerk 47 Deze structuur wordt ook gebruikt in de oefeningen van het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma voor jongeren. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 57

58 BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 58

59 Een positief gezichtspunt: een breder perspectief 48 Doelstellingen De deelnemers verbreden hun perspectief op negatief gedrag. De deelnemers zoeken bedoelingen, idealen, context en gevoelens achter negatief gedrag. De deelnemers zoeken positieve resultaten van negatief gedrag. De deelnemers treden in interactie over verschillende aspecten van negatief gedrag. Materialen Een groot vel papier Een stift Bijlage 8: Een conflictsituatie Instructies Maak een kring. De conflictsituatie (zie bijlage 1) wordt uitgelegd. De deelnemers noteren beschrijvingen van het gedrag van beide jongeren in het midden van de het blad. Eén aspect tegelijk wordt toegevoegd aan het blad en besproken. De antwoorden en reacties van de deelnemers worden ingevuld. Deze kunnen worden ingevuld voor beide jongeren, A en B. Gedrag: wat is (negatief) gedrag? Aan de deelnemers wordt gevraagd om zich te verplaatsen, zich in te leven in de jongeren A en B voor de volgende vragen. Idealen: welk(e) ideaal/idealen en waarden kunnen achter het gedrag zitten? Bedoelingen: welke bedoeling(en) kan(kunnen) achter het gedrag zitten? Wat zouden ze hiermee proberen te bereiken? Context: welke contextuele (sociale omgeving, groep, familie,.) factoren zouden deze situatie en het gedrag van beiden kunnen beïnvloeden? Gevoelens: welke gevoelens zitten misschien achter dit gedrag? Welke gevoelens kunnen het gedrag beïnvloeden? Positieve resultaten: welke positieve effecten kan dit gedrag met zich meebrengen voor de jongeren? Andere: de deelnemers kunnen andere factoren invullen die de situatie kunnen beïnvloeden. Beoordeling Verbreedt deze oefening en de interactie met de andere deelnemers over deze situatie jouw visie op dergelijke situaties? Hoe kunnen wij als ouders en eerstelijnswerkers profiteren van dit brede perspectief op negatief gedrag (hier: het gebruik van geweld)? Zijn we geneigd om ons te richten op al de verschillende aspecten die ten grondslag liggen aan gedrag? Op welke aspecten zijn wij geneigd ons te richten? Hoe kunnen jongeren profiteren van ouders en eerstelijnswerkers die een breder perspectief op negatief gedrag hebben? Kun jij / ben jij al / zul jij in interactie (ge)treden met jongeren over deze aspecten achter gedrag? Is dit gemakkelijk om te doen? Zou deze oefening jouw perspectief op dit soort situaties en gedrag verbreden de volgende keer dat een dergelijke situatie zich voordoet? Tips voor de facilitator Het doel van deze oefening is niet om negatief gedrag goed te keuren, maar om het perspectief te verbreden, om interactie vanuit een open visie mogelijk te maken. Alle antwoorden op de vragen zijn veronderstellingen, geen zekerheden. De volgende stap zou zijn om in interactie te treden met de jongeren over deze aspecten achter het gedrag. 48 Zie de BOUNCE along bewustmakingshandleiding, hoofdstuk Een positief gezichtspunt, paragraaf Positieve gezichtspunten, tip: Wat zit er achter gedrag? BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 59

60 Deze oefening kan ook gedaan worden wanneer de deelnemers (ouders / eerstelijnswerkers) zelf sterke idealen hebben. Zij kunnen hun eigen perspectief, en het perspectief van anderen over hen, verbreden. Deze oefening en andere situaties van conflict en geschonden grenzen kunnen gelinkt worden aan herstellende praktijken 49. In herstellende praktijk staan niet het gedrag en de tegenstelling tussen dader en slachtoffer centraal. Het gaat hierbij om de relaties, de emoties, de eventuele schade die werd berokkend en de wederzijdse verantwoordelijkheid om de situatie te herstellen. Varianten Doe deze oefening rond andere uitdagende situaties met betrekking tot radicaliseringskwesties. (Bijvoorbeeld een jongere die sympathiseert met extremistische en gewelddadige extreemrechtse groeperingen, symbolen draagt, zich positief uitspreekt over racistisch geweld, ). In dit geval kan de oefening worden gebruikt als een bewustmakingsactie gelinkt aan de paragraaf 'Zorgen en uitdagende situaties - bewustmakingsacties. Doe deze oefening rond uitdagende situaties die de deelnemers aanbrengen vanuit hun eigen ervaring. Ze kunnen bijvoorbeeld een situatie zoeken waarvan ze vonden dat zij er geen positieve visie op hadden. Een kortere versie van deze oefening: 'Gedrag en bedoeling : de deelnemers geven een voorbeeld van conflictsituaties of uitdagende situaties met negatief gedrag. Voor elk conflict of elke situatie zoeken zij de bedoelingen en waarden van beide partijen. 49 Zie ook het hoofdstuk BOUNCE young training, paragraaf BOUNCE young uitrusting, subparagraaf Herstel. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 60

61 Een positief gezichtspunt: associaties Doelstellingen De deelnemers zijn zich bewust van hun gezichtspunten over radicalisering 50 en sterke idealen. De deelnemers treden in interactie over gezichtspunten over radicalisering en sterke idealen. De deelnemers stellen hun gezichtspunten en de gezichtspunten van anderen over radicalisering en sterke idealen in vraag. De deelnemers verbreden hun gezichtspunten over radicalisering en sterke idealen. De deelnemers zijn zich bewust van de invloed van positieve taal op het aanpakken van uitdagende kwesties. Materialen Twee grote vellen papier Twee stiften Instructies Vorm twee groepen van dezelfde grootte. Elke groep krijgt één term: 'radicalisering' of 'sterke idealen'. Ze weten niet welke term de andere groep heeft. Ze schrijven afzonderlijk associaties met de term op, zonder de term letterlijk op het blad te schrijven. Na een tijdje komen de twee groepen samen en tonen de bladen aan elkaar. Beoordeling Wat zijn de overeenkomsten tussen de associaties op beide bladen? Wat zijn de verschillen tussen de associaties op beide bladen? Wat zijn de oorzaken van de verschillen tussen de associaties? Wat zou de term zijn waarvoor de andere groep associaties heeft gezocht? Kunnen radicalisering en het hebben (of ontwikkelen) van sterke idealen als hetzelfde of als gelijkaardig worden beschouwd? In welke mate? Wat is het verschil? Kan een sterk ideaal deel uitmaken van radicalisering? 50 In de BOUNCE-tools zijn radicalisering en gewelddadige radicalisering twee verschillende termen. De notie gewelddadig voegt het gebruik, de goedkeuring of de aanmoediging van geweld toe aan de term radicalisering. Vanuit dat perspectief hoeft radicalisering op zich niet per definitie problematisch zijn. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 61

62 Heeft deze oefening je besef van je gezichtspunten over radicalisering en sterke idealen versterkt? Hoe heb je de interactie over radicalisering en sterke idealen ervaren? Heb je je gezichtspunten over radicalisering en sterke idealen in vraag gesteld en / of verbreed? Ben je je bewust van de invloed van positieve taal op uitdagende kwesties? Tips voor de facilitator Benadruk het verschil tussen radicalisering en gewelddadige radicalisering 51 Er is geen juist of fout' in de associaties die de deelnemers maken met de termen. Wees je als trainer bewust van je eigen perspectief op de termen en verwijs niet naar associaties als de juiste. Het nieuws, de media en de tijdsgeest over radicalisering, gewelddadige radicalisering, extremisme, activisme, zijn belangrijke beïnvloedende factoren voor de manier waarop mensen naar radicalisering kijken. Het kan nuttig zijn om zich bewust zijn van hoe ze persoonlijke gezichtspunten kunnen beïnvloeden. VOORBEELD 52 : De geschiedenis toont ons voorbeelden van vrijheidsstrijd, contraspeech, rebellie, Figuren zoals Martin Luther King, Mahatma Gandhi, Nelson Mandela en Che Guevara waren allemaal radicalen in hun tijd en worden nu gezien als figuren die een positieve invloed hadden door hun strijd. Deze personen kunnen de huidige gezichtspunten op radicalisering beïnvloeden. Definieer dit: het verschil in de manier waarop wij naar dingen kijken (omkaderen) wordt duidelijk in de taal die we gebruiken. De gekozen woorden bij het praten over (gewelddadige) radicalisering zijn belangrijk. De keuze om 'sterke idealen' te gebruiken, is positiever, en zorgt voor meer openheid. De gezichtspunten en gekozen woorden beïnvloeden ook de acties die worden ondernomen. Varianten Gebruik de termen 'radicalisering' en 'gewelddadige radicalisering' om associaties mee te maken. Gebruik de termen 'radicalisering' en 'contraspeech' om associaties mee te maken. Doe de associaties met de hele groep door eerst associaties te zoeken voor één term en daarna voor een andere term. VOORBEELD: Een groep leerkrachten 53 deed de oefening Associaties. De associaties met radicalisering waren terreur, geweld, angst, extremisme. De associaties met contraspeech waren kritische zin, moed, opstaan, rechtvaardigheid,... '. Sommige termen kwamen terug in beide associaties: 'idealen, afkeuring, overtuiging'. De interactie over de betekenis van de woorden en over de verschillende associaties leidde tot een verhoogd bewustzijn van hoe zij naar de termen en de kwestie van radicalisering keken. 51 Gewelddadige radicalisering is het proces [van een individu of groep] van de aanname van een extremistisch overtuigingssysteem [geïnspireerd door filosofische, religieuze, politieke of ideologische opvattingen], met inbegrip van de bereidheid om geweld [of ondemocratische middelen] te gebruiken, te ondersteunen of te bevorderen, als een middel om [drastische] maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen. (Euer et al., 2013). 52 Dit voorbeeld wordt ook gebruikt in het hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie. 53 Deze leerkrachten kwamen in 2013 bijeen op een Forum over contraspeech, georganiseerd door het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie van Vlaanderen. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 62

63 Versterking van veerkracht: onder druk 54 Doelstellingen De deelnemers zijn zich bewust van druk en invloeden van peers. De deelnemers zijn zich bewust van positieve en negatieve druk en invloeden van peers. De deelnemers ervaren druk en invloeden van peers. De deelnemers experimenteren met alternatieven als reactie op druk en invloeden van peers. De deelnemers zijn zich ervan bewust hoe het werken met druk van peers de veerkracht van jongeren kan versterken. Materialen Bal Materiaal om twee lijnen te tekenen Voorbereiding Teken twee lijnen op twee meter van elkaar. Instructies Deelnemer A staat achter een van de lijnen en kijkt naar de rest van de groep die achter de andere lijn staat. Tussen hen en binnen het bereik van A ligt een bal. De groep probeert A te beïnvloeden om de bal weg te trappen. Ze bouwen de druk op met woorden, zoeken naar argumenten, proberen A te overtuigen. A krijgt van de trainer de orders om de bal niet weg te trappen en niet toe te geven aan de druk. Hij zal proberen om veerkrachtig te reageren op hun invloed. Herhaal de oefening met een andere deelnemer B, C en zo voort voor de groep. Beoordeling Hoe sterk was de druk of invloed op je? Hoe gemakkelijk of moeilijk was het voor de anderen om druk op je uit te oefenen of je te beïnvloeden? Hoe heb je gereageerd op de druk en de pogingen om je te beïnvloeden? Wat waren veerkrachtige en minder veerkrachtige reacties? Welke reacties zijn bruikbaar in dergelijke situaties? Welke zijn alternatieve veerkrachtige reacties? Hoe reageer je meestal wanneer anderen druk op je uitoefenen of je proberen te beïnvloeden? Wie beïnvloedt jou? Hoe reageer je op druk of invloed van anderen? Welke redenen zijn er om toe te geven aan druk van anderen? Welke redenen zijn er om dat niet te doen? Zijn druk en invloed altijd negatief? Kunnen druk en invloed positief zijn? Welke druk en invloeden waardeer je, welke druk en invloeden apprecieer je niet? Wie beslist of een situatie met druk positief of negatief is? Heb je persoonlijke ervaringen waarbij je onder druk gezet werd / beïnvloed werd door anderen? Was dat positieve of negatieve druk? Hoe heb je daarop gereageerd? Heb je persoonlijke ervaringen waar je druk zet op anderen / probeerde anderen te beïnvloeden? Hoe? Met welk resultaat? Was deze druk positief of negatief? Is onder druk gezet zijn een excuus voor je acties? Kun je minder verantwoordelijk worden gehouden voor je acties omdat je onder druk stond? Heb je persoonlijke ervaringen waar er druk was om dingen te doen of je gedrag te veranderen om in de groep te passen? Ben je ervan bewust hoe het werken met druk van peers de veerkracht van jongeren kan versterken? Tips voor de facilitator In de oorspronkelijke oefening in het BOUNCE young trainingsprogramma worden een aantal tips voor jongeren als mogelijke reacties op druk van peers gegeven. 54 Deze oefening is overgenomen van het BOUNCE young programma, training Informatie en invloed, en lichtjes aangepast om te werken met ouders en eerstelijnswerker. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 63

64 Varianten De trainer kan even weggaan terwijl de deelnemers de druk opbouwen en daarna terugkomen om te evalueren. Na enige tijd en op het teken van de trainer kan de groep de lijn oversteken en dichter bij A komen om de druk op te bouwen. Ze kunnen zelfs fysieke druk gebruiken: trekken aan de arm, licht duwen tegen de schouder, bijvoorbeeld (in de beoordeling kan men vragen naar de ervaring van dit fysieke aspect). Gebruik andere druksituaties in de plaats van het wegschoppen van een bal (bijvoorbeeld een sigaret aanbieden, overtuigen om een portefeuille van de tafel te stelen, ). BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 64

65 Versterking van veerkracht: twee taken 55 Doelstellingen De deelnemers zijn zich bewust van hun denkstijlen. De deelnemers ervaren wat dichotomiserend denken 56 is. De deelnemers treden in interactie over dichotomiserend denken. De deelnemers zijn zich ervan bewust hoe het werken met denkstijlen de veerkracht van jongeren kan versterken. Materialen 10 stapelstoelen 2 stukken papier, telkens met een taak voor een groep erop: Taak voor groep 1: 'Stapel alle stoelen op elkaar.' Taak voor groep 2: 'Zet alle stoelen tegen de muur.' Voorbereiding Zet tien stoelen in het midden van de ruimte. Instructies Vorm twee gelijke groepen. Elke groep gaat naar één kant van de ruimte en krijgt een taak op een stukje papier. Zonder met de andere groep te interageren leest elke groep hun taak. Eens de informatie duidelijk is voor beide groepen, geeft de trainer een startsignaal. Laat de deelnemers de taak uitvoeren zonder interventie. Verschillende resultaten zijn mogelijk: Alle stoelen staan gestapeld tegen de muur: beide groepen hebben hun taak uitgevoerd. Alle stoelen zijn gestapeld of alle stoelen staan tegen de muur: één groep heeft zijn taak uitgevoerd. Sommige stoelen staan tegen de muur, andere niet. Sommige stoelen zijn gestapeld, andere niet: geen van de groepen heeft zijn taak uitgevoerd. Een verschillend resultaat. Beoordeling De beoordeling begint wanneer de deelnemers hun taken uitvoeren, ermee stoppen of na een paar minuten. Hoe ging het? Welke groep kon zijn taak uitvoeren? Hoe? Wie dacht meteen dat ze 'tegen' de andere groep moesten werken? Wie niet? Wat was de taak van groep een? Van groep twee? Heb je ontdekt wat de taak van de anderen was? Hoe? Was er concurrentie tussen de groepen? Was er communicatie tussen de groepen? Was er samenwerking tussen de groepen? Als je tegen elkaar werkte, waarom was dat? Was 'tegen de andere groep werken' deel van de taak? Zo ja, confronteer de deelnemers dan met het 'wij tegen zij-denken' dat aan de oorzaak kan liggen van de uitvoering. Als de twee groepen samenwerkten, hoe kwam dat? Waarom heb je samengewerkt? Dit is een succesvolle denkwijze: geen conflict zoeken maar nagaan hoe iedereen een resultaat kan behalen. Heb je persoonlijke ervaringen waarbij je onderdeel was van een groep die tegenover een andere groep staat. Positieve ervaringen? Negatieve ervaringen? Waarom gebeurt dat? Wat zijn de voor- en nadelen van het tegenover elkaar stellen van groepen? Ben je ervan bewust hoe het werken met denkstijlen de veerkracht van jongeren kan versterken? (De trainer kan verwijzen naar andere oefeningen van de training Denk erover na in BOUNCE young ). Conclusie: Het is perfect mogelijk om beide taken succesvol uit te voeren wanneer we het 'wij tegen zij' vergeten en samenwerken. Er was geen concurrentie in de taak. Maar het kan zijn dat we 55 Deze oefening is overgenomen van het BOUNCE young veerkrachttrainingsprogramma, training Denk erover na, en lichtjes aangepast om te werken met ouders en eerstelijnswerkers. 56 Dichotomiserend denken is dualiteitsdenken, wij tegenover zij -denken, denken dat er alleen twee tegengestelde mogelijkheden zijn. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 65

66 al beginnen vanuit de veronderstelling dat het 'wij tegen zij' is. Als dat niet het geval is, beginnen deze groep of sommige deelnemers niet met de veronderstelling dat het 'wij tegen zij' is. VOORBEELD: In een voetbalmatch zijn er twee groepen die tegen elkaar moeten werken. De competentiegeest en een vorm van positieve agressie tegenover de andere groep zijn perfect aanvaardbaar hier. Na een match kunnen de spelers en de fanclubs elkaar vreedzaam ontmoeten. Soms kan een agressieve aanpak en een tegenstelling irrelevant en onaanvaardbaar zijn. Bijvoorbeeld, twee fanclubs die in gevecht gaan na een voetbalmatch. Het wij tegen zij-denken wordt negatief. Tips voor de facilitator Suggereer bij de instructies niet dat het om een competitieve oefening gaat. Vertel de groep gewoon wat ze moeten realiseren. Wanneer de deelnemers de taken uitvoeren, observeert de trainer de deelnemers. Competitiegedrag en samenwerking kunnen in de beoordeling worden opgenomen. In de beoordeling moet je focussen op de voor- en nadelen van het wij tegen zij-concept. Varianten Gebruik blokken, kledij of andere voorwerpen in de plaats van stoelen. Er worden twee groepen gevormd. Elke groep krijgt dezelfde taak zonder te weten dat het om dezelfde taak gaat. 'Probeer de deelnemers van de andere groep naar jouw kant van de lijn te krijgen.' De groepen staan tegenover elkaar. De oplossing bestaat erin van plaats te verwisselen maar de meeste groepen beginnen ruzie te maken met de anderen of eraan te trekken. (In de beschrijving staat niets over dat de deelnemers aan hun kant moeten blijven). BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 66

67 Veerkrachtige relaties en communicatie: een burenkwestie Doelstellingen De deelnemers treden in interactie over alternatieven in het benaderen van jongeren. De deelnemers vergroten hun bewustwording van relaties en communicatie met jongeren. Instructies Leg het volgende geval voor aan de deelnemers: Een bewoner van een wijk komt elke dag langs een straathoek waar een groepje jongeren regelmatig samenkomt. Er is nooit echt interactie tussen de jongeren en de bewoner geweest. Op een dag spreekt de bewoner een groepje jongeren op de hoek van de straat aan en doet zijn beklag over de vuilnis die overal rondslingert en geeft hen de schuld. De jongeren reageren brutaal en vijandig. De situatie leidt bijna tot een gevecht totdat een andere bewoner tussenbeide komt en iedereen kalmeert. Vragen: Welke elementen in de communicatie van de betrokken personen zou de situatie anders hebben kunnen doen uitpakken? Hoe zou deze situatie misschien anders hebben uitgepakt? Beoordeling Hoe is het om in interactie te treden over de verschillende mogelijkheden die wij hebben in het benaderen van jongeren? Hebben wij altijd een keuze in de manier waarop wij jongeren benaderen? Zijn er in het dagelijks leven situaties waarin je een andere keuze kan maken in het benaderen van jongeren met het oog op veerkrachtige relaties en communicatie? Heeft deze oefening je bewustwording van het benaderen van jongeren vergroot? Tips voor de facilitator Mogelijke antwoorden naast de inbreng van de deelnemers met betrekking tot welke elementen in de communicatie de situatie anders hadden kunnen doen uitpakken: Als de jongeren en de bewoner voordien andere, positieve contacten hadden (bijvoorbeeld: elkaar groeten in het voorbijgaan wanneer er geen problemen zijn, oppervlakkige communicatie en communicatie over feiten 57 ), dan zou de situatie waarschijnlijk niet zo vijandig uitpakken. Als de bewoner een andere manier had gekozen om de jongeren aan te spreken over het afval. Als de jongeren hadden toegegeven dat ze inderdaad verantwoordelijk waren voor het rondslingerende afval. Als de tweede bewoner dezelfde manier van communicatie had gekozen als de eerste. Enz. Breng de door de deelnemers gegeven ideeën in verband met andere tips van hoofdstuk 3: Veerkrachtige relaties en communicatie. Varianten Deelnemers kunnen persoonlijke ervaringen aanbrengen van situaties waarin de communicatie en relatie met jongeren moeilijk was. Deze gevallen kunnen het vertrekpunt vormen voor het zoeken naar alternatieven in de communicatie met en het benaderen van jongeren. 57 Zie ook de BOUNCE along handleiding, hoofdstuk Veerkrachtige relaties en communicatie, Communicatie in verschillende lagen. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 67

68 Veerkrachtige relaties en communicatie: 4D-cyclus Doelstellingen De deelnemers treden in interactie over positieve relaties en communicatie die zij ervaren met jongeren. De deelnemers experimenteren met de 4D-cyclus 58 -methode om toekomstplannen te maken voor hun communicatie en relatie met jongeren. De deelnemers vergroten hun bewustwording van relaties en communicatie met jongeren. Materialen Bijlage 9: 4D-cyclus: een afdruk voor elk groepje van twee. Pennen Instructies Maak groepjes van twee. Elk groepje gaat apart zitten en beslist over de rollen: A wordt geïnterviewd door B. Zie bijlage 9 voor gerichte vragen voor elk deel van het interview. B maakt een verslag van de antwoorden van A. Ontdekking: B: Vertel me over een persoonlijke situatie waarin je een goede, sterke, veerkrachtige relatie met (een) jongere(n) ervaart/hebt ervaren. Deze situatie kan in het heden of in het verleden zijn. Droom: B: Stel je voor dat je in de toekomt de ideale relatie en ideale communicatie met jongeren hebt, hoe zou die ideale relatie en communicatie dan zijn?' Opzet: B: Wat zou je kunnen waarmaken van deze droom van de ideale relaties en communicatie? Lot: B: Wat zijn je eerste stappen in de richting van deze toekomst? 58 Bij deze oefening wordt gebruik gemaakt van de Waarderende Benadering met behulp van de 4D-cyclus. Zie het hoofdstuk BOUNCE handvatten, paragraaf Handvatten voor communicatie, subparagraaf Waarderende Benadering. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 68

69 Verzameld in de groep vatten de B-interviewers de resultaten van het interview samen voor de groep verwijzend naar de antwoorden van de A s op de vier soorten vragen. De trainer maakt een samenvatting van de elementen uit de verschillende verhalen die gebruikt kunnen worden bij de communicatie met jongeren en het opbouwen van een veerkrachtige relatie met jongeren. Beoordeling Hoe was het om in interactie te treden over de positieve relaties die zij ervaren met jongeren? Hoe ging het werken met de 4D-cyclus-methode? Hoe zeker ben je dat je zult handelen volgens de gemaakte afspraken? Kan deze oefening je bewustwording van het benaderen van jongeren vergroten? Tips voor de facilitator Deze oefening kan ingewikkeld zijn voor de deelnemers. Het is mogelijk hem in een eenvoudigere vorm te gieten. Varianten Eenvoudigere vorm: doe alleen dit in de Ontdekking -fase: Wat is/was goed?, ga naar de Bestemming : Wat zijn de stappen die je kunt ondernemen om meer van deze positieve ervaringen te hebben in de toekomst. Merk op dat het ontwikkelingsproces minder sterk zal zijn door de Droom - en Opzet -fase over te slaan. VOORBEELD: Een gemengde groep van leerkrachten, schoolpersoneel en ouders namen deel aan een vergadering rond veerkrachtige relaties en communicatie met en over jongeren. De '4Dcyclus'-methode werd toegepast. De ervaring van de deelnemers vormde de basis voor het vergroten van de bewustwording van de manier waarop ze elkaar en jongeren op een positieve manier kunnen benaderen. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 69

70 Zorgen en uitdagende situaties: mijn zorgen Doelstellingen De deelnemers treden in interactie over situaties die hen zorgen baren De deelnemers plaatsen hun zorgen in een breder perspectief. De deelnemers treden in interactie en beslissen over acties om te reageren op hun zorgen. De deelnemers zijn zich bewust van hun bereidheid en vermogen om met zorgen om te gaan. Materialen Hoofdstuk 5 van deze bewustmakingstool: Zorgen en uitdagende situaties, paragraaf Omgaan met zorgen. Papier en pennen. Instructies Elke deelnemer zoekt naar een voorbeeld van een situatie uit zijn eigen ervaring die hem zorgen baarde / baart of hem uitdaagde / uitdaagt om met een uitdagende situatie van geschonden grenzen of conflict om te gaan. De situaties kunnen gelinkt zijn aan zorgen over een mogelijk proces van (gewelddadige) radicalisering of situaties gelinkt aan (gewelddadige) radicalisering. Voorbeelden: Verandering van gedrag, sterke meningen, veranderende interesses en tijdsbesteding, zorgwekkend online gedrag, teruggetrokkenheid, conflicten, agressieve taal,... negatieve druk van peers, intimidatie, herhaalde conflicten over meningen, discriminatie, racisme, vandalisme, geweld, provocatie, discriminatie, polarisering, haat, extremisme, Vorm groepjes van twee. Elk groepje gaat apart zitten. In elk groepje brieft elke deelnemer de ander kort over zijn situatie. Zij bepalen samen welke situatie zij zullen kiezen om verder te gaan. Daarna interviewt deelnemer A deelnemer B en noteert de antwoorden op deze vragen: Heb je hierover al gepraat met de jongere(n)en / of met de groep(en)? Heb je hierover gepraat met (een) collega( s) / andere ouders / andere ondersteunende personen? Hoe reageerde je op de jongere(n)? Hoe zou je reageren op de jongere(n)? Wat bracht deze aanpak / reactie met zich mee of zou ze met zich meebrengen voor jou / voor de jongere(n)? Als je een soortgelijke situatie zou tegenkomen, zou je dan hetzelfde doen? Zijn er nuttige tips in het hoofdstuk 'Zorgen en uitdagende situaties' paragraaf 'Omgaan met zorgen' om de jongere(n) en andere betrokkenen te benaderen? Welke toekomstige acties kun je plannen voor het omgaan met deze (dit soort) situatie? Na het werk in groepjes van twee komt de hele groep samen. Elk groepje brengt verslag uit over de ervaring en over de tips die zij van plan zijn te gebruiken bij het omgaan met deze zorgen over hun situatie en / of in de toekomst. Beoordeling Wat is het effect van de vragen over uw zorgen? Hebt u een breder perspectief erop? Welke acties heb je besloten te ondernemen in reactie op uw zorgen? Heeft deze oefening je bereidheid en vermogen om met zorgen om te gaan versterkt? Tips voor de facilitator Coach de deelnemers tijdens het werk in groepjes van twee om de juiste vragen te stellen BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 70

71 Zorgen en uitdagende situaties: de slechtst denkbare manier / de meest wenselijke manier Doelstellingen De deelnemers zijn zich bewust van valkuilen en niet-constructieve reacties op uitdagende situaties. De deelnemers treden in interactie over wenselijke reacties op uitdagende situaties. De deelnemers zijn zich bewust van hun vermogen om veerkrachtig om te gaan met moeilijke situaties. Instructies De trainer vraagt de deelnemers van de groep: 'Wat zijn de slechtst denkbare manieren van om op een discriminerende uitspraak van een jongere te reageren?' De deelnemers geven hun antwoorden op de vraag door middel van een snelle verbale brainstorm. De trainer neemt nota van de hoogtepunten van de antwoorden. Nadat enkele 'slechtst denkbare manieren' zijn gegeven, vraag je aan de deelnemers: 'Wat zijn de meest wenselijke manieren om op een discriminerende uitspraak van een jongere te reageren'. Doe dit weer door middel van een snelle brainstorm. Link de antwoorden van de deelnemers aan de tips in het hoofdstuk 'Zorgen en uitdagende situaties. Ook de tips in het hoofdstuk 'Veerkrachtige relaties en communicatie' kunnen nuttig zijn. Beoordeling Heb je persoonlijke ervaringen waarin deze 'slechtst denkbare manieren' echte reacties op uitdagende situaties waren/benaderden? Hoe zijn die situaties uitgepakt? Heb je persoonlijke ervaringen waarin de 'meest wenselijke manieren' werden gebruikt? Hoe zijn die situaties uitgepakt? Hoe beïnvloedt deze oefening je bewustzijn van hoe je veerkrachtig kunt omgaan met moeilijke situaties? Tips voor de facilitator Creëer een open sfeer waarin de deelnemers durven zeggen wat ze denken. Merk op dat het mogelijk en begrijpelijk is dat mensen niet altijd reageren op de 'meest wenselijke manieren'. De situatie, omstandigheden, persoonlijke emoties, gewoontes, kunnen reacties op een positieve of negatieve manier beïnvloeden. Varianten Gebruik andere situaties om mee te werken in plaats van het 'reageren op een discriminerende uitspraak' of geef verschillende situaties aan de deelnemers (bijvoorbeeld: vandalisme door een jongere, verbaal geweld tegen meisjes en vrouwen door een jongere, ). BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 71

72 Informatie en ondersteuning: netwerk 59 Doelstellingen De deelnemers zijn zich bewust van de personen en organisaties bij wie zij terechtkunnen voor informatie en ondersteuning met betrekking tot jongeren. De deelnemers treden in interactie over de personen en organisaties op wie zij een beroep doen met betrekking tot jongeren. De deelnemers zijn zich bewust van de mogelijkheden van de ondersteunende personen en organisaties met betrekking tot jongeren. De deelnemers plannen hoe zij zich tot personen en organisaties kunnen richten voor informatie en ondersteuning. Materialen Bijlage 10: Levensdomeinen : A4 afdruk van elk levensdomein voor elke groep Pennen en papier Instructies 1 Vorm groepjes van 3 tot 5 deelnemers. Elke groep krijgt een vel met de levensdomeinen. Elke groep maakt een lijst van: Personen in de persoonlijke sociale omgeving. Organisaties bij wie zij terechtkunnen bij problemen of uitdagingen met betrekking tot jongeren. Organisaties die informatie en ondersteuning kunnen bieden bij problemen of uitdagingen met betrekking tot jongeren. Oriënterende vragen bij het opstellen van deze lijst zijn: In wie geloof je / naar wie kijk je op in je persoonlijke netwerk als het om jongeren gaat? Welke organisaties ken je waarbij je informatie en ondersteuning kunt krijgen als het om jongeren gaat? Wie in je persoonlijke netwerk kan informatie en ondersteuning bieden met betrekking tot jongeren? Wie / welke organisatie weet veel over jou en jouw leef-/werkomstandigheden met jongeren? Wie / welke organisatie is of kan een bron voor steun / hulp / advies / informatie / troost zijn als : Je een probleem hebt met betrekking tot een jongere? Je een moeilijke situatie meemaakt met betrekking tot (een) jongere(n)? Je een belangrijke keuze moet maken met betrekking tot (een) jongere(n)? Je een emotionele gebeurtenis hebt meegemaakt met betrekking tot (een) jongere(n)? Heb je een persoonlijke ervaring met een bron waarop je een beroep hebt gedaan voor advies, hulp, steun? Wat was het resultaat? Ben jij een bron voor informatie en steun voor anderen in je omgeving met betrekking tot jongeren? De afdrukken van de levensdomeinen kunnen gebruikt worden om de verschillende antwoorden van de deelnemers te groeperen (bijvoorbeeld: wanneer een deelnemer mijn broer antwoordt, wordt dit genoteerd op het blad Familie ). 59 Deze oefening is een variant van de BOUNCE young oefening Voorbeelden en bronnen in de training Verbonden identiteit. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 72

73 Instructies 2 Kies een persoon of organisatie uit de lijst van het informatie- en ondersteuningsnetwerk. Bereid voor hoe je deze persoon zou contacteren en proberen te betrekken om je te helpen met informatie en ondersteuning. Oriënterende vragen: Hoe zou je contact opnemen? Hoe zou je de vraag om informatie en ondersteuning stellen? Welke ondersteuning kun je verwachten van deze organisatie? Beoordeling Heb je voordeel gehaald uit de interactie over informatie- en ondersteuningsnetwerken? Heb je een betere en bredere visie op welke informatie- en ondersteuningspersonen er bestaan voor jou? Ben je van plan om nu of in de toekomst acties te ondernemen om ondersteunende organisaties te betrekken om te helpen bij het omgaan met problemen of uitdagingen in verband met jongeren? Ben je meer bewust van de mogelijkheden binnen je persoonlijke netwerk- en informatiebronnen met betrekking tot jongeren? Tips voor de facilitator Wijs erop dat een andere versie van deze oefening behandeld wordt in de BOUNCE young veerkrachttrainingssessie voor jongeren: training Verbonden identiteit, oefening Voorbeelden en bronnen. Ga na of de jongeren zelf als mogelijke bron voor informatie worden vermeld. Jongeren kunnen betrokken worden bij het zoeken naar informatie en ondersteuning, dit wordt soms vergeten. Varianten Splits de oefening in twee delen, of doe slechts een ervan: Interactie over mensen in de persoonlijke sociale omgevingen van deelnemers die informatie en ondersteuning kunnen bieden. Interactie over organisaties die informatie en ondersteuning kunnen bieden. Vertrek vanuit een praktijkgeval: een situatie waarin de deelnemers informatie en / of ondersteuning kunnen gebruiken met betrekking tot jongeren. Ze zoeken naar bronnen voor informatie en ondersteuning voor dit praktijkgeval. VOORBEELD: Je werkt als vrijwilliger bij een gemeenschapsproject, waarbij jongeren die in de buurt rondhangen, wekelijks kunnen deelnemen aan verschillende activiteiten (sport, spel, voorlichting,...). Een kleine groep jongeren die vroeger elke week deelnam, is al een paar weken niet meer komen opdagen. Volgens een andere jongere beïnvloedt de 'informele leider van deze groep de anderen om niet meer te komen. Ook zijn er een aantal klachten van de buurtbewoners over toenemende problemen met deze jongeren: ze komen s nachts samen en maken lawaai, rijden wild rond op de paden met bromfietsen,... BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 73

74 Evaluatie van BOUNCE along Inleiding Dit hoofdstuk richt zich op de formele evaluatie van de BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven. De deelnemers, trainers en facilitators geven input voor de evaluatie van de bewustmakingsacties. Evaluatie door de deelnemers De formele evaluatie kan worden uitgevoerd met behulp van het BOUNCE along evaluatieformulier voor deelnemers (bijlage 5). De ouders en eerstelijnswerkers op wie de BOUNCE along bewustmakingsinitiatieven gericht waren, kunnen deze formulieren invullen en hun ervaringen delen met de trainers en facilitators, en, indien relevant, met de andere deelnemers. OPMERKING: Een verhoogde bewustwording is niet hetzelfde als een bereikte bekwaamheid. De BOUNCE along acties zijn bijvoorbeeld bedoeld om aan te zetten tot openheid, creativiteit in het vinden van antwoorden, eerste stappen naar een mentaliteitsverandering, Ze zijn niet bedoeld om bij de deelnemers de bekwaamheid te versterken om alle gegeven tips te gebruiken. Daarom zou een grondiger bewustmakingsproces in combinatie met training geadviseerd moeten worden. Bewustmaking en aanzetten tot verdere actie vormen de grens van de BOUNCE along tool. Evaluatie door de trainers en facilitators Trainers en andere facilitators kunnen de bewustmakingsacties, hun visie op de resultaten van de acties en hun eigen rol in de BOUNCE along initiatieven evalueren. Zij kunnen hiervoor het BOUNCE along evaluatieformulier voor trainers (bijlage 6) gebruiken. BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 74

75 BOUNCE up BOUNCE along bewustmaking 75

76 Bibliografie BOUNCE up Bibliografie 78

77 Bibliografie Adriaensen, I., Meersschaert, E., Van Daele, S., Vogelaere, W., & Ijzerman, E. Blikopener, Intercultureel leren in internationale jongerenprojecten, Jint vzw. Arktos vzw, 2011, Missie. Arktos vzw, 2000, Conceptnota actieve vorming. Arktos vzw, Conceptnota individuele aandacht. Arktos vzw, Conceptnota rots en water. Arktos vzw, 2009, Syllabus Werken aan psychofysieke weerbaarheid, Bouwen, G., Meeus, M., 2011, Vuur werkt, met talent toekomst maken, LANNOO, 169 p. Burssens, D., Goris, P., Melis, B., Vettenburg, N., 2014, Preventie morgen, Bouwstenen voor een goede praktijk, Garant, 164 p. Cautaert, S., Dupont, V., & Ideler, I., 2001., Weerbaarheid van jongeren, een denk- en doeboek, Garant, 413 p. Centrum school en veiligheid, Utrecht, 2014, Infoblad Pedagogiek als wapen tegen radicalisering. Cooperrider, D.L., Whitney, D. & Stavros, J.M., 2008, Appreciative Inquiry Handbook (2nd ed.), Brunswick, OH: Crown Custom Publishing. CPS, Kinderkwaliteitenspel, Deklerck, J., & Verdock, E., De preventie piramide. Preventie van probleemgedrag in het onderwijs, Acco, 248 p. Depuyt, A., Deklerck, J., & Deboutte, G., Verbondenheid als antwoord op de-link-wentie?, preventie op een nieuw spoor, Acco, 215 p. Elliott, J, The Blue eyed, brown eyed, Euer, K., Krols, Y., Van Vossole, A., Van Bouchaute, K., Groenen, A., & Paoli, L., 2013, Strengthening Resilience Against Violent Radicalization (STRESAVIORA), Thomas More Hogeschool, Apart. Gadaku Institute, ROCK and WATER Program, Psycho-Physical Social Competency Training, Galama, J., & Kuiper, A., 2009, Reviewingstechnieken, Voor trainers, docenten en opleiders, THEMA, 146 p. Geldof, D., 2013, Superdiversiteit, Hoe migratie onze samenleving verandert, Acco, 213 p. Gerrickens, P., Kwaliteitenspel, BOUNCE up Bibliografie 77

78 Gielen, A. J., 2008, Radicalisering en identiteit, radicale rechtse en moslimjongeren vergeleken, Aksant, 140 p. Kuiper, A., & Galama, J., 2009, Reviewingtechnieken, Voor trainers, docenten en opleiders, Scouten en Nelissen, Thema, 146 p. Leonard, H., 2009, Halt aan agressie!, Ideeënboek voor begeleid(st)ers in het jeugdwerk, Epo, 115 p. McLeod, S., 2008, Asch experiment, McLeod, S., 2010, Kolb - Learning Styles, Meeus, M., Bouwen, G., 2011, Vuur werkt, met talent toekomst maken, Lannoo, 170 p. M.E.G.A vzw, 2011, De preventie in de zesde klas van het basisonderwijs, Sociale vaardigheden,begeleidersmap voor de 6 de klas. Ponsaers, P., De Ruyver, B., Easton, M., Verhage, A., 2010, Polarisering en radicalisering: een integrale preventieve aanpak. The Danish Ministry of Social Affairs and Integration, , Preventing Extremism, A Danish handbook series. Radarinfo, 2006, Radicalisering signaleren, voorkomen en bestrijden, Rebelse pubers of halve terroristen, Koopmans Drukkerij. Proceedings of the National Academy of Sciences, Research article of PNAS on cross-cultural recognition, Roediger, H., Deutsch Capaldi, E., Paris, S., Polivy, J., & Herman, P., 1998, Psychologie, een inleiding Academia press, +916 p. Spee, I., & Reitsma, M., 2010, Puberaal, lasting of radicaliserend?, Grensoverschrijdend gedrag van jongeren in het onderwijs. Simons, J., , Interculturele competentie, handboek, CIMIC, Politeia. Tuckman, B.W., De vijf ontwikkelingsfases van teamwerk, The center for Appreciative Inquiry, 1990 s, Principles of appreciative inquiry, The center for nonviolent communication, What is nvc?, The Counsil of Europe, The European Convention on Human Rights, by the European Court of Human Rights, 2010, The UN Convention on the Rights of the Child: Van Dooren, G. (Red.), 2014, Missing link, Een integrale begeleiding voor moeilijk bereikbare jongeren, ACCO, 147 p. BOUNCE up Bibliografie 78

79 Van San, M., Sieckelinck, S., & De Winter, M., 2010, Idealen op drift, Een pedagogische kijk op radicaliserende jongeren, Boom-Lemma, 104 p. Ykema, F., 2010, Rots en Water, Een psychofysieke training voor jongens én meisjes, praktijkboek, SWP, 206 p. Ykema, F, 2002, Het Rots en Water perspectief, Een psychofysieke training voor jongens, basisboek, SWP, 127 p. Watchel, T., 2012, What is restorative practices?, International institute for restorative practices. IIRP Graduate School. Zannoni, M., van der Varsst, L.P., Bervoets E.J.A., Wensveen, M., van Bolhuis, V.J., & van der Torre, E.J., 2008, De rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisering en radicalisering, Van ogen en oren naar het hart van de aanpak, COT, Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement (NL). BOUNCE up Bibliografie 79

80 BOUNCE up Bibliografie 80