Stageverslag Sociale en Ruimtelijke Mobiliteit in Nederlands-Indie aan het IISG.

Transcriptie

1 Stageverslag Sociale en Ruimtelijke Mobiliteit in Nederlands-Indie aan het IISG. Bram van den Hout Begeleider IISG: Prof. dr. U.T. Bosma Begeleider VU: Prof. dr. C.A. Davids Instelling: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Periode: tot en met

2 Inhoud Inleiding Werkwijze Ervaringen tijdens de stage Conclusie

3 Inleiding. In de eerste weken van oktober jongstleden begon ik mijn zoektocht naar een stage omdat ik mijn studie wilde aanvullen met praktijk ervaring aan een onderzoeksinstituut. Ik zag een vacature aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis dat mij interesseerde omdat ik zowel met de aanpak als het onderwerp niet echt bekend was. Mijn redenatie was dat ik het meeste zou leren van iets waar ik relatief weinig van wist, maar waar mijn interesse en vaardigheden op aansloten. Na een sollicitatiegesprek werd mij de stage aangeboden en ging ik van 1 december 2015 tot 29 februari 2016 vier dagen per week werken bij het IISG. De stageopdracht omvatte het opzetten van een pilot project om de haalbaarheid te onderzoeken van een mogelijke uitbreiding van het Historische Steekproef van Nederland (HSN) naar Europeanen in Nederlands-Indië. Het HSN is in 1989 gestart in samenwerking met het IISG met als doel een database aan te maken met daarin gegevens over de bevolking van Nederland. Aan de hand van geboorteakten, trouw-, overlijdens- en bevolkingsregisters werd de levensloop van een representatieve groep van ongeveer personen tussen 1812 en 1922 gevolgd 1. Er ontstond interesse om het HSN uit te breiden naar Nederlands-Indië, aangezien veel Nederlanders daar heen of vandaan migreerde. Het idee ontstond om een pilot project op te zetten om de mogelijkheden in kaart te brengen en eventuele problemen te onderzoeken. Het HSN wordt geleid door Kees Mandemakers en met hem heb ik gesprekken gevoerd over het opzetten van de database. Aan de hand van geboortelijsten in regeringsalmanakken in de periode van 1830 tot 1920 zou een database worden gemaakt van alle Europeanen die in Nederlands-Indië werden geboren, waaruit een proefsteekproef gemaakt kon worden. De groep Europeanen was samengesteld uit Westerse bevolkingsgroepen waaronder mensen uit Europa, Amerika en Australië. Ook Japanners werden tot deze groep gerekend, maar zij waren een uitzondering. Regeringsalmanakken waren officiële publicaties van de regering van Nederlands-Indië met daarin alle relevante informatie met betrekking tot het bestuur en tot de bevolking zelf. Deze informatie bestond uit jaartellingen, feestdagen (Christelijke, maar ook Israëlitische, Chineesche en Arabisch- Javaansche feestdagen 2 ), een kalender, leden van het Ministerie van Koloniën, het Bestuur en de Raad van Nederlands-Indië, adressen en ambtenaren van de gewestelijke besturen, tandartsen, dokters, mijnbouwmaatschappijen, handelsmaatschappijen, telefoonmaatschappijen, en nog vele andere bedrijven en diensten. In deze almanakken worden ook geboortes, huwelijken en overlijdens vermeld waardoor het een goede bron is voor het pilot project Regeringsalmanak van 1904 bladzijde III 2

4 Werkwijze. In overleg met mijn begeleider besloot ik om eerst elk 10 e jaar (dus 1830, 1840, enzovoorts) te bekijken zodat verschillen of bijzonderheden makkelijker zouden opvallen. In het bijzonder zouden grote veranderingen in het bestuurlijk stelsel of in de almanakken en naamlijsten makkelijker te vinden zijn. De data die ik zou vinden moesten op een overzichtelijke en gestandaardiseerde wijze worden vastgelegd, maar het kostte enkele weken en pogingen voordat de definitieve wijze van vastleggen werd ontdekt. Dit kwam door twee zaken: zowel Kees Mandemakers als ik hadden (nog) niet genoeg kennis van de opmaak van de bronnen en ik was onervaren in het werken met Big Data. Gedurende enkele gesprekken met Kees Mandemakers ontstond een werkend systeem, waar mijn eerdere pogingen zonder veel moeite aan toe gevoegd konden worden. De wijze van invoer van de gegevens in de almanakken en naamlijsten zijn erg inconsistent, niet alleen door de jaren heen maar ook in hetzelfde jaar. Sommige besturen houden een chronologische volgorde aan bij het bijhouden van geboortes, een ander vermeldt ook de vader, weer een ander doet niet aan de datum of vermeldt geen erkenningen. Vooral in het begin van de periode (ruwweg 1830 tot 1860) lijken er geen onderlinge afspraken gemaakt te zijn tussen de verschillende gebieden over de manier waarop de geboortes moesten worden opgegeven. Ook lijkt het alsof de redacteur van de almanak geen tijd of interesse had om hier verandering in te brengen. Het is niet duidelijk of de vele afdelingen, districten en residenties hun eigen regels hadden betreffende invoering of noteren van erkenningen en registraties. Deze twee termen behoeven uitleg: een registratie is de aanmelding van een kind door de vader bij het plaatselijk bestuur, niet anders dan wat tegenwoordig in Nederland gebeurt (hoewel dit natuurlijk nu ook een moeder kan zijn) en een erkenning is wanneer een vader een kind met een niet- Europeaanse vrouw erkent. Een erkenning is interessanter omdat een erkenning een duidelijk juridisch gevolg had, namelijk toelating tot de klasse van Europeanen. Dit gaf het kind meer rechten en status dan wanneer het niet erkend zou zijn gebleven. Een erkenning kon direct na de geboorte plaatsvinden, of zoals in enkele gevallen meer dan dertig jaar later. Pas rond 1915 ontstond een uniforme aanpak waarin geboortes werden genoteerd 3, met de plaatsnamen op alfabetische volgorde. Erkenningen werden niet consistent aangeduid, dus al snel besloot ik om alleen de twee voorgaande jaren als registreerde geboortes op te nemen en de rest als overig of erkenning te beschouwen. Aangezien niet altijd (en zeker niet altijd in het begin van de periode) wordt aangegeven of de aanmelding om een normale registratie of een erkenning gaat, wordt voor het onderzoek de volgende vuistregel aangehouden: de twee voorgaande jaren worden opgenomen in de tabel Geboortes, alle andere jaren worden in de tabel Erkend en Overige 4 geplaatst, en in feite tot erkenningen worden gerekend. Een voorbeeld uit Buitenzorg in de almanak van 1875 (bladzijde 223): 1860 Julij 7 Adriaan Frederik Misseijer 3 Een voorbeeld: 27 / 7 / 1913 Cornelis Mattheus Herman Van Haren 4 Beide tabellen zijn te vinden in de database Geboortes en Erkenningen in Nederlands-Indië

5 1872 Maart 22 Victoriano Deogracias Bish 1873 Mei 8 Mathilda Marisa Mollema In dit voorbeeld wordt Adriaan Misseijer tot erkenning gerekend, omdat hij 24 jaar oud is ten tijde van het verschijnen van de almanak (en dus de publicatie van zijn geboorte/erkenning). Er wordt echter niet expliciet vermeld dat het een erkenning betreft. Behalve dat zijn leeftijd al een indicatie is dat het hier om een erkenning gaat, wordt dit nog duidelijker als men ziet dat er in dezelfde lijst nog acht registraties (waarvan zeven uit voorgaande jaren) zijn met de achternaam Misseijer. De kans is groot dat de vader (of vaders, want het kan natuurlijk meerdere gezinnen betreffen) in één keer al zijn kinderen registreerde of erkende. De geboorte van Victoriano ligt een heel stuk dichter bij de publicatie van de almanak, maar er zijn twee redenen waarom hij niet in de tabel is opgenomen. Ten eerste omdat zijn vader bijna twee volle jaren had om zijn geboorte te melden bij het bestuur van Buitenzorg, terwijl dit een vrij grote en toegankelijke regio was. Ten tweede omdat er een harde lijn moet worden getrokken en variabelen uitgesloten moet worden. Mathilda wordt zonder twijfel in de tabel opgenomen. Het is belangrijk om te onthouden dat de aanmeldingen voor de almanak meestal rond maart sloten, waardoor geboortes uit het voorgaande jaar niet altijd op tijd bij de redactie aankwamen. Dit heeft als gevolg dat de alle geboortes uit het voorgaande jaar die ná de sluitingsdatum van de almanak arriveerden in de almanak van het jaar daarop worden opgenomen. Om het totaal van alle geregistreerde geboortes van een specifiek jaar te vinden, moet men dus naar de almanak van het jaar daarop én de almanak van een jaar later kijken. Met andere woorden, voor alle geboortes van 1874 moet men in de almanakken van 1875 en 1876 kijken. Zoals al gezegd is de informatie in de lijsten erg inconsistent opgeschreven, hierdoor moet men gewaar zijn van het feit dat de records in Erkend en Overige niet 100% accuraat zijn. In veel gevallen was het lastig in te schatten of het om registraties of erkenningen ging, en tegen de tijd dat ik genoeg ervaring had om mogelijke (onbenoemde) erkenningen te kunnen onderscheiden van registraties waren al vele jaren verwerkt. Tevens zou dit dan nog steeds veel giswerk bevatten, wat de accuraatheid van de database niet ten goede zou komen. Dit is een fout van mijn kant, maar aan de andere kant zou het identificeren en verantwoorden van erkenningen veel tijd hebben gekost waardoor ik misschien geen tijd had om alles af te krijgen en zouden er meer concessies worden gedaan. Erkend en Overige kan daarom worden gezien als alle vermeldingen die niet onder de vuistregel vallen. Verder onderzoek naar erkenningen zou Erkend en Overige kunnen gebruiken om erkenningen die wel duidelijk aangegeven staan te vinden: een zoektocht aan de hand van dit bestand zou veel efficiënter zijn dan opnieuw beginnen. Uit deze observaties werden de geboortes vastgelegd met verschillende categorieën: GeoName: naam van de plaats, stad of regio waar de geboortes zijn geregistreerd. 4

6 Residentie: het overkoepelende bestuursorgaan, Bodjonegoro valt bijvoorbeeld onder de residentie Rembang. GovType: om regelmaat te creëren ben ik er van uitgegaan dat de notering van plaatsnamen een bepaalde betekenis heeft. Tot ongeveer 1915 werden afdelingen met een kleiner lettergrootte geschreven en residenties volledig met hoofdletters, bij afdelingen stond of het woord afdeeling voor de plaatsnaam of waren de letters kleiner dan die gebruikt werden bij een residentie. Bij alle plaatsnamen is met behulp van atlassen (contemporaine en huidige) bekeken of deze indeling klopte, waardoor ik met zekerheid kan stellen dat mijn interpretatie van de schrijfwijze juist is. Vooral in de eerste paar decennia werd voor residenties alleen de naam vermeld, waardoor het niet duidelijk was of dit op een bepaald bestuurlijk gebied sloeg of op alle geboortes en erkenningen die niet ingedeeld konden worden in een specifieke afdeling. In dit geval is het GovType Res, van Residentie, terwijl Afd staat voor afdeling. In de loop der tijd veranderde dit en noteerde men wel het bestuurlijk gebied: waar eerst alleen BATAVIA stond, stond nu BATAVIA 5 met daaronder de afdeling Batavia (Stad en Voorsteden). Beide wijzen zijn als volgt vastgelegd: YearBirth: het geboortejaar. YearRec: als de record erkenningen bevat staat hier het jaar waarin de persoon erkend wordt. Status: R staat voor Registreerde geboortes, E staat voor Erkende kinderen en A voor Adoptie. Number: de som van alle geboortes van dat jaar, per type, per geografische eenheid. YearReg: het jaar waarin de geboortes zijn aangemeld bij het bestuur van de afdeling of residentie. Source: de (afgekorte) naam van de almanak, adresboek of naamlijst waarin de geboortes zijn gevonden. De tabel Erkend en Overige werkt ziet er als volgt uit: AckYear: geboortejaar van de erkende kinderen, Ack staat voor Acknowledged (erkend). AckDate: datum waarop de erkende kinderen zijn geboren. AckPlace: geografische plaats waar de erkenning is geregistreerd. AckSource: de bron én het bladzijdenummer waar de erkenning is gevonden. Notes: eventuele opmerkingen betreffende de erkenning zoals gevonden in de bron. YearReg: jaar waarin de erkenning werd geregistreerd. 5 Hoofdletters om aan te geven dat dit de residentie was. 5

7 Samen vormen deze twee tabellen het complete overzicht van geboortes van Europeanen in Nederlands-Indië. Als men het aantal geboortes voor bijvoorbeeld 1874 wilt weten, kan met een eenvoudige query in beide bestanden de som van alle geboortes in 1874 worden opvraagd. Als men meer informatie wilt kan dit worden gevonden in de bronnen zelf, die vermeld staan in de kolommen Source en AckSource. Al snel werd duidelijk dat het onmogelijk was om alle jaren te verwerken, want hoewel ik steeds sneller en efficiënter kon werken kostte het gemiddeld anderhalve dag om één jaargang te verwerken. In overleg met Bosma is daarom ook besloten dat ik de bronnen van elk vijfde jaar zou verwerken, omdat op deze manier de toekomstige steekproef alsnog genomen kon worden. Ontbrekende jaren zouden dan op basis van percentuele schattingen van de dichtstbijzijnde jaren kunnen worden gesimuleerd. Als voorbeeld zou dit voor 1862 de jaren 1859 en 1864 zijn. Op deze manier heb ik voor de periode van 1830 tot almanakken en naamlijsten verwerkt, met als resultaat 4512 records in de tabel Geboortes en 6627 records in de tabel Erkend en Overige. De volgende tabel bevat de som van geboortes per jaar uit de database Geboortes 6. Neem in acht dat hoewel de cijfers na 1850 lager lijken, dit komt omdat er tot 1850 twee jaar gangen zijn gebruikt per jaar (bijvoorbeeld voor 1844 is dit de almanak uit 1845 en uit 1846), terwijl na 1850 gebruik werd gemaakt van maar 1 jaar. Men kan het totaal aantal geboortes simuleren door naar eerdere jaren te kijken, en te zien welk percentage geboortes uit het almanak van het eerste jaar en hoeveel uit die van het tweede jaar komen, en dat toepassen op een aansluitend jaar. Als men bijvoorbeeld naar het jaar 1840 kijkt, vindt men 933 registraties uit de Almanak van 1841 en 122 registraties uit de Almanak van is 13,07% van 933 (122/933 = * 100), dus als men er van uit gaat dat tussen de tien en vijftien procent van alle registraties een jaar later worden opgenomen in een Almanak, dan kan men voor elk jaar een schatting maken van het totaal aantal geboortes. De mogelijkheid bestaat dat dit percentage verschuift in de loop der tijd, maar dit is op soortgelijke wijze te berekenen: als wij er van uitgaan dat er ongeveer evenveel geboortes waren in 1918 en 1919, dan worden er ongeveer 850 geboortes vermeld in de Almanak van het daaropvolgende jaar = 3600 totaal aantal geboortes in Dit betekent dat 850/3600 = * 100 = 23.61% van de geboortes in de Almanak van het daaropvolgende jaar verschenen, wat groter is dan het percentage berekend voor Alleen in Batavia wordt 1828 vermeld. Er is van uitgegaan dat alle geboortes zonder jaar en datum in 1828 plaatsvonden. 6

8 Tijdens het verwerken van deze bronnen kwam ik verschillende patronen tegen die belangrijk zijn voor het interpreteren van de data in die bronnen. Een al genoemd voorbeeld is de schrijfwijze waarop residenties of afdelingen worden geïdentificeerd, maar een andere belangrijk patroon is de volgorde van residenties (en de daartoe behoren afdelingen). Vanaf 1830 (het eerst jaar waar dit onderzoek naar kijkt) wordt een soort geografische volgorde gehanteerd. Deze volgorde noteert alle residenties (met bijbehorende afdelingen) volgens een vast patroon: van het Westen naar het Oosten van Java, dan terug naar centraal Java van West naar Oost, dan de Westkust van Sumatra van Noord naar Zuid gevolgd door de Oostkust van Sumatra van het Zuiden naar het Noorden en Atjeh, het eiland Banka, via de Westkust van Borneo, dan Celebes, de Molukken en tot slot Timor. Vanaf 1912 verandert dit in een alfabetische volgorde, zonder onderscheid tussen residenties en afdelingen. Ik werd gewezen op de mogelijkheid dat het gebied van afdelingen en residenties soms kon veranderen, of dat deze zelfs geheel konden verdwijnen door herindelingen en fusies. Gelukkig waren deze mutaties eenvoudig te herkennen, omdat deze afwijkingen erg duidelijk werden zodra de data in de database werden opgenomen. De verschillen in spelling vielen het snelste op: de residentie Pasoeroean werd ook geschreven als Pesoeroewan en Passaroeang, de afdeling Sidoardjo als Sidhoardjo en Sidho-Ardjo, en nog veel meer van soortgelijke afwijkende spellingswijze. Soms werden enkele dorpen genoemd, waarschijnlijk voor extra detail, zoals Soekapoera (Tasikmalaja) en Soekapoera (Manondjaja) of juist samengevoegd zoals het geval was tussen 1845 en 1855 met Sumanap en Pamakassang. Ik probeerde de verschillende spellingswijzen uniform te maken door ze op te schrijven zoals ze het meest recent waren geschreven (meestal was dit in 1920), maar Mandemakers wees mij erop dat ik brongetrouw moest werken. Omdat de spelling in de meeste gevallen niet veel afwijkt (Semarang en Samarang, bijvoorbeeld), zou het geen probleem moeten zijn voor iemand die deze database gebruikt om snel en gemakkelijk te zien om welke residentie of afdeling het gaat. Zelfs als de spelling relatief veel afwijkt van de gebruikelijke of moderne spelling, kan men door het hardop uitspreken van de naam vrij gemakkelijk concluderen om welke plaatsnaam het gaat. Hoewel veranderingen in spelling geen problemen opleverden, bleek het lastiger om veranderingen in grondgebied te volgen, omdat dit niet vermeld wordt in de bronnen. In veranderden enkele namen van residenties, te weten Moluksche Eilanden (Amboina) wat voorheen Amboina heette en Celebes (Makasser) wat eerst Makasser heette. Er is geen aanwijzing dat deze naamswijzigingen gepaard gingen met een wijziging in grondgebied. Wat wel opviel was dat tussen 1900 en 1910 grote verschillen waren ontstaan: afdelingen hoorden bij andere residenties dan voorheen en sommige residenties verdwenen zelfs compleet. Het was duidelijk dat er iets belangrijks en ingrijpends was gebeurd tussen 1900 en Uit de geboortelijsten kon ik afleiden dat de volgende veranderingen hadden plaatsgevonden: de residenties Bagelen, Japara, Krawang, Probolinggo en Tegal werden toegevoegd aan respectievelijk de residenties Kedoe, Semarang, Batavia, Pasoeroean en Pekalongan. 7 Almanak en Naamregister van Nederlandsch-Indië, voor het jaar

9 Bosma stelde voor dat ik de website Staten Generaal Digitaal zou gebruiken om naar Koloniale Verslagen te zoeken. Ik zocht naar woorden zoals Residentie, herindeling, en naar de namen van bovengenoemde residenties, waarna ik kamerstukken van de Tweede Kamer vond waarin werd gediscussieerd over de zogenaamde decentralisatie van het bestuur in Nederlands-Indië. Echter werd er niet besproken wat deze decentralisatie inhield, waarom het moest gebeuren of welke veranderingen er zouden plaatsvinden. Na enig zoekwerk op internet ontdekte ik dat er in 1903 een decentralisatiewet was aangenomen en ingevoerd. De verandering in bovengenoemde residenties wordt niet expliciet genoemd, want er werd voornamelijk gesproken over hoe de wet verwoord moest worden of er werd melding gemaakt dat een spreker blij was dat er eindelijk aan de decentralisatie gewerkt wordt. Al puzzelend lukte het mij om met behulp van Google en de Koloniale Verslagen te bepalen dat de Decentralisatie-Wet op 23 juli 1903 werd ingevoerd als artikel 68a van het Regeeringsreglement. Deze wet werd openbaar gemaakt in het Koninklijk-Besluit van 20 december 1904, No. 39 en in het Staatsblad van Nederlandsch-Indië No Helaas zijn zowel het besluit als het staatsblad niet online beschikbaar dus heb ik de bron zelf niet kunnen inzien. Deze kunnen aangevraagd worden bij het Nationaal Archief, maar daar de tijd en moeite staat niet evenredig aan de mogelijk gewonnen informatie. Dit is ook geen probleem, omdat het niet belangrijk is voor de steekproef aangezien ik via de geboortelijsten al heb vastgesteld wat er veranderde. Hier heb ik van geleerd dat het niet altijd mogelijk is om alle bronnen te lezen door gebrek aan tijd of toegang. Ik vond een gedenkboek van de gemeente Semarang 8 waarin de gevolgen van het decentraliseren van Semarang werd besproken. Men moet dan denken aan de reorganisatie van het bestuur, zoals het instellen van een stads- en gemeentebestuur dat niet langer door de overheid in Batavia wordt aangestuurd. Verder wordt de aanvoer van drinkwater en het financieren van publieke werken en diensten zoals politie en brandweer besproken. Ervaringen tijdens de stage. Tijdens deze stage ben ik veel zelfstandig aan het werk geweest, waardoor het belangrijk was om structureel te plannen. Naast het creëren van een werkplan en een tijdschema, moest ik ook (weliswaar in overleg met mijn begeleiders bij het IISG) een werkwijze ontwikkelen om de data te kunnen verwerken. Zeker in het begin kon dit soms overweldigend werken, omdat er onoverzichtelijke hoeveelheid data voor mij lag en ik nog geen systeem had om dat te verwerken. Gelukkig waren mijn begeleiders en andere onderzoekers op de afdeling erg gul met hulp en raad en al vrij snel vond ik mijn draai binnen het instituut. Sterker nog, na mijn stage ga ik verder als student-assistent bij een data project van het IISG aan de slag, waar mijn ervaring met het IISG en Big Data zeer zeker van pas zal gaan komen. Dit is een direct en aanwijsbaar voorbeeld waar ik de ervaringen die ik tijdens mijn stage heb opgedaan kan inzetten. Het daadwerkelijke werk vereiste weinig van de kennis en ervaring die ik op heb gedaan tijdens mijn studie, echter mijn studie was wel zeer nuttig of zelfs noodzakelijk voor het opzetten en 8 GEDENKBOEK DER GEMEENTE SEMARANG Uitgegeven ter gelegenheid van het VIJF EN TWINTIG JARIG BESTAAN DER GEMEENTE (Dagblad De Locomotief - Semarang, 1931) 8

10 ontwikkelen van het pilot project. Het overgrote deel van het werk dat ik heb uitgevoerd kan met enige uitleg worden uitgevoerd door iedereen die kan lezen, tellen en om kan gaan met computers. Het opzetten van dit pilot project vereiste geopolitieke, historische en sociologische kennis over Nederlands- Indië, koloniën en geschiedenis in het algemeen om de bronnen goed te kunnen interpreteren. Problemen zoals veranderingen in het bestuurssysteem, de oorlog met Atjeh en de bovengenoemde tijdsnood eisten vaak aandacht. Gelukkig konden deze snel geïdentificeerd en daarna opgelost worden omdat ik door mijn studie veel heb geleerd over het lezen en interpreteren van bronnen. Dit in combinatie met opgedane ervaring over de werking andere koloniën (zowel die van Nederland als andere landen) en algehele historische kennis zorgden ervoor dat ik niet alleen snel oplossingen kon vinden voor deze uitdagingen, maar deze oplossingen ook succesvol kon uitleggen en verdedigen aan mijn begeleiders en de andere onderzoekers aan het instituut. Tijdens mijn studie ben ik voor onderzoek voornamelijk bezig geweest met geschreven bronnen om daar details en bewijs uit te halen. Hoewel ik van het bestaan van Big Data afwist, en voor enkele essays databases had gemaakt met data waren deze pogingen in vergelijking met de stage klein en beperkt. Deze schaalvergroting bracht uitdagingen aan het licht die kleinere data-projecten niet hebben zoals het belang van het uniform maken van verschillende data, keuzes maken betreffende welke data geschikt is en het beheren van een groot aantal bestanden. Hoewel mijn persoonlijke voorkeur nog steeds bij verhalende bronnen ligt, heb ik dankzij deze stage wel meer kennis van en waardering voor Big Data gekregen. Verder heb ik ontzettend veel geleerd over het functioneren van het wetenschappelijk instituut en de wetenschappelijke wereld in het algemeen (denk aan publiceren, samenwerken, conferenties en beurzen). Veruit de grootste bron van ervaring komt uit wat ik beschrijf als dingen om de stage heen : de lunches, korte gesprekken met collega s, de kerst- en Nieuwjaarsborrels en observaties. In de eerste weken gingen de gesprekken met de onderzoekers voornamelijk over de onderwerpen en interesses binnen het onderzoek, maar nadat ik mensen beter had leren kennen gingen de gesprekken meestal over het IISG, de wetenschappelijke wereld, collega s, problemen met het onderzoek en vele andere mogelijke onderwerpen. Beetje bij beetje leerde ik meer over publiceren van artikelen, bezoeken van archieven en het samenwerken met collega s. Deze onderwerpen zijn tijdens mijn studie ook aan de orde gekomen, maar niet zo gedetailleerd of frequent als tijdens mijn stage. Door verhalen over buitenlandse conferenties en collaboraties met collega s in het buitenland kon ik een voorstelling maken van de werking van de wetenschap op internationale schaal. Men moet dan denken aan ingewikkelde opvattingen zoals perceptie van de wereld en cultuur, maar ook leuke anekdotes over hoe punctueel zijn op afspraken van land tot land verschilt. Ook heeft het IISG enkele buitenlandse onderzoekers en buitenlandse bezoekers, die weer een andere kijk op de wereld en op de wetenschap hebben. Uit gesprekken met hen kwamen vaak leuke en interessante opmerkingen en vergelijkingen over de geschiedenis en over Nederland boven. Ik zie dit als een zeer waardevol aspect van mijn stage, hoewel de werkervaring en het leerproces zeker niet gering waren, omdat ik echt onderdeel ben geweest van een wereld waar ik voorheen alleen de buitenkant van heb gezien. Zelfs de rondleiding in het IISG dat ik jaren geleden heb gehad of gesprekken met vrienden die in soortgelijke instituten werken konden deze kant van de 9

11 wetenschappelijke wereld niet zo helder en duidelijk uitleggen. Nu ben ik meer dan ooit enthousiast over een carrière in de wetenschappelijke wereld, ondanks dat ik ben gewaarschuwd dat het lang niet altijd rooskleurig is. Conclusie. Het werk dat ik heb verricht tijdens mijn stage kan voor verschillende doeleinden worden gebruikt, waardoor het mogelijk is dat de door mij aangemaakte database in de toekomst niet alleen door het IISG zal worden gebruikt. Men kan de database gebruiken voor onderzoek naar de bevolking van Nederlands-Indië, bijvoorbeeld de groei of urbanisatie tijdens de 19 e eeuw. Ook heb ik vernomen dat er geen harde cijfers zijn over de omvang van de populatie van Nederlands-Indië: als men mijn database gebruikt en uitbreidt wordt het mogelijk om van het aantal Europeanen in Nederlands-Indië een goed overzicht te vormen. Vooralsnog zal de database worden gebruikt om een steekproef te maken, waarvan de uitslag zal worden gebruikt door stagiairs van een vervolgproject. Deze stagiairs heb ik al ontmoet en wegwijs gemaakt in mijn werkwijze en de bronnen die zij gaan gebruiken. Uiteindelijk is het de bedoeling dat dit project zal leiden tot een database die zich kan meten met het originele HSN. Echter, dit zal nog (vele) jaren duren voordat het zo ver is, maar het begin is al gemaakt. Persoonlijk ben ik van mening ben dat mijn stage bij het IISG ontzettend leerzaam is geweest en een goed beeld geeft wat er mogelijk is met de opleiding Geschiedenis, maar dit hoeft niet het geval te zijn voor alle studenten van Geschiedenis. Toch durf ik met zekerheid te stellen dat het IISG een zeer interessante en leerzame stageplek vormt voor elke geschiedenisstudent die geïnteresseerd is in sociale geschiedenis en Labour History. Alle medewerkers vertellen graag over hun onderzoek en helpen graag anderen met problemen en vraagstukken, iets dat beaamd werd door andere stagiairs (en nieuwe onderzoekers) die ik sprak tijdens mijn stage. Hoewel het IISG zich richt op Social en Labour History, vullen de onderzoekers dit op hun eigen manier in waardoor veel verschillende onderwerpen en manieren van aanpak voorbij komen. Hierdoor leert een stagiair veel over de werking van het instituut, over de invulling die individuele onderzoekers geven aan het onderwerp en over de internationale wetenschappelijke wereld. Wel is het handig als de stagiair een beetje sociaal en assertief is, want ondanks alle hulp en uitnodigingen van collega s om de stagiair erbij te betrekken heeft iedereen het druk. De stagiair kan veel informatie, ervaringen en plezier mislopen als hij of zij zich niet genoeg inzet om mee te draaien met het instituut. Het IISG is kortom een ontzettend waardevolle en leerzame stageplaats voor geschiedenisstudenten en ik ben erg blij dat ik hier een stage heb kunnen lopen. 10