INSTRUCTIES VOOR HET SAMENSTELLEN VAN EEN HERBARIUM

Transcriptie

1 INSTRUCTIES VOOR HET SAMENSTELLEN VAN EEN HERBARIUM A. OPDRACHT 1 ste bachelor bio-ingenieurswetenschappen Elke student 1e bachelor in de bio-ingenieurswetenschappen dient persoonlijk een herbarium van exact 50 planten samen te stellen. Voor ieder die plantkunde studeert, is dit een uitstekende manier om op relatief korte tijd een goede basiskennis te verwerven. Het komt er op aan om algemene planten te leren observeren, identificeren en bewaren voor latere studie. Hiervoor dient men een zo volledig mogelijk plantenexemplaar te verzamelen (stengels, bladeren, wortels, bloemen, vruchten). Gezien van een bio-ingenieur kan verwacht worden dat zij/hij de meest algemeen voorkomende planten kan herkennen, zoals ( on )kruiden van akkers en weiden, moet het in te leveren herbarium minimaal 15 verschillende plantenfamilies bevatten. De studenten worden aangeraden zo vroeg als mogelijk in het jaar erop uit te trekken om de nodige planten te verzamelen en voor het herbarium te prepareren. Tijdens het samenstellen van het herbarium leren de studenten planten in detail waarnemen, analyseren, identificeren en prepareren voor verdere studie. Het herbarium wordt ingediend op het praktisch examen. Het herbarium beperkt zich tot kruidachtige (= niet-houtige) planten, met inbegrip van grassen, zeggen, biezen & russen. Er mogen geen gekweekte planten worden verzameld. Ook mogen er geen wettelijk beschermde soorten worden verzameld (zie de lijst aan het eind van deze bundel). B. HET VERZAMELEN (HERBORISEREN) Planten die kleiner zijn dan de afmetingen van een herbariumblad dient men in hun geheel in te zamelen, zo mogelijk nog in bloeiende toestand of met duidelijk herkenbare vruchten, en met inbegrip van de wortels. Planten die groter zijn dan de afmetingen van een herbariumblad verzamelt men in de mate van het mogelijke (merk op: doorgaans is de bloeiwijze het meest relevante deel). Elk verzameld exemplaar krijgt een (chronologisch) doorlopend volgnummer dat in het verzamelschrift wordt genoteerd. OP EEN HERBORISEERTOCHT DIENT MEN TE BESCHIKKEN OVER: 1. een verzamelmap bestaande uit droge, oude kranten of ander droog papier (c. 42 X 29 cm), met daarrond één of twee spanriemen. Bij het inleggen worden de planten zo nodig geplooid, opdat ze later in L-, V- of N-vorm op het definitieve herbariumblad gekleefd kunnen worden. 2. een notitieboekje of herbariumschrift, voor het maken van notities. Iedere ingezamelde plantensoort krijgt in het verzamelschrift een eigen volgnummer. Let er op de benodigde 1/5

2 informatie voor de etiketten te verzamelen (zie verder)! Overigens dient dit als een kladschrift bij de determinaties. 3. een stevig mes voor het afsnijden, of een schopje voor het uitgraven. 4. etiketten met koordjes (of papierstrookjes) waarop het volgnummer wordt genoteerd en die aan het verzamelde materiaal worden bevestigd. C. HET DETERMINEREN Voor dit belangrijke deel van de opdracht moet men minstens beschikken over een loep en een goede flora, waarin de wetenschappelijke en de Nederlandse namen opgezocht kunnen worden. Een sterk aangeraden flora is de Heukels Flora van Nederland, 23ste druk (2005), van der Meijden, Wolters-Noordhoff. Overige determinatiewerken die geraadpleegd kunnen worden zijn onder andere de Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en aangrenzende gebieden (Lambinon et al.) en de Geïllustreerde flora van Nederland (Heimans et al.). Sommige illustratieve plantengidsen kunnen nuttig zijn als aanvulling, zoals De Geïllustreerde flora van Blamey & Grey- Wilson. Het nog verse plantenmateriaal dient bij voorkeur op de inzameldag zelf gedetermineerd te worden, omdat dan alle kenmerken nog goed geobserveerd kunnen worden. Voor deze opdracht volstaat het de planten tot op het niveau van de soort te determineren. Lagere niveau s (ondersoort, subsp.; variëteit, var.) mogen genegeerd worden. D. HET DROGEN VAN MATERIAAL Bij het inzamelen op het terrein worden de spanriemen rond de verzamelmap slechts matig aangespannen. De planten verliezen in het kranten- of droogpapier snel een hoeveelheid water. Ze verwelken min of meer en zijn daardoor stilaan gemakkelijker in een betere positie te brengen. Het is aan te bevelen om 's avonds na determinatie de specimens in droge, gevouwen kranten op te bergen. Hierbij worden dan ook het juiste formaat, de ligging en de plooiing aangepast. De spanriemen worden tijdens de eerste nacht sterker aangetrokken. Bij het drogen van dikker materiaal is het aan te bevelen om stukken bruin karton (van oude dozen) tussen het te drogen materiaal te steken (levert betere luchtstroom doorheen de kaft en vermijdt hobbelige specimens). De verzamelmap wordt op een droge plaats neergezet (bij de verwarming bv.), maar zonder te sterke verhitting (geen strijkijzer of microgolfoven gebruiken). Het droogproces moet zo snel mogelijk verlopen. Daarom moet het droogpapier in het begin iedere dag ververst worden tot het plantenmateriaal volledig stijf geworden is. De spanriemen dienen telkens sterk aangetrokken te worden. Eventueel plaatst men de verzamelmap onder een plank met daarop zware voorwerpen. E. HET EIGENLIJKE HERBARIUM Perfect gedroogde specimens worden op stevige herbariumbladen geplakt. Men gebruikt daarvoor stevig tekenpapier (42 x 29 cm). Herbariummap en -bladen zijn te koop tijdens het practicum. Om het plooien en het breken van de specimens te vermijden kleeft men op de 2/5

3 nodige plaatsen dunne strookjes wit gompapier (ook verkrijgbaar tijdens het practicum) over het materiaal (geen doorschijnende kleefband, want die verkleurt en komt later los). De strookjes dienen zo aangebracht te worden dat de specimens zo weinig mogelijk van het herbariumblad loskomen (en dus kans lopen om te breken). Om dat vast te stellen, plooit men het blad voorzichtig in een paar richtingen. Zwaardere specimens worden met wit garen vastgenaaid. Losse of losgekomen onderdelen worden in een envelopje of in een gewoon klein plastiek zakje opgekleefd. HERBARIUMETIKET: In een benedenhoek van het herbariumblad wordt het getypte herbariumetiket gekleefd. Ieder goed herbariumetiket geeft ten minste volgende aanduidingen weer: Wetenschappelijke naam: Nederlandse naam:... Familie:... Vindplaats:... Standplaats:... Waarnemingen:... Verzamelaar:... Volgnummer:... Datum:... Wetenschappelijke naam Wetenschappelijke naam van de soort, inclusief alle auteursnamen. Let erop dat genus & soort steeds cursief gedrukt worden, maar ál het overige van de naam niet! B.v.: Puccinellia distans (L.) Parl. Nederlandse naam Nederlandse naam van de soort. Familie Wetenschappelijke (en eventueel Nederlandse) naam van de familie. Vindplaats Dit zijn geografische gegevens. B.v.: België, Oost- Vlaanderen, Zonnedorp, Hemelstraat. Standplaats Dit zijn ecologische gegevens. B.v.: Lichtrijk beukenbos op leembodem, Vochtige duinvallei, met Moeraswespenorchis en Kruipwilg. Waarnemingen Alle relevant geachte, botanische kenmerken. B.v. opmerkelijke kenmerken, onderscheidende kenmerken ten opzichte van andere soorten, kenmerken uit het veld die nadien niet meer zichtbaar waren. Waarnemingen zijn aanwezig op elk etiket. Verzamelaar Naam van de verzamelaar. B.v.: Johan BONTE. Volgnummer Gebruik hiervoor een combinatie van de initialen en verzamelnummer. B.v.: JB007. Datum Datum van inzamelen. De planten worden alfabetisch gerangschikt op de wetenschappelijke familienaam, en binnen elke familie op de wetenschappelijke soortsnaam. Bijvoorbeeld: Brassica napus L. Brassica nigra (L.) W.D.J.Koch Sisymbrium orientale L. Clematis vitalba L. 3/5

4 Een globale lijst van de inhoud wordt bovenop het herbarium gelegd. De volgorde van de planten op deze lijst is dezelfde als hierboven. Vermeld op deze lijst ook welke bronnen je gebruikte voor de classificatie & taxonomie. Een goed herbarium wordt droog bewaard, beschermd tegen stof en licht. Bewaring in een grotere, goed afsluitbare doos wordt aanbevolen, omdat daarin een insecticide kan worden aangebracht. F. BEOORDELING Het herbarium, inclusief het herbariumschrift, wordt ingediend op het praktisch examen aan het einde van het 1 ste semester. Deze kunnen na beoordeling worden teruggekregen. Met het toegekende cijfer wordt rekening gehouden bij het bepalen van de globale einduitslag van de student. De opdracht wordt onder andere beoordeeld op de zorg besteed aan uitvoering (drogen, monteren...) de volledigheid (aantal planten, etiketten ) de wetenschappelijke nauwkeurigheid (determinaties, waarnemingen ). 4/5

5 BIJLAGE - De wettelijk beschermde soorten worden opgelijst in het Besluit van de Vlaamse Regering met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer van 15/05/2009 ( Voor deze soorten is een verbod ingesteld op het opzettelijk verzamelen of vernielen van specimens (alle plantendelen). Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Actaea spicata Christoffelkruid Althaea officinalis heemst Apium repens kruipend moerasscherm Armeria maritima Engels gras Calla palustris slangenwortel Calystegia soldanella zeewinde Centaurium erythraea echt duizendguldenkruid Centaurium littorale strandduizendguldenkruid Centaurium pulchellum fraai duizendguldenkruid Daphne mezereum peperboompje Dianthus deltoides heideanjer Drepanocladus vernicosus geel schorpioenmos Drosera intermedia kleine zonnedauw Drosera rotundifolia ronde zonnedauw Erica cinerea rode dopheide Erica tetralix dopheide Eryngium maritimum blauwe zeedistel Gentiana pneumonanthe klokjesgentiaan Halimione pedunculata gesteelde zoutmelde Juniperus communis jeneverbes Leucojum aestivum zomerklokje Leucojum vernum lenteklokje Limonium vulgare lamsoor Lobelia dortmanna waterlobelia Luronium natans drijvende waterweegbree Lycopodiaceae alle soorten wolfsklauwachtigen Menyanthes trifoliata waterdrieblad Nymphaeaceae alle soorten waterlelies Orchidaceae alle soorten orchideeën Osmunda regalis koningsvaren Parnassia palustris parnassia Primula vulgaris stengelloze sleutelbloem Ranunculus platanifolius witte boterbloem Rosa spp. alle soorten rozen, behalve bosroos Rosa arvensis en hondsroos Rosa canina Salicornia spp. alle soorten zeekraal Sparganium angustifolium drijvende egelskop Sphagnum spp. alle soorten veenmossen Stratiotes aloides krabbenscheer Tamus communis spekwortel Merk op: deze lijst is niet te verwarren met de Rode Lijst die ondermeer in de Heukels flora van Nederland is opgenomen. 5/5