Bodemkaarten en bodemclassificaties

Transcriptie

1 Bodemkaarten en bodemclassificaties Stefaan Dondeyne, Etienne Van Hecke Departement Aard- en Omgevingswetenschappen, KU Leuven 1 De bodemclassificatie volgens het Belgisch systeem Onder auspiciën van het Instituut tot aanmoediging van het Wetenschappelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw (I.W.O.N.L.) nu gekend als I.W.T. werd tussen 1948 en 1991 een gedetailleerde bodemkaart van België opgemaakt. De terreinopname en afbakening van kaarteenheden werden geregistreerd op kadastrale kaarten op schaal 1:5000. De perceelsgrenzen van de kadastrale kaarten hielpen de observaties te situeren, te geo-refereren, maar hadden als nadeel dat ze geometrisch niet correct waren. De geometrische correctie werd verwezenlijkt door de bodemkaart over te zetten naar topografische kaarten op schaal 1: De finale kaarten werden uitgeven op schaal 1: met de topografische kaart als ondergrond. Elk kaartblad beslaat 8000 ha en is vergezeld van een verklarende tekst. Helaas werden niet alle kaarten uitgegeven, hoewel het hele gebied werd gekarteerd. De veldobservaties bestonden gemiddeld uit 1 tot 2 grondboringen per hectare (tot op 125 cm) en 1 profielput voor elke 2 km 2. De bodems werden geklasseerd op basis van drie basiseigenschappen: de textuur (of grondsoort), de natuurlijke draineringsklasse en de horizonten-opeenvolging. Andere kenmerken zoals de dikte van de humuslaag, de stenigheid, of het voorkomen van een substraat werden ook opgetekend. De legende van de 1: bodemkaarten is een eigen nationaal classificatiesysteem; in een aangepaste vorm wordt ze ook gebruikt in het Groot-Hertogdom Luxemburg. De basiseenheid is de bodemserie weergegeven met drie letters en die verwijzen naar de textuur, draineringsklasse, en profielontwikkeling. De textuurklassen worden gedefinieerd op basis van de verhouding van de klei-, leem-, en zandfracties. Zo onderscheidt men zware klei (U), klei (E), leem (A), zandleem (L), licht zandleem (P), lemig zand (S) en zand (Z). Hiernaast worden stenige gronden onderscheiden (G) wanneer het gehalte aan grove elementen meer dan 5% bedraagt. Bijzondere verschijnselen worden met een apart symbool weergegeven zoals veengronden (V), brongebieden (B), of duinencomplexen in het binnenland (X). De draineringsklasse (tabel 1) wordt bepaald op basis van het voorkomen van kleurpatronen te wijten aan oxidatieen reductie verschijnselen gekoppeld aan de dynamiek van het grondwater, de zogenaamde gleyverschijnselen. IJzer vertoont een bruinachtige roestkleur in geoxideerde vorm en een groen-blauwe kleur in gereduceerde vorm. Het gedeelte van de bodem tussen de hoogste en de laagste grondwaterstand vertoont bruinachtige roestvlekken. Onder de benedengrens van die roestverschijnselen is de bodem permanent met grondwater verzadigd en meestal gereduceerd, met grijs- of blauwachtige tinten. De hoogte waarop deze respectievelijke vlekken voorkomen dient als basis om de draineringsklassen te bepalen: zeer droog (a), droog of niet gleyig (b), matig droog of zwak gleyig (c), matig nat of matig gleyig (d), nat of sterk gleyig, met reductiehorizont (e ), zeer nat of zeer sterk gleyig, met reductiehorizont (f), uiterst nat of gereduceerd (g). Hiernaast zijn er bijzondere klassen, nl. nat, of sterk gleyig zonder reductiehorizont op minder dan 100 cm (h) en zeer nat of zeer sterk gleyig zonder reductiehorizont op minder dan 100 cm (i). Deze twee bodems zijn het gevolg van het voorkomen van een weinig doorlatende laag waardoor in de winter de bodem boven die laag nat is. Die bodems worden ook stuwwatergronden genoemd. Dit patroon kan ook waargenomen worden in bron- en kwelgebieden. Ten slotte wijst de profielontwikkeling op een opeenvolging van gedifferentieerde lagen horizonten genoemd en gekenmerkt door specifieke morfologische eigenschappen (textuur, kleur, structuur, ). Deze horizonten komen tot uitdrukking als gevolg van de bodemvorming, op zich afhankelijk van klimaat, organismen, reliëf, moedermateriaal, en tijd. Naargelang de graad van verwering, en/of aanrijking van humus, ijzer en fijne deeltjes vanuit de toplaag naar de diepte toe onderscheidt men: bodems met textuur B-horizont (a) wat betekent dat een dieper gelegen horizont (bv. tussen 40 en 80cm) aangerijkt is met klei bodems met verwering-b horizont of structuur-b horizont (b) Jaarboek De Aardrijkskunde

2 Tabel 1 Draineringsklassen volgens de legende van de bodemkaart van België (Bron: Van Ranst and Sys, 2000; p. 15; Marechal en Tavernier, 1974) Diepte van gley-verschijnselen (cm) Symbool Definitie Lemige en kleiige bodems (textuur: A, L, E, U) Zandige bodems (textuur: Z, S, P).a..b..c..d..h..i..e. overdreven sterke drainering (zeer droge gronden) gunstige drainering (droge gronden) matige drainering (matig droge gronden) onvoldoende drainering (matig natte gronden) tamelijk slechte drainering, zonder reductiehorizont (natte gronden) slechte drainering zonder reductiehorizont (zeer natte gronden) tamelijk slechte drainering met reductiehorizont (natte gronden) Roestkleuren Reductiekleuren Roestkleuren Reductiekleuren Zonder grondwater binnen 125 cm beneden maaiveld - - > > Met grondwater binnen 125 cm beneden maaiveld > >100.f..g. slechte drainering met reductiehorizont (zeer natte gronden) zeer slechte drainering met reductiehorizont (uiterst natte gronden) <40 0 <50 bodems met verbrokkelde, sterk gevlekte of discontinue textuur-b horizont (c) bodems met roodbruine textuur-b horizont (d) bodems met dikke zwarte A horizont (e) bodems met zwakke humus-of / en ijzer-b horizont (f) bodems met duidelijke humus- of / en ijzer-b horizont (g) bodems met verbrokkelde humus- of / en ijzer-b horizont (h) bodems met dikke, antropogene humus-a horizont (>60cm) (m) bodems zonder profielontwikkeling (p) bodems met niet bepaalde (weinig duidelijke, moeilijk determineerbare of sterk wisselende) profielontwikkeling (x), meestal ontwikkeld in Tertiaire mariene afzettingen. Aan de hand van deze drie kenmerken kunnen bodemseries samengesteld worden, die we ook kernseries kunnen noemen. Het voorkomen van een substraat waarvan de textuur verschilt van die van de oppervlaktelaag wordt aangeduid met een kleine lettersymbool voor de code van de serie. Het substraat kan zowel uit losse gesteenten als uit vaste gesteenten bestaan. Het kan ook over een veensubstraat gaan. Een voorbeeld: saba is een leemgrond (A..), droog, goed gedraineerd (.b.), met textuur-b horizont (..a) en met een zandsubstraat op geringe diepte (s...), geplaatst voor de textuurklasse. Door een uitgekiende keuze van kleuren en tinten zijn bodemkaarten gecreëerd die cartografisch-technisch ware juweeltjes zijn en die een snelle lezing toelaten: in grote lijnen beantwoorden de overwegende kleuren aan de textuurklassen of aan het profiel en de tinten hierbinnen aan draineringsklassen. Soms komen profielontwikkelingen duidelijk naar voor, dit is bv. het geval voor de bodems met een dikke antropogene humus-a horizont (m). Elke polygoon op de kaart is een rijkdom aan informatie: minstens drie kenmerken, soms 4 of 5. Substraten worden grafisch door een harcering aangeduid of een symbool. 112 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015

3 2 De World Reference Base for Soil Resources De World Reference Base for Soil Resources (WRB) is het international bodemclassificatiesysteem en de standaard om bodemgegevens te harmoniseren. De WRB classificatie is gebaseerd op morfologische, fysische en chemische bodemeigenschappen. Reference Soil Groups (RSG) zijn grote groepen van bodems met gelijkaardige kenmerken doordat ze een vergelijkbaar vormingsproces hebben ondergaan. RSG vormen het hoogste classificatieniveau in WRB. WRB laat toe om Reference Soil Groups verder onder te verdelen door qualifiers toe te voegen aan de RSG-naam. Qualifiers komen overeen met specifieke kenmerken van de betreffende bodemeenheid. De combinatie van de Reference Soil Groups en enkele Qualifiers laat toe om in de meeste gevallen een groot deel van de informatie van de Belgische bodemkaart te vatten. De combinatie van een Reference Soil Group en Qualifiers wordt dan Soil Unit genoemd. Bijkomende qualifiers Omdat in de classificatie van de Reference Soil Groups de nadruk ligt op genese en profielontwikkeling, eventueel op chemische samenstelling worden er bijkomende Qualifiers toegevoegd die betrekking hebben op de waterhuishouding, de textuur, de vruchtbaarheid. Voor het gebruik op lokale schaal is zulke toevoeging wel nuttig/noodzakelijk. Voor de waterhuishouding worden o.a. de qualifiers Endogleyic, Reductigleyic, Oxygleyic, Amphigleyic, Stagnic onderscheiden. De Belgische classificatie onderscheidt 9 klassen op basis van de diepte van oxidatie en reductieverschijnselen. Bij Endogleyic bodems komen die verschijnselen voor op een diepte van >= 50cm (ongeveer de drainageklasse d of e in de Belgische legende. Bij Reductigleyic domineren de reductiekleuren op reeds minder dan 40cm diepte (drainageklasse g). Bij Amphigleyic begint de reductie ook ondiep maar is minder dominant (draineringsklasse f). Bij Oxygleyic domineren de reductiekleuren maar vanaf 100cm diepte (in valleien draineringsklasse h en i in de Belgische legende). Stagnic verwijst naar een oxidatie-reductie kleurenpatroon veroorzaakt door een tijdelijke, stuwende watertafel (op plateaus draineringsklasse h en i). Voor de textuur zijn de bijkomende qualifiers Arenic, Siltic, Loamic, Clayic. De grenzen in de textuurdriehoek (fig. 1) van de textuurklassen zijn verschillend in de textuurdriehoek van WRB vergeleken met die van de Belgische textuurklassen. Dit betekent meteen dat er geen eenduidige omzetting is tussen de textuurklassen van beide classificaties, bv. is de klasse zware klei (U) heel wat ruimer in de Belgische classificatie dan in de FAO classificatie. Men zal zich ook taalkundig niet laten misleiden door de term Loamic die met textuurklasse P (licht zandleem) en deels met de textuurklassen S en E overeenstemt. De textuurklasse leem (A) komt in de FAO textuurklassen overeen met Silt, en deels met Silt Loam, en deze twee laatste worden met de qualifier Siltic aangegeven. Ten slotte zijn er ook qualifiers die betrekking hebben op scheikundige aspecten die de vruchtbaarheid kunnen beïnvloeden: Dystric, Eutric, Calcaric, Salic. Dystric wijst op een lage basenverzadiging (BS<50%)) en Eutric een hoge. Calcaric bevat vrije kalk (>=2% calciumcarbonaat) afkomstig van het moedermateriaal. Salic verwijst naar het voorkomen van een horizont op <=100cm diepte met een hoge concentratie aan oplosbare zouten. Tabel 2 op de volgende bladzijde geeft de bijzondere kenmerken van de Reference Soil Groups die o.a. in Bel- Figuur 1 Vergelijking van (a) de Belgische textuurklassen met (b) de FAO textuurklassen en de WRB textuur qualifiers (bron: Van Ranst en Sys, 2000; IUSS Working Group WRB, 2014) Jaarboek De Aardrijkskunde

4 Tabel 2 WRB-classificatie van bodems die (o.a.) in België voorkomen Beschrijving Verwijzing naar de Belgische classificatie Voorkomen buiten België (wereldwijd) Histosols Bodems met een dikke organische horizont of horizonten ( 40cm), de typische veenbodems. Ontstaan door accumulatie van organisch materiaal in functie van de vegetatie en waar de decompositie traag verloopt. In het Vlaamse gewest wordt veen gevoed door grondwater (Rheic Histosols); in het Waalse gewest, zoals op de Hoge Venen, komt ook veen voor dat door hemelwater gevoed wordt (Ombric Histosols) Organische bodems V Bodems met sterke menselijke invloed Vooral in gebieden waar de neerslag de actuele evapotranspiratie ver overschrijdt; meestal in de koude gematigde klimaten (met strenge winters) in het Noorden van Amerika, Europa en Azië; kustgebieden van Zuidoost-Azië; in andere gebieden, verspreid over een geringe oppervlakte op plaatsen met slechte afwatering Anthrosols Over het algemeen zandige bodems die door eeuwenlange bewerking zijn aangerijkt met organisch rijk materiaal zoals met plaggen in de Kempen, en met teelaarde in het Land van Waas waardoor bolle akkers zijn ontstaan. Typisch hebben deze bodems een humusrijke laag van meer dan 50cm. Profielontwikkeling m Typische textuurklassen: Z, S, P. Grootste oppervlakte in België, Nederland en Duitsland; elders op plaatsen met oude agrarische activiteit zoals in Noordoost- China; ook in delen van het Amazonewoud Technosols Komen voor op plaatsen waar de oorspronkelijke bodems verdwenen, zwaar verstoord zijn (groeven, opgehoogde terreinen, vergraven terreinen) of niet kunnen aangeboord worden (bebouwde zones) OE, ON, OT, OB Komen wereldwijd voor Bodems onder sterke invloed van water Gleysols Zeer slecht gedraineerde bodems door een ondiepe permanente grondwatertafel. Het ijzer is er gereduceerd binnen de eerste 25cm/40cm onder het maaiveld Drainagetrap g In de Arctische gebieden van Azië en Amerika; in de grote rivierbekkens van Bangladesh, Amazone, slecht afgewaterde bekkens in Afrika en Latijns Amerika Stagnosols en Planosols Bodems met een tijdelijke watertafel ( stuwwatertafel ) omwille van een ondiepe, weinig ondoorlaatbare laag. Er treedt reductie op in de bovenste horizonten. Bij Planosols komt er een abrupte kleitoename voor binnen de eerste meter Drainagetrap h of i en profielontwikkeling verschillend van p Vaak gerelateerd aan Luvisols en komen vooral voor in vochtige gebieden met eerder gematigde klimaten in West- en Centraal- Europa, Noord-Amerika, kustgebieden van Australië en het binnenland van Argentinië. Vooral in vlakke, slecht afgewaterde gebieden maar ook op zachte hellingen Planosols komen over de hele wereld voor gerelateerd aan grote riviervalleien en vlaktes (bv. de Poesta van Hongarije) Bodems met een aanrijkingshorizont van klei Retisols (vroeger Albeluvisols genoemd) Meestal leem of zandleembodems met een aanrijkingshorizont van klei binnen de eerste meter onder het maaiveld. Kenmerkend is dat deze kleirijke horizont doorkruist wordt door een polygonaal patroon van gebleekte, witachtige tongen. Water sijpelt preferentieel in deze tongen, en wortels groeien langs deze tongen naar een grotere diepte Profielontwikkeling c of variante a(b) Textuurklasse A of L (deels ook P en S) West-en Noordwest- Europa; Oost Europa verder gaand in een O-W gerichte strook tot in het Aziatisch deel van Rusland Alisols en Luvisols Deze beide groepen zien er morfologisch hetzelfde uit. Het zijn over het algemeen zandleem of leembodems met een aanrijkingshorizont van klei binnen de eerste meter onder het maaiveld. Alisols zijn erg zure bodems, met een lage baseverzadiging, eerder onder bos (komen zeer weinig voor in België). Luvisols hebben een hogere basenverzadiging (BS>50%), eerder onder oud akkerland Profielontwikkeling a en variante p(c) Textuurklasse A, L, P Alisols komen meer in warmere klimaten voor bv. Brazilië, China. Luvisols: sterk verspreid in Europa, Noord- Amerika, Argentinië, zuiden van Rusland 114 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015

5 Podzols Phaeozems en Umbrisols Zure en doorgaans zandige bodems met een sterke profielontwikkeling, nl. met een bleke uitgeloogde horizont en dieper een typische zwarte aanrijkingshorizont van humus al dan niet boven een aanrijkingshorizont van ijzer Bodems gekenmerkt door Fe/Al verbindingen Profielontwikkeling g Textuurklasse Z,S, of P Bodems met een oppervlaktehorizont rijk aan organische stof Phaeozems en Umbrisols zijn erg vergelijkbaar maar de eerste heeft een hogere basenverzadiging (>50%). Umbrisols zijn gelinkt met zuur moedermateriaal. Ze komen voor in slecht gedraineerde valleibodems. Beide hebben een humusrijke bovenlaag Meestal waterhuishoudingsklasse e of f, profiel p Bodems met beperkte of zonder profielontwikkeling Ontstaan vooral onder heide en naaldbossen in de koud-gematigde klimaten van Canada, Europees Rusland en Skandinavië. In Vlaanderen, Nederland en Noord-Duitsland; maar ook in tropische omstandigheden: Amazonewoudgebied van de Rio Negro, en Australië Komen vooral voor in de natte delen van steppegebieden (en prairie) hetgeen een donkere en humusrijke bovenlaag verklaart. Rond de Rio de La Plata, een noordzuidstrook in de VS Komen voor in gebieden met een eerder fijne textuur en in nattere klimaten dan waar Chernozems of Kastanozems voorkomen Cambisols Bodems met een beginnende profielontwikkeling wat zich uit in het ontwikkelen van bodemstructuur en/of duidelijke verkleuring in een horizont van minstens 15cm onder de ploeglaag. Fluvic Cambisols komen voor in valleibodems en in de Polders; Meestal profielontwikkeling b, f of p Profielontwikkeling p Veel voorkomende bodems in gebieden met een (koud of koel) gematigd klimaat; jonge bodems door de ijskappen bedekt (of in jonge eolische afzettingen) of traag van ontwikkeling door het kouder klimaat. In de warmere klimaten in jongere sedimenten van terrassen en alluviale vlakten (Ganges bv.), o.a. waar de erosie erg actief is. Wijd verspreid, zij het over kleinere oppervlakten op colluviale, alluviale en eolische sedimenten Endogleyic Cambisols (colluvic) komen veel voor aan de voet van de hellingen of in de droge valleien in leemgebieden (colluviale afzettingen). Bodems die een antropogene horizont hebben van <50cm worden hierbij gerekend (Plaggic Cambisols (BS<50%) en Terric Cambisols (BS>50%))*. Kempen: variante g3 ; Vlaamse Zandstreek: profielontwikkeling P of G Arenosols Zandige bodems over minstens 1m diepte, met beperkte profielontwikkeling (Kustduinen, stuifduinen, zandvlaktes) Beperkte profielontwikkeling omwille van de droge omstandigheden of het jong karakter van de afzettingen Textuurklasse Z of symbool X Profielontwikkelingen p, b, c, of f Vooral voorkomend in gebieden met droge savanne of half-woestijn in Afrika, het Midden Oosten, westelijk Australië en beperkter in Zuid-Amerika. Fluvisols Bodems gelegen in valleien, vloedvlakten en getijdengebieden die als kenmerk gelaagde afzettingen van recente overstromingen hebben, zonder profielontwikkeling Profielontwikkeling p, erg variabele textuur Langs rivieren en meren, in delta s, kustgebieden met recente mariene afzettingen zoals in Oost-Azië Regosols Bodemvormingsprocessen hebben weinig impact op die bodems omwille van het recent karakter of een droog klimaat of permafrost omstandigheden. Overige bodems zonder profielontwikkeling of zandige bodems met een niet-zandig substraat op minder dan 1m diepte (en dus geen Arenosols); komen bv.voor waar door de erosie de oorspronkelijke bodem sterk is aangetast waardoor het onverweerd moedermateriaal aan de oppervlakte komt Profielontwikkeling b, B, f, x, p Ondiepe bodems Komen overal voor maar meer in Afrika, het Midden-Oosten, het Westen van de V.S. en Alaska, in de Zuidelijke Andes. Zelden dominant, verspreid over geringe oppervlakten geassocieerd aan andere bodemtypes Leptosols Dunne bodems op vast gesteente of met minder dan 20% (volume) aan fijn materiaal Niet gedifferentieerde terreinen J (rotsontsluitingen), R (stenige valleibodems), komen bijna uitsluitend in Wallonië voor Meest voorkomende bodemgroep op aarde; meest voorkomend in bergachtige gebieden *: BS is de basenverzadiging, de verhouding tussen het totaal aan uitwisselbare kationen (Ca, Mg, K, Na) en de uitwisselingscapaciteit Jaarboek De Aardrijkskunde

6 Figuur 2 De grote bodemgroepen (Reference Soil Groups) van het Vlaamse Gewest op basis van de gedetailleerde bodemkaarten (bron: Dondeyne et al., 2014) 116 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015

7 Figuur 3 Bodemqualifiers voor (a) drainering, (b) chemische vruchtbaarheid en (c) textuur van het Vlaamse Gewest op basis van de gedetailleerde bodemkaarten (bron: Dondeyne et al., 2014) Jaarboek De Aardrijkskunde

8 Figuur 4 De grote bodemgroepen (Reference Soil Groups) van België op basis van de bodemassociatiekaart van Marechal en Tavernier (1970; 1974) gië voorkomen. Figuur 2 geeft de kaart voor het Vlaams Gewest van de Reference Soil Groups en Fig. 3 die voor 3 bijkomende Qualifiers. Fig. 4 is een vereenvoudigde kaart voor België. Wereldwijd zijn er 32 Reference Soil Groups maar niet alle komen in België voor. Tabel 3 op de volgende bladzijde geeft de uitbreiding naar de wereld en neemt die groepen op die niet in België voorkomen. Voor de spreiding van de bodemgroepen over de wereld verwijzen we naar de website van het FAO: 3 Discussie en oriëntatie De twee classificatiesystemen verschillen grondig en hierdoor is een éénduidige overstap vaak niet mogelijk. Uit bovenstaande moet blijken dat de RSG in WRB vaakst op de profielontwikkeling steunen maar ook wel eens op de waterhuishouding (bv Gleysols) of eerder uitzonderlijk op de textuur (Arenosols) of moedermateriaal (Andosols). Voor een lokaal gebruik is de Belgische bodemclassificatie didactisch voor de hand liggend, onder meer omwille van het detail inzake textuur en waterhuishoudingsklassen. Als het gaat over een regionale benadering (de grote Belgische regio s) kunnen de twee gebruikt worden. Aan de hand van de Belgische bodemkaart zal vooral gebruik gemaakt worden van textuur en profielontwikkeling wat een overstap mogelijk maakt naar de internationale classificatie, eventueel met toevoeging van een Qualifier. Het bestuderen van de bodemdiversiteit binnen België aan de hand van de internationale classificatie en met de ruwe vergelijking met de Belgische classificatie uit tabel 2 laat toe om de bodems uit de rest van Europa en de Wereld beter te begrijpen. Fig. 5 toont een uittreksel van een bodemkaart van een gebied ten oosten van Turnhout (landschap De Liereman). Fig. 5a is de originele bodemkaart waar de kleurschakeringen overeenkomen met de verandering in textuur en drainering. Fig. 5b is een superpositie van de Reference Soil Groups van WRB (kleuren) met de symbolen van de 118 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015

9 Tabel 3 WRB-classificatie van bodems die niet in België voorkomen Beschrijving Voorkomen Bodems met sterke beperking voor wortelontwikkeling Cryosols Bodems op een ondergrond van permafrost Arctische gebieden van Noord-Amerika en Eurazië; Antartica Vertisols Solonetz Solonchaks Bodems in zware klei met sterke zwel- en krimpverschijnselen Bodems met hoge concentraties Na+ en/of Mg³+ionen in een klei-aanrijksingshorizont, vooral in steppe klimaten Bodems met een hoge concentratie oplosbare zouten in de oppervlakkige horizonten Gebied met een uitgesproken droog seizoen: Soedan, binnenland van India, NO van Australië In opp. weinig belangrijk; komen voor in droge binnenlanden van verschillende werelddelen Ariede subtropen: Noord-Afrika, Midden-Oosten en Centraal-Azië: vaak (vroegere) rivierbekkens w.o., van vaak verlaten grote beschavingshaarden maar ook recent in toename door slecht beheer van het ecosysteem Bodems gekenmerkt door Fe/Al -verbindingen Andosols Bodems in weinig verweerd vulkanisch materiaal Beperkte oppervlakte verspreid over de aarde, vooral Japan, Andesgebergte en Rocky Mountains Plinthosols Nitisols Ferralsols Bodems met een dichte ijzerrijke kleilaag (plinthite), die bij uitdrogen verhardt tot ijzersteen (petroplinthite), of bodems met zo n petroplinthite laag Rode, bruine of gele kleirijke goed gedraineerde tropische bodems met een sterk ontwikkelde blokvormige structuur en vage grenzen tussen de horizonten Sterk verweerde rode en geelrode bodems, chemisch arm, voornamelijk in de tropen voorkomend Warm en nat klimaat, vnl. in Brazilië en ook in Westelijk Afrika Oosten van Tropisch Afrika, vaak op zekere hoogte, Westkust van Indië en Filippijnen, Zuid-Australië, verspreid maar niet zo belangrijk in Latijns-Amerika Overwegend bodemgroep van Centraal-Afrika en tropische zone van Zuid-Amerika (grootste deel van Brazilië) Bodems met een oppervlaktehorizont rijk aan organisch materiaal en hoge baseninhoud Chernozems Kastanozems Donkere bodems, rijk aan organisch materiaal, meestal in eologische vaak kalkrijke sedimenten (bv. Löss) in een continentaal klimaat. Donkerbruine bodems, rijk aan organisch materiaal, meestal in eolische sedimenten (bv. Löss) in een droog en warm klimaat. Steppe en prairies van Oekraïne naar Zuid-Rusland; Prairie in de V.S. Zuid-Rusland en Centraal Azië, Oost-Weststrook ten zuiden van de Chernozems; in Noord-Amerika in het oostelijk deel van de V.S. en in drogere gebieden in Zuid-Amerika (Pampa) Bodems met een accumulatie van weinig oplosbare zouten Gypsisols Bodems met een accumulatie van gips In dezelfde gebieden als de Calcisols maar minder voorkomend Durisols Dunne tot matige bodems met een verharde laag van silicaten binnen één meter Weinig voorkomend behalve in het zuidwesten van Australië en zuidwesten van Zuid-Afrika Calcisols Bodems met een accumulatie van kalk Grote oppervlakte innemend in gebieden met een droog klimaat: Noord-Afrika, Midden-oosten, Centraal Azië en Australië Bodems met een aanrijkingshorizont van klei Acrisols Lixisols Sterk verweerde tropische bodems met klei-aanrijkingshorizont, lage ph en een lage kationenuitwisselingscapaciteit Sterk verweerde tropische bodems met klei-aanrijkingshorizont, hogere ph en een lage kationenuitwisselingscapaciteit NO-kust van de VS, Zuid-China en Zuidoost Azië, Brazilië, West-Afrika Centraal-Amerika, ZO-Brazilië, savannegebied van Afrika, Oost-India legende van de Belgische bodemkaart (bodemtypes met hun begrenzingen). Twee grote bodemgroepen domineren het kaartbeeld: Anthrosols en Podzols, elk door een kleur weergegeven. Zo we de legende tot WRB zouden beperken, zouden we de informatie over textuurverschillen (Z en S) en draineringsklassen (van a tot g) verliezen. De vergelijking van fig. 6a en 6b leidt voor dit gebied van de Zandleemstreek ten Zuiden van Alken tot een andere appreciatie: De lezing de Belgische bodemkaart, wordt door de textuurverschillen geleid omwille van de kleuren en eventueel van de drainering. De lezing van fig. 6b steunend op WRB, wordt nu geleid door kleuren die meteen leiden tot een volledigere interpretatiemogelijkheid steunend op de bodemgenese. Op het plateau komen de Planosols en Stagnosols, beiden gekenmerkt door stuwwater, prominent uit tussen de Luvisols en Retisols. In de vallei, zijn de beter gedraineerde bodems aangeduid als (Fluvic) Cambisols, en Jaarboek De Aardrijkskunde

10 Figuur 5 Uittreksel uit de bodemkaart van België, omgeving Oud-Turnhout, Kempen (bron: GDI Vlaanderen) (a) met de oorspronkelijke legende; (b) in combinatie met de WRB bodemgroepen 120 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015

11 Figuur 6 Uittreksel uit de bodemkaart van België, omgeving Alken, Vochtig Haspengouw (bron: GDI Vlaanderen) (a) met de oorspronkelijke legende (b) in combinatie met de WRB bodemgroepen Jaarboek De Aardrijkskunde

12 de natste als Gleysols; op de originele versie werden de verschillen in textuur benadrukt klei (E) versus leem(a) Het gebruik en de toepassing van de legende van de bodemkaart van België is niet consistent gebruikt geweest over alle delen van het land. Gezien de lange periode van kartering ( ) en de vele mensen die hier aan hebben gewerkt, was dit allicht onvermijdelijk. Zo is bv in de Kempen variante g3 gebruikt voor een Podzol met een dikke antropogene humeuze laag (van minder dan 60 cm), maar is dit nooit gebruikt in West- en Oost-Vlaanderen. Daar werden dergelijke bodems aangeduid met profielontwikkeling..g. De bodemkaart van België is helemaal gedigitaliseerd. Op 50 kaartbladen na zijn ze alle ook uitgegeven op papier op schaal 1: De 50 niet uitgegeven kaarten werden gedigitaliseerd vanuit de handgetekende kaarten op 1: Voor het Vlaamse Gewest is de digitale bodemkaart beschikbaar op de bodemverkenner van Databank Ondergrond Vlaanderen ( met zowel de originele legende als de WRB legende. Voor het Waalse Gewest is enkel de kaart volgens de originele legende beschikbaar op CIGALE be/cigale/viewer.htm. Er is voor Vlaanderen heel wat aanvullend en nuttig materiaal digitaal beschikbaar, in het bijzonder wat betreft de foto s van de verschillende bodemprofielen ook te vinden op de DOV bodemverkenner en in de referentielijst hieronder. Op wereldschaal kan aanvullende documentatie gevonden worden op de website van de FAO soils-portal/soil-survey/soil-classification/world-referencebase/en/, en op de website van het internationaal bodemmuseum ISRIC Wereldbodemkaarten die op internet of in de literatuur te vinden zijn, zijn niet identiek. De bodemclassificatie kende een sterke ontwikkeling de laatste 50 jaar. Definities van bodemgroepen en begrenzingen werden aangepast volgens nieuwe inzichten. Een goed overzicht van de Belgische situatie volgens de Belgische classificatie is vervat in de Bodemassociatiekaart, kaart 11B van de Eerste Atlas van België, op 1: Deze kaart is als PDF beschikbaar op de site van de Atlas van België. De kaart is ook vergezeld van een uitvoerig commentaar. In de 2 de Atlas van België is een Bodemgeschiktheidskaart opgenomen, hetgeen de brug toelaat tussen bodemkundige eigenschappen en mogelijkheden voor de landbouw (kan nuttig zijn binnen het leerplan). Bron: Ten slotte moet men er rekening mee houden dat welke ook de classificatie mogen zijn kleinschalige kaarten aan een sterke generalisatie beantwoorden. De zones geven het dominante type weer, hetgeen niet belet dat verschillende andere types op plaatsen in die grotere zone voorkomen. Dit geldt uiteraard het meeste voor de wereldkaarten. Referenties Dondeyne S., L. Vanierschot, R. Langohr, E. Van Ranst, J. Deckers (2015) De grote bodemgroepen van Vlaanderen: Kenmerken van de Reference Soil Groups volgens het internationale classificatiesysteem World Reference Base. KU Leuven & Universiteit Gent in opdracht van Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen RG Dondeyne S., L. Vanierschot, R. Langohr, E. Van Ranst, S. Deckers (2014) The soil map of the Flemish region converted to the 3rd edition of the World Reference Base for soil resources (41 map sheets at scale 1:40 000, 1 map sheet at 1: ). KU Leuven & Universiteit Gent in opdracht van Vlaamse Overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen org/ / IUSS Working Group WRB (2014) World Reference Base for Soil Resources 2014: International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps. World Soil Resources Reports No FAO, Rome Marechal R., Tavernier R. (1974) Atlas van België: commentaar bij de bladen 11a en 11b, uittreksles van de bodemkaart bodemassociaties. Nationaal comité voor geografie, commise voor de nationale atlas. Van Ranst E. & C. Sys (2000). Eenduidige legende voor de digitale bodemkaart van Vlaanderen (schaal 1 : ), Universiteit Gent, Laboratorium voor Bodemkunde (voor definitie van de kaarteenheden van de bodemkaart van het Vlaamse Gewest) 122 Jaarboek De Aardrijkskunde 2015