Beheerplan Bermen en bermsloten

Transcriptie

1 Beheerplan Bermen en bermsloten

2 Colofon: Gemeente Kaag en Braassem Afdeling: Openbare Ruimte Westeinde AS Roelofarendsveen T: E: info@kaagenbraassem.nl W: Opsteller: Ing. C.D. Krijgsman Versiedatum: Beheerplan Bermen en bermsloten 2

3 Inhoudsopgave: Samenvatting 1. Inleiding 1.1. Doel 1.2. Leeswijzer 2. Bermen 2.1. Bermenfuncties Verkeersfunctie Ecologische functie Recreatieve beleving 2.2. Functies van bermsloten Waterhuishoudkundige functie Ecologische functie Recreatieve functie 2.3. Wet en regelgeving Wegenwet Kaderrichtlijn Water Natuurgebiedsplan Flora en Fauna wetgeving 2.4. Type berm en bermsloten 3. Oude beheersituatie 3.1. Beheervormen bermen 3.2. Beheervormen bermsloten 3.3. Ligging bestaande bermen en bermsloten 3.4. Financiële paragraaf 4. Nieuwe beheersituatie 4.1. Ambitie 4.2. Visie 4.3. Realisatie/beheervormen Standaard bermen Uitzichthoeken Bermsloten 4.4. Financiële paragraaf Conclusie Bijlage: A. Overzichtskaart huidige/nieuwe situatie B. Begroting nieuwe situatie C. Werkprotocol C Grassen en sloten Beheerplan Bermen en bermsloten 3

4 Samenvatting Binnen de gemeente Kaag en Braassem ontbreekt een plan voor het beheer van bermen en bermsloten binnen de gemeente. Met dit beheerplan wordt het beheer in beeld gebracht. De doelstelling van dit beheerplan moet worden: Een breed gedragen en betaalbaar bermen- en slotenbeheer voor de gemeente Kaag en Braassem, waarbij de functies bermenbeheer en verkeersveiligheid voorop staan en waarbij verhoging van waarden voor natuur, landschap en recreatie worden nagestreefd. Bermen hebben meerdere functies, denk hierbij aan een verkeersfunctie, een ecologische functie en een recreatieve functie. Bermsloten hebben als functies het verhogen van de verkeersveiligheid en het afvoeren van water. Tot 2012 was geen sprake van een consistente wijze van beheer van bermen en bermsloten. Het ene jaar werd drie keer gemaaid en in een ander jaar misschien vier keer. Een maaibeurt bestond de ene keer uit maaien incl. af- of uitruimen, terwijl de andere keer het maaiafval bleef liggen. De bermsloten daarentegen werden wel jaarlijks volgens een vaste beheermethodiek onderhouden, maar hierbij was weer sprake van jaarlijks variërende hoeveelheden.. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in onduidelijke kwaliteitsbeelden, her en der achterstanden en daardoor stijgende financiële lasten. De inrichting van de nieuwe beheersituatie wordt gebaseerd op de volgende: Het beheer is gericht op een juiste instandhouding van de bermen en bermsloten zodat de hieraan gekoppelde functies goed vervuld kunnen worden en de verkeersveiligheid niet in het gedrang komt. Goed beheer resulteert in herkenbaarheid, eenheid en rust in buitenruimte van de gemeente Kaag en Braassem. Niet alleen ten aanzien van het beheer maar ook ten aanzien van de aanleg van bermen en bermsloten dient te worden gewerkt met standaarden. Het beheer is ingedeeld in een drietal beheergroepen, namelijk standaard bermen, uitzichthoeken en bermsloten. De beheerwijze voor deze groepen is als volgt: Beheergroepen Werkzaamheden (cyclisch) Frequentie (per jaar) Periode Methode verwerking maaisel Bermenranden en uitzichthoeken Maaien 2 x half mei - half augustus Klepelmaaier Kneuzen en laten liggen Bermen incl. bermranden en uitzichthoeken Maaien 2 x half augustus - half oktober Klepelmaaier Kneuzen en laten liggen Bermsloot Uitmaaien 1 x begin oktober Maaikorf Indrogen en afvoeren Beheerplan Bermen en bermsloten 4

5 1. Inleiding Voor u ligt de eerste stap om te komen tot een beheerplan bermen en bermsloten van de gemeente Kaag en Braassem. De gemeente Kaag en Braassem is een landelijke gemeente gelegen binnen de stedelijke invloedssfeer van de gemeentes Amsterdam, Alphen aan den Rijn en Leiden. Met haar groene waterrijke landschap vormt de gemeente Kaag en Braassem dan ook een uitloopgebied voor de bewoners uit deze stedelijke gebieden. Dit landschap moet beheerd en onderhouden worden om haar functie(s) en waarde te behouden. Dit geldt ook voor de gemeentelijke bermen en bermsloten. Deze vormen een onderdeel van het landschap, maar vervullen zoals aangegeven ook belangrijke andere functies. Een beheerplan bermen en bermsloten biedt de gelegenheid om het beheer- en onderhoudsproces van de gemeentelijke bermen in beeld te brengen. Daarnaast worden in het beheerplan onderhoudsmethode en werkwijze vastgelegd die ervoor zorgen dat belangen van de verschillende functies niet botsen of elkaar juist versterken en/of aanvullen. Een vastgesteld beheerplan biedt tevens bij meldingen van burgers en bedrijven een kader waarbinnen de af- en behandeling kan worden opgepakt. Ook is het mogelijk om aan de hand hiervan toelichting en informatie te verschaffen over keuzes die in het beheer- en onderhoudsproces worden gemaakt. De financiële positie van Kaag en Braassem staat onder druk. Hierdoor is de noodzaak om het bermen- en slotenbeheer zonder kwaliteitsverlies uit te voeren met de huidige financiële middelen een must. Dit maakt dat ook de kosten van het planmatige beheer en onderhoud een belangrijke rol spelen. Elke beheervorm en onderhoudsmaatregel heeft immers zijn prijs. Inzet van duurdere intensievere beheermaatregelen moeten beperkt worden tot die locaties waar dat zinvol en/of noodzakelijk is Doel De doelstelling voor dit beheerplan is: Uitvoeren van een breed gedragen en betaalbaar bermen- en slotenbeheer voor de gemeente Kaag en Braassem, waarbij de functies bermenbeheer en verkeersveiligheid voorop staan en waarbij verhoging van waarden voor natuur, landschap en recreatie worden nagestreefd. Bermen en sloten vervullen diverse functies. Voor sloten geldt primair dat ze een functie hebben bij het waterbeheer, ze zorgen namelijk voor ontwatering van landbouwgronden en/of weglichamen. Voor de wegbermen geldt dat ze primair een functie vervullen bij de verhoging van de verkeersveiligheid. Bermen vormen een integraal onderdeel van de weg en aangezien onze wegen (verkeers)veilig moeten zijn is het bermenonderhoud erop gericht verkeersonveilige situaties te voorkomen. Tenslotte zijn er met het beheer en onderhoud kosten gemoeid. Er zal kritisch gekeken moeten worden naar de uitgaven. Het geld kan maar één keer uitgegeven worden en dat moet dan ook op de meest efficiënte manier gebeuren. Waar eventueel keuzes gemaakt moeten worden zal het algemeen belang (het belang van de gemeente) leidend zijn Leeswijzer Zoals hierboven al aangegeven is dit document een eerste stap om te komen tot een goed beheer en om kaders voor het beheer- en onderhoud van de bermen en bermsloten te bieden, welke in beheer zijn bij de gemeente. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de functies die bermen en sloten vervullen evenals welke weten regelgeving van toepassing zijn. Daarnaast wordt ingezoomd op de verschillende types bermen en sloten. Beheerplan Bermen en bermsloten 5

6 In hoofdstuk 3 wordt ingezoomd op de diverse beheervormen en wordt gekeken naar de ligging van de bestaande bermen en sloten. Om een goed beeld te krijgen van de kosten die momenteel worden uitgegeven aan het beheer van de bermen en sloten wordt een financieel overzicht weergegeven van de kosten van de afgelopen jaren. Hoofdstuk 4 geeft ten slotte aan hoe het beheer moet plaatsvinden. Hierbij wordt uitgegaan van de ideaalsituatie die rekening houdt met het huidige beheerbudget, de verkeersveiligheid en de natuur- en recreatiewaarden. Hierbij wordt ook een kostenoverzicht weergegeven die gebaseerd is op het recent aanbestede bestek waarin dit beheerplan is vertaald naar de uitvoering. Beheerplan Bermen en bermsloten 6

7 2. Bermen Zoals aangegeven hebben sloten en bermen hebben meerdere functies. De waterafvoerende functie van sloten en de functie van de wegberm als uitwijkmogelijkheid voor het verkeer zijn enkele vanzelfsprekende functies. Er zijn echter nog meer functies die wellicht minder voor de hand liggen, maar waarmee wel rekening wordt gehouden. In dit hoofdstuk zal ingegaan worden op deze verschillende functies 2.1. Bermenfuncties De bermen vervullen functies op gebieden van verkeersveiligheid, ecologie en recreatieve groenbeleving. Hieronder gaan we in op deze afzonderlijke functies Verkeersfunctie Wegbermen hebben op de eerste plaats een verkeersfunctie. Het begrip berm komt ook voor in de Wegenwet. De berm maakt volgens deze wetgeving onderdeel uit van de weg en moet dan ook, evenals de weg, in een zodanige staat verkeren dat de verkeersveiligheid is gewaarborgd. Vanuit de puur technische benadering betekent dit dat de berm stabiliteit geeft aan het weglichaam en dus stevig moet zijn. Ook doet de berm dienst bij het oppervlakkige afwateren van de weg. Daarnaast gelden natuurlijk de verkeerskundige aspecten. Voorop staat dat bermen (verkeers)veilig moeten zijn en dus het uitzicht van verkeersdeelnemers niet mogen belemmeren. Ze zorgen voor verkeersgeleiding en bieden uitwijkmogelijkheden. Ook voor verkeerselementen als verkeersborden, bewegwijzering, reflectorpaaltjes e.d. biedt de berm plaats. Ten slotte worden bermen gebruikt voor de aanleg van allerlei ondergrondse infrastructuur (kabels en leidingen) Ecologische functie Naast de verkeersfunctie hebben bermen ook een ecologische functie. Door de intensieve bemesting in de landbouw zijn veel planten die van een voedselarm milieu houden, zeldzamer geworden. Een voedselarme berm is dan vaak de laatste plaats waar dit soort beplanting zich kan handhaven. Een berm kan ook een goede verbindingszone zijn voor fauna, waarbij het voedselgebied, het leefgebied en/of het overwinteringsgebied en het voortplantingsgebied van dieren kunnen worden verbonden. Ook zijn bermen vaak standplaatsen van bomen en andere beplantingen Recreatieve beleving Bermen worden gebruikt voor de harmonieuze inpassing van wegen in het landschap. Een goed ontwikkelde berm met allerlei verschillende bloemen en planten zorgt voor een hoge belevingswaarde. De belevingswaarde is niet alleen hoog voor de recreant, maar ook voor de weggebruikers Functies van bermsloten Bermsloten vervullen functies op gebieden van waterhuishouding, ecologie en recreatieve beleving. Hieronder gaan we in op deze afzonderlijke functies Waterhuishoudkundige functie De meest voor de hand liggende en belangrijkste functie van sloten is natuurlijk de waterhuishoudkundige functie. Sloten liggen er niet voor niets en zijn bedoeld om overtollig hemelwater en/of grondwater af te voeren of in geval van droogte juist aan te voeren. Veel sloten langs wegen zorgen voor een goede ontwatering van het weglichaam en vangen het regenwater op, zodat het niet op de weg blijft staan. Een belangrijke categorie sloten die met name de laatste jaren groter wordt zijn de sloten die een functie hebben voor de afvoer en/of berging van hemelwater in bebouwd gebied. Hemelwaterafvoer wordt steeds vaker afgekoppeld van de vuilwaterriolering en wordt aangesloten op een eigen afvoersysteem. Vaak maken sloten ook deel uit van dit systeem. Om problemen met hemelwater op straat te voorkomen is het belangrijk dat bij het beheer en onderhoud van deze sloten rekening wordt gehouden met deze waterhuishoudkundige functie. Beheerplan Bermen en bermsloten 7

8 De bermsloot is een sloot die primair functioneert als afwatering van de weg. Met name in buitengebieden gaat afwatering van wegen niet via kolken richting het hemelwaterriool, maar stroomt het water van de verharding af waarna het gedeeltelijk infiltreert in de grond en in de naastgelegen bermsloot komt. Een bermsloot kan daarnaast ook gevoed worden door andere waterlopen en zelf ook weer in een grotere waterloop uitkomen. De waterstand in een bermsloot wordt ook voor een belangrijk deel bepaald door de grondwaterstand en de bodemopbouw in de directe nabijheid van de sloot. Vanuit het hoogheemraadschap is één polderpeil vast gesteld voor de polders rondom de gemeente. Er zijn enkele stuwtjes aanwezig die een lokale bermsloot kunnen beïnvloeden door het kunstmatig hoog of laag houden van de waterstand Ecologische functie Evenals bermen hebben ook sloten een ecologische functie. Sloten herbergen vaak een grote diversiteit aan flora en fauna. Vaak betreft het ook aan water gebonden planten en dieren. Sloten zijn bovendien lijnvormige elementen die vaak verbindingen leggen tussen verschillende (natuur)gebieden. In landbouwgebieden zijn de sloten vaak de enige natuurlijke elementen tussen akkers en weilanden. Ze bieden in deze hoedanigheid dan ook vlucht- en schuilplaatsen aan diverse dieren en vormen voor vlinders en insecten interessante lijnvormige elementen Recreatieve beleving Sloten bepalen samen met andere landschapselementen, zoals bomen en houtsingels, de maat en schaal van het landschap. De beleving en waardering van het landschap wordt dus mede bepaald door sloten. Dat effect wordt nog verder versterkt als de sloot ook nog allerlei verschillende flora en fauna herbergt Wet en regelgeving In deze paragraaf wordt ingegaan op de wet- en regelgeving die van toepassing is op het beheer van bermsloten. De Wegenwet geeft aan wie de eigenaar is van een berm en welke verplichting hierbij hoort. De Kaderrichtlijn Water geeft aan aan welke richtlijnen de kwaliteit van het water moet voldoen. Dit is van invloed op het beheer. Het Natuurgebiedplan 2013 is van invloed op de functies van de bermsloten en de daarbij behorende eisen en onderhoud. De flora- en faunawetgeving heeft invloed op de werkwijze en uitvoering van het beheer Wegenwet Artikel 15 van de Wegenwet regelt het onderhoud van de weg. Belangrijk is dat het onderhoud van bermen en bermsloten onder ditzelfde wegonderhoud valt. In de Wegenwet staat hierover: Tot het onderhoud van een weg als in het eerste en het tweede lid bedoeld, behoort mede het onderhoud van een tot dien weg behoorenden berm of een tot dien weg behoorende bermsloot, echter slechts voor zoover het onderhoud van den berm of de bermsloot dient ten behoeve van de instandhouding en de bruikbaarheid van den weg en voor zoover het onderhoud niet, uit welken hoofde ook, tot de verplichting van anderen behoort Kaderrichtlijn Water Sinds 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. Deze richtlijn verplicht de lidstaten tot het behalen van ecologische en chemische waterkwaliteitsdoelen voor geselecteerde waterlichamen Natuurbeheerplan In het natuurbeheerplan van de provincie Zuid-Holland is de landelijke Ecologische Hoofdstructuur op perceelsniveau uitgewerkt en begrensd. Met het natuurbeheerplan wordt sturing gegeven aan de Subsidieregeling Natuurbeheer De natuurdoeltypenkaart geeft invulling aan de doelen voor de Ecologische Hoofdstructuur. Er zijn verscheidene subsidievormen binnen de Subsidieregeling Natuurbeheer 2000 voor de realisatie van deze natuurdoeltypen. Beheerplan Bermen en bermsloten 8

9 De Ecologische Hoofdstructuur binnen de gemeente heeft voornamelijk betrekking op gebieden zoals Wijde Aa en Oude Kooi e.o Flora- en faunawetgeving De Flora- en faunawet schrijft geen specifieke werkperioden voor ten aanzien van het onderhoud. In principe is er dan ook ruimte voor jaarrond onderhoud. De wet staat puur voor de bescherming van soorten. De opdrachtgever kan werkperioden voorschrijven (bijvoorbeeld op basis van een natuurkalender/gebiedsspecifieke risicotabel en een natuurzonering). In algemene zin dient rekening gehouden te worden met de volgende perioden: broedseizoen; voortplanting amfibieën; winterrust zoogdieren, vogels, amfibieën en reptielen. Voor een correcte uitvoering van de werkzaamheden ten aanzien van de flora- en faunawetgeving is er een werkprotocol opgesteld. Deze is in de bijlage toegevoegd Type bermen en bermensloten Binnen de gemeente Kaag en Braassem is één type berm aanwezig namelijk de grasberm. Dit type berm is het zogenaamde type 8 berm dat o.a. bestaat uit gemengd grasland met weegbree, kleefkruid en duizendblad. Dit type berm komt veelal voor op natte veengronden met een voedselrijke bodem. Hierbij is een verschraling van de grond voor meer ecologische waarde bijna onmogelijk. Het maaien en afvoeren alleen zou onvoldoende zijn om te bodem te verschralen. Tevens groeit dit type berm redelijk snel waardoor minimaal twee keer maaien van de gehele berm noodzakelijk is. De bermsloten zijn sloten of greppels met overwegend groene, grazige en kruidachtig begroeide taluds. Deze bermsloten vormen samen met de aangrenzende bermen een biotoop voor kleine (zoog)dieren en insecten. Afhankelijk van de plaats zijn dit soort bermsloten meer of minder bloemrijk. Hierdoor kunnen ze een hoge belevingswaarde hebben en recreatief aantrekkelijk zijn. Voor veel kleine dieren zal zo meer leefgebied ontstaan en bij toename van de plantensoorten zal mogelijk ook het aantal soorten dieren toenemen. Beheerplan Bermen en bermsloten 9

10 3. Oude beheersituatie Om een goed beeld te krijgen van de huidige situatie wordt in dit hoofdstuk ingezoomd op de vroegere beheerwijze. Daarnaast wordt er gekeken welke bermen wij als gemeente in onderhoud hebben en waar deze liggen. Als laatste gaan we in op welke kosten benodigd zijn het bermenareaal te beheren Beheervorm bermen Het bermenbeheer in de gemeente was tot 2012 niet gebaseerd op duidelijke uitgangspunten. Op basis van praktische ervaringen, oude contracten en beschikbare uren en middelen zijn in het verleden keuzes gemaakt ten aanzien van het beheer en de uit te voeren activiteiten. In grote lijnen kwam het beheer hierop neer: Eerste maaironde: in het voorjaar (mei-juni) werden de zichthoeken in de bermen gemaaid in verband met de verkeersveiligheid. Ook werd langs verharde wegen en fietspaden de eerste meter (incl. obstakels) berm gemaaid. Dit maaiwerk werd uitgevoerd met een maaizuigcombinatie. Het maaisel werd direct opgezogen en afgevoerd. Tweede maaironde: in de zomer werd de gehele berm gemaaid inclusief alle obstakels. Dit maaiwerk werd uitgevoerd met een klepelmaaier. Het maaisel bleef verkleind achter in de berm. Hier bleef het twee weken liggen om te verdrogen en daarna werd het maaisel gewierst en geperst. In de derde maaironde werd alles geklepeld en bleef het maaisel verkleind achter in de berm. De nadelen van deze werkwijze waren hoge kosten door de inzet van dure machines en stortkosten en meer meldingen door hoge grassen en gevaarlijke situaties bij zichthoeken Beheervorm bermsloten Jaarlijks werden de bermsloten in de periode tussen 15 september en 15 oktober machinaal gemaaid. Dit in verband met de schouw van het Hoogheemraadschap van Rijnland die na 1 november plaatsvond. Het maaisel werd, ontdaan van zwerfvuil, gedeponeerd op de grond van de andere aangelanden of op grond van de gemeente. Het vrijgekomen maaisel werd na indrogen opgeladen en afgevoerd. (Door indrogen kan het water terug lopen en neemt het gewicht van het maaisel af.) Dit scheelde in afvoerkosten en tevens zorgde de afvoer van vrijgekomen materiaal ervoor dat de berm een nette aanblik kreeg. Nadeel was dat tijdens het indrogen vrijgekomen voedingsstoffen de berm verrijkten waardoor de vegetatie zich sneller ontwikkelde. De werkzaamheden werden uitgevoerd met een maaikorf. Beheerplan Bermen en bermsloten 10

11 3.3. Ligging bestaande bermen Figuur 1: Actuele bermensituatie 2013 De totale oppervlakte van de bermen die de gemeente maait bedraagt ruim are. Ongeveer 90% van de bermen bevindt zich in de buitengebieden Financiële paragraaf De afgelopen jaren is het bermen- en slootwerk steeds met eenjarige contracten gegund aan lokale marktpartijen, aangevuld met werkzaamheden die uitgevoerd werden door de eigen dienst. Een van de belangrijkste redenen om dit op deze manier te gunnen, was het feit dat het volledige maaiareaal niet up-to-date was. Aan de hand van deze jaarcontracten werd het mogelijk om ieder jaar een verbeterslag te maken. Om een goed beeld te krijgen van de uitgaven is er gekeken naar de kosten. Onder andere naar de waardes van voorgaande opdrachten, maar ook naar de kosten die afgelopen jaren als meerwerk zijn opgevoerd. Deze vergelijking is lastig gebleken, omdat afgelopen jaren nogal eens gewisseld werd qua uitvoeringsmaatregelen. Beheerplan Bermen en bermsloten 11

12 Het resultaat van de kostenvergelijking is weergegeven in de onderstaande tabel: Hoeveelhedenstaat Bermen (are) Uitmaaien sloten (m) Bedragen Bermen (are) , ,00 Uitmaaien sloten (m) , ,00 Opdrachtwaarde , ,00 Meerwerk , ,00 Totaal , ,00 Tabel 1: overzicht van hoeveelheden en bedragen 2010 t/m 2012 Beheerplan Bermen en bermsloten 12

13 4. Nieuwe beheersituatie In dit hoofdstuk wordt de nieuwe wijze van beheer van de gemeentelijke bermen beschreven. Hierbij gaan we in op de nieuwe beheerstrategie, wat we daar mee willen bereiken en hoe dit gerealiseerd kan worden Ambitie Voor een duidelijk en eenduidig beeld is een beheerplan noodzakelijk waarin verwoord staat hoe de bermen worden beheerd en onderhouden. Ambitie wordt bepaald door een aantal factoren, zoals enerzijds kansen en het daarmee samenhangende en gewenste toekomstbeeld en anderzijds de beschikbare financiële middelen. Doordat momenteel een eenduidig en consistent beheer ontbreekt en er tijdens de uitvoering van de maaiwerkzaamheden ter plekke soms andere keuzes worden gemaakt dan noodzakelijk, ontstaat er een onduidelijk en onsamenhangend maaibeeld. Met name naar burgers toe is dit moeilijk uit te leggen. Daarbij zorgen dergelijke ongefundeerde ad hoc wijzigingen in de opdracht vaak voor extra kosten. Tussen ambitie en de financiële mogelijkheden bestaat een spanningsveld. De ambitie uit het verleden was te komen tot ecologische, bloemrijke bermen in de gemeente. Deze ambitie kent een aantal gevolgen, met name op financieel gebied. Het is namelijk met de huidige grondslag bijna onmogelijk om zonder grote financiële gevolgen de bodem te verschralen ten gunste van bloemrijke bermen. De enorme financiële gevolgen worden veroorzaakt doordat na iedere maaibeurt het maaisel afgeruimd en afgevoerd moet worden. Tevens zou (als extra maatregel) de toplaag van de berm afgegraven en met zand gemixt moeten worden zodat die verschraalt. Gezien de huidige oppervlakte van de bermen zou dit een forse incidentele investering met zich mee brengen, maar tegelijkertijd ook een forse verhoging (verdubbeling) van het structurele onderhoudsbudget. Mede om bovenstaande redenen is aangegeven dat er eerst een stabiele 0-situatie gerealiseerd moet worde, waarna eventueel gekeken kan worden naar een hoger of ander ambitieniveau in dit plan Visie Uitgangspunten van de visie op beheer zijn nu vooral gelegen in het zo goed mogelijk laten aansluiten van de visie/ambitie (sober en doelmatig) op het huidige beheerbudget en het zo laag mogelijk houden van eventuele incidentele investeringen. De visie op het beheer kan als volgt geformuleerd worden: Het beheer is gericht op een correcte instandhouding van de bermen en bermsloten zodat deze hun functie(s) goed kunnen vervullen zonder de verkeersveiligheid in het gedrang te brengen. Het beheer dient te zorgen voor eenheid en rust in de buitenruimte van de gemeente Kaag en Braassem. Door deze visie te kiezen zijn geen grootschalige ontwikkelingen en/of investeringen nodig, maar kunnen we in de meeste gevallen volstaan met regulier bermenbeheer. In de volgende paragraaf gaan we in op de beheerwijze die we gaan hanteren om de visie uit te voeren Realisatie beheervisie Voor de realisatie van die visie zijn, ten aanzien van nieuwe aan te leggen situaties, de volgende uitgangspunten en randvoorwaarden opgesteld. Bij de aanleg van bermen dient er o.a. rekening te worden gehouden met het volgende (zie Leidraad Inrichting Openbare Ruimte van de gemeente Kaag en Braassem): Om te voorkomen dat de weg afschuift, dient de berm zo lang mogelijk onder een helling van 1:20 in het dwarsprofiel van de weg door te lopen. Het afschot van de berm dient minimaal 1:20 en aflopend van de weg te zijn. Beheerplan Bermen en bermsloten 13

14 De berm moet qua hoogte ca. 2 cm onder de wegverharding aansluiten. Dit om te voorkomen dat door het opgroeien (van het gras) de afwatering van de weg en dus de verkeersveiligheid in gevaar komt. De toplaag dient vrij te zijn van puin en andere verontreinigende elementen. De berm dient ingezaaid te worden met een bermenmengsel van 1,5 kg per are. Om de beheervisie te kunnen uitvoeren hanteren we verschillende beheergroepen. Deze beheergroepen zijn standaard bermen, uitzichthoeken en bermsloten. Iedere beheergroep heeft een streefbeeld dat met bepaalde beheermaatregelen kan worden bereikt Standaard bermen Foto 1: Beeld standaard bermen voor maaien Foto 2: Streefbeeld standaard bermen na eerste maaironde Het streefbeeld is een groene grassige berm die zich kenmerkt door een lage soortenrijkheid. Door te stikstofrijke omstandigheden zullen de bermvegetaties blijven bestaan uit soorten van de voedselrijke situaties. Mogelijke vegetatiesoorten die hier, afhankelijk van de ter plaatse geldende groeiomstandigheden, voor kunnen komen, zijn Engels raaigras, fluitenkruid, zevenblad, ridderzuring, kleefkruid en hondsdraf. Beheermaatregelen Periode Maatregel Frequentie Aanleiding Afvoer 15 mei-15 aug 1 e meter 2 x verkeersveiligheid nee 15 aug-15 okt volledig 2 x beheer nee Bij de eerste twee maaibeurten wordt de eerste meter vanaf de weg gemaaid. Dit is vooral om de verkeersveiligheid te garanderen. De werkzaamheden worden uitgevoerd met een klepelmaaier. Het maaisel zal niet worden afgevoerd. Bij de derde en vierde maaibeurt wordt de volledige berm gemaaid. Ook hierbij wordt een klepelmaaier ingezet. Het maaisel blijft achter in de berm. En de restanten verteren in de berm. De eerste meter wordt dan ook in totaal vier keer gemaaid, de gehele berm twee keer. Bij groeizaam weer, zoals hoge temperaturen in het voorjaar, kan een extra maaibeurt nodig zijn. Beheerplan Bermen en bermsloten 14

15 Uitzichthoeken Foto 3: Beeld uitzichthoeken voor maaien Foto 4: Streefbeeld uitzichthoeken na maaironde Het streefbeeld is gedurende het gehele jaar overzichtelijke uitzichthoeken bij kruisingen. Er ontstaat ter plaatse weliswaar een weinig gevarieerd egaal groen beeld, maar een verkeersveilig uitzicht is gegarandeerd. Vooral fluitenkruid kan een dusdanige groeisnelheid en hoogte hebben dat uitzicht bij kruisingen er hinderlijk door wordt belemmerd. Beheermaatregelen Het kan nodig zijn dat uitzichthoeken buiten de reguliere vier maaibeurten vaker gemaaid moeten worden. Weersomstandigheden ( groeizaam weer ) spelen hierbij een rol. Wanneer de verkeersveiligheid niet meer kan worden gewaarborgd, worden de uitzichthoeken extra gemaaid. Dit gebeurt dan met een klepelmaaier en het maaisel blijft achter in de berm. Alle uitzichthoeken zijn in beeld gebracht. De noodzaak van maaien en daarmee dus ook de frequentie hiervan wordt beoordeeld door de groenbeheerder door wekelijks te schouwen in het maaiseizoen Bermsloten Foto 5: Beeld standaard bermsloten. Het streefbeeld is een bermsloot vrij van waterplanten, drijfvuil en overhangend gras waarbij de waterafvoer optimaal werkt Bermsloten zijn sloten of greppels met overwegend groene, grazige en kruidachtig begroeide taluds. Deze bermsloten vormen samen met de aangrenzende bermen een biotoop voor kleine Beheerplan Bermen en bermsloten 15

16 (zoog)dieren en insecten. Afhankelijk van de plaats zijn die meer of minder bloemrijk. Hierdoor kunnen ze een hoge belevingswaarde hebben en recreatief aantrekkelijk zijn voor bewoners. Beheermaatregelen Periode Maatregel Frequentie Aanleiding Afvoer 15 sep-15 okt machinaal 1 x beheer ja De bermsloten worden één keer per jaar machinaal gemaaid. Het maaisel wordt, ontdaan van zwerfvuil, gedeponeerd op de grond van de eigenaar (aangelande) of de gemeente. Wanneer de aangelande het maaisel niet kan of wil ontvangen op de aangrenzende grond, dan dient de gemeente zelf zorg te dragen voor afvoer van het maaisel. Hiervoor dienen afspraken gemaakt te worden met de uitvoerende aannemer, de kosten zijn voor de gemeente. Het vrijgekomen maaisel wordt achtergelaten in de gemeenteberm en/of de grond van de aangelande en na een indrogingsperiode van 1 à 2 weken afgevoerd. Hierdoor wordt de berm niet verder verrijkt met voedingsstoffen en blijft de berm schoon en netjes. Deze werkzaamheden worden uitgevoerd met een maaikorf. Duikers die in de bermsloten liggen moeten handmatig worden gemaaid. Dit geldt alleen voor de duikers die eigendom zijn van de gemeente. Ten aanzien van de uitvoering van het beheer zoals hiervoor gesteld is dit als volgt schematisch weer te geven in een maatregelentabel: Beheergroepen Bermenranden en uitzichthoeken Werkzaamheden Frequentie (per jaar) (cyclisch) Maaien 2 x Bermen (geheel) Maaien 2 x Bermsloot Uitmaaien 1 x Periode Methode verwerking maaisel half mei - half augustus week 22 & 26 half augustus - half oktober week 32 & 41 begin oktober week 40 Klepelmaaier Klepelmaaier Kneuzen en laten liggen Kneuzen en laten liggen Indrogen en Maaikorf afvoeren Tabel 1: Maatregelen tabel uitvoering onderhoud 4.4. Financiële paragraaf De nieuwe beheerwijze zoals aangegeven in dit beheerplan is vertaald naar de uitvoering op grond van een uitvoeringsbestek. Dit bestek bevat ook het onderhoud van de siergazons. De kosten per onderdeel zijn hieronder weergegeven, in de bijlage is een overzicht te vinden van de kosten per uitvoeringsonderdeel. Hoeveelheden staat Bermen (are) Uitmaaien sloten (m) Bedragen Bermen (are) , , ,00 Uitmaaien sloten (m) , , ,00 Opdrachtwaarde , , ,00 Meerwerk , , ,30 * Totaal , , ,30 *aanname van ca. 10% De Europese aanbesteding heeft geleid tot een forse kostenreductie van de uitvoering. Dit heeft enerzijds te maken met de marktwerking, anderzijds met de gekozen beheerwijze. Beheerplan Bermen en bermsloten 16

17 Het contract is aanbesteed voor twee jaar met een mogelijke verlenging van nogmaals 2 keer twee jaar. Beheerplan Bermen en bermsloten 17

18 Conclusie In dit beheerplan is vastgelegd hoe we de komende jaren de bermen en bermsloten binnen de gemeente Kaag en Braassem beheren uitgaande van het principe beheer: sober en doelmatig. Ten opzichte van het vroegere beheer verandert er niet veel in de werkwijze. Belangrijkste wijziging is dat de bermen vier keer worden gemaaid in plaats van drie keer. De werkwijze, periode en methode zijn vastgelegd in hoofdstuk vier van dit beheerplan. Door de Europese aanbesteding van het maaibestek, het clusteren van de werkzaamheden en de gunstige marktwerking is in 2013 een besparing op de kosten van euro behaald, terwijl door de hogere frequentie van het maaiwerk wel een hogere kwaliteit van de bermen en bermsloten kan worden nagestreefd. Naar aanleiding van de gekozen werkmethode is een werkprotocol opgesteld in verband met de flora- en faunawetgeving. Dit werkprotocol geeft aan hoe te handelen bij praktijksituaties Beheerplan Bermen en bermsloten 18

19 Bijlage A. Overzichtskaart huidige/nieuwe situatie B. Begroting nieuwe situatie C. Werkprotocol C Grassen en sloten Beheerplan Bermen en bermsloten 19

20 Bijlage A Overzichtskaart nieuwe situatie Beheerplan Bermen en bermsloten 20

21 Bijlage B: Begroting nieuwe situatie Beheerplan Bermen en bermsloten 21

22 Bijlage C: Werkprotocol C: Grassen en sloten Groentype Werkzaamheden Frequentie (per jaar) (cyclisch) Periode Methode verwerking maaisel Bermenranden Maaien 2 x half juni-half oktober Klepelmaaier Bermen (geheel) Maaien 2 x half augustus-half oktober Klepelmaaier Bermsloot Uitmaaien 1 x begin oktober Maaikorf Kneuzen en laten liggen Kneuzen en laten liggen Indrogen en afvoeren Algemene zorgplicht De algemene zorgplicht houdt in dat flora en fauna worden gerespecteerd. Het doden, verontrusten en/of beschadigen van alle aanwezige wilde flora en fauna wordt voorkomen of zoveel mogelijk beperkt. De zorgplicht heeft zowel betrekking op beschermde als niet beschermde dier- en plantensoorten en hun leefomgeving. In het kader van de algemene zorgplicht worden de volgende maatregelen genomen: Gefaseerd werken De maaiwerkzaamheden worden in tijd en indien mogelijk in ruimte gefaseerd uitgevoerd, zoveel mogelijk rekening houdende met het broedseizoen en zaadzetting van planten. Voorbereidende maatregelen De maaiwerkzaamheden worden bij voorkeur uitgevoerd met materieel die de minste schade aan flora en fauna aanrichten. Controleren terrein op en registreren van beschermde soorten, broedhopen (slangen) en bewoonde nesten In de maanden april t/m juli wordt extra gelet op broedende vogels. Hun nesten worden in het veld gemarkeerd. Hierbij wordt een beschermingszone van 5 m ingesteld. Uitvoering maaiwerkzaamheden Groeiplaatsen van beschermde planten na zaadzetting (na juli) maaien. Maaiwerkzaamheden worden zodanig uitgevoerd dat dieren ontsnappingsmogelijkheden hebben en nesten van vogels worden gespaard. Er wordt bij voorkeur gewerkt van een drukke rand van een groengebied naar een rustige rand of groene kern. Voor het behoud van de aanwezige (bodem-)vegetaties dient de insporing van werktuigen en de verdichting van de bodem tot een minimum te worden beperkt. Er worden geen werkzaamheden met zware machines in natte periodes uitgevoerd. Bandenspanning wordt afgestemd op terreinomstandigheden. Maaiwerkzaamheden worden zoveel mogelijk per locatie geconcentreerd en het aantal piekmomenten qua geluid zo beperkt mogelijk gehouden om de verstoring van aanwezige fauna tot een minimum te beperken. Bermsloten Oevers met bijzondere planten om het andere jaar maaien, of delen van de oever (10 20 meter) niet maaien. Werkzaamheden na de voortplantingsperiode van amfibieën, vissen en reptielen uitvoeren. Maaisel tijdelijk op de oever laten liggen, zodat fauna terug in het water kan kruipen. Beheerplan Bermen en bermsloten 22

23 Voorkeursperiode Groentype Werkzaamheden (cyclisch) extensief gras maaien bermen gazon bermsloten maaien maaien uitmaaien Voorkeurperiode uitvoering jan feb maart april mei juni juli aug sept okt nov dec Geschikte periode: Voorkeurperiode voor uitvoeren van maaiwerkzaamheden Minder geschikte periode Ongeschikte periode: Werkzaamheden uitvoeren als geen alternatief mogelijk is (Aanvragen ontheffing bij aanwezigheid beschermde soorten) Mogelijk voorkomende beschermde soorten De (mogelijke) aanwezigheid van beschermde soorten moet op de overzichtstekening worden gecontroleerd. Zonodig worden de algemene maatregelen met specifieke aangevuld. Hieronder is een overzicht opgenomen van de te verwachten beschermde soorten. Reptielen/amfibieën Vissen Zoogdieren Vaatplanten Insecten ringslang nvt noordse woelmuis brede orchis nvt rugstreeppad (waterspitsmuis) rietorchis waterdrieblad steenanjer zomerklokje Melding calamiteiten Mogelijke calamiteiten zijn: Onverwachte aanwezigheid van broedende vogels of broedhopen (slangen). Het aantreffen van andere beschermde soorten dan verwacht. De coördinator uitvoeringsfase, of opzichter bij uitvoering door de gemeente, neemt bij een calamiteit direct telefonisch contact op met de directie. De directie stelt, in samenspraak met een ter zake deskundige (bijv. ecoloog), schadebeperkende maatregelen op. Het voorval wordt schriftelijk gerapporteerd. Beheerplan Bermen en bermsloten 23