DIT ZIJN DE NAMEN. Première woensdag 20 januari 2016 in NTGent Schouwburg Duur van de voorstelling: 1u50, geen pauze

Transcriptie

1 DIT ZIJN DE NAMEN Première woensdag 20 januari 2016 in NTGent Schouwburg Duur van de voorstelling: 1u50, geen pauze

2 Personen Pontus Beg Zita Agent B Burgemeester Rabbi Zeder Steven Van Watermeulen An Miller Tim Bogaerts Frank Focketyn Mark Verstraete De vluchtelingen: De Jongen Risto Kübar De Vrouw Lia Perez De Stroper Frank Focketyn Vitaly, ook wel de hond genoemd Mark Verstraete De Lange Tim Bogaerts De zwarte man / Afrika Nacer Gül Moeder van de jongen Moeder van de lange Risto Kübar Lia Perez Lia Perez Dit zijn de namen werd geselecteerd voor het Nederlands Theaterfestival Risto Kübar won voor zijn rol van De Jongen de Arlecchino 2016, de prijs voor de meest indrukwekkende mannelijke bijdragende rol.

3 DIT ZIJN DE NAMEN naar de gelijknamige roman van Tommy Wieringa in een bewerking van Koen Tachelet Regie Philipp Becker Dramaturgie Koen Tachelet Spel Steven Van Watermeulen Tim Bogaerts Frank Focketyn Lia Perez Risto Kübar An Miller Mark Verstraete Decorontwerp Bettina Pommer Kostuumontwerp Katharina Müller Lichtontwerp Marc Swaenen Sander Michiels Muziekontwerp Johannes Hofmann Artistiek-technisch coördinator Marc Swaenen Productieleiding Noemi Suarez Sanchez Technische productieleiding Patrick Martens Hoofd scenografie Luc Goedertier Regieassistentie Julie Peters Katelijne Laevens Taalcoaching Het Talenhuis Eva Pieper & Dirk Crommelinck Boventiteling Jeroen Vanhoutte Inspiciënt Jeroen Vanhoutte Podiumtechniek Benjamin Provoost Lichttechniek Sander Michiels Geluidstechniek Predrag Momcilovic Kleedster Nancy Colman Uitvoering decors & kostuums Ateliers NTGent Productie NTGent Met dank aan alle medewerkers van NTGent Dit zijn de namen van Tommy Wieringa werd uitgegeven door De Bezige Bij. Biografieën van spelers en makers vindt u op

4 Een nieuwsbericht in een krant van tien jaar terug bracht Tommy Wieringa op het spoor van het verhaal. Het krantenbericht is hij kwijt, maar zijn aantekeningen vond hij laatst terug. 'Niet vergeten: verhaal grens', stond er. "Dat berichtje riep meer vragen op dan antwoorden - zoals zo vaak met krantenberichten - maar het kwam erop neer dat er een groepje vluchtelingen was opgepakt die een fictieve grens waren overgestoken: een door mensenhandelaren nagebouwde grenspost, waarachter zij dan werden losgelaten, zogenaamd in een nieuw land. Ze droegen, toen ze na maanden ergens aankwamen, het lijk van een reisgenoot met zich mee. Het trof me als iets heel bijzonders. Toen ik vervolgens in de Thora las dat de Joden destijds het gebeente van Josef met zich meedroegen, ja, dan prikkelt dat mijn romanzintuig." \\ Tommy Wieringa (in Trouw, 15/10/2012) WIJ ZIJN DE DODEN. U KUNT ONS NIET RAKEN Een groepje uitgehongerde mensen wordt gesignaleerd in een vergeten, corrupt stadje aan de rand van de voormalige Sovjet-Unie. Ze belanden in de cel van politiecommissaris Pontus Beg. Maandenlang hebben ze door de steppe gedoold op zoek naar een beter leven in het Westen. Nooit zullen ze die betere wereld bereiken: ze zijn bedrogen door mensensmokkelaars. Tijdens hun barre tocht dunt de dood hun rangen uit tot er nog vijf van hen resten. Uiteindelijk bereiken de overlevenden de stad waar ze waren vertrokken. De zaak van de vluchtelingen verandert in een moordzaak wanneer er een hoofd in hun bagage wordt gevonden: het hoofd van een zwarte man. Beg probeert te achterhalen waarom de vluchtelingen eerst iemand vermoorden, om vervolgens het hoofd, het bewijs van hun misdaad, met zich mee te dragen. Is het omdat de zwarte man de vreemde onder de vreemden was, en dus een ideale zondebok? Bij leven heeft hij ons te gronde gericht. In de dood zal hij ons verlossen. En wat blijkt? De moord op de zwarte man betekent inderdaad een ommekeer. Het wonder voltrekt zich: even later bereiken ze de bewoonde wereld. De vluchtelingen kunnen niet anders dan hun redding toeschrijven aan de magische krachten van het zwarte hoofd. Wie de dader is, zal commissaris Beg nooit te weten komen. We hebben het allemaal gedaan. Dit zijn de namen is de joodse benaming voor wat in het christendom het boek Exodus wordt genoemd: de uittocht van het Joodse volk uit Egypte naar het beloofde land. Dit zijn de namen is de openingszin van het boek Exodus: een goddelijke belofte van trouw. In zijn roman spiegelt Tommy Wieringa dit verhaal niet één maar twee keer. Expliciet in het verhaal van de vluchtelingen: hun aanvankelijke hoop op een beter leven, de uitzichtloosheid waarin ze terechtkomen, hun wonderbaarlijke redding,

5 gekoppeld aan het gevoel uitverkoren te zijn. Parallel aan dit verhaal vindt een andere, innerlijke exodus plaats: die van commissaris Beg. Ook Beg dwaalt rond in een woestijn: die van een uitgedroogd innerlijk leven. Commissaris Beg, een verbitterde, eenzame man die een onspectaculair leven leidt en eens per maand fysieke warmte zoekt bij zijn huishoudster, raakt in de ban van het verhaal van de vluchtelingen. Hoe dichter hij bij een antwoord op zijn vragen komt, hoe meer hij het gevoel krijgt dat de tocht van de vluchtelingen een groter belang heeft, en dat dit groter belang ook met hem zelf heeft te maken. Wanneer hem een Jiddisch liedje te binnen schiet, begint voor Beg een dolende en pijnlijke zoektocht naar zijn eigen oorsprong. Hij belandt bij een oude Rabbijn. Die helpt Beg in zijn herinneringen af te dalen. De vraag naar uw afkomst is een verlangen, zegt de Rabbi. Beg blijkt de zoon te zijn van een Joodse vrouw die haar afkomst verborgen heeft gehouden. Even lijkt Beg nieuwe zin te kunnen verlenen aan zijn leven: Ik ben een Jood. Ik ben een Jood. Dat is mijn plaats in de wereld, ik ben deel van een volk, een gemeenschap. Maar is het genoeg? Is Beg nog te redden? Of is het zijn opdracht om met zijn nieuwe identiteit iemand anders te redden? Door zijn ontmoeting met de jongste overlevende vluchteling, een kind nog, zal Beg alsnog de kans krijgen om iets te ontdekken dat op een bestemming lijkt. Beg Is het niet ironisch dat mij uitgerekend nu zoiets overkomt: een groep mensen die de reis door de woestijn herbeleeft, net als toen. Anders en toch hetzelfde. Deze levende doden die hier, voor mijn voeten, zijn aangespoeld. De in de wildernis verloren mens, die vertwijfeld omhoogkijkt: Heer, help ons, bescherm ons. Zita Wanneer we té ver kijken, zien we niets meer. DE VLUCHTELING VANBINNEN Toen we Dit zijn de namen planden, wist niemand dat we zo dicht op de tijd zouden zitten. Het maakte het repetitieproces heel bijzonder: we konden bijna fysiek voelen hoe de werkelijkheid in ons werk binnenstroomde. We waren ons ook bewust van de risico s. De werkelijkheid van de vluchtelingen is concreet en confronteert ons met vragen die het theater ver overstijgen: persoonlijke, maatschappelijke, ethische vragen. Die vragen zijn uiteraard geen exclusief terrein voor de kunst. De kracht van kunst is misschien wel dat zij iets kan wat de concrete werkelijkheid overstijgt. Of beter gezegd: iets dat die werkelijkheid verdiept. Het boek van Wieringa gaat over zoveel méér dan over de actuele vluchtelingencrisis. Eigenlijk is het verhaal dat erin ver-

6 teld wordt een oud verhaal, meer dan vijfduizend jaar oud: het gaat terug op de uittocht van de joden uit Egypte, zoals verhaald in het boek Exodus. Het gaat dus over de vluchteling, degene die van elders komt, maar evengoed over de vluchteling die vanbinnen zit. Commissaris Beg voelt zich in zijn comfortabele leventje minstens even verloren als de groep ontheemden die opduikt in zijn stad. Voorbij de politieke invulling van dit moment stelt Dit zijn de namen existentiële vragen, die we ons blijkbaar keer op keer op keer moeten blijven stellen: wat zijn de consequenties van de aanwezigheid van het vreemde hier, wat als we zeggen Laat ons samen leven? Wat betekent dat voor onze waarden, voor onze manier van zijn? Er is een heel mooie passage in de tekst waarin Beg tegen een jonge vluchteling zegt: als je in het Westen geraakt, zal je daar mensen ontmoeten die zich goed voelen omdat ze je iets te eten hebben gegeven, je warme kleren hebben bezorgd of een plek om de koude winter door te komen. Maar daarna? Je bent daar niet gekomen omdat je een vluchteling bent die gered wilt worden. Je bent daar omdat je je leven wil leiden. Zullen we ook dat aanvaarden? \\ Philipp Becker (regie) in gesprek met Evelyne Coussens Dit decor beeldt geen woestijn uit, dit decor is een woestijn. (Acteur Risto Kübar) HOE SPEEL JE ALS ACTEUR HONGER? Toen regisseur Philipp Becker mij vroeg het decor te ontwerpen, liet hij me enkele stills zien uit de film Under the skin (Jonathan Glazer/Scarlett Johansson): inktzwarte spiegelende ruimtes, waarin naakte figuren te zien zijn die worden verdubbeld door hun spiegelbeeld, om vervolgens in dat spiegelbeeld te verdwijnen. Deze beelden drukten voor Philipp de existentiële toestand uit van mensen die terecht komen in extreme omstandigheden van lichamelijke uitputting. De door honger, dorst, koude, slapeloosheid uitgeputte mens wordt teruggeworpen op zichzelf, en ziet in de hem omringende werkelijkheid slechts de bevestiging, het spiegelbeeld van zijn eigen uitputting. De vluchtelingen uit Dit zijn de namen bevinden zich in zo n extreme toestand: maandenlang dwalen ze door een woestijnlandschap, elke dag brengt hen dichter bij de dood. Dat bracht ons op een wezenlijke vraag: hoe kun je sterven laten zien op toneel. Hoe speel je als acteur honger? Kan dat überhaupt wel? Uit onze gesprekken kwam heel duidelijk naar voren dat doen alsof geen optie was. Het decor mocht de toeschouwer niet de illusie geven van een woestijnlandschap. Integendeel: het moest een ruimte worden waar het doen alsof geen enkele kans zou krijgen. Een onherbergzame, onverbiddelijke ruimte waarin de acteurs, net als de personages, extreem op zich-

7 zelf worden teruggeworpen. Zo kwam ik op de idee van een vrijstaand object: een dwars doormidden gesneden halfpipe, onderverdeeld in zeven banen, voor elke acteur één. Geen meubilair, geen op- en afgangen, geen mogelijkheden zich te verstoppen, geen rekwisieten, geen coulissen, geen lichtstemmingen. Naakte mensen in een naakte ruimte. Ik was mij van in het begin bewust dat het toneelbeeld niet alleen wreed zou zijn voor de acteurs, maar ook voor de toeschouwer. Ook aan de toeschouwer biedt het geen enkel comfort, geen houvast. Dat is wat mij interesseert in theater: hoe kan je een ruimte creëren waarin spelers en publiek echt samen zijn, waarbij het decor een tegenspeler voor de acteur is, en waarin een collectief proces van vertellen en reflecteren op gang kan komen? Daarom moest ik wel tot de grens gaan. Ook al is het nooit eenduidig te zeggen: Wat is tot de grens gaan? Wanneer ga je erover? Maar dat risico wil ik graag nemen. \\ Bettina Pommer (decorontwerp) Beg Zijn hart krimpt ineen. Hij wil zich uitkleden, de treden afdalen, zijn lichaam onderdompelen, het reinigen van het vuil van de wereld. Zelfs van het vuil dat er niet af gaat, zal hij zich schoonwassen. Rabbi Wie zich in het mikwe onderdompelt, wordt een nieuw mens. Hij krijgt een nieuwe ziel. Beg Een nieuwe ziel? Even lijkt het mogelijk. Zijn oude ziel afleggen, dat rafelige, versleten ding. Wie wil dat niet? Wie zou zoiets afwijzen? ERVARING WORDT RITE In het stuk vermoorden de vluchtelingen een zwarte man omdat ze hem verantwoordelijk houden voor hun ellende. Vervolgens dragen ze zijn hoofd mee, en aanbidden dit hoofd als een heilig voorwerp. Wanneer ze uiteindelijk gered worden, schrijven ze die redding toe aan het hoofd. Het decor voor Dit zijn de namen moest een ruimte worden waarin het heilige zichtbaar wordt, een altaar waarop een concreet verhaal van lijden en verlossing een grotere dimensie krijgt. Een altaar is een plek waar ervaring transformeert tot rite. In Dit zijn de namen komt nog zo n heilig object voor. Wanneer commissaris Beg in een synagoge terechtkomt, toont de Rabbi hem het

8 Mikwe: een bad van natuurlijk water waarin Joodse mannen en vrouwen zich onderdompelen, in het geloof dat ze als een nieuwe mens herboren zullen worden. Het ontstaan van religie heeft met dit proces van transformatie te maken: een groep mensen besluit om een collectieve ervaring te bewaren, te herdenken, te herinneren. In die herdenking schuilt de mogelijkheid zichzelf steeds opnieuw te definiëren als lid van een gemeenschap die door een collectief verhaal wordt samengehouden. In onze schijnbaar hyperrationele samenleving is dit een lastig fenomeen, omdat de kern van elke religie in wezen irrationeel is. Maar juist die irrationele kern is de motor ervan. Is het vandaag mogelijk de wereld echt te begrijpen zonder de enorme kracht te erkennen die uitgaat van religie? In een gesprek met de Gentse theoloog Peter Schmidt vroegen we waarom de woestijn zo belangrijk is in het exodus verhaal. Hij noemde de woestijn een negatieve ruimte : een ruimte waarin het goddelijke in eerste instantie afwezig is. Die afwezigheid wordt uitgedrukt door het landschap: er is geen voedsel, geen water, geen richting, geen bescherming. Dat maakt van de woestijn de ideale testplaats. De mens wordt getest op zijn vertrouwen in God, ook al wijst alles erop dat God afwezig is. De woestijn is de ruimte van Satan, die de mens probeert te verleiden om God, die afwezig is, af te wijzen. Geloof begint daar waar de mens de belofte van wederzijdse trouw bevestigt. Satan verleidt de mens ertoe om, bij afwezigheid van het goddelijke, een plaatsvervangende godheid te creëren: het gouden kalf. In de negatieve ruimte die de woestijn is, vindt op die manier niet alleen een fysieke test plaats (honger, uitputting, onveiligheid), maar ook een mentale test: de mens die zich moet bevrijden van twijfel, angst en afgunst. Dit zijn de namen probeert vorm te geven voor die negatieve ruimte: het is een voorstelling die niet gaat over het bestaan van een god, maar over het verlangen ernaar. \\ Koen Tachelet (bewerking/dramaturgie) Zwarte man Jullie denken dat jullie anders zijn. Ik lach daarom. Hoezo zouden we anders zijn. Wij kunnen alleen maar aan eten denken. Voor andere gedachten is geen ruimte. Wij zijn allemaal dieren geworden. Dieren zonder geschiedenis. EEN PERSONAGE LATEN SPREKEN ZONDER EEN ACTEUR DIE HEM SPEELT Dit zijn de namen wordt door zeven acteurs gespeeld. Dat had van bij aanvang grote consequenties. Een aantal acteurs zouden dubbelrollen krijgen: zij zouden zowel de vluchtelingen spelen in de steppe, als de personages in de stedelijke wereld van commissaris Beg. Kostuumwissels waren niet aan de orde. De acteurs moesten de overgang van het ene personage naar het

9 andere helemaal zelf spelen. De meest ingrijpende beslissing was om de rol van Afrika (de zwarte man uit het verhaal), die door de vluchtelingen wordt vermoord en later door hen aanbeden, niet te casten. Nochtans was er in de bewerking wel tekst voor hem voorzien. Dat leidde tot een interessant probleem: hoe laat je een personage spreken zonder dat er een acteur beschikbaar is? Eerst kwam ik op een beeld uit een expositie over hedendaagse Chinese kunst: Secret signs. Op dat beeld staat een man afgebeeld met teksten op zijn gezicht. Ik dacht: stel dat de zwarte man enkel in tekst bestaat, tekst die geschreven is op het lichaam van de andere acteurs. Toen dat niet mogelijk bleek, hebben we gezocht naar een vervangend teken voor de zwarte man. In het stuk staat dat zijn hoofd in een plastiek zak door de andere vluchtelingen wordt meegedragen. Deze zak is het enige rekwisiet op het toneel geworden. De hele voorstelling lang hebben de acteurs de verplichting om met dit ene rekwisiet het verhaal van die vreemde, onkenbare zwarte man te vertellen. Een haast onmogelijke opdracht, maar tegelijk een oefening in empathie. \\ Katharina Müller (kostuumontwerp) De vrouw Ik ga sterven. Beg Ja. De vrouw Zorg voor het kind. Het is gezond. Ik heb hem gevoed met lucht en met aarde. Nu wil ik slapen. Beg Ik heb iets nodig om gerustgesteld te worden. De vrouw Zingt u voor hem. ZINGEN ALS ZOEKTOCHT NAAR DE MOGELIJKHEID VAN EEN GEMEENSCHAP Philipp stelde al bij ons eerste gesprek voor om muziek van Händel te gebruiken, met name Israël in Egypt, een oratorium gebaseerd op de Exodus. Tegelijk wilden we de muziek niet door de luidsprekers laten klinken: dat zou een externe goddelijke positie creëren die niet klopte. Elk geproduceerd geluid moest van de acteurs zelf komen. De enige manier om de muziek van Händel te gebruiken, was dus ze door de acteurs zelf te laten zin-

10 gen: meerstemmig en akoestisch. Met alle kwetsbaarheid die daaraan verbonden is. En juist die kwetsbaarheid heeft veel opgeleverd. De acteurs waren grotendeels onbekend met elkaar: ze kwamen letterlijk uit alle mogelijke windstreken, spraken niet dezelfde taal, en waren bij aanvang van de repetities geen groep maar een verzameling individuen. Dat was precies de situatie waarin ook de vluchtelingen in het stuk zich bevinden. Dat het oratorium van Händel in het Engels geschreven is, paste daar goed bij: ook de repetities verliepen in het Engels. Het samen zingen, elke dag, heeft op een natuurlijke manier een groep gevormd, het creëerde, net als de tocht door de steppe voor de personages, een collectieve ervaring. Je kan niet meerstemmig zingen als je niet naar elkaar luistert. Samen zingen is een zoektocht naar de mogelijkheid van een gemeenschap. \\ Johannes Hoffman (muziekontwerp) Beg Zo zal het zijn, de weg naar het einde: een geleidelijk uit elkaar groeien van mij en mijn lichaam. Ik zal steeds meer de gast worden van mijn lichaam. Het lichaam is het echte ding. En het echte ding begint zich steeds meer van de gast te ontdoen. Zita Kom in bed. HET LICHAAM IS HET ECHTE DING Het repetitieproces van Dit zijn de namen was intens en heftig. We wisten allemaal dat we dit verhaal samen moesten vertellen, en dat we de vorm om dit te doen, samen moesten uitvinden. Het lichaam is het echte ding, zegt commissaris Beg bij het begin van het stuk. Dat was acht weken lang ons motto: hoe kan je als acteur een existentiële innerlijke toestand belichamen? Hoe kunnen we eenvoud en helderheid scheppen in een complex van thema s, verhaallijnen, personages? De ambitie was groot: we wilden voorbij de emotie geraken, voorbij de illustratie, voorbij de anekdote. We kwamen erachter dat het in essentie over een poging ging: dat het onmogelijk was om deze personages en de extreme toestand waarin ze zich bevinden, eenduidig uit te beelden. Hoeveel boeken we ook lezen, hoeveel kunst we bekijken, in de confrontatie met het leed van anderen blijven we allemaal amateurs. Echt begrijpen wat er in een mens omgaat die honger lijdt en langzaam sterft, is onmogelijk. Wat wel mogelijk is, is een poging daartoe ondernemen, omdat elke poging iets in beweging zet. Het alternatief is op je plaats blijven. De poging was dus belangrijk, en vooral het geloof in de waarde ervan. Geloof gaat in essentie over de vraag wat er overblijft op het moment dat je, zoals de vluchtelingen in de voorstelling, alles wat jou tot mens maakt, dreigt te verliezen. Tegen alle tekenen in zeggen: ik blijf een mens.

11 Ik denk dat het belangrijk is om het vandaag over geloof te hebben, juist op een moment dat religies steeds meer in een negatief daglicht komen te staan. Geloven is een extreem menselijk gegeven: wanneer de dingen tot een einde komen, wanneer de hoop steeds meer en meer vervaagt, zoekt de mens iets om zich aan vast te grijpen, iets dat hem een identiteit geeft, ook al zeggen de gebeurtenissen dat die identiteit een illusie is. \\ Philipp Becker De jongen Wij zijn het pioniersgewas. De vooruitgeschoven posten van onze familie, ons dorp, onze gemeenschap. In ons voetspoor reist een onzichtbaar gezelschap mee. Vaders, moeders, broers, zusters, ooms, tantes,neven en nichten. Op ons is alle hoop gevestigd. Alles kun je ons aandoen: honger, dorst, hitte en kou, we zullen alles overleven. Wij zijn niemand meer. Wij hebben onze identiteit afgegeven, en onze herinneringen. Wij zijn bereid te vergeten. Bereid onszelf te verliezen, ons leven doormidden te knippen als een worm. ER BESTAAT GEEN ONBELANGRIJKE PLAATS Tommy Wieringa woont de eerste negen jaar van zijn leven in Aruba. Wanneer zijn ouders terugkeren naar Nederland, verhuist hij naar Geesteren in Twente. Vandaag kan hij zich het ongemak van nieuwkomers, gelukszoekers en vluchtelingen goed voorstellen. Wieringa vindt het aanvankelijk erg lastig zich aan te passen. Hij ervaart Nederland als koud en bitter, kan de mensen maar moeilijk verstaan en weet niet hoe hij zich tot hen moet verhouden. Het socialisatieproces duurt lang, en is voor hem een wilsdaad. Wieringa studeert geschiedenis in Groningen en journalistiek in Utrecht. Hij schrijft de roman Alles over Tristan (Halewijnprijs, 2002) en het boek waarmee hij doorbreekt naar een groot lezerspubliek, Joe Speedboot (2005). Zijn reisverhalen worden gebundeld in Ik was nooit in Isfahaan (2006). In 2007 verschijnt De dynamica van begeerte. Ondertussen schrijft Wieringa essays en beschouwingen in de Volkskrant en NRC Handelsblad, en heeft hij een vaste column in De Pers en in Hollands Diep. Het werk van Tommy Wieringa wordt wereldwijd vertaald, onder meer in het Hebreeuws, het Koreaans en het Frans, Duits en Engels. In mei 2009 verschijnt Caesarion, dat op de shortlist staat van de prestigieuze International IMPAC Dublin Literary Award Dit zijn de namen wordt bekroond met de Libris Literatuurprijs en de publieksprijs van de Gouden Boekenuil Wanneer in 2012 de zesde roman van Tommy Wieringa verschijnt, zat die al tien jaar in zijn hoofd. Voor Dit zijn de namen heeft Wieringa zich laten inspireren door zijn veelvuldige reizen. In het programma VPRO Boeken vertelt hij hierover. Een van de hoofdpersonen uit de roman is een jon-

12 gen die door zijn familie de wereld wordt ingestuurd om als een pionier naar de overkant te raken, naar het westen, om van daaruit zijn familie te kunnen ondersteunen. Zijn moeder adviseert hem niet met vreemden te praten en mensen met rood haar en het boze oog te vermijden. Allemaal dingen die Wieringa ergens onderweg had opgeschreven. Het zijn vreemde irrationele adviezen die ik gaandeweg tegenkwam. Die heb ik allemaal in die jongen terecht laten komen. Om het gevoel van de oneindige vlakte te kunnen begrijpen, waar niets menselijks meer te bespeuren is, gaat hij een week op reis met een kozak in de Oekraïne. Te paard over de steppe. Tommy Wieringa is een avonturier. In een interview met Jeroen Pauw citeert hij Rainer Maria Rilke: Voor een scheppende geest bestaat er geen arme onbelangrijke plaats. Die politiek heeft Wieringa verinnerlijkt. Waar je ook bent, je moet goed kijken en doen alsof er iets heel bijzonders te gebeuren staat. \\ Julie Peters (regieassistentie) Bronnen: - Joost van Velzen in gesprek met Tommy Wieringa, Trouw, 15/10/ Evelyne Coussens in gesprek met Philipp Becker, NTGent magazine #4 januarifebruari Andere teksten: Koen Tachelet in gesprek met Philipp Becker, Bettina Pommer, Katharina Müller, Johannes Hoffmann