newtonmagazine ter inspiratie van E.ON-relaties

Transcriptie

1 JULI 2012 newtonmagazine ter inspiratie van E.ON-relaties newton 1 6 GEOPEND Aardwarmtecentrale Den Haag Zonne-energie Tweekoppig monster 11 Smart grid Sleutel tot energietransitie 18 Verkiesbare energie Volgens de politieke partijen

2 newton 2 Newton Sir Isaac Newton, Brits natuurkundige, wiskundige, filosoof en alchemist (4 januari maart 1727). In de wiskunde ontdekte hij onder meer de differentiaalrekening en de integraalrekening (met Leibniz) en het Binomium van Newton. In zijn hoofdwerk Philosophiae Naturalis Principia Mathematica uit 1687 beschreef Newton onder andere de zwaartekracht en de drie wetten van Newton, waardoor hij de grondlegger van de klassieke mechanica werd. Op het gebied van optica schreef hij het standaardwerk Opticks, vond hij de Newtontelescoop uit en ontwikkelde hij een theorie over kleuren, gebaseerd op het prisma, dat van wit licht een zichtbaar spectrum maakt. Door de leden van de Britse Royal Society is Newton in 2005 gekozen als de grootste geleerde in de hele geschiedenis van de wetenschap woorden van... Roy op het Veld 04 Een kleine vergissing met grote gevolgen Aardwarmte Den Haag 06 Zonne-energie is nog een tweekoppig monster 11 Smartgrid de sleutel tot energietransitie 14 Slimme M/V Tom Engbers van Femtogrid 16 Inspiratie Zwarte roodstaart 18 Hoe staat energie ervoor richting nieuwe verkiezingen? 20 Een biogashub op De Gulbergen 22 De autoindustrie wedt op twee paarden locaties, mutaties Dubbelinterview met Marco Zomer en Rob Borsboom 27 Hoe gaat Duitsland verder zonder kernenergie? 30 Feiten en fabels 27 Colofon Newton is een publicatie van E.ON Benelux voor zakelijke relaties. Redactie Maxim Brouwer Ellen Hoogerdijk Edwin Kotylak Jacinta Janmaat Contactgegevens E.ON Benelux Postbus AP Rotterdam newton@eon-benelux.com Fotografie & beeldmateriaal Jan van der Ploeg, Rob Niemantsverdriet, Hollandse Hoogte, ANP Photo. Tekstbijdragen Jan Bletz, Wilmie Geurtjens, Maarten van der Schaaf, Jody Verpoort, Veronique van der Waal. Vormgeving LVB Networks, Amersfoort Productie Pilgrims Productions Drukwerk Mediacenter, Rotterdam Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen of beeldmateriaal is toestemming nodig van E.ON Benelux. In de meeste gevallen zal die graag worden verleend. De mening van personen of organisaties in de artikelen vertegenwoordigt niet het standpunt van E.ON Benelux, tenzij nadrukkelijk aangegeven.

3 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton woorden van... Roy op het Veld In december 2005 was ik op het Russische eiland Sachalin. Het immense olie- en gasproject dat Shell er uit de grond stampte kosten 20 miljard dollar - maakte indruk op mij. Argeloze consumenten hebben geen idee van de omvang van het wereldenergiesysteem. Op het moment dat ik daar enig besef van kreeg, realiseerde ik me dat een snelle overgang naar duurzame energie een illusie is. Duurzame energie komt er onvermijdelijk aan, want er is een strategisch belang voor: fossiel is eindig en maakt ons afhankelijk van instabiele landen. Maar het jardeninvesteringen à la Sachalin terug te verdienen wordt steevast onderschat. Uiteindelijk betalen consumenten deze investeringen. Groen vinden ze belangrijk, maar hun eigen portemonnee meestal nóg belangrijker.

4 newton 4 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Frank Schoof en Marcel de Jong over Aardwarmte Den Haag Een kleine vergissing met grote gevolgen Tuinders in het Oostland (een tuinbouwcluster in de gemeenten Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp) maken voor hun kassen al gebruik van aardwarmte. Sinds begin juni put men ook in Den Haag uit diepe bronnen. De Aardwarmtecentrale Den Haag voorziet ongeveer woningen en m 2 bedrijfsruimte in Den Haag Zuidwest van diepe aardwarmte, een vorm van duurzame energie. financiële haalbaarheid volgde. De resultaten werden voorgelegd aan een consortium van E.ON, Eneco, drie woningbouwcorporaties en de gemeente Den Haag. In 2008 richtten de zes partijen een VOF op, waarin ieder zijn eigen taak had. Aardwarmte Den Haag kreeg een eigen directie in de personen van Frank Schoof en Erik Muller. En in juni 2012 leverde de nieuwe centrale aan de Leyweg haar eerste warme water aan klanten, via een speciaal daarvoor aangelegd distributienet. Stadsverwarming in de 14e eeuw Sinds mensenheugenis baden en wassen Maya s en Azteken, Japanners en Maori s, Italianen en IJslanders in water uit warme of hete bronnen. Al in de veertiende eeuw werd aardwarmte gebruikt voor stadsverwarming. De bewoners van het Franse plaatsje Chaudes Aigues, gelegen in het vulkanische hooggebergte van de Auvergne, legden toen een netwerk van houten leidingen aan voor het hete water dat uit dertig bronnen van de bergen naar beneden stroomde. De leidingen liepen onder de vloeren van de huizen door, en verdreven zo de bijtende kou. De toepassing van aardwarmte in deze omvang reduceert de CO 2 -uitstoot met meer dan 70 procent ten opzichte van traditionele verwarming. Niet eerder werd in Nederland op deze schaal aardwarmte benut voor de verwarming van woningen en bedrijven. De Haagse gemeenteambtenaar Hein Twickler meende op een dag in 2004 dat hij naar een congres ging over warmtekoude-opslag. Hij vergiste zich, want tot zijn verrassing hadden de sprekers het wel over bodemenergie, maar dan in de vorm van aardwarmte. Hein was zo geboeid dat hij bleef en het hele verhaal beluisterde. Terug op zijn afdeling Bouwfysica en Bouwecologie maakte hij al zijn collega s enthousiast over deze schone energievorm. Het nationale Platform Geothermie hoorde van de interesse bij de gemeente, zag mogelijkheden en legde contact met TNO, ingenieursbureau IF Technology en met een bureau voor installatie- en energieadvies, DWA. Een gezamenlijk onderzoek naar de technische en Wat is het? Geothermie is geen recente uitvinding. In Denemarken, Duitsland, Frankrijk en dus last but not least het Oostland blijkt het al prima te werken. De techniek is niet verschrikkelijk gecompliceerd. Op de plekken waar het kan worden toegepast, bevindt zich op zo n meter diepte in de aardkorst zout water met een temperatuur van pakweg 75 graden Celsius. Weliswaar zit het opgesloten in zandsteen, maar daar is het vrij eenvoudig uit te halen. Eerst worden twee putten geboord. In de ene hangt op 600 meter diepte een pomp die het geothermische water omhoog haalt. Eenmaal boven haalt een warmtewisselaar de warmte eruit en geeft die af aan het distributienet. Het geothermische water koelt hierbij af tot 40 graden Celsius. Dan wordt het via de tweede put teruggepompt in de zandsteenlaag. Zes keer vakkennis De vennoten van Aardwarmte Den Haag hebben allemaal de wens hun organisatie

5 newton 5 PERSONALIA NAAM: Frank Schoof (R.) FUNCTIE: Directeur Aardwarmte Den Haag NAAM: Marcel de Jong FUNCTIE: Manager plant engineering E.ON MEER INFORMATIE te verduurzamen. De schone geothermische energie past daar heel goed bij. De zes hebben elk hun eigen expertise. E.ON heeft ruime ervaring met het ontwikkelen en beheren van stadsverwarmingscentrales. De installatie in Den Haag is dan ook ontworpen door E.ON s ingenieurs. Eneco coördineert de leidingaanleg en onderhoudt het net. De gemeente Den Haag is voorzitter van de vennotenvergadering. De drie woningbouwcorporaties Staedion, Vestia en Haag Wonen committeerden zich aan de levering van woningen voor aardwarmte-afname. Nieuwbouw en bestaande bouw Oorspronkelijk zouden dat alleen nieuwbouwwoningen zijn in Den Haag Zuidwest. Die zijn uitstekend geïsoleerd en daarom is water van 75 graden warm genoeg om ze behaaglijk te houden. Omdat momenteel echter fors minder wordt gebouwd, zal de centrale ook gaan leveren aan bestaande woningen, meestal appartementencomplexen met een centrale ketel. Daarvoor zijn wel wat technische aanpassingen aan de woningen nodig. Uiteindelijk zal Aardwarmte Den Haag zo n woningen op temperatuur houden. De raming voor 2018 is een kwart bestaande bouw en driekwart nieuwbouw. De vijftig miljoen die nodig waren voor onderzoek, boring, de bouw van de centrale en het distributienet plus de aansluiting bij klanten zijn volgens Aardwarmtedirecteur Frank Schoof een verantwoorde investering. Niet overal toepasbaar Er wordt steeds meer biogas gemaakt en er worden nog altijd nieuwe aardgasbellen aangeboord. Waarom dan aardwarmte? Als je het één doet, hoef je het ander natuurlijk niet te laten, zegt Frank Schoof. Dat het gas nog niet op is, mag geen reden zijn om andere mogelijkheden te negeren. Aardwarmte is veel duurzamer dan gasverwarming, of dan traditionele stadsverwarming dat water van minstens 100 graden nodig heeft. Aardwarmte is in principe volop beschikbaar en er komt veel minder CO 2 bij vrij. Marcel de Jong, manager plant engineering bij E.ON, straks verantwoordelijk voor de bediening en het onderhoud van de bron en de aardwarmtecentrale, valt hem enthousiast bij. Stadsverwarming is sowieso een bewezen techniek. Je produceert centraal, zonder dat ieder huis een eigen ketel nodig heeft. Het rendement van aardwarmte in stadsverwarming is hoog en enorm duurzaam. Zeker wanneer je het kunt combineren met de bestaande productie. Frank Schoof: Maar aardwarmte is niet overal toepasbaar. De bodem moet er geschikt voor zijn. Verder is het vooral interessant voor stedelijke omgevingen, want om rendabel te zijn heb je een grote concentratie woningen of gebouwen nodig. Aardwarmte zal daarom altijd bestaan naast andere technieken.

6 newton 6 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Vraag stijgt en toch gaan leveranciers ten onder Zonne-energie is nog steeds een tweekoppig monster Het ene na het andere zonne-initiatief rolt van de band. Burgerinitiatieven zoals Nudge en Urgenda helpen consumenten over de investeringsdrempel. Steeds meer gemeentes, zoals Rotterdam en Almere, willen een solar city worden. Grote en kleine energiebedrijven bedenken nieuwe service constructies. Installatie- bedrijven zien de panelen als kans in donkere bouwproject-tijden. Bouwmarkten komen met DIY-pakketten. Zonne-energie is hot.. En toch kunnen vele aanbieders in deze sector hun hoofd niet boven water te houden. Is het alleen de prijs- concurrentie of blijven kansen onbenut?

7 newton 7 Schaduwzijde Teveel partijen duiken op een markt die nog te weinig volume heeft om alle partijen een goede omzet en rendement te bieden. De groeiende vraag naar zonnepanelen werd al enige tijd voorzien. De prijs van een zonnepropositie wordt voor het grootste gedeelte bepaald door de panelen. Wereldwijd is er grote overcapaciteit op de productie van panelen. De Nederlandse of Europese panelen kunnen de dumpprijzen van de Chinese of Koreaanse panelen meestal niet evenaren. En dus pakken donkere wolken zich samen boven de Nederlandse zonne-energiesector. Solland Solar heeft het niet gered. Solyndra, het bedrijf dat cilindervormige zonnepanelen leverde, vroeg september 2011 faillissement aan. Scheuten Solar Nederland volgde eind maart Na inlijving in april door Sunway Technology Investments Co probeert het bedrijf nu een doorstart te maken. Solar Total was tot maart 2012 een succesverhaal van Nederlandse bodem. Menigeen werd verrast toen bleek dat het bedrijf met betalingsproblemen kampte vanwege te grote voorraden die snel in waarde daalden door >>

8 newton 8 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on prijsdruk vanuit China. De Rabobank heeft de schulden omgezet in aandelen en is nu voor 75 procent eigenaar. De overige 25 procent is in handen van SET Venture Partners, dat ook extra financiële steun heeft gegeven. Toch is er zeker hoop en ruimte om een goede boterham te verdienen. Wim Sinke, zonnespecialist van ECN, zegt hierover bijvoorbeeld in Energieactueel van begin mei 2012 dat hij zich verbaast over de karikatuur die wordt gegeven van de zonne-energiesector in Nederland. Nederland mag dan op het gebied van productie van zonnepanelen niet meespelen op het wereldtoneel, bij de ontwikkeling van apparatuur en in materiaalonderzoek draait ons land wel degelijk mee in de top. Samenwerkingsverbanden spelen daarin een belangrijke rol. Solliance, bijvoorbeeld, is een samenwerkingsverband van R&D-instellingen op het gebied van dunnefilm zonnecellen. Het richt zich vooral op drie belangrijke dunne-film technologieën: dunne-film Si, alternatieven voor CIGS en organische zonnecellen (OPV). Het Solliance cluster bestaat uit ECN, imec, TNO, Holst Centre en TU/e die door samenwerking van Praktijkvoorbeelden De twee gezichten van zonne-energie TWENTE In 2013 wordt op 12 procent van het XL Bedrijvenpark Twente in Almelo het grootste zonnepark van Nederland gerealiseerd. De grond op het bedrijvenpark wordt door de crisis moeizaam verkocht. Als alternatief is besloten om op 23 hectare terrein in totaal 17 MWpiek aan PV te plaatsen. De panelen leveren gezamenlijk jaarlijks MWh en zorgen volgens Arcadis voor een CO 2 - uitstoot verlaging van ton. NOORD-HOLLAND Het provinciekantoor Noord-Holland wordt gerenoveerd van energielabel G naar A++. Het pand moet volledig energieneutraal worden en geldt als voorbeeldproject binnen het Unieke Kansen Projecten Naar Energieneutrale scholen en kantoren programma (2010) van AgentschapNL. De duurzaamheidsambitie was om alles op 10 te zetten. Op basis van kosten en batenafwegingen is besloten voorlopig geen PV-cellen te plaatsen, maar wel met LEDverlichting aan de slag te gaan. De duizend vierkante meter panelen stonden al in het bestek, maar zijn geschrapt omdat er nog tien procent van het budget af moest. De infrastructuur ligt nu wel op het dak, dus kunnen de installaties zo geplaatst worden, aldus Kees Schouten, omgevingsmanager Houtplein bij de provincie Noord-Holland. Bedrijvenpark Twente in Almelo

9 newton 9 GRID ParITY Consumenten en zakelijk meer dan 250 onderzoekers veel meerwaarde moet gaan opleveren. Ook de aanleg en service van zonne-installaties bieden goed perspectief. Althans, als we de leveranciers en installateurs van zonnepanelen geloven die doorbouwen en zeggen minder problemen te ondervinden dan producenten. De vraag naar zon groeit. De geïmporteerde producten, waar ze dan ook vandaan komen, moeten natuurlijk de weg vinden naar de klant en worden geïnstalleerd. Bedrijven als Energieker, De Zonnefabriek, Levitech, Oskomera Solar Power Solutions, houden stug vol omdat ze zich als installatiebedrijven met hun service onderscheiden. Volhouden De markt is jong en grillig. Het product zelf zonnestroom opwekken vergt ook in mindere economische tijden een stevige investering. De crisis is ook in Nederland hard aangekomen en heeft vele potentiële klanten kopschuw gemaakt. De vraag is dus gerechtvaardigd of de nieuwe zonnebedrijven het ook op langere termijn goed blijven doen. Volhouden, zoals de installatiebedrijven doen, lijkt dan ook een belangrijke les voor verdere marktontwikkeling van zonneenergie. De samenleving is overtuigd van zonne-energie. De vraag voor de komende jaren is zeker ook hoe de implementatie financieel mogelijk wordt gemaakt. Het is daarom logisch dat veel nieuwe proposities van zon-aanbieders ook een financieringsconstructie bevatten, bijvoorbeeld voor voorfinanciering. Opwekkingsinstallaties worden daarbij vaak niet alleen als middel gezien voor elektriciteitsopwekking maar ook als een verstandige en goed renderende manier om te beleggen of te sparen. Nog veel belangrijker is echter dat in de berekening van rendementen snel verbeterende technologie de prijs van zon op grid parity brengt: algemeen wordt verwacht dat zonnestroom in 2014 met de consumentenprijzen van andere opwekkingsvormen kan wedijveren. Voor de business is het te hopen dat het dan niet lang meer duurt voordat grid parity voor zakelijke klanten zal volgen. Er is in het zakelijk domein namelijk nog een enorme wereld te winnen. Zonzijde Mooie innovaties halen regelmatig de voorpagina s of schitteren in gespecialiseerde media. Wie kent niet de 13-jarige Aidan uit de VS die de Young Naturalist Award wint met een zonneboom die 50 procent meer rendement haalt per m 2? Of MIT dat beweert met een nieuwe harmonicavorm tientallen procenten meer stroom te halen uit een vierkante meter dakoppervlak. Er is dagelijks melding van een nieuwe innovatie voor de consumentenmarkt. Waar de consumentenmarkt dynamischer lijkt dan ooit, is het opvallend rustig in de zakelijke markt. MKB Met name ook (het kleinere) MKB lijkt een belangrijke doelgroep voor duurzaam decentraal, en dan met name zon, omdat de directe bijdrage van zonnestroom meetbaar en zichtbaar kan zijn. Zonder uitgebreid wetenschappelijk onderbouwd onderzoek maken een paar algemene feiten de potentie wel duidelijk. Vorig jaar zomer meldde het special interest magazine P+ nog dat er een wereld te winnen valt bij de 100 miljoen vierkante >> Stichting Natuur& Milieu publiceerde samen met ASN in januari 2012 haar onderzoek voor zonnestroom in de consumentenmarkt. Daar gebruiken zij een kostprijs van zelf opgewekte zonnestroom van 21 cent per kwh. De gemiddelde elektriciteitsprijs voor consumenten is 26,4 ct/kwh (CBS 2012). Afgezien van de benodigde voorfinanciering is dit een interessante afweging. Ongeveer 60 procent van de elektriciteitsprijs voor consumenten bestaat uit energiebelasting en BTW. Voor grotere verbruikers/bedrijven ligt de kwh-prijs een stuk lager omdat zij aanzienlijk minder energiebelasting betalen. Het verschil met de consument is al ruim 7 cent voor forse verbruikers en de heffing is vrijwel nihil bij de zeer grote verbruikers. Hierdoor zakt de huidige zakelijke elektriciteitsprijs over het algemeen tot onder de kosten voor het opwekken van eigen stroom. Met andere woorden: waar zonnestroom voor consumenten in bepaalde gevallen in Nederland al op grid parity kan zitten, is er voor de zakelijke markt nog een enorm gat te overbruggen van soms wel 12 tot 13 ct/kwh. Elektriciteit Tarief 2012 per kwh in excl. btw 0 t/m , t/m , t/m 10 mln 0,0111 boven 10 mln niet-zakelijk 0,0010 boven 10 mln zakelijk 0,0005

10 newton 10 Slechts 5 procent van het MKB heeft daadwerkelijk in duurzame energie geïnvesteerd meter onbedekte platte daken in Nederland van distributiecentra, bedrijvenparken, industrie, en kantoren. Koppel dit aan onderzoeksuitkomsten van Panteia/EIM dat 33 procent van de Nederlandse MKB bedrijven de komende tijd wel zou willen investeren in duurzame energie, vooral in zonnecollectoren. Dat zou een enorme groei betekenen. Tot dusver heeft slechts 5 procent van het MKB de afgelopen jaren ook daadwerkelijk in duurzame energie geïnvesteerd. (zie tabel) Een vijfde van het MKB zegt in het onderzoek van Panteia in duurzaamheid te hebben geïnvesteerd, maar bijna de helft daarvan beschouwt een overstap naar een meer duurzame leverancier ook als transitie. Veel kleinere MKB-ers zien in hun investeringen in energiebesparing ook een investering in duurzame energie. Maar feitelijk heeft slechts 5 procent in duurzame energie geïnvesteerd. De belangrijkste reden daarvoor is dat duurzame energie door bedrijven te duur wordt geacht. Daarnaast willen ondernemers eigenlijk ook beter financieel en technisch advies en meer steun voordat ze tot een investeringsbeslissing komen. Dat ontbreekt er nu nog wel eens aan. Tot voor kort was daarvoor een mooie rol weggelegd voor het Energiecentrum MKB, maar dat is ten gevolge van bezuinigingen opgeheven. Alle kennis en hulpmiddelen zijn overgebracht naar een schaarser ingerichte MKB Service desk. Een schone taak voor de nieuwe zon-installatiebedrijven om bijvoorbeeld in samenwerking met de gevestigde energiebedrijven ook zakelijke klanten met nieuwe zon-proposities voor zich te winnen. Investeringen in duurzame energie, naar maatregel en sector in het MKB Bron Panteis/EIM MKB Beleidspanel, 2012 Maatregel Sector industrie bouw handel en reparatie logies en maaltijden vervoer financiële instellingen zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Totaal MKB duurzame energieleverancier zonnecollectoren zonneboiler warmtepomp windturbine etc. warmtekoudeopslag anders geen antwoord 45 % 12 % 5 % 11 % 1 % 7 % 30 % 15 % 40% 24% 21% 2% 0% 1% 37% 9% 43% 5% 7% 2% 0% 0% 41% 9% 69% 1% 0% 13% 0% 1% 21% 18% 43% 12% 0% 0% 0% 2% 39% 18% 63% 0% 0% 2% 1% 1% 30% 10% 73% 7% 3% 7% 0% 0% 52% 2% 43% 8% 6% 5% 0% 0% 44% 6% 55% 8% 6% 6% 0% 1% 41% 8%

11 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton 11 Smart Grid de sleutel tot energietransitie Gaan innovaties de haperende energietransitie redden? Dat was de centrale vraag tijdens het Energiedebat van Het Financieele Dagblad eind maart in Eindhoven. Het antwoord: áls de energietransitie nog gered kan worden, dan door innovatie. En dan vooral door het slimme netwerk, het smart grid.

12 newton 12 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Op een smart grid wordt het moeilijker om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Verbetering van bestaande technologieën kan een bijdrage leveren aan de energietransitie, aan de overgang van een economie die voornamelijk draait op grijze energie naar een groene samenleving. Verdergaande energiebesparing ook. Maar daarmee alleen zal de energietransitie geen kans van slagen hebben. Hooguit duurt het dan straks wat langer voordat olie, gas en andere fossiele brandstoffen opraken. Maar uitgeput raken die conventionele energiebronnen uiteindelijk toch. Investeren in duurzame energie is het enige alternatief. En dan vooral investeren in de ontwikkelingen die een intelligenter en duurzamer energienetwerk mogelijk moeten maken, het smart grid. Dat was de belangrijkste uitkomst van het Energiedebat van Het Financieele Dagblad eind maart in Eindhoven. Vooral Ronnie Belmans, hoogleraar eletrotechniek aan de Katholieke Universiteit in Leuven en erevoorzitter van de Belgische netbeheerder Elia, maakte zich sterk voor het smart grid. Hij kreeg bijval van de twee andere key note speakers Ad van Wijk (voormalig CEO Econcern, tegenwoordig hoogleraar future energy systems aan de TU Delft) en Harry Verhaar (Head of Global Public & Government Affairs bij Philips Lighting). Het smart grid verschilt wezenlijk van het huidige energienetwerk. De eindgebruiker kan niet alleen stroom afnemen, maar ook terugleveren aan het net. Dit afnemen en leveren kan bovendien tegen realtime prijzen gebeuren. Gebruikers van het smart grid zullen vooral zonne-energie en windenergie opwekken en afnemen. Een smart grid is dus deels decentraal en duurzaam. Een bezwaar is wel dat de beschikbaarheid van zon en wind afhankelijk is van de grillen van het weer. Anders gezegd: het aanbod van elektriciteit op een smart grid is erg volatiel. En dat terwijl de vraag ook al fluctueert, afhankelijk van het weer en de tijd van de dag (denk aan de pieken vroeg in de ochtend en in de avond). Volle toeren Waarschijnlijk wordt het op een smart grid veel moeilijker om de vraag en aanbod op elkaar af te stemmen dan op het huidige energienet. De oplossing voor dit probleem is tweeledig. Deels wordt heil verwacht van slimme apparaten, besturingssoftware en meters om het energiegebruik te beheren. Huishoudens kunnen hiermee hun energieverbruik in kaart brengen. Om apparaten te laten communiceren, kunnen deze worden verbonden in een netwerk. Het domoticasysteem (huisautomatisering) dat dan ontstaat, is grotendeels zelfsturend. Wasmachines, afwasmachines en boilers gaan op volle toeren draaien als stroomprijzen laag zijn en ze doen het rustig aan of worden uitgeschakeld bij hoge prijzen. Daarnaast kunnen gebruikers ook - desnoods automatisch - hun eigen elektriciteit aan het netwerk leveren als ze er een goede prijs voor kunnen krijgen. Slimme meter: spil in het smart grid Slimme meters zijn een van de eerste wijdverspreide smart grid-toepassingen. Met een slimme meter kan het energieverbruik van allerlei apparaten in huis worden bijgehouden; bovendien kan de gebruiker de apparaten ook bedienen vanachter zijn computer, en desgewenst uitzetten. Ook is het mogelijk met de mobiele telefoon de meetgegevens op te vragen en apparaten te bedienen. Op termijn zullen de slimme meters meer intelligentie krijgen, en automatisch apparaten kunnen bedienen en elektriciteit aanbieden aan het smart grid. Ze kunnen dan uitgroeien tot een spil in het smart grid. Er wordt wereldwijd een explosieve groei van slimme meters verwacht. Bron: Europese Commissie, 2011 Aantal slimme meters in: Bron Agentschap NL Europese Unie 45 miljoen 240 miljoen VS 8 miljoen 60 miljoen China miljoen (2030) Zuid-Korea 0,5 miljoen (2010) 24 miljoen Australië - 2,4 miljoen (2013) India miljoen Brazilië - 63 miljoen

13 newton 13 De ontwikkeling van slimme apparaten, meters en software is volop aan de gang, met de zakelijke markt als voortrekker. Dit bleek tijdens het energiedebat ook uit het relaas van Verhaar. In diverse steden in China en India worden al lantaarnpalen met een IP-adres in gebruik genomen, die op afstand bediend kunnen worden. Vaak gaat het om zuinige LED-verlichting, die op zonneenergie draait. Een betere decentrale opwekking van energie en de doorgifte hiervan aan het smart grid kan eveneens bijdragen aan een grotere stabiliteit van het energiesysteem. De ontwikkelingen staan ook hier niet stil. Denk aan de opmars van zonnecellen bij particulieren. Of denk aan de elektrische auto, die met zijn batterij mogelijk een bron van energie is. Gezamenlijk kunnen auto s in een wijk gezamenlijk ooit wellicht fungeren als een elektriciteitscentrale, zo betoogde Van Wijk tijdens het Energiedebat. Auto s in een parkeergarage die zijn uitgerust met brandstofcellen kunnen straks biogas of waterstof omzetten naar elektriciteit. Een garage met 500 voertuigen is goed voor een vermogen van 40 MW, het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van zo n huishoudens. Nu is dat nog niet mogelijk volgens Van Wijk. De oplaadtijd van de batterijen is te lang en is de actieradius van de huidige generatie batterijen beperkt. Maar een hybride auto kan worden uitgerust met een brandstofcel om uit waterstof of biogas elektriciteit te produceren. In de nabije toekomst zou de slimme meterkast een seintje aan de elektrische auto kunnen geven dat deze kan gaan opladen of juist ontladen, afhankelijk van de stroomprijs en de behoefte van de automobilist en zijn op het smart grid aangesloten mede-energiegebruikers. En: In de verre toekomst kan de elektrische auto met brandstofcel zelfs elektriciteit gaan produceren voor huis of kantoor. Een (r)evolutie Het smart grid met zijn vele, kleinschalige, zeer flexibele en efficiënte elektriciteitsproductie-eenheden is zeer beheersbaar en betrouwbaar, ook met een sterk fluctuerende vraag en aanbod, aldus Van Wijk. De komst van het smart grid is hard nodig, daarover waren de drie sprekers tijdens het Energiedebat het eens. Het huidige elektriciteitsnet in Nederland krijgt het steeds zwaarder te verduren. Er worden veel, relatief kleinschalige, duurzame bronnen aan het net gekoppeld. Dat veroorzaakt een grillig stroomaanbod, dat zelden aansluit op de eveneens grillige stroomafname. Het is duur, zo niet onmogelijk om elektriciteitscentrales in zeer korte tijd meer of minder stroom te laten leveren. Bovendien liggen duurzame bronnen, zoals windparken, vaak ver verwijderd van regio s waar de stroom wordt ingezet. Het net moet dus ook nog eens extra energie tussen regio s transporteren, en kampt met de nodige capaciteitstekorten. Met de huidige techniek zou het net in de komende decennia grotendeels moeten worden vervangen, maar dat kost tientallen miljarden euro s. Gelukkig is volledige vervanging wellicht niet nodig. Onder andere aan de TU Delft worden nieuwe componenten, beheermethoden en systemen ontwikkeld, waarmee netbeheerders stapsgewijs kunnen komen tot een nieuwe architectuur voor intelligentie in netten. Het is dit soort technologische innovaties dat Belmans optimistisch stemt. Hij verwacht dat het smart grid geleidelijk aan kan ontstaan. Een evolutie, geen revolutie. Als we over 20 jaar terugkijken, zullen we concluderen dat we veel hebben bereikt. Maar zeker is dit allerminst, geeft hij desgevraagd toe. Vooral de inconsistente houding van de Nederlandse overheid baart hem zorgen. Er moet een goed investeringskader komen, zegt hij. Nu gaat men volop voor hernieuwbare energie, stelt dan vast dat dit toch meer kost dan men denkt, en remt af. Of men gaat door, stelt vast dat daardoor het net overbelast wordt, en men wil geen geld vrijmaken voor de nodige investeringen in het net. De investeringen zijn hoe dan ook groot en de zichtbaarheid is klein naar het grote publiek. Dat is voor een politicus geen gemakkelijk dossier.

14 newton 14 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Slimme m/v Femtogrid: de zonnige kant van schaduw Idee De aarde is geen magazijn dat je rücksichtslos leeg kunt halen. Het idee voor Femtogrid ontstond toen oprichter Rob Schaacke met het generieke verzoek aan de slag ging om in 2020 twintig procent efficiënter om te gaan met de grondstoffen die we hebben. Als oprichter/eigenaren van Femtogrid proberen we een bijdrage aan dat doel te leveren door als een goede huisvader met de aarde om te gaan en er ondertussen ook geld mee te verdienen. Omdat Schaacke electrical engineering als achtergrond heeft, waren zijn oplossingen dan ook technisch van aard en niet gebaseerd op gedrag. Bijsturen We begonnen in 2008 met het doel om energie in dezelfde vorm op te wekken, op te slaan en te gebruiken en dat ook nog allemaal op dezelfde plek. Technische basis hiervoor is dat omvorming van gelijk- naar wisselstroom wordt uitgeschakeld. Klinkt logisch. De ambitie was toen echter te groots en abstract voor afnemers en financiers om het echt te bevatten. We hebben ons daarom eerst gericht op de zonne-energiemarkt. Femtogrid kan de efficiency-claim nu waarmaken. Omvorming is niet nodig en dankzij de Power-optimizer kunnen we het meeste halen uit elk afzonderlijk zonnepaneel. We willen nu de volgende stap zetten om zonne-energie en windenergie productie te bundelen in een hybride vorm die kan concurreren met andere vormen van opwekking en gebruik. Niet gelukt Wij zeggen dat we in de bebouwde omgeving tussen 5 en 30 procent meer energie uit zonne- en/of windinstallaties kunnen halen. Bij innovatie gaat het eerst om de inhoud. Pas daarna kun je het product opschalen en goedkoper maken. Idealiter gaat dit tegelijk. In een start-up met weinig mensen is dit in de praktijk eigenlijk onmogelijk. Het cliché van investeerders klopt helaas: hoe graag je als ondernemer ook het tegendeel bewijst, innovatie duurt twee keer zo lang en kost twee keer zo veel. Dat is onze belangrijkste tegenvaller: het duurde langer voor we de markt in gingen. Hoogtepunt Het mooiste moment voor een ondernemer is de eerste keer. De eerste klant die zich meldt. Een eerste order die wordt geplaatst. De eerste installatie en de eerste klant die met positieve feedback komt. Voor ons kwam de goede terugkoppeling in Nadat we in 2008 octrooien hadden aangevraagd, hebben wij in 2011 ons product gelanceerd. Wij verwachten in 2013 een majeure take-off. Schrik De markt voor zon en wind groeit hard. Toch heeft de Europese productiebasis het erg moeilijk. Panelenfabrikanten vallen om als dominosteentjes. Hoewel wij in een ander deel van de waardeketen zitten, raakt het ons wel. Het leidt tot onrust op de financiële markten. Wij zijn bijvoorbeeld al sinds de zomer van 2011 bezig met nieuwe financiering. Onze eerste geldronde duurde 6 maanden, de tweede gaat zeker 12 maanden duren. Bovendien komt het geld niet meer hoofdzakelijk van banken. De zorg om de financiering zuigt de aandacht weg die wij eigenlijk aan onze klanten moeten geven, of liever nog, aan onze innovatie. En dat willen we juist met man en macht voorkomen. People Een engineeringbedrijf heeft niets aan één product. Groei en vooruitgang betekent blijven ontwikkelen. En dat staat of valt bij de mensen die je aan boord hebt. Wij hebben het bij Femtogrid over assets on legs, want als je als ondernemer of investeerder niet goed voor je mensen zorgt, lopen ze zo de deur uit. Wij werken op dit moment met tien man aan de realisatie van een gezamenlijk toekomstbeeld. Wij doen er alles aan om iedereen te motiveren ook samen die grote ambitie over een paar jaar waar te maken.

15 newton 15 Naam Tom Engbers Functie mede-oprichter & directeur Femtogrid Energy Solutions Geboren 10 april 1964, Weerselo (Overijssel) Opleiding Rijksuniversiteit Groningen, Rechten Eerste baan melkboer als vakantiewerk Meer informatie

16 TITEL newton newton KENNIS KENNISMENSEN mensenzaken zaken DIALOOG dialoog INSPIRATIE inspiratie E.ON e.on nestel

17 newton newton drang PROFIEL: zwarte roodstaart Bij de E.ON-gascentrale in Den Haag hangen vijf nestkasten voor een bijzonder schuw vogeltje: de zwarte roodstaart (Phoenicurus ochruros). Het is een trekvogel die vanaf half maart tot oktober in Nederland voorkomt. Het beest voelt zich thuis in een versteende omgeving. De zwarte roodstaart is 14 centimeter lang en heeft een roestrode staart. De mannetjes zijn roetzwart met witte vlekken op de vleugels. Het vrouwtje is minder zwart en heeft geen witte vlekken. De vogel broedt vanaf eind april. Per leg worden 5 tot 7 eitjes gelegd, die na veertien dagen uitkomen. De kuikens blijven 12 tot 16 dagen in het nest. Jonge vogels hebben gevlekte veren. De zwarte roodstaart leeft van insecten en vruchten. Door samenwerking met het Haags Milieucentrum zijn de nestkasten bij de Haagse centraleopgehangen. Zie ook

18 TITEL newton 18 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Verkiesbare Energie Op 12 september kiest Nederland een nieuwe volksvertegenwoordiging. Het akkoord dat zo snel na de val op 21 april in elkaar werd gezet, is voorbode van komende besluiten op de thema s energie en duurzaamheid. Wat is te verwachten op basis van vigerende programma s en recente beleids- en wetvoorstellen? Marktwerking De VVD wil naar schone en hernieuwbare vormen van energie. De traditionele voorkeur voor kernenergie is sinds de besluiten in Duitsland minder sterk. Bij innovatie is de partij voor het grootschalig gebruik van biomassa. Kenmerkend is de kanttekening dat bedrijven en kennisinstellingen bij uitstek geschikt zijn om deze uitdagingen op te pakken. De overheid kan belemmeringen wegnemen. Na de presentatie van het Regeerakkoord in 2010 verklaarde woordvoerder René Leegte dat de groene hobby s waren verdwenen en de luchtfietserij eruit was. De VVD is niet voor financieren of subsidiëren van nieuwe bronnen of technieken. De overheid is dus faciliterend en voorwaardescheppend. De Green Deal van Rutte I is daarvan het concrete resultaat. Transitie Het CDA pleitte voor rust en stabiliteit in de energiesector na de jaren van afsplitsing en liberalisering. De partij koos voor energiebesparing, duurzame energie, kernenergie en fossiele energie en CO 2 -afvang en -opslag (CCS). In die volgorde. CDA wil meer ruimte bieden aan creatieve organisatievormen en innovatie uit de markt. Woordvoerder Marieke van der Werf wil duurzame energiebronnen verkennen, maar onderstreept dat in de transitieperiode andere oplossingen nodig zijn. Tijdens Rutte I kwam zij met het verzoek aan minister Verhagen naar onderzoek over de NIMBY-mentaliteit in Nederland, waardoor allerlei projecten niet van de grond komen. Vroegtijdige communicatie en leiderschap zou daar een eind aan kunnen maken. Hogere ambities De PvdA is ambitieus. Nederland heeft in 2020 de duurzaamste energievoorziening van Europa. Daardoor is Nederland niet afhankelijk van politiek instabiele en dubieuze regimes, helpt het klimaatverandering tegen te gaan en prikkelt het innovatie. De plannen voorzagen in subsidies voor duurzame energie, grote investeringen in duurzame energievoorziening en vergroening van belastingen. Op 10 april 2012 presenteerde Diederik Samson een tussentijds verkiezingsprogramma met nog meer aandacht voor energie en duurzaamheid: een leveranciersverplichting duurzame energie, een net-op-zee, vrijstelling van energiebelasting bij kleinschalige opwekking voor eigen gebruik, bijmengverplichting voor groen gas en vergroening van het belastingstelsel. Klimaatwet In 2010 wil de SP dat er doelstellingen voor de lange termijn (2050) worden geformuleerd naast de bestaande klimaatdoelstellingen voor De energiebelasting voor bedrijven moet gelijk worden gesteld aan die voor consumenten, gemeenten moeten de energievoorziening terugkrijgen en emissierechten worden niet weggegeven. Kolen-, olieen kerncentrales worden vervangen door duurzame energiebronnen en er komt een ruimere subsidie voor zonnepanelen. Er komt ook een klimaatwet waarin onder andere een verplicht aandeel duurzame energie voor de energieproducenten wordt opgenomen. De SP wil duurzaam en energiezuinig bouwen bevorderen en warmte-isolatie voor bestaande woningen.

19 newton 19 Deltawet Als het aan D66 ligt komen er geen nieuwe kolencentrales, wordt gebruik van fossiele brandstoffen hoger belast, komt er een vaste vergoeding voor het leveren van groene stroom aan het net, moet de vervuiler alle schade die zij toebrengt aan het milieu betalen en moet het OV aantrekkelijker worden dan de auto. De overheid moet meer sturen bij het ontwikkelen van duurzame opwekkingslocaties. Nederland moet voorop lopen in de ontwikkeling van wind-op-zee, deelnemen aan het DESERTEC consortium in Noord-Afrika, aardgas omarmen als transitiebrandstof, investeren in de gasrotonde en investeren in slimme netten en slimme meters. D66 wil al deze zaken vastleggen in een Deltawet Nieuwe Energie. Hart GroenLinks wil de voorlopers op duurzaam centraal stellen en belonen, de vervuiler laten betalen en de eisen aan producten en productieprocessen opschroeven. Burgers die zonnepanelen op hun dak te plaatsen worden beloond door een gegarandeerde prijs voor hun groene stroom. Op 13 april 2012 lanceerde GroenLinks een plan voor een groene doorbraak en een duurzame economie. Daarin pleit het voor het afbouwen van de subsidie op fossiele energie: bedrijven moeten net als de consument belasting betalen voor het gebruik van kolen en accijns op het gebruik van kerosine, olie en diesel. De glastuinbouw en de chemische industrie moeten reguliere prijzen gaan betalen voor gas en stroom. Er komen geen nieuwe wegen en er wordt geïnvesteerd in openbaar vervoer. Isoleren van huizen wordt voordelig en grote auto s worden verder belast. De partij stelt dat de marktwerking voor energie faalt. Zij wil niet-duurzame energie meer beprijzen en de stimuleringsregelingen voor duurzame energie verbeteren. Met name voor kolen komt een geleidelijk stijgende inputheffing en een meestook verplichting van duurzame biomassa of biogas. Verder wordt de energiebelasting voor alle tarieven verhoogd en is er een energiebesparingsaftrek voor particulieren. Producenten betalen zelf een deel van de slimme netten en er komen afspraken voor wind-op-zee. Het gebruik van duurzame materialen in de bouw wordt minder vrijblijvend en uiterlijk in 2015 rijdt 100 procent van het openbaar, elektrisch vervoer op duurzame energie. Kernenergie PVV heeft de standpunten uit het 2010 verkiezingsprogramma tot nu toe onverminderd uitgedragen. De hype die klimaatverandering heet mag niet leidend zijn bij beleid. Want dan zou de gesubsidieerde milieubeweging burgers en ondernemers het leven onmogelijk maken. Kernenergie blijft nodig om betaalbare energie te leveren en ons land onafhankelijk te maken van bijvoorbeeld Rusland. Het geld dat hiervoor nodig is, kan gehaald worden bij de nutteloze subsidie op te dure windmolens. Wandelgangenakkoord Het Stabiliteitsprogramma uit april 2012 bevat belangrijke beleidsintenties op het gebied van energie. Er wordt een fiscaal vergroeningspakket voorgestel om het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken door het zwaarder belasten van energieproducten. Het gaat dan om de aardgasheffing, kolenbelasting, rode diesel, leidingwater en een eurovignet die samen 890 miljoen opbrengen. Daarnaast komt er 200 miljoen euro vrij voor verduurzaming via onder meer woningisolatie en duurzaam bouwen. Tenslotte wordt onderzocht of zonnepanelen onder het lage BTW-tarief kunnen. verwachtingen Met de verkiezingen op 12 september in aantocht lijken vanuit de bestaande politieke verhoudingen drie coalities mogelijk: de Kunduz-coalitie (VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie), Paars-plus en een Linkse coalitie. Vanwege de standpunten van zowel GroenLinks, D66, ChristenUnie, SP en PvdA zal dit in alle gevallen een fikse vergroening betekenen die niet op bezwaren zal stuiten van VVD en CDA. Duurzame energie, decentrale opwekking, energiebesparing en het verhogen van de energiebelasting voor fossiele brandstoffen komen nog nadrukkelijker op de politieke agenda.

20 newton 20 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on biogashub op De Gulbergen Op de voormalige afvalstortplaats De Gulbergen in het Brabantse Nuenen wordt al ruim 20 jaar aardgas gemaakt. De hoeveelheid grondstof hiervoor loopt geleidelijk terug. In de directe omgeving is echter overvloedig ander afval te vinden om de fabriek draaiend te houden huishoudens Carbiogas heeft sinds haar eerste draaidag circa 150 miljoen m³ stortgas verwerkt tot 80 miljoen m³ pseudo natural gas (groen gas). Dat is goed voor een CO ² -reductie van 1 miljoen ton. De productie is voldoende om jaarlijks huishoudens van gas te voorzien. Carbiogas is deelnemer in Groen Gas Nederland en de Vereniging van Groen Gas Producenten. MEER INFORMATIE wwww.carbiogas.nl Je zou deze bergen ook een enorme vergister kunnen noemen, zegt Bert van Beers, directeur van Carbiogas, terwijl hij wijst naar de lieflijke groene heuvels achter de bescheiden ogende opwerkingsinstallatie. Het afval is volledig ingekapseld, vervuild water wordt gescheiden afgevoerd en overal liggen putten waar het stortgas wordt afgezogen. Onze fabriek kan dus probleemloos ook gas van andersoortige vergisters verwerken ton afval Van Beers kijkt met liefde naar het landgoed, zoals hij het noemt. Waar ooit een grijze berg lag van afval bedekt met grond, rijzen nu drie met gras begroeide heuvels van zo n 45 meter hoog enigszins abrupt op uit het landschap. Eromheen een honderd hectare groot recreatieterrein met twee golfbanen, een dierentuin, boerderijen en uitgebreide wandel- en fietspaden. Een kwart eeuw geleden, toen afval storten nog gangbaar was, moesten dertig gemeenten rondom Eindhoven jaarlijks zo n ton huishoudelijk en bedrijfsafval kwijt. Een deel daarvan, zoals papier, glas en metalen, werd hergebruikt. Een ander deel werd verbrand. Maar alles wat zich niet leende voor een van die twee methodes kwam op stortplaats Gulbergen terecht. Stank Bij wind lag geregeld plastic van de afgedekte berg op de erven van omliggende boerderijen. Vervelend, alhoewel niet echt problematisch. Dat was de stank van methaangas met CO ², die ontstond doordat het organisch afval in de berg vergistte, wél. Een letterlijk explosief mengsel bovendien. Bert van Beers was in die tijd directeur van het semi-overheidsbedrijf RAZOB (Regionale Afvalinzameling Zuid Oost Brabant), dat De Gulbergen exploiteerde. Hij wist dat in sommige buitenlanden al techniek bestond om die stortgassen af te vangen en op te werken. Van Beers zocht en vond contact met twee Nederlandse bedrijven die de techniek verder wilden ontwikkelen. Van der Wiel uit Drachten en Cirmac uit Apeldoorn werden de bouwers, investeerders en eerste aandeelhouders van Carbiogas BV. aandeelhouders Het voorwerk bleef de taak van de bacteriën in de afvalberg. Ze verteerden het organisch materiaal en zetten het om in het warme en vochtige methaangas en koolzuurgas. In de fabriek van Carbiogas werd het daarna gekoeld, op druk gebracht en door koolstofvaten met speciale samenstelling gevoerd, waardoor het gas uiteindelijk dezelfde calorische waarde en samenstelling kreeg als aardgas. Aan de kwaliteit lag het dus niet dat de fabriek, ondanks een forse subsidie van de Europese Unie, in de begintijd met verlies draaide. De gasopbrengst was gewoon nog te gering. Toen de RAZOB en de Nutsbedrijven Regio Eindhoven (NRE), afnemer van het pseudo aardgas, ook aandeelhouder werden, zagen de bedrijfsresultaten er al snel een stuk zonniger uit. De afvalberg werd geregeld aangevuld, het onttrekkingssysteem verbeterde en de directe betrokkenheid van afvalleverancier en gasafnemer droeg bij aan een snellere communicatie en oplossingen bij problemen. Geen mest naar Duitsland rijden In de jaren negentig werkte Carbiogas zo n tien miljoen m³ stortgas per jaar op tot aardgaskwaliteit. Een klein deel van het gas werd en wordt gebruikt om de

21 newton 21 De Gulbergen in Nuenen Bert van Beers elektriciteit op te wekken voor het functioneren van de fabriek zelf, de rest ging het distributienet in. Volgens het oorspronkelijke plan zou Carbiogas zo n vijftien jaar gas kunnen leveren. Inmiddels staat het complex al 25 jaar. De opbrengst is wel teruggelopen naar drie miljoen m³ in 2011, en elk jaar wordt dat vijf tot tien procent minder, want de afvalberg op Gulbergen groeit al een hele tijd niet meer. Storten gebeurt tegenwoordig alleen nog als alle andere mogelijkheden zijn uitgeput, en bovendien zijn de tarieven erg hoog. Van Beers: Dat is alleen maar goed, want dan worden alternatieve technieken lonend. Zoals vergisting van de overdaad aan organisch materiaal dat in de directe omgeving van ons terrein te vinden is. Slib uit de zuiveringsinstallatie van het waterschap, hout, bermgras en heel veel varkensmest. Grondstoffen die je hebt moet je gebruiken, zo dicht mogelijk bij de bron. Mest van varkens en reststoffen uit de vergister naar Duitsland rijden vind ik een bewijs van onvermogen. Nieuwe vergisters De aandeelhouders van Carbiogas hebben een nieuw bedrijfsplan gemaakt, waarbij ze in samenwerking met talloze anderen inzetten op maximale reductie van broeikasgas. Van Beers: We willen transport van organisch afval minimaliseren door het in de directe omgeving op te halen, op termijn met vrachtwagens die rijden op zelf geproduceerd groen gas. Dat afval gaan we vergisten in nieuw te bouwen gft- en mestvergisters. Met de huidige opwerkingsinstallatie kunnen we dan negen miljoen m³ groen gas per jaar produceren. We verwachten ook nog eens ton bodemverbeteraar en ton mineralenconcentraat te kunnen maken, waarmee boeren in de omgeving hun grond weer kunnen verbeteren. Niet alleen kosten Ook deze keer hebben we in de opstartfase hulp nodig van de overheid. Ik verwacht dat die het nut ervan inziet. Voor ons is het wezenlijk dat wat we doen maatschappelijk nut heeft en geaccepteerd wordt. Milieuproblemen raken iedereen, en iedereen moet bijdragen aan de oplossing. Uiteindelijk moet dit soort initiatieven grootschaliger aangepakt worden. Maar je moet ergens beginnen. Mest naar Duitsland rijden vind ik een bewijs van onvermogen

22 newton 22 KENNIS Kennis mensen zaken dialoog inspiratie e.on DUURZAME MOBILITEIT De auto-industrie wedt op twee paarden De auto-industrie is volop in beweging om schonere en zuinigere auto s te ontwikkelen. Behalve het verbeteren van de fossiele verbrandingsmotor, lijken twee technologieën, elektrisch rijden en rijden op groen gas, voor een doorbraak te staan. Vijf vragen en antwoorden over groen autorijden. 1. Rijdt de auto van de toekomst op groene stroom of op groen gas? Beide technologieën zullen hun plek op de weg gaan opeisen, zegt Raymond Gense, manager duurzame ontwikkeling bij PON, het bedrijf dat onder meer Audi, SEAT, Škoda en Volkswagen importeert in Nederland. Aardgasauto s en elektrische auto s zullen wel een ander deel van de markt gaan bedienen. Die verdeling zal er naar verwachting als volgt uitzien: elektrische voertuigen voor de stad en kleine afstanden, groen gas voor langere afstanden en vloeibaar biogas (LNG) voor trucks en schepen. Elektrische wagens hebben een relatief kleine actieradius en zijn duur in de aanschaf, legt Gense uit. Als je de actieradius wilt vergroten, moet er een grotere batterij in die nog duurder is. EV is dus vooral geschikt voor in de stad, zeker ook omdat elektrische voertuigen geen fijnstof en stikstofoxiden uitstoten. Gasauto s stoten deze stoffen wel uit, zij het slechts in kleine hoeveelheden, maar ze hebben het actieradiusprobleem van EV niet. Op gasauto s kan je makkelijk 500 kilometer rijden op een tank. Alef Arendsen, medeoprichter van The New Motion, dat elektrisch oplaadpunten realiseert, beaamt dat het nog wel even zal duren voordat mensen met hun elektrische auto naar Zuid-Frankrijk rijden. Toch verwacht hij dat elektrisch vervoer op termijn ook zal kunnen worden gebruikt voor langere afstanden. Tesla werkt nu aan een nieuw model die een actieradius heeft van 500 kilometer. Twee keer opladen en je ligt aan de Cote d Azur. Toch gelooft ook Arendsen niet dat er straks maar één winnaar uit de strijd zal komen. Beide technologieën zullen een serieus onderdeel van de gehele vloot gaan vormen. 2. Wat is de duurzaamste technologie? Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Onderzoeksbureau CE Delft zette onlangs de laatste inzichten over de duurzaamheid van fossiele brandstoffen, biobrandstoffen en elektrisch rijden op een rijtje. Het bureau concludeerde dat rijden op groen gas en groene stroom het meest duurzaam is, diverse biobrandstoffen komen minder gunstig uit de test. Toch is het debat daarmee allesbehalve beslecht. Pelle Schlichting, directeur van Orange Gas en voorzitter van lobbyclub Groen Gas Mobiel stookte het debat onlangs op door de elektrische Opel Ampera een kolen-oliehybride te noemen, doelend op het feit dat de elektriciteit waarop de Ampera rijdt voornamelijk met behulp van kolen wordt opgewekt. Zo schoon zijn die elek-

23 newton Hoe denken de autofabrikanten erover? De auto-industrie is verdeeld over de toekomst. Nissan- Renault zet zwaar in op elektrisch, evenals Opel dat zijn hybride Ampera begin dit jaar uitgeroepen zag worden tot Auto Van Het Jaar. Toyota lanceert dit jaar de Prius Plug-In in Nederland. Samen met de nieuwe fabrikanten Tesla en Fisker behoren zij tot de voorhoede van het elektrisch rijden. Arendsen: De gevestigde fabrikanten gaan pas bewegen wanneer ze denken dat het echt wat gaat worden. Dat zie je nu gebeuren. BMW komt met elektrisch modellen, de i3 en de i8, en Volkwagen lanceert de E-Up. Gense signaleert dat veel automerken op twee paarden wedden. De Volkswagen Up komt dit jaar op de markt met een elektromotor, maar ook als aardgasvoertuig. VW heeft zijn modellen zo aangepast dat de auto s plek hebben voor gas óf een elektromotor met een accu óf in de toekomst eventueel een brandstofcel voor waterstof. Welke techniek het ook wordt, het past erin. 4. Hoe reageert de markt? Nu het aantal modellen op de markt toeneemt, trekt de verkoop aan. Vorig jaar nam het aantal elektrische auto s in Nederland toe met 800 stuks tot zo n voertuigen. Arendsen schat dat daar alleen dit jaar al tot bijkomen. Ook het aantal aardgasauto s neemt toe. Gense: Volkswagen zag in 2011 een verdubbeling van de verkopen van aardgasvoertuigen. In Nederland rijden er nu zo n aardgasvoertuigen rond, waarvan naar inschatting van Gense de helft op groen gas rijdt. De infrastructuur voor beide systemen groeit ook gestaag. De oplaadpaaltjes voor elektrische auto s worden in hoog tempo uit de grond gestampt: inmiddels zijn er al zo n en 15 snellaadpunten. The New Motion hoopt er voor eind te plaatsen. Ook groengasrijders kunnen al terecht bij 90 groengas- tankstations die ons land rijk is. 5. Ten slotte, wat doet de overheid? trische auto s helemaal niet, wilde Schlichting maar zeggen. Arendsen vindt die redenering te simpel. Natuurlijk komt elektriciteit nu nog voornamelijk uit kolencentrales, maar de ontwikkeling van een elektrisch wagenpark is de eerste stap naar werkelijk duurzame mobiliteit. Het verduurzamen van stroomopwekking is de volgende stap. De elektromotor geeft bovendien flexibiliteit die je met gas niet hebt: je kan immers uit allerlei bronnen groene stroom maken, zelfs uit groen gas. Arendsen noemt nog een aantal milieuvoordelen van elektrische voertuigen vergeleken met gasauto s. De elektromotor is veel efficiënter dan de verbrandingsmotor. En de elektromotor stoot geen uitlaatgassen uit waardoor de luchtkwaliteit in de steden enorm verbetert. Het kabinet probeert het belastingstelsel zo aan te passen dat schone en zuinige voertuigen het minst worden belast. Het overheidsbeleid richt zich vooralsnog alleen op wat er tijdens het rijden wordt uitgestoten en let niet op de manier waarop elektriciteit is opgewekt of hoe gas is gewonnen. Auto s die minder dan 50 gram CO 2 per kilometer uitstoten zijn tot 2014 bijtellingvrij. Elektrisch rijden profiteert daar momenteel van, want zij stoten helemaal geen CO 2 uit tijdens het rijden. Auto s die op (groen) gas rijden komen niet in aanmerking voor nul-procent-bijtelling want die auto s overschrijden de 50 gram CO 2 -uitstoot per kilometer ruimschoots. Dat groen gas een CO 2 -neutrale brandstof is, doet er voor de overheid niet toe.