Belgium and Kyoto Climate change after the Nobel Peace Prize for IPCC 1

Transcriptie

1 Belgium and Kyoto Climate change after the Nobel Peace Prize for IPCC 1 Prof. Jean-Pascal van Ypersele 3 Vice-Chair of IPCC Working Group II Lessen voor de 21ste eeuw, 5 nov Key messages : Climate change is happening now, mostly as a result of greenhouse gases (GHG) from human activities Impacts will be important, with most damages in developing countries, but Belgium will be affected too Together with lifestyle and behaviour changes, known technologies and policies can reduce GHG emissions at reasonable costs, but effective policies, including an effective carbon-price signal are required The IPCC, which just received the Nobel Peace Prize with Al Gore produces the most reliable set of assessed information about climate change in all its dimensions Belgium, with GHG emissions per capita that are about ten times larger than the quantity natural systems are able to absorb (using equitable per capita distribution) is confronted to a huge challenge The Kyoto Protocol is an important step but will be very insufficient to protect climate for future generations Climate-friendly policies offer opportunities to move our economy and social systems towards a more sustainable model of development The recent Nobel Peace Prize winner (together with Al Gore), IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is the leading body for the assessment of climate change. It was established almost 20 years ago by the World Meteorological Organization and the United Nations Environment Programme to provide the world with a clear, balanced view of the present state of understanding of climate change. The IPCC doesn t do research itself: it reviews and assesses the scientific, technical and socio-economic information published in the scientific literature. It takes about 4 years to complete a new IPCC assessment report. The first was published in 1990, and the most recent one, just completed, and called AR4, is the fourth. If the IPCC has acquired the weight it has, I believe it is essentially because of three factors: 1) a large number of the best scientists are involved in the writing of its reports, 2) three cycles of reviews take place (by experts and governments) with thousands of comments that are taken into account, and 3), the final approval Plenary for the Summary for Policy Makers involves both the main authors of the Report and official delegations of over 120 countries, which means that the consensus at the end reflects not only the scientists viewpoints, but also the policy makers. Please note that, because of the elaborated review procedure, and because of the efforts by some delegations to dilute the SPM, the IPCC reports are certainly not exaggerating anything. They try to tell the truth, however inconvenient it might be. 1 Invited lecture at K.U.Leuven (Lessen voor de XXIste eeuw, Leuven, 5 November 2007). 3 Université catholique de Louvain, Institut d astronomie et de géophysique G. Lemaître, Chemin du Cyclotron 2, B-1348 Louvain-la-Neuve, Belgium. vanyp@climate.be Web :

2 The IPCC (see is structured in three Working Groups: the first one deals with the geophysics of the problem, the second with impacts, vulnerability and adaptation, and the third WG deals with mitigation (reduction of greenhouse gas [GHG] emissions). The same structure will be used below. 1) Climate change is happening now, mostly as a result of human activities The IPCC WGI concluded in Paris, on February 2 nd this year, that warming of the climate system is unequivocal. Global mean surface temperature has increased by 0.74 C over the last 100 years, with temperatures over land rising much quicker than over oceans. The warming is widespread, with a maximum at higher northern latitudes. Most of the observed increase in temperature since 1950 is very likely (probability of occurrence: over 90%) due to the increasing GHG concentration due to human activities, mostly the burning of fossil fuels and deforestation. It is extremely unlikely that the global temperature change of the past 50 years can be explained with natural factors only. Indeed, during this time, the sum of solar and volcanic forcings would likely have produced a cooling, not a warming. Mountain glaciers and snow cover decline, while global average sea level increased recently by about 3 cm (a little over an inch) every 10 years. Before the end of this century, (without particular emission reduction policies) global temperature is likely to increase by 1.1 to 2.9 C if we follow the emission scenario B1, or 2.4 to 6.4 C if we follow the fossil intensive scenario A1FI. Thus, a total range of 1.1 to 6.4 C. The corresponding range for sea level increase is 18 to 59 cm, but that is an underestimate because it does not take into account certain glacial processes. In the long term (centuries), the Greenland ice sheet might contribute up to 7 metres to sea level, and this without the contribution from Antarctica. Heavy precipitation events are likely to increase (with the accompanying risks of floods, and this needs to be better taken into account in rainwater management schemes in cities). Heat waves such as the one which killed between 40 and 70 thousand persons in Europe in 2003 are very likely to become more frequent. Intense tropical cyclone activity is likely to increase. 2) Impacts will be felt everywhere, with most damages in developing countries I will now turn to impacts, vulnerability and adaptation, the subject of the second volume, finalized in Brussels on April 5 th. There are impacts in many categories (ecosystems, health, water resources, health, industry, insurance, finance, agriculture, forestry, ). For the lowest temperature increase, crop productivity would increase slightly at mid- to high latitudes but decrease at lower latitudes, especially in seasonally dry and tropical regions; hundreds of millions of people would be exposed to increased water stress; up to 30% of living species would be at increasing risk of extinction, coral bleaching would increase; coastal regions would be subjected to increased damage from flood and storms, heat waves, floods, and droughts would induce increased morbidity and mortality. Damage increases in most areas for higher temperature increases. For example, around 2.5 C above the pre-industrial value, most corals would be bleached and terrestrial biosphere would tend towards a net carbon source (hindering hopes to compensate fossil fuel emissions with forest projects ). Above 3.5 C, millions more people could experience coastal flooding each year. If the global average warming was remaining in excess of 1.9 C to 4.6 C, the bulk of the Greenland Ice Sheet would melt and contribute about 7 m to sea level rise over the millennia. In general, the net annual costs of the impacts of climate change are projected to increase over time as global temperatures increase. While developing countries are expected to experience larger percentage losses, global mean losses due to climate change could be 1 to 5% GDP for 4 C of warming. Overall, the reasons for concern put forward by the IPCC in 2001 are confirmed and strengthened. 2

3 Here are some more illustrations of the impacts (for a more complete account, see the IPCC WGII Summary for Policy Makers on or As far as observed impacts that have been attributed to climate change, the IPCC highlights the following: health impacts in Europe due to the heat wave of 2003, which was of unprecedented magnitude. Changes in snow, ice, and frozen ground have increased the number and size of glacial lakes, increased ground instability in mountain and other permafrost regions. Hydrological systems have been affected: enhanced run-off and earlier spring peak discharge in many glacier and snow-fed rivers. Warmer and drier conditions in the Sahel have led to a reduced length of growing season, with detrimental effects on crops. Without mitigation, some of the projected impacts include: Increasing annual average runoff and water availability at high latitudes and in some wet tropical areas, and decrease over some dry regions at mid-latitudes and in the dry tropics. Drought affected areas will likely increase in extent. In Africa alone, by 2020, between 75 and 250 million people are projected to be exposed to an increase of water stress due to climate change. Water security problems are also projected to intensify by 2030 in southern and eastern Australia. In the course of the century, water supplies stored in glaciers and snow cover are projected to decline, reducing water availability in regions supplied by meltwater from major mountain ranges (such as the Himalayas in Asia or the Andes in Latin America). In North America, the decreased snowpack in western mountains is projected to cause more winter flooding, and reduced summer flows, exacerbating competition for over-allocated water resources. Freshwater availability in Central, South, East and Southeast Asia; particularly in large river basins, is projected to decrease due to climate change, which could, in combination with other factors adversely affect more than a billion people by the 2050s. In Southern Europe, climate change is projected to worsen extreme heat and drought in a region already vulnerable to climate variability, reducing water supplies, hydropower potential, summer tourism, and crop productivity. Coasts are projected to be exposed to increasing risks, including coastal erosion, due to climate change and sea-level rise. Many million more people are projected to be flooded every year due to sea-level rise by the 2080s. The numbers affected will be largest in the megadeltas of Asia and Africa while small islands are especially vulnerable. After the 21 st century, very large sea-level rises (we are talking about 4-6 metres or more) that would result from widespread deglaciation of Greenland and West Antarctic ice sheets imply major changes in coastlines and ecosystems, and inundation of low-lying areas, with greatest effects in river deltas. Relocating populations, economic activity, and infrastructure would be costly and challenging. In general, the net annual costs of the impacts of climate change are projected to increase over time as global temperatures increase. For example, while developing countries are expected to experience larger percentage losses, global mean losses due to climate change could be 1 to 5% GDP for 4 C of warming. Adaptation will be necessary to address impacts resulting from the warming which is already unavoidable due to past emissions. Adaptation is essential, particularly in addressing near-term impacts, because even the most stringent mitigation efforts cannot avoid further impacts of climate change in the next few decades. A wide array of adaptation options are available. One way of increasing adaptive capacity is by introducing the consideration of climate change impacts in development planning, for example, by: 3

4 including adaptation measures in land-use planning and infrastructure design (and this kind of measures, if well designed, can also have positive effects on emission reductions); including measures to reduce vulnerability in existing disaster risk reduction strategies. But adaptation alone is not expected to cope with all the projected effects of climate change, and especially not over the long run as most impacts increase in magnitude. 3) The case Belgium 4 Projecties voor België Op wereldvlak is de verwachte gemiddelde temperatuurstijging vrij goed bekend, maar dat geldt niet voor de regionale spreiding van de klimaatverandering, en zeker niet als het gaat over de kringloop van het water. Bovendien is België klein in vergelijking met de klimaatzones en hebben de modellen op wereldschaal maar een nauwkeurigheidsgraad van enkele honderden kilometer. Maar toch zijn er, afhankelijk van de scenario s en de modellen, enkele trends waar te nemen: - de temperaturen stijgen in alle onderzochte gevallen, in een mate die al tegen het jaar 2050 aanzienlijk is, en dit zowel in de zomer als in de winter. Aan het eind van de 21ste eeuw zou de temperatuurstijging, in vergelijking met het eind van de 20ste eeuw, 1,7 tot 4,9 C bedragen in de winter en 2,4 tot 6,6 C in de zomer; - de projecties voor de evolutie van de neerslag tegen het einde van de 21ste eeuw vermelden een stijging met 6 tot 23% in de winter en een evolutie voor de zomer gaande van een status quo tot een daling met 50%. Daar vloeien ook nog andere wijzigingen uit voort. Koude winters zouden geleidelijk aan minder voorkomen. Het wolkendek zou kunnen toenemen. De kans op ernstige hittegolven, zoals in de zomer van 2003, zou groeien. Het is heel waarschijnlijk dat er vaker sprake kan zijn van periodes van intense regenval. Als het gaat over stormen, geven de modellen nog geen eensluidende resultaten, maar het is niet uitgesloten dat ook die in frequentie en intensiteit zouden toenemen. Risico van overstroming Gezien de voorspelde toename van de winterse neerslag, zouden het peil van het grondwater en het debiet van de waterlopen in de winter moeten stijgen. Studies in verschillende rivierbekkens in ons land wijzen op een verhoogd overstromingsrisico tot in 2100 voor de onderzochte bekkens. De hydrologische impact van de klimaatverandering in België is tot nu toe vrij weinig onderzocht. Onlangs concludeerde een studie over Groot-Brittannië nochtans dat de risico's van overstroming door de klimaatverandering een 'onaanvaardbaar niveau' zouden bereiken en ernstige sociaal-economische gevolgen met zich mee zouden brengen. De afnemende neerslag in de zomer en de toenemende verdamping zouden gepaard kunnen gaan met een waterschaarste in de zomer en ook met een achteruitgang van de kwaliteit van het oppervlaktewater. De kuststreek Door de klimaatverandering krijgen de kustgebieden te maken met drie soorten impact: overstromingen bij stormen, erosie van de kust en het feit dat natuurlijke vochtige gebieden verdwijnen of verder naar het binnenland verschuiven. Er zijn ook nog mogelijke andere gevolgen, zoals een stijging van het grondwaterpeil en een verzilting van de bodem en van het grondwater. Een stijging van het gemiddelde zeepeil met 1 meter zou ertoe kunnen leiden dat bijna hectaren onder het zeeniveau komen te liggen. Bij een stijging van acht meter zou over duizend jaar meer dan een tiende van het Belgische grondgebied (bijna km²) onder de zeespiegel liggen. We zouden kunnen proberen deze situatie aan te pakken zoals in Nederland met passende beschermende 4 Most of the following material is exctracted from «Impact van de klimaatverandering in België», van Ypersele J.P, en P. Marbaix (red) (2004) UCL en Greenpeace. Zie The numbers quoted are consistent with the third assessment rapport of the IPCC, and should be slightly updated to take into account the latest IPCC report. 4

5 maatregelen, maar in elk geval zal het risico van grootschalige overstroming toenemen. Na de overstromingen van januari 1976 in het bekken van de benedenloop van de Schelde, veroorzaakt door een storm in de Noordzee, heeft de overheid het Sigmaplan ingesteld. Dit plan wordt momenteel geactualiseerd, vooral om rekening te houden met een stijging van het zeepeil tot 60 cm. De kust heeft tegenwoordig te maken met erosie die varieert naargelang van de stranden. Het is al vaak nodig geweest om zand aan te voeren. Deze erosie zou in de toekomst nog kunnen toenemen doordat het zeepeil verder zal stijgen en doordat er waarschijnlijk ook vaker stormen zullen voorkomen. Op ecologisch vlak vinden we in het Zwin een voorbeeld van de complexe gevolgen die de klimaatverandering kan hebben voor kustgebieden. Op korte termijn en zonder de klimaatverandering wordt deze biotoop met zijn grote landschappelijke en ecologische waarde bedreigd met verzanding. Het zou waarschijnlijk wel mogelijk zijn het beheer van het Zwin aan te passen aan een matige stijging van de zeespiegel. Maar op langere termijn zou de stijging van het zeepeil ernstige problemen kunnen opleveren, en het is niet zomaar mogelijk om als reactie op de overstromingen de vochtige gebieden op te schuiven naar het binnenland. Biodiversiteit In het document Climate Change and Biodiversity kwam het IPCC in 2002 tot de conclusie dat de klimaatverandering, die nu al een invloed heeft op de biodiversiteit, een bijkomende druk uitoefent op deze diversiteit en dat de risico s van uitroeiing voor vele soorten die nu al kwetsbaar zijn nog zullen toenemen. Het IPCC meent ook dat de geografische omvang van de schade of het verlies en het aantal getroffen systemen proportioneel zullen toenemen met de omvang en de snelheid van de klimaatverandering. Sommige gevolgen van de klimaatverandering voor de biodiversiteit zijn nu al merkbaar in Europa, en dus in ons land. Zo blijken talrijke soorten van warme streken naar het noorden op te schuiven. Deze verandering is duidelijk vastgesteld voor sommige diersoorten (mollusken, libellen, mieren, vlinders, enzovoort) en plantensoorten (mossen, algen, korstmossen, enzovoort). De achteruitgang van soorten uit koude streken is op dit moment minder duidelijk. Wij hebben geprobeerd op het niveau van België in te schatten hoe groot het aandeel zal zijn van de soorten die door de opwarming van het klimaat dreigen te verdwijnen of dreigen toe te nemen. Daartoe hebben wij de soorten eerst opgedeeld naargelang van hun voorkomen in een biogeografisch of klimaattype (boreaal, continentaal, oceanisch, enzovoort). Op die manier konden wij de soorten die in België leven, opsplitsen in drie categorieën: soorten van gematigde streken, soorten van warme streken en soorten van koude streken. De huidige verspreiding van de soorten geeft feitelijk aan welke omstandigheden zij nodig hebben om te overleven en te kunnen toenemen (dat wil zeggen, welke hun ecologische niche is). De soorten van koude streken worden het eerst bedreigd. Het gaat bijvoorbeeld om zoetwatervissen als het alvertje of de voorn. Langlevende boomsoorten (eik, beuk en haagbeuk) zouden hier geen gunstig klimaat meer vinden om zich te ontwikkelen. Zij zouden bovendien te lijden hebben van problemen in verband met parasieten en ziekten, vooral wanneer zij zijn verzwakt door hittegolven. In de loop van de 21ste eeuw zal de klimaatverandering vermoedelijk leiden tot het verdwijnen van een deel van de soorten die in België aanwezig zijn. De structuur van de ecosystemen, dat wil zeggen de verdeling en de relatieve overvloed van de verschillende soorten en ook hun onderlinge verhoudingen, zou diepgaand kunnen wijzigen. De klimaatverandering kan ook leiden tot verschuivingen tussen sommige biologische processen: sommige populaties van rupsen komen bijvoorbeeld vlugger uit wanneer de lente vroeger begint. Deze rupsen vinden dan niet voldoende te eten omdat de knoppen van de bomen nog niet zijn uitgelopen en worden zo dus sterk uitgedund, wat weer nadelig is voor de mezen In de Noordzee zien we dat er zich al soorten van warme streken vestigen, waarvan sommige in concurrentie treden met lokale soorten, zoals de mossel. 5

6 Na enkele decennia zal de klimaatverandering toch een belangrijke impact hebben, zeker in combinatie met andere factoren. Daardoor zou de structuur van de ecosystemen ingrijpend kunnen veranderen. Want we mogen niet vergeten dat naast de klimaatverandering ook nog andere factoren een rol spelen, zoals de vernietiging van biotopen, de verontreiniging van de lucht, het water en de bodem en ook een te zuinig en te technocratisch milieubeheer. Deze factoren vormen momenteel zeker de belangrijkste bedreiging voor de biodiversiteit en voor de zeldzame natuurlijke of halfnatuurlijk ecosystemen die nog in ons land voorkomen. Maar het is wel mogelijk dat de invloed van de klimaatverandering in de toekomst deze bedreigingen nog zal overtreffen. De Hoge Venen vormen een duidelijk voorbeeld van de gecombineerde impact van de klimaatverandering en andere factoren. Het veen gaat er al sinds geruime tijd om verschillende redenen op achteruit: door verdroging, vervuiling, toerisme. Wanneer deze aantasting zich voortzet en wanneer de klimaatverandering bovendien in omvang toeneemt, valt zelfs te verwachten dat de restanten veen die vandaag nog vrijwel intact zijn, de komende twintig tot vijftig jaar helemaal zullen verdwijnen. Maar zelfs de klimaatverandering op zich zou op termijn al leiden tot een verdwijnen van het veen, omdat zij gepaard gaat met een aanzienlijke verdroging. Landbouw en grondgebruik Bij een stijging van de plaatselijke temperatuur van minder dan drie graden vallen er voor de landbouw in België in de 21ste eeuw maar beperkte gevolgen van de klimaatverandering te verwachten, en dit in alle scenario s. Een temperatuurstijging leidt meestal tot een daling van de opbrengst van de meeste gewassen, maar de toegenomen CO 2 -concentratie zorgt dan weer meestal voor een toenemende opbrengst. De mate waarin deze beide effecten elkaar opheffen, varieert naargelang van de soorten. In België zou de algemene impact beperkt en zelfs positief moeten zijn voor sommige gewassen (bijvoorbeeld tarwe), tenminste zolang de temperatuurstijging niet hoger is dan ongeveer 3 C. Algemeen beschouwd beschikt de landbouw in België bij een temperatuurstijging tot 3 C over ruime aanpassingsmogelijkheden, waardoor het mogelijk is het hoofd te bieden aan de klimaatverandering. Afhankelijk van de projecties rond het grondgebruik (landbouw, bosbouw, bebouwing ) in de 21ste eeuw, blijven de sociaal-economische context en de beslissingen van het landbouwbeleid de belangrijkste bepalende factoren voor de ontwikkelingen op dit terrein de impact van het klimaat is in verhouding minder belangrijk, tenminste bij een matige opwarming. Gevolgen voor de gezondheid De gevolgen van de klimaatverandering voor de gezondheid zullen duidelijk ernstiger zijn in de ontwikkelingslanden dan bij ons. Zo kan bijvoorbeeld het toenemend risico op malaria tegen het einde van de eeuw in die landen negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid van meer dan tweehonderd miljoen mensen extra. Maar toch mogen we ook de gevolgen bij ons niet onderschatten. De klimaatverandering kan de gezondheid van de mens op veel verschillende manieren aantasten. Een toename in de hoeveelheid of de intensiteit van de hittegolven verhoogt het aantal sterfgevallen en zieken; omgekeerd zorgt de daling van het aantal heel koude dagen in de winter dan weer voor minder sterfgevallen met een cardiovasculaire oorzaak. Er zijn ook gevolgen voor de luchtkwaliteit: de warmte bevordert de vorming van ozon, verlengt het seizoen van de productie van allergene pollen... Extreme klimaatverschijnselen zoals overstromingen en stormen eisen ook hun deel van de doden en gewonden. De werkelijke impact van de klimaatverandering op de volksgezondheid hangt in grote mate af van de kwetsbaarheid van de bevolking en die kwetsbaarheid wordt op haar beurt weer sterk bepaald door de levensstandaard, de toegang tot gezondheidszorg en de mate waarin de bevolking in staat is zich aan te passen aan de nieuwe klimaatomstandigheden. In België heeft een studie van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid uitgewezen dat de hittegolf tijdens de zomer van 1994, die gepaard ging met hoge waarden aan troposferische ozon, op zes weken tijd bijkomende sterfgevallen heeft 6

7 veroorzaakt (waarvan 236 personen jonger dan 64 jaar). Wanneer de gemiddelde dagtemperatuur hoger is dan ongeveer 20 C, is vooral de warmte verantwoordelijk voor het stijgend aantal sterfgevallen en speelt de ozon een minder belangrijke, maar bijkomende rol. Maar voor de klimaatscenario's die de hoogste temperatuurstijging voorspellen, kunnen we een sterke toename van het aantal bijzonder warme zomers verwachten. Zomers zoals die van 2003 zouden voor het einde van de eeuw de regel kunnen worden. Het zou ongetwijfeld mogelijk zijn om een deel van de gevolgen voor de gezondheid te voorkomen met technische en hygiënische maatregelen (water drinken, enzovoort). Het is ook mogelijk dat er een zekere fysiologische aanpassing zal optreden, maar dit zal alleen het geval zijn wanneer de verandering geleidelijk aan plaatsheeft en bepaalde grenzen niet overschrijdt. Een ander fenomeen dat we in België kennen is een toenemend aantal gevallen van de ziekte van Lyme sinds het begin van de jaren Deze toename kan verschillende redenen hebben, maar Zweedse onderzoekers hebben aangetoond dat er een verband was tussen de toename van het aantal teken de dragers van deze ziekte tussen 1960 en 1998 en de stijging van de minimum dagtemperaturen. Dit wijst erop dat de klimaatverandering in de toekomst zou kunnen bijdragen aan een toename van het aantal ziektegevallen. Conclusie over de gevolgen van de klimaatverandering in België Op het niveau van de 21ste eeuw en van België zullen in een eerste fase de gevolgen van de klimaatverandering waarschijnlijk van een beperkte omvang zijn, vooral als we rekening houden met de aanpassingsmaatregelen die mogelijk zijn zolang de verandering niet te ingrijpend is. Maar we mogen ons geen illusies maken: sommige van deze gevolgen kunnen heel belangrijk zijn en zullen steeds beter zichtbaar worden wanneer de opwarming niet in de hand wordt gehouden: gevolgen van hittegolven voor de gezondheid en de sterftecijfers, verstoring van ecosystemen en verlies van kwetsbare soorten en biotopen, een verhoogd risico van overstromingen, erosie van stranden. Aanvankelijk zal de landbouw niet veel schade ondervinden en zullen sommige gewassen zelfs voordeel hebben bij een beetje meer warmte. Maar bij een gemiddelde stijging van meer dan 3 C in België zullen vele gewassen het moeilijk krijgen en zal de opbrengst dalen. Net zozeer is het voor een rijk land ongetwijfeld niet zo moeilijk om zich aan te passen aan een stijging van de zeespiegel met 50 cm of een meter. Maar als we weten dat een ononderbroken opwarming over jaar waarschijnlijk zal leiden tot een stijging met 8 m, kunnen we ons afvragen welke steden en dorpen hun 1.500ste of 2.000ste verjaardag zullen vieren zonder natte voeten. Bovendien bestaat er vandaag een grote onderlinge afhankelijkheid tussen de verschillende delen van de wereld. Voor een wereldwijd probleem als de klimaatverandering zou het een ernstige vergissing zijn te denken dat wij ons kunnen beperken tot de gevolgen voor ons kleine grondgebied. Zelfs zonder ethische argumenten in te roepen, moeten we goed beseffen dat de wereldvoedselprijzen vandaag afhangen van de gezondheid van het wereldwijde landbouwsysteem. Virussen zullen niet opgesloten blijven in verafgelegen gebieden. Steeds weerkerende droogtes in het Middellandse-Zeegebied zullen uiteraard ook gevolgen hebben bij ons in de vorm van vluchtelingenstromen, om maar enkele voorbeelden te noemen. The picture coming from the first two volumes of the IPCC AR4 is bleak, but the IPCC has hopefully a third working group, dealing with mitigation. You may have heard that it offers some reasons for optimism. 4) Together with lifestyle and behavior changes, known technologies and policies can reduce GHG emissions at reasonable costs, but effective policies, including an effective carbon-price signal would be required The WG3 observes first that global greenhouse gas (GHG) emissions have grown since pre-industrial times, with an increase of 70% between 1970 and Transport is a sector where emissions have 7

8 grown even more: +120%. The buildings sector emissions have grown by 75% (including electricityrelated emissions). And with current climate change mitigation policies and related sustainable development practices, global GHG emissions will continue to grow over the next few decades. The good news is that there is substantial economic potential for the mitigation of global GHG emissions over the coming decades, that could offset the projected growth of global emissions or reduce emissions below current levels. All sectors and regions have the potential to contribute to the reductions. The largest potential is in the buildings sector. Some of the commercially available options assessed by IPCC are: efficient lighting and daylighting; more efficient electrical appliances and heating and cooling devices; improved cook stoves, improved insulation ; passive and active solar design for heating and cooling; alternative refrigeration fluids, recovery and recycle of fluorinated gases. The IPCC estimates that by 2030, about 30% of the projected GGH emissions in the building sector can be avoided with net economic benefit. And there are also large co-benefits: e.g., improvements in indoor and outdoor air quality, improvement in social welfare. However, many barriers make it difficult to realize this potential. Transport is important as well, with the following currently available options listed: More fuel efficient vehicles; hybrid vehicles; cleaner diesel vehicles; biofuels; modal shifts from road transport to rail and public transport systems; non-motorized transport (cycling, walking); land-use and transport planning. The effect of mitigation options may be counteracted by growth in the sector. Market forces alone, including rising fuel costs, are therefore not expected to lead to significant emission reductions. The waste sector can also positively contribute to GHG mitigation at low cost and promote sustainable development. In order to stabilize the concentration of GHGs in the atmosphere, emissions would need to peak and decline thereafter. The lower the stabilization level, the more quickly this peak and decline would need to occur (the peak for CO 2 emissions is before 2015 if we want to achieve the lowest stabilization range assessed). Mitigation efforts over the next two to three decades will have a large impact on opportunities to achieve lower stabilization levels The deployment of the portfolio of technologies that could achieve stabilization of GHG concentrations in the atmosphere assumes that appropriate and effective incentives are in place. The IPCC concludes that an effective carbon-price signal could realize significant mitigation potential in all sectors, by making many mitigation options economically attractive. 5) The IPCC has done its job, now is the time for action What is the bottom line? The Kyoto Protocol implies an average emission reduction of 5 % by below the 1990 level. For the lowest range in concentration stabilization levels assessed, 445 to 535 ppm of CO 2 -equivalent (which leads in the long term to a temperature increase between 1.5 and 2.3 C above pre-industrial), global CO 2 emissions need to peak before 2015, to be reduced by between 50 and 85% by 2050 (w.r.t. 2000) and the reduction of average annual GDP growth rate is less than 0.12 percentage points in Knowing that climate change is threatening the livelihood, the water resources, the food security of hundreds of millions of people; knowing that 20-30% of plant and animal species assessed so far are likely to be at increased risk of extinction if increases in global temperature exceed 1.5 to 2.5 C above 8

9 the 1990 temperature, is that price for mitigation (a reduction of average annual GDP growth rate of less than 0.12 percentage points) too expensive? It is NOT for the IPCC to answer that question. The IPCC shows what the problems are, what caused them, and options for moving forward. But its reports are now on the table of all inhabitants and decision-makers of this planet. Belgium, with GHG emissions per capita that are about ten times larger than the quantity natural systems are able to absorb (using equitable per capita distribution) is confronted to a huge challenge. It could be transformed into a set of opportunities to move our economy and social systems towards a more sustainable model of development. The Kyoto Protocol is an important step but will be very insufficient to protect climate for future generations. The Bali Conference will be essential to move the negotiations beyond Kyoto (see Everybody s help will be welcome to reduce global greenhouse gas emissions. References Bollen A., Van Humbeeck P., Klimaatverandering & Klimaatbeleid, een leidraad. Academia Press, Gent, xii + 470pp. D Haeseleer, W.(red), Energie vandaag en morgen. Acco, Leuven, 292 pp. IPCC, Climate Change Summaries for Policy Makers for WG I, II, and III. Zie en Keytsman, E. en P.T.Jones (2007), Het klimaatboek - Pleidooi voor een ecologische omslag. EPO, Berchem- Antwerpen. Le Treut, H., J.P. van Ypersele, S. Hallegatte et J.C. Hourcade (ed.), Science du changement climatique Acquis et controverses. Institut du Développement Durable et des Relations Internationales (IDDRI), Paris, 105 pp. Nationale klimaatcommissie, Vierde nationale mededeling van België over het klimaatverandering onder het raamverdag van de Vernigde Naties inzake klimaatverandering, Uitgegeven door de federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, Brussel, België. (Zie Peeters, J., Onze planet wordt heet! Global warming bij ons. Het Bronzen Huis, Antwerpen, 224 pp. UNFCCC, 1997, The Kyoto Protocol (See van Ypersele J.P, en P. Marbaix (red), Impact van de klimaatverandering in België, UCL en Greenpeace. Zie 9