DIKO Over scholen bouwen en verbouwen,

Transcriptie

1 Over scholen bouwen en verbouwen, een gesprek met de nieuwe directeur Dienst voor Investeringen van het Katholiek Onderwijs Scholenbouw is al langer een oud zeer. De laatste grote bouwgolf stamt uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Intussen zijn heel wat schoolgebouwen dringend aan een opknapbeurt toe. Andere schoolgebouwen staan te verkommeren. Er is een jarenlange wachtlijst. Over de gigantische inhaaloperatie waarbij 211 scholen in totaal 1 miljard euro krijgen, de concrete dossierbegeleiding daarbij en het zoeken naar daadkrachtige oplossingen op maat van het katholiek onderwijs had Forum een gesprek met Dirk Vanstappen, sinds kort nieuwe directeur van de Dienst voor Investeringen van het Katholiek Onderwijs. (DIKO) Dirk Vanstappen, directeur DIKO 14 Dirk Vanstappen, 47 jaar, burgerlijk ingenieur architect, is de nieuwe directeur van de Dienst voor Investeringen van het Katholiek Onderwijs (DIKO). In 1988 kwam hij de ploeg van DIKO versterken. Scholen met bouwplannen kunnen bij Dirk en zijn DIKO team terecht voor goede raad en concrete begeleiding. Wat was uw opdracht in 1988? Dirk Vanstappen: DIKO was de laatste unitaire dienst van het VSKO. Aan Nederlandstalige kant stond ik in voor de concrete projectbegeleiding, eerst samen met Rudi Warson (nvdr personeelsdirecteur VSKO) die enkele maanden later secretaris-generaal van DIKO werd. In die periode hebben wij heel nauw samengewerkt. Rudi en de andere collega's bij DIKO hebben me veel geleerd. Toen al werd DIKO overladen met vragen voor advies en dossierbegeleiding. DIKO was en is voortdurend op zoek naar een maximale ondersteuning voor het katholiek onderwijs rekening houdend met een beperkte bestaffing. U staat ten dienste van schoolbesturen en hebt rechtstreeks contact met hen? Dirk Vanstappen: Ten dienste staan is het juiste woord en voor ons geen ijdel begrip. We zijn er niet voor onszelf maar voor het katholiek onderwijs. Uiteindelijk kunnen alleen de schoolbesturen een subsidieaanvraag indienen. Maar in de praktijk vinden wij op elke locatie iemand die trekker kan en wil zijn van het project. Wie dat is, hangt heel sterk af van de plaatselijke situatie. Soms is dat de directeur, soms iemand van de schoolbesturen. In de praktische opvolging van een project werken we als contactpersoon voor alle betrokken partijen. We hechten veel belang aan correcte en efficiënte communicatie als basis voor een vlotte samenwerking op het terrein. De positieve boodschap die we uitdragen en de deskundigheid van onze medewerkers zorgen in moeilijke situaties voor de sfeer van vertrouwen die nodig is om een oplossing te vinden. Dat geldt ten andere niet alleen voor onze contacten in het kader van een bouwproject maar overal waar we namens en voor het katholiek onderwijs besprekingen voeren met de diverse stakeholders die betrokken zijn bij de scholenbouwproblematiek in Vlaanderen. Welke zijn de werkingsmiddelen van DIKO? Dirk Vanstappen: Bij de oprichting van DIKO in 1973, besliste het centraal bureau van het toenmalige N.S.K.O., onze dienst gedeeltelijk

2 te financieren door een bijdrage te vragen aan de schoolbesturen die van onze dienstverlening gebruik maken om een dossier in te dienen. Hierbij staat het beginsel van solidariteit tussen de scholen van het katholiek onderwijs centraal. Over welk bedrag en welke wachttijd spreken we voor een doorsnee bouwproject? Dirk Vanstappen: De gemiddelde kostprijs van een dossier op de wachtlijst bij de Vlaamse Gemeenschap beloopt momenteel voor het vrij gesubsidieerd onderwijs 1,5 miljoen euro netto (zonder BTW en erelonen). De doorlooptijd van een dossier is momenteel onmogelijk in te schatten. Een nieuw dossier komt bij ons binnen, vaak in een embryonaal stadium, wordt door ons verwerkt tot een aanvraagdossier en afgeleverd bij de overheid waar het op een wachtlijst komt te staan. In 2009 zal de overheid dossiers goedkeuren die werden ingediend in 1999 of vroeger. Die projecten zijn ondertussen tien jaar oud. Nieuwe aanvragen komen momenteel onderaan een wachtlijst te staan waar de som van de subsidiebedragen per aanvraag ruim 1,4 miljard euro overstijgt. Voor 2009 wordt 142,5 miljoen EUR voorzien voor de subsidiëring van bouwprojecten. Van die middelen kunnen we minder dan de helft gebruiken voor de goedkeuring van dossiers van die wachtlijst. Ondanks alle inspanningen van minister Vandenbroucke, waar we hem erg dankbaar voor zijn, worden de wachttijden op die manier almaar langer. Tijdens die wachttijd pleiten we er zelf voor dat bouwprojecten voortdurend worden bijgestuurd in functie van gewijzigde omstandigheden en noden. Wanneer een dossier dan uiteindelijk aan een goedkeuring toekomt, volgt 15 februari 2009 Forum

3 een soms moeilijke onderhandeling met de overheid met betrekking tot een gewijzigde inhoud en omvang. Over welke overheid spreken we dan? Dirk Vanstappen: Voor de gesubsidieerde bouwprojecten zijn wij altijd tussenpersoon tussen het Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs (AGIOn) en de schoolbesturen. Wij dienen de dossiers in bij AGIOn waar we ze ook verder begeleiden. Die samenwerking verloopt uitstekend. De verstandhouding is zeer goed. Zo bezorgt AGIOn ons kopieën van alle dienstbrieven die naar onze schoolbesturen gestuurd worden. Zo kunnen we de projecten nog beter opvolgen. Wat doet DIKO zoal? Dirk Vanstappen: Onze administratieve dossierbegeleiding is er steeds op gericht voor het schoolbestuur de meest gunstige subsidieregeling te verkrijgen binnen de wettelijke grenzen en met respect voor de afspraken die een bestendiging van het subsidiëringsysteem moeten garanderen. Maar we houden ons niet alleen bezig met een administratieve ondersteuning. Ook ontwerpmatig, juridisch en technisch staan we borg voor een goede ondersteuning, in de projectvoorbereiding, de realisatie en de nazorg. In al wat we doen is onze aanpak probleemoplossend. In die probleemoplossende aanpak zijn we ook low-profile. Bij problemen is onze eerste bezorgdheid niet om te onderzoeken wie of wat fout gelopen is. Het is onze eerste taak om problemen op te lossen. En daar zijn we goed in. Maar doordat we niet altijd ingesteld zijn op een ruime communicatie over onze interventies, is het vaak moeilijk voor schoolbesturen om 16

4 onze tussenkomst te onderkennen in hun concrete project. Nochtans is onze poot van strategische ondersteuning en projectbegeleiding niet de enige waarop we met DIKO actief zijn. DIKO vertegenwoordigt en behartigt de belangen van de schoolbesturen van het katholiek onderwijs overal waar scholenbouw in Vlaanderen ter sprake komt. In onze dagelijkse praktijk stellen we telkens opnieuw vast hoe belangrijk het is dat iemand het opneemt voor onze schoolbesturen, ook hier steeds met een grote deskundigheid en een positieve ingesteldheid. We streven voortdurend naar werkbare oplossingen op maat van het katholiek onderwijs. Ons streven naar een versoepeling van procedures heeft ongelooflijke resultaten opgeleverd. Projecten kunnen nu bij AGIOn veel soepeler verlopen maar - en dat is een beetje het spagaat binnen onze werking - net daardoor kan een schoolbestuur zich dan afvragen: Wat doet DIKO? Het is allemaal zo simpel, jawel, maar dankzij DIKO. Dat er bij AGIOn verkorte procedures bestaan of versnelde goedkeuringen voor milieudossiers of sanitaire dossiers of spoedprocedures is niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Die procedures die trouwens bij AGIOn alleen bestaan voor het vrij gesubsidieerd onderwijs, zijn er gekomen dankzij DIKO. En die bewaking van de procedures blijft een voortdurende bezorgdheid en taak voor DIKO. Hebt u een zicht op het aantal dossiers momenteel in behandeling bij DIKO? Dirk Vanstappen: Dat is een ongelooflijke lastige vraag. Ik denk dat wij momenteel meer dan duizend lopende projecten kennen, in alle mogelijke stadia van het project en gespreid over elk onderwijsniveau en elk type van onderwijsinstelling, met inbegrip van buitengewoon onderwijs, internaten, CVO (Centra voor Volwassenenonderwijs) en CLB's (Centra voor Leerlingenbegeleiding). Op stafniveau begeleiden drie DIKO-architecten die dossiers. Elk staflid bedient een eigen regio. Door die geografische afbakening zien onze stafleden binnen hun regio sneller opportuniteiten en synergiën. Vb: aanliggende scholen die gezamenlijk een sportzaal bouwen. Zo kunnen soms oplossingen gevonden worden op een ander echelon. Het overgrote deel van de projecten die bij AGIOn goedgekeurd worden zijn momenteel verbouwingswerken. Omdat die voorrang krijgen. Welke verbouwingswerken krijgen voorrang? Dirk Vanstappen: We hebben verkregen dat ondanks de lange wachttijden, schoolbesturen toch de kans krijgen om gesubsidieerd beperkte verbouwingswerken uit te voeren om de bestaande gebouwen ten minste in goede staat te brengen en te houden. Die voorrangsregeling bestaat alleen voor verbouwingswerken (geen nieuwbouw) aan gebouwen (geen omgevingswerken) voor een beperkt bedrag per instelling en per vestigingsplaats (ongeveer euro netto). We hebben het dan over een "verkorte procedure". Je kunt er zo maar één hebben tegelijkertijd, per instelling en per vestigingsplaats. In die regels herken je een beetje onze hand, de aanpassing van regels aan de specificiteit van het katholiek onderwijs. Onze schoolbesturen hebben in het kader van een gebouwenstrategie nood aan een instrument dat hen in staat stelt op korte termijn beperkte verbouwingswerken gesubsidieerd uit te voeren. Bij de andere onderwijsnetten bestaat die nood niet of minder. De kosten van dossiers op de wachtlijst zijn aanzienlijk groter met een gemiddelde van ongeveer 1,5 miljoen euro netto. DIKO pleit voor de ontwikkeling van een masterplan. Zo'n masterplan houdt rekening met een gedragen onderwijsstrategie en met budgettaire mogelijkheden en beperkingen en formuleert binnen die randvoorwaarden een visie op de ruimtelijke ontwikkeling van de schoolinfrastructuur. Schoolbesturen moeten durven denken op lange termijn. Lange wachttijden verhogen de noodzaak om te komen tot zo'n masterplan. Een dergelijk masterplan-project kan wel betrekking hebben op een volledig nieuwe campus of op een veelheid van kleine ingrepen in de bestaande gebouwen. De raming van zulke dossiers op de wachtlijst kan oplopen tot ettelijke miljoenen euro per project. Tijdens de wachttijd zoekt DIKO mee naar manieren om door middel van kleinere ingrepen naar dat eindbeeld toe te werken. Alle kleine ingrepen passen op die manier ook in een globale strategie. De schoolbesturen hebben de verzekering dat hun middelen optimaal besteed worden. DBFM Wij zijn heel blij dat de Vlaamse overheid inziet dat de wachttijden voor investeringen in schoolgebouwen veel te lang zijn. Dossiers die nu worden goedgekeurd hebben een wachttijd van tien jaar en meer achter de rug. Dit is geen redelijke wachttijd meer. We streven ernaar de termijn voor wachtlijstdossiers terug te dringen tot niet meer dan vier jaar. Binnen die periode kunnen wij via alternatieve klei- 17 februari 2009 Forum

5 nere projecten de meest acute nood lenigen. Die periode geeft ons ook de mogelijkheid om het project te laten rijpen vooraleer het effectief wordt goedgekeurd en uitgevoerd. Minister Vandenbroucke heeft daarom ingezet, enerzijds op een verhoging van de reguliere middelen van AGIOn, en anderzijds in de opstart van een eenmalige inhaaloperatie. In die inhaaloperatie zijn 211 projecten betrokken. Het is een eenmalig programma waarmee de Vlaamse overheid wil remediëren aan de achterstand in en verbetering van de schoolinfrastructuur door een DBFM-vennootschap te laten instaan voor het ontwerp (Design), de bouw (Build), financiering (Finance) en het onderhoud (Maintain) (zie kaderstukje DBFM). DBFM (Design, Build, Finance, Maintain) De Vlaamse Regering besliste op 10 november 2005 akkoord te gaan met het concept van alternatieve financiering (DBFM) waarbij gestreefd wordt naar een investeringsvolume van circa 1 miljard euro. Het decreet van 7 juli 2006 betreffende de inhaalbeweging voor schoolinfrastructuur bepaalt de kernelementen van dit investeringsprogramma. Via de wetgeving overheidsopdrachten gaat de Vlaamse overheid op zoek naar een private partner. De gekozen partner zal samen met de Vlaamse Gemeenschap een DBFM-vennootschap vormen. Voor de Vlaamse Gemeenschap vinden we in die vennootschap een dochtervennootschap terug waarin AGION en de Participatiemaatschappij Vlaanderen deelnemen. Die dochtervennootschap houdt 25% plus 1 van de aandelen van de DBFM-vennootschap. De overheid sluit met de DBFMvennootschap een overeenkomst die de modaliteiten, en ook de wederzijdse rechten en verplichtingen van de betrokken partijen bevat bij de uitvoering van het DBFMprogramma. Deze vennootschap krijgt de verantwoordelijkheid voor het ontwerp (design), de bouw (build), de financiering (finance) en onderhoud (maintain) van de bouwprojecten. Voor elk bouwproject wordt met de schoolbesturen een afzonderlijk DBFM-contract gesloten.. De vennootschap stelt de schoolinfrastructuur ter beschikking van de schoolbesturen gedurende 30 jaar, staat in voor het onderhoud en waakt erover dat aan bepaalde minimumeisen wordt voldaan. In ruil ontvangt ze een periodieke beschikbaarheidsvergoeding die (gedeeltelijk) prestatiegebonden is. Op het einde van de termijn wordt het gebouw gratis overgedragen aan de schoolbesturen. Geven we binnenkort les in passiefscholen? Dirk Vanstappen: Passiefscholen springen in het oog maar het gaat hier eigenlijk om een nicheproduct, een noodzakelijk maar voorlopig beperkt programma met 24 proefprojecten in Vlaanderen. Andere initiatieven van de minister van Onderwijs leveren een veel ruimere bijdrage tot het halen van de Kyotonorm. Onze Vlaamse scholen scoren immers slecht op het vlak van rationeel energiegebruik (REG). Minister Vandenbroucke levert inspanningen om ook hier te zorgen voor een inhaaloperatie. De vorige jaren is veel geld gespendeerd aan "flankerende maatregelen" zoals sensibiliseringscampagnes, subsidiëring van energieaudits, financieren van de opstart van een energieboekhouding, Daarnaast wordt binnen het pakket van beschikbare middelen van AGIOn geld ingekleurd om REG-projecten versneld goed te keuren (isolatie, energiezuiniger technische installaties, relighting van een gebouw, ).. En ook aan het energieprestatiebesluit werd voor schoolgebouwen gesleuteld. Binnen dit besluit wordt gezocht naar een optimalisatie van energieverbruik zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van het binnenklimaat. De vereiste binnen het energieprestatiebesluit wordt uitgedrukt in een E-peil. Woningen moeten in Vlaanderen een peil halen van maximum E100. Sedert begin 2008 moeten scholenbouwprojecten voldoen aan een E70-peil. Wat betekent dat? Ten opzichte van een E100-gebouw zal een E70-gebouw met een energieverbruik dat 30% lager is toch dezelfde binnenklimaatskwaliteit kunnen garanderen. Op lange termijn rendeert dit enorm voor onze schoolbesturen. 18

6 DIKO heeft die verstrenging van de EPB-vereiste voor schoolgebouwen enthousiast ondersteund, ook gelet op het engagement van minister Vandenbroucke om te voorzien in een compensatie voor (een deel van) de meerinvesteringskost. Zo'n E70-gebouw is luchtdichter, beter geïsoleerd en voorzien van een performanter technische installatie dan een E100-gebouw. Als je daar nu verder in gaat en het gebouw nog luchtdichter maakt, nog beter isoleert, nog beter oplet hoe je die warmte toeen afvoert, dan kom je uiteindelijk aan een gebouw, waarvoor de warmte die de gebruikers van het gebouw produceren, volstaat om het warmteverlies door de gebouwschil te compenseren. Dat zijn passiefscholen - maximaal E55, zeer luchtdicht, maximaal 15 kwh per m2 per jaar voor verwarming en maximaal 15 kwh per m2 per jaar voor koeling. Momenteel zijn de concepten nog niet rijp om ze meteen op ruime schaal toe te passen. Daarom werd geopteerd voor een beperkt aantal proefprojecten die informatie moeten opleveren tijdens conceptie-, realisatie- en uitbatingsfase. Zo leren we veel, niet alleen voor eventuele latere passiefscholen, maar zeker ook voor scholen die streven naar een laag-energieconcept. We zijn echt nieuwsgierig naar de resultaten. Interview: Willy Bombeek Redactie: Rita Herdies Meer informatie over DIKO leest u in het document: Scholenbouw met steun van de Vlaamse Gemeenschap. Alles over DIKO. VSKO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel, T F E dirk.vanstappen@vsko.be 19 februari 2009 Forum

7 Stand van zaken DBFM - 5 januari 2009 De Vlaamse regering zit in de laatste rechte lijn voor het aanstellen van de partner die samen met PMV (ParticipatieMaatschappij Vlaanderen) en AGIOn de vennootschap zal vormen. Op 12 december 2008 besliste de Vlaamse Regering dat van de resterende drie kandidaten de groep "Fortis Bank en Fortis Real Estate" het meest interessante "best and final offer" (BAFO) heeft ingediend. De volgende weken worden de besprekingen gefinaliseerd. Vervolgens wordt de opdracht gegund. Eventueel worden dit schooljaar nog de eerste schoolbesturen gecontacteerd met het oog op de onderhandelingen om een individueel DBFM-contract te sluiten.. We kunnen niet inschatten hoe realistisch die (nieuwe) vooropgestelde timing nu is. Het VSKO is vooral erg bezorgd. De crisis in de financiële sector is een zware handicap voor deze DBFM-operatie. Dit is historisch mogelijk de slechtste periode om met financiële instellingen een operatie op te starten van 1 miljard euro over een periode van 30 jaar. Enerzijds kunnen vraagtekens geplaatst worden bij de solvabiliteit van de financiële partners, nu en ten opzichte van de toestand bij de start van de onderhandelingen. Tussen de kandidatuurstelling en heden zijn de kaarten grondig geschud. Anderzijds laat de huidige situatie vermoeden dat de financiële instellingen meer nog dan vroeger, erop uit zullen zijn risico's te vertalen in een hogere beschikbaarheidsvergoeding waardoor de haalbaarheid ervan voor onze schoolbesturen in het gedrang komt. Het VSKO ondersteunt loyaal het initiatief van minister Vandenbroucke om een deel van de scholenbouwnood versneld op te lossen. Maar het VSKO heeft vooral ook oog voor de belangen van de schoolbesturen van het katholiek onderwijs in hun streven om op lange termijn betaalbaar kwaliteitsvol onderwijs te blijven aanbieden. DIKO stelt zich tot doel om de belangen van die schoolbesturen te verdedigen maar blijft verstoken van rechtstreekse informatie met betrekking tot de procedure. Daardoor is DIKO momenteel niet in staat om de situatie correct in te schatten. We hopen dat daar binnenkort verandering in komt. 20