nieuwkomers, langblijvers en zomergasten

Transcriptie

1 ZOOGDIER (4) 3 De zoogdier Flevoland: nieuwkomers, langblijvers zomergast Vct Wigbels Flevoland staat te boek als e gebied waar volop rust ruimte is te vn. En waar bom zo vruchtbaar is dat alles er veel sneller uitbundiger groeit dan elrs. Dat lijkt goed voor ms dier, maar is die polr voor zoogdier wel zo n aantrekkelijk leefgebied? Welke soort lukt wel, welke niet, om zich blijvd Flevoland te vestig? De kolonisatie Flevoland door evoudig. Bovdi gaan eerste zoogdier is e trigerd, maar helaas slecht onrzocht fome. Op zich is migratie naar nieuwe gebi nieuwkomers e ongewisse toekomst tegemoet: voor eerste zoogdier was tocht naar Flevoland e kele voor veel dier doodgewoon: hoe reis. Sommige zoogdier verplaats anrs zoun door sterfte opvall plaats e leefgebiedweer bezet kunn worn. De geïsoleer liggg Flevoland, weliswaar e schiereiland dan e echt eiland, maakt zich actief over grote afstann, reeën voss bijvoorbeeld. Maar vaak blijk ms zijn transportmidl belangrijk bij verspreidg. Klee zoogdier zoals brue rat, bosmuis, kolonisatie door zoogdier niet al te veldmuis, rosse woelmuis, dwergmuis huisspitsmuis, maar ook wezel Eén snelste kolonist was bosmuis. Foto Vct Wigbels hermelijn lift soms ongewild mee met voor dijkbouw aangevoer materiaal. In eerste jaar na droogvall Zuilijk Flevoland wern rti zoogdiersoort waargom, waar er acht al vóór droogleggg op dijk leefn. Sdsdi zijn er diverse soort bijgekom, waardoor er Nerland lev zoogdiersoort tot nu toe ongeveer 44 Flevoland zijn waargom. Niet al ze soort blev. Bij drie soort bleef bij e kolonisatiepogg, terwijl drie anre zich wel vestign maar later weer verdw. Van 22 soort kan m stell dat hun kolonisatie geslaagd is. Daarnaast zijn acht soort te beschouw als zomergast vijf soort als ongewste exot; drie soort wern Oostvaarrsplass geïntroduceerd. Voor zover er al iets bekd is over wijze waarop zoogdier Flevoland koloniseern, komt ze knis vaak overleverg, meestal via jachtopziers, boswachters natuurbeheerrs. E kele keer is er daadwerke-

2 4 lijk onrzoek verricht, bijvoorbeeld naar kolonisatiesnelheid veldmuiz moll: twee soort die jar zestig als e bedreigg voor landbouw wern gezi. Gehoopt werd met behulp resultat onrzoek verspreidg te kunn afremm of te damm, ier geval controleerbaar te houn. Het onrzoek lever wel wetswaardige resultat op maar ge praktisch bruikbare: muiz moll blek volharn succesvolle pioniers. Snelle jongs De brue rat bosmuis war eerste zoogdier Flevoland. Deze twee alleseters stell weig eis aan hun omgevg konn aan dijkvoet rond arbeirskamp direct al voldo voedsel vn. Ook leefn ze anre soort al op Urk Schokland nog vóór er sprake was aanleg Noordoostpolr. De bosmuis was snelste kolonist: bn één jaar na droogvall werd hij al midn iere nieuwe polr waargom. De veldmuis werd ook met rijshout voor dijkaanleg aangevoerd, maar kon zich op nog kale dijk niet handhav, zo blijkt uit gstgegevs. Pas nadat dijk wat begroeid raakt, was blijv vestigg ge probleem. Vanuit contactpunt met ou land kwam verspreidg veldmuis op gang. Cavé (1960) vond e kolonisatiesnelheid 12 a 15 km per jaar, ge betekt dat e nieuwe polr prcipe bn twee jaar kan worn gekoloniseerd di geschikt biotoop (grasmat/ruigte) aanwezig is. Toch ed veldmuis er zo n twaalf jaar over om bijvoorbeeld Oostelijk Flevoland te verover. Uit onrzoek tomalige Rijksdist voor IJsselpolrs blijkt dat verspreidg parallel loopt met die graanveln: omdat veldmuis gebonn is aan droger terre volg hij ontgng op voet. Tegwoordig kom veldmuiz sterk wissel dichth algeme voor grote l Flevoland vorm zij belangrijkste stapelvoedsel voor roofvogels uil, waaraan Flevoland zo rijk is. De veldmuis verover twaalf jaar Oostelijk Flevoland; daarbij volg hij aanleg graanveln.

3 Ook dwergmuis was één De mol koloniseer Flevoland met snelheid regworm. Foto Vct Wigbels eerstelg: snel toem omg rietlandareaal maakte dat nieuwe polrs aankelijk e eldorado war voor dwergmuiz. Maar zij war snel over hun hoogtepunt he to rietbrann, doodspuit pioniervegetatie, ontwater ploeg jaarlijks duizn hectares geschikt leefgebied ed verdwijn. Toch wet dwergmuiz zich natte natuurgebi Flevoland goed te handhav. De muskusrat bereikte Flevoland eerst Vanuit Kamp trok muskusrat via Roggebotsluis Oostelijk Flevoland bn. Vijfjaar later werd eerste muskusrat Oostvaarrsplass gezi. Op hoogtepunt (beg jar 80) wern door 14 vaste rattgers jaarlijks dan te kom: jaargst bedraagt nu amper ti proct die voorhe. Reeën vestign zich Oostelijk Zuilijk Flevoland veel sneller dan Noordoostpolr. Dit lijkt wat vreemd, maar komt waarschijnlijk doordat ed jar vijftig reeënstand op ou land laag was. T tij droogleggg Oostelijk later Zuilijk Flevoland was er echter e grote migratiedruk uit gezon populaties op Veluwe. Hoewel ge directe waarnemg bekd zijn overzwemm reeën, is ree e uitstekd zwemmer zeker staat smalle l randmer over te stek. Waargom is wel dat muskusratt buitgemaakt. Vooral reeën s wters over ijs Flevoland stadsgracht Lelystad Almere wist te bereik. blek e uitstekd habitat, net als alle tocht Flevoland. T onrechte werd aangom dat Oostvaarrsplass e belangrijk bolwerk muskusratt was. In feite is ondiepe moeras alle geschikt als overwtergsgebied. De laatste jar lijkt muskusrat nog slechts sporadisch voor Trage soort De mol egel zijn goe voorbeeln kolonist. Niet langzame omdat ze traag of passief zijn, tegel, maar eerst moet nieuwe land aan bepaal voorwaarn voldo: natte vette klei is niet direct e

4 6 geschikt habitat. Moll zijn goe zwemmers. Ze kunn waterbreedtes kele honrn meters overstek. Eilandjes randmer die dichtbij dijk ligg, krijg jaarlijks e vasie jonge moll. Eilandjes die dan 1 km uit kust ligg worn nimmer door moll bereikt. Moll blek zich voornamelijk af verbdg met ou land via slootrann, kanaaloevers wegberm te verspre daaruit naar tussligg akkers, boss natuurterrete migrer. Al 1940 wern moll op Noordoostpolrdijk bij Kadoel gespeurd. In Oostelijk Flevoland wern eerste moll 1956/57 bij Roggebotsluis gezi Zuilijk Flevoland 1963 op dijkvak Nijkerk. Toch duur nog tot 1984 voordat eerste moll Oostvaarrsplass bereikt. De opmars via wegberm vorr zo n 2 a 3 km per jaar. De moll volgn feite worm, die zich langzaam, via die wegberm, verspreidn. Puur lopd zou mol, met zijn loopsnelheid ongeveer 5 km/uur, Flevoland veel sneller hebb kunn koloniser. Hun graafsnelheid bedraagt 15 tot 20 meter tunnel per dag, maar moll grav niet dan nodig is om aan voldo voedsel te kom. Vos Wellicht wat onverwacht is dat vos pas acht jaar na droogvall Zuilijk Flevoland voor eerst werd waargom: e vers dood exemplaar werd herfst 1976 op strand bij Hulkestese bos gevonn. Of dit dier zwemmd dan wel via Nijkerkse brug polr wist te bereik, is onbekd. Jachtopziers beweern dat ze anre voss wern uitgezet snel toem aantal waarnemg na die kwartiermaker lijkt dat te bevestig. Toch duur nadi nog vijfjaar voordat voss zich aan anre zij Flevoland vestign, Oostvaarrsplass, wellicht als gevolg afschot door jachtopziers, die trachtt fauna polr zo lang mogelijk te vrijwar predatie. Moll krop met snelheid e regworm nieuwe polrs, vooral via wegberm. Hier opmars Oostelijk Flevoland.

5 - rui Reeën, meest succesvolle kolonist In Oostvaarrsplass nam Flevoland. Foto Vct Wigbels aantal voss snel toe; 1985 bedroeg aantal bewoon burcht ongeveer talrijk geweest. Als oorzaak daar 15 werd aantal voss geschat op zo n 50 exemplar. Opvalld is dat die eerste jar aantal jong per burcht groter (5 a 6) was dan jar daarna(2 a 3) dat aantal bewoon burcht ook nauwelijks veranr. Blijkbaar was maximale dichtheid al wordt meestal slechte kwaliteit reeën kop Overijssel goemd, t tij kolonisatie NOP. Het slechtste el populatie zou, bij gebrek aan e eig territorium, zijn uitgewek naar Noordoostpolr. De populatie bereikt. Het aantal voss lijkt gerelateerdte zijn aan muizrijke jar dan aan beschikbaarheid anre De haas heeft Zuid- Oost-Flevoland moeilijk. Foto Vct Wigbels voedselbronn(en - tijns opgroei jong jonge grauwe ganz). E groot el jaar zijn vogels domweg te moeilijk te graz te nem, zoals mij vaak is geblek bij volg jag voss, wat Oostvaarrsplass relatief evoudig is. Het surplus aan jonge dier verdwijnt knelijk naar boss omgevg, waar ze vervolgs e gere kans hebb afgeschot te worn. Succesvolle soort De meest succesvolle (grotere) zoogdier Flevoland zijn wellicht reeën. De reeën zijn met name Oostelijk Zuilijk Flevoland jagerskrg veel geroemd om hun kwaliteit, afgemet naar groeisnelheid, gewicht gewei. In Noordoostpolr daarteg is hun kwaliteit bedud mr, zijn ze ook nooit

6 als hoewel /<)<>(,[)ler (1) 8 Oostelijk Zuilijk Flevoland stam af als veel gezonr gekscste populatie Veluwezoom. Zuilijk Flevoland werd hoog tempo gekoloniseerd uit Oostelijk Flevoland. In nog zeer rustige nieuwe polr liep aantal reeën op naar dan 1500, met plaatselijk dichth bijna 20 reeën per 100 ha! Nu onrust Flevoland sterk is maar tegwoordig nauwelijks. Wel is aantal waarnemg uit ( rand ) st dorp Flevoland De boommarter is gesteg. slechts driemaal, als verkeersslachtoffer, aangetroff, tweemaal bij Kurbos emaal bij Lepelaarplass. Ook is er al es e stemarter doodger, eves bij Kurbos. toegom voormalige ruige terre vrijwel alle hebb plaatsgemaakt voor grootschalige landbouw geslot boss, wordt leefgebied Mislukte kolonisaties Als nieuwe polr niet geschikt blijkt als leefgebied, is er meestal ge weg geleilijk mr geschikt voor reeën. terug. Ondanks korte geschiis De reebokk zijn nu - nog Flevoland zijn diverse voorbeeln steeds goed naar lanlijke maatstav - toch mr kapitaal. De aantall zijn te gev (vooralsnog) mislukte onveranrd hoog: 1500 reeën kolonisaties. Zo werd 1973 e elhert bij Burchtkamp Larserbos Zuilijk Flevoland 1000 Oostelijk Flevoland. De Noordoostpolr heeft e voorjaarsstand maar 300 reeën. waargom, maar kort na eerste waarnemgverdwe dier spoorloos. De das is kele mal als verkeersslachtoffer of verdronk gevonn, onr anre bij Lelystad Moeizaam Harrbos. Beg jar 80 huis e das ige tijd Kurbos, maar Haz n aankelijk uitstekd Noordoostpolr. In topjaar 1952 leefn er naar schattg jachtopziers 40 per 100 ha. Dat jaar dier verdwe spoorloos. Toch lijkt Flevoland hier daar wel geschikt habitat voor dass te hebb. wern er geschot e De huisspitsmuis, e sekteter, is getel stand ! In loop r jar zestig zevtig daal hazstand echter dramatisch, tot e geschatte dichtheid mr dan 10 haz per 100 ha nu. Oost- Zuid- Flevoland zijn door hun grootschalige karakter knelijk mr geschikt voor haz dan veel kleschaliger Noordoostpolr; populatiedichtheid bedraagt nu naar schattg respectievelijk mr dan 5 haz mr dan 1 haas per 100 ha! E anr bete- Oostelijk Flevoland vermoelijk met rijshout aangevoerd (In NOP kwam hij oudsher voor, namelijk op Schokland): al 1958 werd hij bij Lelystadhav geg. Sdsdiheeft hij zich via dijk verspreid, maar er is vrijwel niets bekd over huidige verspreidg of zelfs maar z n aanwezigheid. De noordse woelmuis was aankelijk algeme west Noordoostpolr; hij verspreid zich af eiland Schokland, waar kt dat er Flevoland slechts kele duizn haz lev, waar jaarlijks toch nog zo n 35 % wordt geoogst. Ook konijn lijk Flevoland niet echt te waarr: ze wet zich alle langs randmer, boss langs randmer op kele anre, zandige plaats te handhav. Maar daar le ze dan ook - populatie - e hij vóór polrg voorkwam. Met voortschrijn ontgng verdwe geschikte habitat (natte rietveln) nam concurrtie met veldmuiz toe. In wter 1952/53 werd hij voor laatst gevonn, als (zeer zeldzame) prooi velduil (Ligtvoet, 1992). Ofbei anre polrs ooit noordse woelmuiz hebb geherbergd, is onduilijk. Zeker is dat ze Oostvaarrsplass, Lepelaarplass Harrbroek (pottieel geschikte leefgebi) onbedreigd bestaan. Nadat aankelijk klee marters Flevoland probleemloos snel koloniseern, lijk dichth tegwoordig alle pleksgewijs, met name nooit zijn waargom. Het uitzett om (natte) natuurgebi, nog op die vroeger. De wezel is nog noordse woelmuis is verschill ker overwog, maar verband meest succesvolle soort, gevolgd door hermelijn. Bunzg wern met aanwezigheid aardmuiz pottieel geschikt habitat beg jar 80 nog veelvuldig gesignaleerd door muskusrattgers. Oostvaarrsplass is h afgezi. daar tot op

7 Otter Wat zal toekomst zijn snel groei populatie elhert Wigbels Oostvaarrsplass? Vct De otter was tot jar 70 bekd zichtwaarnemg op randmer. In Noordoostpolr kwam af jar 50 tot midn jar 70 otters voor bij o.m. Urk, Nagele Introducties De troductie grootste echt Voorst. In 1979 wern otters met jong gesignaleerd langs Kurvaart, maar na 1980 liep aantal waarnemg snel terug af 1983 wern wil zoogdier werd maart 1992 realiteit: 44 elhertvormn basis e populatie kerngezon elhert ge otters gemeld. In Oostelijk Oostvaarrsplass (Wigbels, Zuilijk Flevoland zijn alle ed jar 70 beg jar 80 kele 1994). Deze troductie stond niet op zichzelf: al 1983 was Heckrund waarnemg spor bekd. De 1984 Konikpaard Oost- laatste waarnemg 1983 betrof voetprt verse klei e op dam vaarrsplass losgelat. Of we ze soort slechts als maaimaches, of Wilgbos tuss Oostvaarrsplass Lepelaarplass. als wild lev hoefdier moet zi, is voor vel nog vraag.

8 10 kort echter werd e f, zoals nok niet. Slechts cteel slapd exemplaar aangetrof- Verrassd vleermuis die rosse schaftkeet e werd ontkt. ontkkg was sla- p vleermuiz meidoornstruik op struik Hulkestese strand; wern omgezaagd. De vleermuiswaar- meeste nemg kwam bacterievuur wegs die ms schemerg klee vleermuisjes langs huiz vleermuis Dankzij onopzettelijk Flevoland 'uitzett' komt ook Foto Vct voor. bever Met nu dat zou wel om dwerg- kwam niet. gaan, door Rombout Wijs name Flevoland sds Wigbels fladr; verr dan zag gokje, e doorgelicht 1990 op is systematisch voorkom vleermuiz. Rosse vleermuiz blijk Deze grote lev ier geval grazers jaarrond ontwikkelt geleilijk voor te zich, dankzij begrazg, k natuurrijk landschap, e grazige l, ruigtes geslot boss met goed nu bosjes. Het gaat ruim 335 Heckrunr, er Konikpaarn gebied. Naar elhert 170 verwachtg zal 1996 totaal aantal grote 800 bedrag, wordt op alledrie grote hoefdier: al lev 235 mozaïek half grazers 1997 draagkracht Ook anre diersoort meestal per voor onr war mislukte wern was te vuur te ed jar 70 n bestr n uitgezet, lijk jar, werd kolonie alge- meest Lelystad ze soort koloniealmere. hang- die sds zwaard wor- Hor- Urkerbos tot wer- h op maar werkelijk groei Toekomst Het bovstaan nog te lijkt hebb strevd voortgeplant. e met verslag is e e volledigheid naar wetschappelijk Flevoland is nog lang niet documt. aan ed zijn (natuurlijke) ontwikkelg. Het zal dan opmars te ook boeid blijv zoogdier zich hier e vraag, daar gaat Voor vestig? anre soort, zoals das, is dat om toe- volg. Zull boommarter stemarter welijks om nau- wanneer. nog eek- Urkerbos vooral landschap, ze dan impressie daad- lijkt dit jaar hoorns Horsterwold schijn e populatie hoewel sprake, tijd: echte lijkt 1992 verrassd niet echt succesvol. Soms handhav De getecteerd. De geregeld dwergvleermuis me; komst die eekhoorns, Daarmee worn soort vrij arriver, te nog door beroepsratt- sterwold, Voorsterbos zich midrnacht teg om vondst Biddghuiz gers. ge gevonn. Daarna volgn Horsterwold. Flevoland door muskusratt, kele via Onbedoeld was zeker kolonisatie De vlieg juli verantwoor- troductie beverrat buikzwijn zich, Oostvaarrsplass eerste al juni rust- Zo Hollandse brug s avonds laat polr goeg Dan laatvliegers gebrui- fourageergebied, ongeluk of door liefheb- bers. Die laatst lijk algeme soort hebb hun kraamkamers meeste vermoelijk al overschr. Flevoland geïntroduceerd, maar vrij Diverse plaats buit polrs. ed gebied kom. Flevoland wel als bijna 1000! Flevoland Zuilijk gebied e tot kwestie name Literatuur Cavé, A.J., Ligtvoet, W., et al.. hun Tekst Noordse Broekhuiz rlandse Muiz Flevoland. Oostelijk woelmuis. Atlas zoogdier. bestrijdg lezg. Utrecht, In: S. Ne- Stichtg KNNV-uitgeverij. boss, ontwikkel zich verr. Wigbels, V., De elhert Oostvaarrsplass. Zoogdier 5(3):4-10. Zomergast Vleermuiz worn al jaar Flevoland duilijkheid hun over aanwezigheid dan rtig waargom. aard bestond er Veel mate tot voor Vct L AE Wigbels, Golfpark 175, Lelystad,