Zoogdieren in de Oostvaardersplassen

Transcriptie

1 59 Zoogdier Oostvaarrsplass M. Zijlstra Van Wijngaard & Lsk (1957) kom op grond ervarg opgedaan eerre polrs tot prognose zoogdierfauna nieuwe IJsselmeerpolrs. Ze zi 23 soort mogelijkhed zich bn kortere of langere termijn te vestig. Het betreft Egel, Mol, Waterspitsmuis, Dwergspitsmuis, Bosspitsmuis, Haas, Eekhoorn, Dwergmuis, Huismuis, Brue Rat, Bosmuis, Rosse Woelmuis, Woelrat, Noordse Woelmuis, Veldmuis, Aardmuis, Otter, Bunzg, Hermelijn, Wezel, Verwilr Kat, Vos Ree. In Wiergermeerpolr war ti jaar na droogvall vijfti soort gebied geregistreerd zonr dat er speciale aandacht aan was besteed. Voor Noordoostpolr war dat tweeëntwtig soort vijfti jaar na droogvall. Op langs dijk Oostelijk Flevoland werd 1956 al elf soort aangetroff. In nieuw ontstane gebied is al aandacht besteed aan immigratie kolonisatie. Zie Noordoostpolr Dammerman 1949 a & b, Oostelijk Flevoland Van Wijngaard & Lsk 1957, 1960 schikt zijn. Passief word dier met transport material nieuwe gebied gebracht. E beeld hier is Huisspitsmuis die augustus, oktober cember 1958 langs Knardijk bij Lelystad werd Zuilijk Flevoland Haeck 1969 a & b, Mook Nieuwe gebied kn actieve passieve immigratie. Actief kom dier lopd aangetroff (Cavé 1960). Voor klee zoogdier is passief transport belangrijk immigratiemidl. wijze bnkom (bijbeeld Egel) of zwemmd (bijbeeld Mol, Ree) nieuwe polr bn om zich er te vestig als omstandighed ge- Dwergmuis leeft al ruige hoge vegetatie natte vochtige terre.

2 is me bepald tijdsduur waarbn gebied wordt bereikt. eerste systematische zoogdiervtarisatie Oostvaarrsplass vond 1981 Voss blijk Oostvaarrsplass effectieve kadaveropruimers, waardoor botulisme mr kans krijgt. plaats door Nerlandse Verigg Zoogdierkun Zoogdierbeschermg. resultat zijn vermeld Canters et al (1983). Zij kom tot achtti soort, die zijn ge- gebied. Over zoogdierstand Oostvaarrsdijk, grs Oostvaarrsplass langs Usselmeer, is begjar weig bekd. Bidd Torvalk g of waargom gebied. Van wijz die perio op kom 1981 zijn all cidtele gegevs al Veldmuiz. Het is aannemelijk dat ook Brue Rat Bosmuis, pioniers over zoogdier gebied bekd (Koridon et al 1981). Na 1981 zijn er aantekg gemaakt waarnemg. In 1987 onr zoogdier, snel dijk zull hebb gekoloniseerd. uitgebrei rietveld heeft Nerlandse Verigg Zoogdierkun Zoogdierbeschermg zoogdier gebied opnieuw geïnvtariseerd. vormd veel zoogdier niet zo n aantrekkelijk leefgebied. Dwergmuis, soort opgaanruigtebegroeig, heeft vermoelijk gebied In ze bijdrage wordt gegaan op stand tuss bereikt. In die eerste ze- op of grond of water lev zoogdier Oostvaarrsplass, zoals die zich via natuurlijke heeft ontwik- weg v jar vestigd zich dus zeker vier soort Oostvaarrsplass. Hun verspreidg was al gekoppeld aan hogere - keld. l terre, dijk. Ingebrachte zoogdier, zoals Heckrunr Koniks, vall hier buit beschouwg. Aan vleermuiz wordt op bladzijd aandacht geschonk. Pioniers, In gebied dat thans Oostvaarrsplass vormt, kwam al snel diverse zoogdier- Voortgaan successie, Uit perio zijn uit notities, gemaakt tijds tocht door droge el soort. Al 1956 werd op Knar- gebied, twaalf nieuwe soort te hal Bosspitsmuis, Haas, Konijn, Dwergmuis, Bosmuis, Brue Rat, Woelrat, Veldmuis, Bunzg, Wezel, Hermelijn, Ree. Het dijk, kle el begrzg gebied, aangetroff Egel (10 km, uit kust), Brue Rat, Bosmuis, Veldmuis (tot 10 km) Wezel. In 1958 kwam daar bij Lelystad nog Huisspitsmuis bij In natte, omka el (Cavé 1960). Alle pottiële bewoners droge el bestond to grotels uit gererd Riet, wilgboss vergrass strook tuss Riet wilgbos. Oostvaarrsplass kwam ook Haz, Konijn 60

3 Reeën waarbij verspreidg sterk afhg waterpeil. Verr zijn uit natte el bekd Brue Rat, Veldmuis, Bosspitsmuis Dwergmuis. muiz werd aangetroff op hogere l gebied. Wezel, Hermelijn Bunzg werd al sds 1980 toem mate gesignaleerd. In herfst 1977 is eerste Aardmuis lijkt lichte keur te verton ruigt. Veldmuiz zijn gerge aantall geg zodat er g duilijke conclusies omtrt evtuele habitatkeur te trekk zijn. meeste Veldmuiz zijn lage ruigte geg op die plaats waar hellg directe omgevg war (Canters et al 1983). Muskusrat gebied geg. eerste Vos is gemeld Dit betekt dus dat er tot 1981 rti soort heemse landzoogdier Oostvaarrsplassgebied zijn waargom. Als uitheemse soort naast Muskusrat Recte ontwikkelg Na zoogdiervtarisatie 1981 zijn er verschill ontwikkelg gebied geweest die zoogdierstand belang zijn. Naast plaatselijke spontane verruigg zijn gesignaleerd Nerts (1981) Wasbeer (1980). Ook kom kele Verwilr Katt. droge rietveld, bevorrt ook beweidg vegetatieveranrg dat gebied. uitgebrei vtarisatie 1981 elf soort zoogdier op (Canters levert et al Naast vergrassg, komt ook meer ontwikkelg Brandnetel, Akkerdistel anre kruid. In ze gebied word meer 1983). Tijds ze vtarisatie zijn eerst geg Dwergspitsmuis Aardmuis. Bosmuiz, Bosspitsmuiz ook Veldmuiz waargom geg. Bij zoogdiervtarisaties 1987 was dichtheid Canters et al (1983) kom drie soort aan Bosmuiz Veldmuiz hier hoog. tot dichtheidsschattg wel Aardmuis, Dwergmuis Bosmuis. Volgs Corbet & Southern (1977) zijn aardmuispopulaties sterk onrhevig aan nietperiodieke aantalsfluctuaties, die tot honrd zelfs driehonrd dividu per ha Verr is el rietkavels ontgonn gezaaid met gras. Bosmuiz Veldmuiz word hier geg, ook door hierop met name 1987 az Voss. Ook Haz kom op ze kavels, zij gerge aantall. Enkele graslandkavels hebbna 1981 (Krapp & Niethammer 1982) kunn oplop. berek schattg ligg aan s wters grondwaterstand tot zelfs op lage kant wel tuss 7 37 dividu per maaiveld. In 1981, vóór verhogg ha. waterpeil, werd hier met name Bosmuis, Bosspitsmuis, Aardmuis Veldmuis geg. Na verhogg war ze soort hier nog gerge aantall aanwezig. grootste greep omka el Oostvaarrsplass is stell twee peilgebied kar stel- Voor Dwergmuis, die dichthed tot tweehonrd dividu ha kan per hal, was dichtheid kele op gplaats ook laag, namelijk 18 tot 49 dividu per ha. berek dichtheidsschattg Bosmuis lop uit 30 tot 107 dividu per ha. Corbet & Southern (1977) gev l cyclisch peilbeheer. populatiedichthed die variër 0,25 tot 100 dividu ha. per schattg ligg dus aan hoge kant maar lijk toch realistisch, daar bosmuispopulaties vaak september of oktober hun In jaar 1987 is waterstand westelijke compartimt zodanig verlaagd dat l gebied droogviel. Op kele dieper gelegzuigputt geslot poel na, viel jaar grootste dichtheid bereik (Canters et 1983). al 1988 vrijwel gehele westelijke compartimt droog. E snelle vasie dat el Bij door verschill zoogdiersoort vond habitatvergelijkg blijk Bosmuiz meest te kom geva- plaats. Tijds voettocht 1988 werd rieer wilgbos; lagere dichthed zijn er daar waargom Bosmuis, Bosspitsmuis, aangeplant bos zonr struiklaag nog lager hoge lage ruigte. Bosspitsmuis Veldmuis, Haas Vos. Torvalk, die anrs all op passage daar werd waargom, werd nu succesvol jagd gezi. vertoont els zelfbeeld maar dichthed bos met goed ontwikkel struiklaag nem af. Dwergmuis heeft, zoals bekd, duilijke keur hoge ruigtevegetaties. Ook op muiz jag Voss zijn er geconstateerd. Uitwerpsel Hermelijn zijn er zomer 1988 aangetroff. zoogdierstand heeft zich ook door na- 61

4 tuurlijke immigratie verr ontwikkeld. Canters et al (1983) meld dat tot zomer 1982 kom Egel, Mol Rosse Woelmuis gebied niet is vastgesteld. In 1984 word eerste Moll gebied gemeld 1986 eerste Egels. Rosse Woelmuis is tot september 1988 nog niet gemeld. heid gebied kan gevolg zijn zich terugtrekk dier uit ontgonn gebied naar kkgbied vegetatie Oostvaarrsplass. In hoeverre dier bij te hoge dichtheid reservaat weer zull uitzwerv naar aanligg grond is niet bekd. Vos, die rond 1980 eerst gebied wordt gesignaleerd, is snel vaste bewoner gebied geword. In 1982 is er sprake één familiegroep, 1983 twee 1986 zes groep. Op grond karter alle waarnemg, sam met huidige stand aantalsveranrg Het Ree komt over gehelegebied. In 1983 werd aantal geschat op vijftig 1984 op tachtig stuks. Met name beweidg el rietland plekk waar burcht zijn gevond of waar daaruit tkom opleggg gebied maakt betere aantalsschattg mogelijk. groepjes jong zijn gezi, zijn er 1988 twaalf conctratiepunt aan te wijz (zie In 1988 figuur 1). wordt totale populatie gebied geschat op ongeveer 250 dividu. In 1987 is regelmatig gezi dat Voss op Wigbels (1988) meldt dat circa 150 dier muizjacht war 1987 was gebied aantoonbaar aanwezig zijn. In toegankelijke gebiedschat hij nog populatie circa 100 dier. dichtheid is dan ongeveer acht dier 100 ha per geschikt terre. reproduktie is goed, namelijk meestal twee jon- piekjaar Veldmuiz. Verr zijn als prooi aangetroff Muskusrat, Fazant, d, jonge meeuw al ook rui Grauwe Ganz. Ook jonge Aalscholvers behor tot prooidier. Aalscholvers, g per geit. In 1988 is zelfs geit met drie die vestiggsjar veel op grond kalfjes waargom. huidigehoge dicht- broedd, zijn door aanwezigheid Figuur 1. Conctratiepunt Voss 1988 Oostvaarrsplassgebied. 62

5 1987 s Wters graz Reeën roels op op vlakt. 350 exemplar. Doordat 1986 ggebied één jaar sterk werd vergroot, is dat jaar mr aandacht besteed aan Oostvaarrsplass, terwijl 1987 extra aandacht aan gebied is besteed. Voss kolonie meer bom gaan nestel. Hoewel meeste Voss buitkaadse el kom, zijn er ook kele vestigg bn moeras. Er zijn Voss gemeld met 3, 4, 5 8 jong. Muskusrat komt verspreid over gehele gst lop daardoor sterk uit. Het is niet zo dat dichthed Oostvaarrsplass erg hoog zijn vergelijkg met omgevg. Integel kom veel dier uit omgevg juist naar Oostvaarrsplass. Opvalld is prompte gst Woelratt gebied waar Muskusrat is gebied. Na eerste gst 1977 zijn weggeg. Zolang er Muskusratt zijn af 1980 geg aantall bnkaadse gebied geregistreerd af 1984 buitkaadse. geg aantall staan vermeld tabel 1. word er g Woelratt geg (monlge melg B. Dibbelk). Blijkbaar zijn soort concurrt, waarbij Muskusrat Woelrat verdrgt. Tabel 1. In Oostvaarrsplass geg Muskusratt. jaar bnkaads buit kaads totaal Hermelijn Wezel word regelmatig gebied waargom, veelal langs weg of kad. waarnemg staan vermeld tabel ca. 180 ca. 395 Tabel 2. Aantal waarnemg Hermelijn ca. 205 ca. 455 Wezels ca. 145 ca ca. 140 ca. 310 aantall jaar Hermelijn Wezel Voor jar buitkaads zijn aantall berekd uitgaan jar Er word vaker Hermelijn dan Wezels waar buitkaads gemidld waargom. 45% werd geg totale aantal. In 1987, jaar met hoge dichtheid aan Veldmuiz, lijkt ook Vanaf 1977 moet aantal snel zijn toegom tot er 1981 piek werd bereikt. Hermelijn te piek. Verschei ker is to Hermelijn met muis gezi. Daarna was er terugloop gst tot In jar 1985 zijn jaartall waarschijnlijk gestabiliseerd op circa Gezi toevallige karakter waarnemg beperkte omg gebied waar soort werd gezi mag 63

6 word aangom dat populaties groter zijn. Van Bunzg werd 1983, 1985, 1986 Bosmuis is zeer algeme niet-begraas ruigt. soort 1987 respectievelijk 8, 9, exemplar gemeld. In 1984 wordt gemeld dat aantal hoger is dan Bunzg wordt al langs kad tochtwall aangetroff, maar ook bij wilgbosjes. Van Bunzg is bekd dat ze met name ook preert op Muskusratt. In 1983 wordt aantal bewoon territoria geschat op vijfti. Oostvaarrsplass. Na broedseizo vertrekk vogels augustus richtg overwtergsgebied. In jar met piekd aantal Veldmuiz (1987) wordt vertrek uitgesteld (tabel 3). Brue Kiekdiefwordt dan veelal jagd bov stoppels grasland aangetroff, waar veel Veldmuiz kom. betekis zoogdierfauna vraag doet zich nu wat waar gebied is er waargom zoogdiersoort. ze vraag laat zich feitelijk moeilijk beantwoord. Zoud wij zelf criteria aanhoud als wetlands bij vogels wordt gedaan, zogaam 1%-norm ( gebied wordt belang Tabel 3. In Oostvaarrsplass getel Brue Kiekdiev juli, augustus september jar juli augustus september oktober geacht als t mste 1% fly waypopulatie gebied aandoet), dan kunn wij stell dat g Westeuropese populaties soort gebied wezlijk belang is. Voor standhoudg welke populaties dan ook zijn In zulke jar heeft soort daar stellig dubbel profijt want, ook één zijn predator, Vos, leeft dan al Veldmuiz. In jar met weig Veldmuiz is Oostvaarrsplass nestverlies bij Brue Kiekdief hoger onrgeschikt belang. Voor functioner systeem zijn zoogdier echter betekisvol. Enkele beeld ter illustratie. Brue Kiekdief broedt met circa vijftig par dan jar met veel Veldmuiz. Met name nest die op vegetatie ligg, word dan gepreerd. In aantal gevall werd uitwerpsel Voss op nest ge- 64

7 vond zodat aannemelijk is dat die als predator zijn opgetred. Het zijn niet all Brue Kiekdiev die profiter t maakt bereik geschikte gebied extreem moeilijk. Introductie lijkt ige mogelijkheid. Het is onduilijk waarom Huisspitsmuis zoogdier. Ook Velduil Blauwe Kiekdief reager niet als pottiële soort door Van Wijngaard & Lsk (1960) is goemd. soort sterk op prooidierstand. In jar met veel Veldmuiz zijn er die al vroeg op Knardijk is aangetroff, meer broedgevall Blauwe Kiekdief. Velduil is gebied nooit geg of braakball aangetroff. In wterseizo zijn met name Blauwe Kiekdief, Ruigpootbuizerd Niet goemd maar wel gebied aangetroff zijn Konijn, Muskusrat, Buizerd die jag op Veldmuiz gebied. Uiteraard moet prooidier wel bereikbaar zijn. meeste muizjag stootvogels word dan ook aangetroff Amerikaanse Nerts Wasbeer. Amerikaanse Nerts is stellig ontsnapt exemplaar. Muskusrat Wasbeer zijn uit oost Nerland bngekom, gebied met laag op vegetatietype. Ruigpootbuizerd komt meer met ruigte begroei l gebied ontwikkelg die moeilijk was te zi. dan anre soort. Rest nog vraag hoe nu zit met aanwezige zoogdiersoort prognose Van Wijngaard & Lsk (1957). Zij gev lijstje met 23 te verwacht soort. Hier zijn midls 17 soort gebied aangetroff. Niet aangetroff zijn Waterspitsmuis, Eekhoorn, Huismuis, Rosse Woelmuis, Noordse Woelmuis Otter. Toekomstige ontwikkelg kom jar zal zoogdierfauna Oostvaarrsplass zich vermoelijk stabiliser wat betreft aantal spontaan gebied kom soort. grootste ontwikkelg zijn te verwacht op gebied aantall per soort. ontwikkelg veldmuizstand zal nauw gekoppeld zijn aan richtg buitkaads gebied. Bij toem oppervlaktes graasland liggd terre zal stand Waterspitsmuis is tegwoordig zeldzame verschijng Nerland zal bij aanwezigheid al direct braakball Kerkuil kunn word vastgesteld. Ook Otters zijn tegwoordig erg schaars geword, zodat kans op spontane vestigg niet groot lijkt. Hoewel er spor zijn aangetroff die op aanwezigheid zoud kunn wijz (aangevret vis) is kom nooit echt bewez. Ook Eekhoorn is zich verr kunn ontwikkel, zeker op ook s wters droge l. Zoals gemeld is met name Veldmuis belangrijke soort die kom aantal schaarse of bedreig stootvogelsoort bepaalt. Het beheer zal er danook op gericht zijn goe (zij fluctuer) stand te waarborg (ontwikkelgsvisie 1987). Oostvaarrsplass zoud daarmee één wei- trage immigrant die op cultuurland nige gebied Nerland kunn blijv moeilijk zal kunn overbrugg. Het zal waar driejarige cyclus aantall nog nog titall jar dur voldo komt. In natte graslandis troducer Noordse Woelmuis overweg waard. stand Vos is nog steeds groei heeft zoals gemeld sterke gevolg kom broedsucces op grond broed vogels. Nu reeds is toegankelijkheid droge rietland door begrazg met geïntroduceer grote grazers dusdanig geword dat broed Brue Kiekdiev sterk aantal zijn afgom ( , ). Blauwe Kiekdief Grauwe Kiekdief zijn er verdw als broedvogel. zaadlever bom natuurlijke wilgbos zijn versch. Huismuis komt mogelijk wel gebied maar is er nooit vastgesteld. Rosse Woelmuis stelt speciale eis aan biotoop, zodat vaak lang duurt dat soort ergs wordt gemeld. Bremer (1977) meldt dat eerste gst Noordoostpolr circa rtig jaar na droogvall werd gedaan. Inmidls is soort al wel omgevg Oostvaarrsplass aangetroff (Canters et al 1983). Voor Noordse Woelmuis zijn Oostvaarrsplass geschikt gebied (ruige natte Ook bnkaads is vloed Vos grasland). sterk verbrokkel verspreidg soort over Nerland daarbui- groot. All bij gratie water moeras kunn aantal typische wetlandsoort blijvd plek vd 65

8 Grauwe gebied (Lepelaar, d, meeuw hoofddoelstellg Gans, Het sterns). is zwem- duilijk dat gebied sterk is geënt op duurzaam tbestaan name met ltagebied karakteristie- onze ke vogelsoort. ze zijn zowel als broedvogel als ook trekvogel betreft wat populatie hun tbestaan afhankelijk gebied allure rsplass. Gezi vlakte Marismas Oostvaar- gerge opper- vergelijkg als complexe oecosystem of als toch gebied met Donaulta l Guadalquivir kan kom zo n succesvolle predator functioner gebied Vos danig beïnvloed. Voor Oostvaarrsplass belang, als vaanl schrev. gedachte betekt ms kom zonr zull dan ook geënt system, maar op gedoseerd volgs dier waterpeil. directie Zijlstra, Rijkswaterstaat ook kan al versterk rol te moet word be- Oostvaarongewst. gebied door wisselg eilandkal er- troducer grote wil zoogdier als wegbereirs afgezoog- waterstandsfluctuaties zijn belang- Dat blijv. te Voss rakter gebied als geheel of word Dat is di kwetsbare gebied vosvrij gerichte prcipe. Begrazg door grote wog word rsplass ondkbaar Wel natuurlijke process zoud jaagd In wij zag ontstaan. beheersstrumt. rijke ge- - gebied. werd polr droger grijp hazpopulatie ze beheersmaatregel gom, M. doorvoer echter betekis jar richtgs- hoog staat snelle aftakelg ternationale cruciaal be- ontwikkelgsvisie Het volledig Naarmate snel lang. Natuurlijke ontwikkelg zijn soort onrgeschikt watervogels watervogels dit opzicht predatof nodige met reserves bezi AP Flevoland, postbus 600, Lelystad. LITTERATUUR P. Bremer, Canters, (1977) C KJ., Lutra rsplassgebied. Cavé, A.J Commissie K.W. 1 Verigg Dammerman, Haeck, J. Haeck, of J. s. Krapp, Dier & F. J.H. laneous A. Naber Oostelijk 130 onrzoek Onrzoek meerpolrs 1959) Wigbels, zoogdier of Flevobericht A 19 British mammals. r Oostvaar- 2nd edition i-xxxii, Noordoostpolr. Melg Zuirzeepolrs Nerlandsche verspreidg of the mole E.P.R. onrzoek (1982) Dierkundige zoogdier & B.M. & B.M (1988) Noordoostpolr. Bij- (Talpa L). europaea the IJsselmeer polrs. Netherlands Flevoland Poorter, nieuw Microtus Handbuch r G.A. Lev V & M. Natuur Zijlstra (1981) natuurgebied Flevoland. Band 2/1 85. Oostvaarrsplas169 Flevobericht agrestis (Lnaeus 1761)-Erdmaus Saugetiere Europas Rodtia II. In J. Niet- Akamische Wiesbad. Observations r on the colonization Lsk (1957) of the 8 new IJsselmeerpolrs by Miscel- ontwikkelgsmogelijkhed Melg zoogdierfauna Plantziektekundige Lsk Verslag Reeën animals (1960) verspreidg Melg zoogdier Oostvaarrsplass. zuilijke Plantziektekundige Dist V.L Zuilijk (Jaarboek 1956) A. Flevoland. handbook toekomstige zuilijke IJsselmeerpolrs. Verslag Dist 19 (1983) Oxford. faunistische Polman, Krapp (ed.) (1971) Wijngaard, 66 The Papers Landbouwhogeschool Wagg Wijngaard, F.R.M J. Nielhammer Verlagsgesellschaft, Mook, 19 G.K.R. Ontwikkelg hammer 28 Colonization Zoology (1969b) F. & Publications, Voorkom (1949b) Dierkun Koridon, A.H., bestrijdg (ed.) (1977) Het (1949a) & (1969a) Journal hun Faunistische K.W. tot drage Scitific Lutra Noordoostpolr. Ligtvoet ; W. H.N. Southern Blackwell Dammerman, 26 Muiz (1960) G.B. & Corbet, zoogdier Leeuw, Intern documt. 134 IJssel- (Jaarboek