Nieuws. Woord van de voorzitter. In dit nummer. Nummer 115, juni/juli 2014 AANGESLOTEN BIJ DONATEURS. Youtube

Transcriptie

1 AANGESLOTEN BIJ Nieuws Nummer 115, juni/juli 2014 Woord van de voorzitter Ik wil beginnen met het verwelkomen van 3 nieuwe bestuursleden. Tijdens de ALV hebben we afscheid genomen van 3 zittende bestuursleden. Afscheid nemen doet altijd een beetje pijn zeker als je zo lang als team hebt geopereerd. Nadat de ALV akkoord is gegaan met de voordracht van het bestuur voor de nieuwe bestuursleden had ik toch het gevoel dat wij als bestuur de juiste keuze hebben gemaakt door ons niet meer herkiesbaar te stellen. Tijdens de eerste bestuursvergadering bleek al dat het anders was. Reacties waren niet voorstelbaar, er konden andere bronnen worden aangeboord en er kwamen frisse ideeen. Met trots wijs ik u op een artikel in deze nieuwsbrief waarin de 3 nieuwe bestuursleden zich aan u voorstellen. Tijdens de laatste Stumico bijeenkomst met als onderwerp BIM&GIS viel mij op dat de presentaties op de Stumico bijeenkomsten steeds van een zeer hoog niveau zijn. Ook nu was de kwaliteit weer van een uitzonderlijk hoog niveau en gelukkig hebben we Hein Corstens bereid gevonden zijn presentatie nog eens te beschrijven in deze nieuwsbrief.nog helemaal in een hemelse stemming van de presentaties voor de pauze werd op de ALV de vraag gesteld of Stumico ook eens een bijeenkomst kon houden waarin de problemen van de dagelijkse praktijk worden behandeld. BOEM!!! Weer met beide benen op de grond! En dat willen we graag. Als Stumico willen we graag voorlopen en vernieuwend zijn maar we moeten uitkijken dat we niet te ver voor de troepen uitlopen. Het is gewoon waar dat er in het dagelijks werk nog veel problemen worden ondervonden bij het werken in BIM. Dat betreft samenwerken, uitwisselen, verschillende kennisniveaus en noem maar op. Wij gaan dit zeker oppakken en ik nodig iedereen uit om problemen die in de dagelijkse praktijk worden ondervonden te melden. Dan krijgen we een bijeenkomst met de voeten in de modder. Dank aan de vraagsteller tijdens de ALV Richtinggevend gaan we ook steeds meer worden. U weet misschien nog dat dit een van onze doelstellingen was. Vorig jaar hebben wij al een workshop modelleur georganiseerd en met de resultaten daarvan heeft de Betonvereniging een opleiding Betonmodelleur opgesteld. De inrichting staat nog in de steigers maar we zijn nog steeds betrokken bij de invulling van deze opleiding. Vandaar dat we in oktober een tweede workshop gaan organiseren Ik wil u ook nog deelgenoot maken van mijn ervarigen als filmacteur. Het leek de betonvereniging een leuk idee om een promotiefilm te maken van de aangesloten studievereniging. Dus trok ik samen met medebestuurslid Maarten Slee naar de Betonvereniging om bij de opnames te zijn. We hadden de tekst goed voorbereid en geleerd dus wat kon er nog misgaan. Ik kan u verklappen: van alles. Als je voor de camera bent en je gaat je tekst die je geleerd hebt voordragen dan gaat het dus helemaal fout. De helft weet je niet meer en de andere helft komt er stotterend uit. Dus besloten we maar om gewoon de tekst te vergeten en te vertellen wat we wilden vertellen in onze eigen woorden. Het resultaat van deze leuke geste van de betonvereniging is te zien op Youtube Voor de meeste van u staat waarschijnlijk de vakantie voor de deur. Ik wil dan ook afsluiten om u een fijne vakantie toe te wensen en ik hoop dat ik u weer mag begroeten op de bijeenkomst in de tweede helft van 2014 Ruud van Tongeren Voorzitter Stumico In dit nummer Woord van de voorzitter 1 Gebiedsmodellen 2 Afscheid en welkom 4 Design Forms, nieuwe dimensie voor AEC 6 Stumico groep op LinkedIn 7 Betonmodelleur: Belangrijke schakel 8 BIM als eenduiding communicatiemiddel 10 Financiele verantwoording 11 Column Peter Gloudemans 12 Oproep voor nieuwe bestuursleden 12 Activiteitenagenda DONATEURS

2 Gebiedsmodellen Hein Corstens, CORSTENS informatie-architectuur Het concept van een productmodel is toepasbaar op een gebied. Het resultaat daarvan noem ik een Gebiedsmodel. Onder een gebied versta ik in dit verband een campus, een wijk, een oefenterrein, een gebouw in zijn omgeving enz. Een Gebiedsmodel is dan een elektronisch model, waarin de relevante informatie van en voor de betrokken partijen en disciplines over een gebied eenduidig, eenmalig, objectgericht en integraal is opgeslagen. In een gebiedsmodel wordt het gebied als een product gezien, een gebiedsmodel is dan ook een productmodel, toegepast op een gebied. Op dezelfde wijze als een BIM een productmodel is voor een gebouw of een civieltechnisch object. Een Gebiedsmodel is een hulpmiddel voor doelmatige gebiedsontwikkeling en doelmatig gebiedsbeheer, informatiemanagement, communicatie, samenwerking en optimalisatie van kosten en kwaliteit. In dit artikel wordt een nadere toelichting gegeven op het concept van een Gebiedsmodel en wordt de richting van implementatie uitgewerkt. Gebiedsmodellen: waarom? In de industrie wordt al enkele decennia gewerkt met productmodellen voor ontwikkeling en beheer van producten. Een productmodel is een elektronische afbeelding van de structuur van een product, een fiets, een vliegtuig, een petrochemische installatie, enz., door identificatie en definitie van de objecten en relaties daartussen, aangevuld met gegevens over kenmerken (IST én SOLL), gedrag, documenten (content), processen, ruimtelijke modellen en functionaliteiten, t.w. visualisatie, import/export, raadplegen, presenteren, rapporteren en koppelen. Centraal doel is de realisering van eenduidige vastlegging en meervoudig gebruik. De kern van het model is een systematische opdeling van een product in deelproducten en elementen. Onderstaande figuur verschaft daarvan een eenvoudige illustratie. Figuur 1 Productmodel De figuur laat ook het belang zien van de kern van het gegevensmodel: met twee tabellen, één voor de componenten en één voor de samenstellingsrelaties, zijn in principe de meest ingewikkelde producten te modelleren. Toepassingen van productmodellering zijn Product Data Management (PDM), Product Lifecycle Management (PLM) en Configuration Management. PDM betreft het beheer van de productgegevens, bijvoorbeeld in een vault, als Single Point of Truth voor alle activiteiten, waarbij productgegevens gebruikt of gewijzigd worden. PLM is breder: PLM betreft het beheer van de totale levenscyclus van een product, niet alleen van de gegevens, maar ook van de processen, organisatie en informatiesystemen. Configuration Management betreft het beheer van productconfiguraties, de samenstelling van de componenten en hun functies en eigenschappen. Het is een basis voor de integrale werkmethodiek Systems Engineering (SE). In de bouwwereld wordt het productmodel met de term BIM Building Information Model aangeduid. Een BIM is een elektronisch model, waarin de relevante informatie van en voor de betrokken partijen en disciplines over een te ontwerpen, te bouwen en/of te beheren bouwwerk eenduidig, eenmalig, objectgericht en integraal is opgeslagen. BIM is sterk in opkomst in de bouwwereld en wordt als bevorderlijk gezien voor een doelmatige ontwikkeling, informatiemanagement, communicatie, samenwerking en optimalisatie van kosten en kwaliteit. Onderstaande figuur geeft een idee van een BIM: aan ieder detail is relevante informatie gekoppeld. Figuur 2 Een BIM (bron: Atelier PRO architecten) Mijn stelling is: een gebied is een product, een object dat een subject (persoon of organisatie) maakt of op de markt brengt, dus waarom zouden we het concept Productmodel niet ook toepassen op gebieden? Immers een gebied wordt door subjecten gemaakt en soms op de markt gebracht. Neem bijvoorbeeld de High Tech Campus in Eindhoven, die in 2012 voor M 425 verkocht is. Figuur 3 High Tech Campus Een ander voorbeeld: een sluiscomplex. In de figuur hieronder wordt in het kader van SE het gebied bepaald, waarbinnen de aanpassing aan de infrastructuur (het systeem) ligt, waaraan de te stellen eisen op gebiedsniveau gekoppeld worden. Figuur 4 Sluiscomplex Eefde (bron: Rijkswaterstaat) Laten we een Productmodel voor een Gebied een Gebiedsmodel noemen, dan is de conclusie: een Gebied ontwikkel en beheer je met een Gebiedsmodel. Om de gedachten te bepalen verstaan we dan onder een gebied een functionele ruimte met een projectie op het aardoppervlak van ca 1 à ha (wijk, (manufacturing) plant, campus). Gebiedsmodellen: wat? Eigenlijk hebben we in het voorgaande al gedefinieerd, wat een gebiedsmodel is. Maar we kunnen er nu iets preciezer over zijn. Naar analogie van de definitie van BIM definiëren we een Gebiedsmodel als een elektronisch model, waarin de relevante informatie van en voor de betrokken partijen en disciplines over een te ontwerpen, te bouwen en/of te beheren gebied eenduidig, eenmalig, objectgericht en integraal is opgeslagen. Een gebiedsmodel is dus een BIM op gebiedsniveau. In een gebiedsmodel worden alle relevante gegevens over een gebied gestructureerd: eenduidig: unieke identificatie van objecten,

3 eenmalig: opzet van een SPOT (Single Point Of Truth), objectgericht: beschrijving in termen van klassen, attributen en operaties? partonomieën en taxonomieën, integraal: álle relevante aspecten op het gekozen abstractieniveau. Op basis van zo n gestructureerde gegevensverzameling kan een grote diversiteit van functies ondersteund worden. Figuur 5 Gebiedsmodel Toepassing van het concept Productmodel op gebieden leidt tot virtueel ontwikkelen en beheren. Daarbij ontwikkelen gebieden en gebiedsmodellen zich parallel, zodat er een besturingsproces ingericht kan worden; men spreekt dan van virtueel ontwikkelen en beheren. Figuur 6 Virtueel ontwikkelen en beheren met gebiedsmodellen In de volgende figuur is de gebiedsstructuur indicatief uitgewerkt als een samenstelling van de erin voorkomende elementen. Het is nadrukkelijk geen compleet model. Zo kan het bijvoorbeeld in voorkomende gevallen wenselijk zijn om tussen Gebouwen en Ruimten Verdiepingen op te nemen. Indicatief is de technologie aangegeven: op gebiedsniveau zal er voornamelijk met GIS gewerkt worden, op bouwwerkniveau met BIM. Daarnaast wordt er uiteraard op alle niveaus met CAD gewerkt. Er is een overlap te zien. De toekomst zal uitwijzen of die zal groeien of wellicht afnemen óf zal oplossen in een nieuwe technologie die zowel GIS als BIM omvat. Het gebiedsmodel staat los hiervan: in de structuur worden referenties opgenomen aan alle relevante modellen. Zo ook bijvoorbeeld aan specifieke modellen modellen voor de installaties. Figuur 7 Gebiedsstructuur met technologieaanduiding In de implementatie zal het mogelijk moeten zijn vanuit een gebied in GIS in te zoomen op een BIM en vice versa. Gebiedsmodel en Standaarden In een Gebiedsmodel dienen gegevens volgens een bepaalde structuur opgeslagen en uitgewisseld te worden. In productmodellen wordt uitgegaan van een verzameling objecten, die samenhangen door: 1. Compositie: object A is onderdeel van object B, bijvoorbeeld een BOOM behoort tot een LAAN. 2. Taxonomie: object C is een specialisatie van object A, bijvoorbeeld een LINDE is een BOOM. In het BIM-domein is op initiatief van de Bouw Informatie Raad een zogenaamde Conceptenbibliotheek in ontwikkeling: CB-NL. CB-NL worden alle voor de bouw relevante objecten gedefinieerd en in onderlinge samenhang geplaatst volgens de bovenbeschreven relaties. Daarnaast worden relaties gelegd met documenten, worden (definiërende) eigenschappen van de objecten gespecificeerd en worden ook relaties tussen termen beschreven (zoals synoniemen en homoniemen). CB-NL is een referentiemodel voor objectenbibliotheken en productencatalogi. CB-NL biedt een basis voor de gestructureerde opslag van het Gebiedsmodel (overigens heeft CB-NL sowieso ook betrekking op de omgeving van gebouwen en infrastructuur; zie public.cbnl.org/11. Het uitgewerkte CB-NL zal gebaseerd zijn op standaarden en wel: bsdd: BuildingSmart Data Dictionary (v/h IFD: International Framework for Dictionaries), de standaard voor objectenbibliotheken; IFC (Industry Foundation Classes), de open standaard voor de (3D-)geografie en topologie in BIM; COINS (op Systems Engineering gebaseerde systematiek voor de toepassing van BIM in bouwprojecten en om bouwinformatie uit te wisselen en te beheren); INSPIRE (Europese Richtlijn ruimtelijke informatie en milieu-informatie): v.w.b. netwerken en voor de Nederlandse uitwerking in het Basismodel Geoinformatie (NEN 3610) en de relevante sectormodellen. NEN Deze norm geeft een decompositie van infrastructurele werken, met name ten behoeve van inspecties. CityGML (OGC standaard voor 3D geografische informatie). Belangrijk is dat er internationaal initiatieven zijn tot afstemming van standaarden zoals de MoU OGC-BuidingSmart over BIM-GIS en de Roadmap BS-OGC voor Infra. Als men het Gebiedsmodel wil inbedden in de gemeentelijke informatie-infrastructuur dient rekening gehouden te worden met: RSGB: Referentiemodel Stelsel van Gemeentelijke Basisgegevens, een basis voor de gemeentelijke basisgegevens, gebaseerd op de gemeentelijke referentie-architectuur (GEMMA) en op de landelijke basisregistraties voor personen, gebouwen en adressen, bedrijven, topografie, enz. RGBZ: Referentiemodel Gemeentelijke Basisgegevens Zaken. Ook de relatie van zaken met documenten wordt in het RGBZ gemodelleerd. GebiedsInformatieModel Het Gebiedsmodel kan gedacht worden als een instantiatie van een GebiedsInformatieModel. De kern daarvan kan als een nadere specificatie van CB-NL gezien worden (eventueel aangevuld met elementen die niet in CB-NL zijn opgenomen), welke kern de relevante sectormodellen integreert. In het GebiedsInformatieModel dienen echter ook functies, activiteiten en documenten (c.q. content) gemodelleerd te worden. In onderstaande figuur is een globaal objectmodel weergegeven als basis voor een uitgewerkt gegevensmodel voor het Gebiedsinformatiemodel. Figuur 8 Globaal Gebiedsinformatiemodel

4 Toelichting: De gebiedsstructuur is vastgelegd als een structuur van objecten, in een Systems Breakdown Structure (SBS). Deze moet voldoen aan relevante standaarden zoals NEN 3610 en CB-NL. Aan objecten worden eisen gesteld, die vastgelegd worden in een Requirements Breakdown Structure (RBS). Om het ontwikkelen en beheren van objecten mogelijk te maken zijn er activiteiten, geordend in een Work Breakdown Structure (WBS). Gebiedsobjecten kunnen in de gemeentelijke context gerelateerd worden aan het RSGB (Referentie Stelsel Gemeentelijke Basisgegevens) via de klasse Benoemd Object. Op analoge wijze worden activiteiten via de klasse Zaak gerelateerd aan het RGBZ (Referentiemodel Gemeentelijke Basisgegevens Zaken). Documenten moeten passen in de toepasselijke standaarden zoals IDM ( Information Delivery Manual). Gebiedsmodellen: hoe? In mijn visie wordt in een gebiedsmodel niet ieder detail bijgehouden, maar er wordt eigenlijk alleen een STRUCTUUR vastgelegd, bestaande uit alle relevante objecten in het gebied en de relaties daartussen, waaraan vervolgens alle relevante informatie details, ruimtelijke ontwerpen, documenten, e.a. gekoppeld wordt. De elementen kunnen bestaan uit toegesneden modellen. Voor de gebouwde objecten zoals gebouwen, infrastructurele objecten en leidingen zijn dat BIM s. Daarop kan ingezoomd worden en omgekeerd kan men vanuit het BIM uitzoomen om de omgeving te verkennen. Wat zijn nu de belangrijkste functies van een Gebiedsmodel? Welnu: Vastlegging en bewaking van de structuur van het gebied door identificatie en definitie van de objecten en de relaties daartussen, met name decomposities ( A is een deel van B ) en taxonomieën ( A is een C ). Topologische relaties kunnen deel uitmaken van de structuur (bijvoorbeeld: P is in Q ). De gegevensstructuur dient te voldoen aan de vigerende standaarden (Inspire, NEN 3610, GEMMA, BIM-standaarden). Ondersteuning van Systems Engineering, de aangewezen ontwerpmethodiek voor bouwwerken en gebieden. De essentie is dat er permanent een relatie onderhouden wordt tussen functies, eisen en oplossingen. Procesbeheer en content management: workflow, vrijgaveprocedure, wijzigingsprocedures en versiebeheer. Informatiefuncties: ondersteuning van visualisatie, import/export, zoeken, raadplegen, presenteren, rapporteren, koppeling met objecten in GIS- en CAD systemen. Praktijktoepassing In de periode eind 2012 begin 2013 is door mij een verkennend onderzoek uitgevoerd in de gemeente Eindhoven naar de consequenties van BIM voor gemeenten. Éen aspect van dat onderzoek, dat deel uitmaakte van het programma van het Platform Virtueel Brabant van de provincie Noord- Brabant en de gemeenten Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg, betrof een nadere uitwerking van het concept Gebiedsmodel als oplossing voor geïntegreerde omgevingsinformatie-uitwisseling bij BIM-projecten. De toepassing betrof de bouw en verbouw van een school voor 350 leerlingen in 8100 m2 bvo op een kavel van m2. In de praktijktoepassing is het BIM (zie ook figuur 1) gekoppeld aan diverse gemeentelijke bestanden betreffende de omgeving. Onder andere het 3D stadsmodel van Eindhoven, dat gebaseerd is op het AHN2 en de BAG-pandenkaart (zie onderstaande figuur). Het 3D stadsmodel is een LOD2 model in CityGML en andere geoformaten (ESRI file geodatabase, DGN). Het heeft een hoge precisie (<10 cm), maar bevat weinig semantiek. De rode elementen zijn gecompleteerde objecten van BAGpanden, de blauwe zijn overstekken. Figuur 9 BIM Vakcollege in LOD2 3D Stadsmodel Eindhoven In de praktijktoepassing werd geconcludeerd dat er enkele relevante bestanden aanwezig zijn, waarmee in 3D ontwerpen met bijbehorende problemen en oplossingen gevisualiseerd kunnen worden. Het is echter nog maar een eerste stap tot een omgeving, waarin alle relevante achtergrondinformatie met bijbehorende documenten opgevraagd kan worden, waarop analyses uitgevoerd kunnen worden en die ingezet kan worden om alle participanten op het juiste moment van de juiste informatie te voorzien. In de verkenning is geëxperimenteerd met Projectwise van Bentley, dat echter slechts over een beperkt deel van de benodigde functionaliteit beschikt. Wel is het al mogelijk in een webomgeving relevante bestanden en documenten te delen op zodanige wijze dat externe partijen als waren het afdelingen van de gemeente kunnen deelnemen aan een ontwikkelproces. Om echter een Gebiedsmodel volledig te ondersteunen is verdere uitbreiding van de functionaliteit of inzet van andere tools, zoals een PLMsysteem, nodig. Ook zijn er uiteraard al bestaande oplossingen, waarvan gebruik gemaakt kan worden, zoals de Beheersystemen voor openbare ruimte, BORIS (gemeente Den Haag), Strategis Gebiedsontwikkelaar, Urban Strategy van TNO, ROgeo, e.a. Deze oplossingen zijn in het algemeen echter op een deel van de problematiek gericht en implementeren niet consequent een productstructuur met het bijbehorende configuratiemanagement. Conclusie Een gebiedsmodel is potentieel een adequaat hulpmiddel om gebieden te ontwikkelen en te beheren. Een gebiedsmodel is een productmodel, dat alle relevante gegevens van een gebied structureer, een soort BIM op gebiedsniveau. Een gebiedsmodel is te implementeren met PDM- en PLM-achtige tools. Er moeten nog heel wat inspanningen verricht worden voordat het eerste integrale Gebiedsmodel dat echt die naam mag dragen gerealiseerd is: inspanningen op de gebieden standaardisatie, gegevensmodellering, ontwikkeling van applicaties en services, mobilisatie van data, procesinrichting en toepassing in de praktijk. Op basis van wat er is, kunnen niettemin behoorlijke oplossingen ontwikkeld worden.

5 Afscheid en welkom Tijdens de afgelopen Algemene Leden Vergadering hebben we afscheid genomen van Nico Ruikes, Edwin Dado en Bastiaan de Bevere. Edwin kijkt terug op zijn tijd bij Stumico. Daarbij hebben we ook 3 nieuwe bestuursleden die wij graag aan u willen voorstellen Het gaat hierbij om Léon van Berlo, Maarten Slee en Bas van Loenen. Zij stellen zich hieronder voor. Afscheid als bestuurslid In de Algemene Ledenvergadering (ALV) van 24 april jl. heb ik na 9 jaar afscheid genomen als bestuurslid bij Stumico. De aanleiding voor mijn vertrek was de afspraak in het bestuur dat bestuursleden zich niet meer kandidaat zullen stellen voor een nieuwe bestuursperiode. Zoals Ruud van Tongeren in zijn presentatie tijdens de ALV meldde heeft het bestuur grote behoefte aan verjonging. Binnen het bestuur was ik, met mijn 9 jaar bestuurslidmaatschap, nog één van de benjamins! Afscheid nemen is altijd even terugblikken. Toen ik benaderd werd door het toenmalige bestuur om bestuurslid te worden was ik net gepromoveerd op het gebied van ICT in de Bouw (BouwICT) en benoemd als Universitair Docent BouwICT aan de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft. Stumico had op dat moment behoefte aan een bestuurslid met een netwerk binnen het academische onderwijs en het onderzoek. Het idee was dat ik, door mijn functie als Universitair Docent, in staat zou zijn om een nieuwe generatie jonge mensen te interesseren voor een lidmaatschap bij Stumico. Stumico was op dat moment een vereniging met een relatief oud ledenbestand dat in aantal langzaam terugliep. Het is helaas in de praktijk gebleken dat het vrij moeilijk is om studenten te interesseren in BouwICT in het algemeen en in een lidmaatschap van Stumico meer specifiek. BouwICT was op de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen het domein van liefhebbers en niet erg mainstream. Ook was opvallend dat het lid zijn van verenigingen iets was van vorige generaties en niet zondermeer van toepassing voor de nieuwe (huidige) generatie. Al met al, zijn de pogingen om meer jonge mensen te betrekken bij Stumico maar beperkt succesvol gebleken. Andere activiteiten die meer succesvol waren, waren mijn bijdragen aan de nieuwsbrieven en de organisatie van verschillende bijeenkomsten. Hierbij wil ik graag de bijeenkomst bij de Rijksgebouwendienst op 22 november 2012 memoreren. We hadden in de periode ervoor als bestuur besloten om Stumico te profileren als een vereniging die meer richtinggevend zou zijn. Activiteiten zouden dan aan deze doelstelling worden aangepast. De bijeenkomst op 22 november had dan wel als onderwerp de RGD BIM Norm maar onderdeel van het programma was een paneldiscussie waarin de vraag centraal stond of de opdrachtgever wel een standaard zou moeten voorschrijven. Dit gaf een zeer levendige discussie en was een goed voorbeeld hoe Stumico meer richtinggevend zou kunnen zijn. In 9 jaar tijd is er veel veranderd. Niet alleen heeft de financiële crisis er voor gezorgd dat de bedrijven meer interesse zijn gaan tonen in BouwICT, maar ook het feit dat de technologische ontwikkelingen zodanig zijn geweest dat een aantal problemen voor werkelijke BouwICT adoptie opgelost werden. BIM is gemeengoed geworden in de Bouw, wat 9 jaar geleden nog volstrekt ondenkbaar was. BIM en andere ontwikkelingen op het gebied van informatievoorziening en e-commerce hebben de manier van werken en zaken doen in de Bouw al sterk verandert, maar nieuwe ontwikkelingen op gebied van 3D Printing, intelligent systemen en de Internet of Things zullen de Bouw echt veranderen van een bedrijfstak die veelal aangeduid wordt als een nijverheid naar een echte industrie die zich qua innovatie kan meten met bijvoorbeeld de manufacturing industrie. Er is dus nu en in de toekomst nog voldoende te doen voor Stumico. Ik wens de nieuwe bestuursleden hiermee veel succes toe en wil het oude bestuur en de leden bedanken voor het vertrouwen dat zij mij gedurende de afgelopen 9 jaar hebben geschonken. Edwin Dado Welkom bestuursleden Mijn naam is Léon van Berlo. Ik heb een bouwkundige achtergrond met een bovenmatige interesse voor informatie technologie. Al tijdens mijn studie heb ik de combinatie gemaakt door Bouwinformatica (HTS) en Design Systems (TU) als afstudeerrichting te kiezen. Na mijn studie ben ik bij het BouwICT team van de Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) terecht gekomen. Daar houd ik me bezig met een breed aantal initiatieven. TNO heeft van oudsher een unieke positie heeft op gebied van ontwikkeling van uitwisselstandaarden in de bouw, maar ik merk dat ik persoonlijk het daadwerkelijk gebruik van de standaarden veel belangrijker vind. Hoewel ik standaardisatie initiatieven als GeoBIM en BIMSie heb mogen leiden heb ik dus een voorliefde ontwikkeld voor het opleveren van combinaties tussen standaarden en hun implementatie in concrete producten. Met veel plezier kijk ik dan ook terug op de ontwikkeling van producten als de BIM Quickscan (meten van het BIM niveau in een bedrijf), de BIM protocol generator (vind de voorkeurswerkwijze van een team), een prototype voor Augmented Reality op de bouwplaats, automatische vergunningverlening en vele anderen. Mijn naam kleeft echter vooral aan open source BIM initiatieven zoals het BIMserver.org platform en de BIM Surfer WebGL viewer. Momenteel ben ik vooral bezig met een Federated BIM concept waar ik heel veel potentie in zie. Ik probeer twee keer in de week mee te trainen met de plaatselijke wielervereniging. Naast koffie een van de mooiste verslavingen die ik maar niet los kan laten. Toen ik gevraagd was om toe te treden tot het Stumico bestuur was ik uiteraard zeer vereerd. Stumico is een instituut en om zitting te mogen nemen in het bestuur is iets wat ik tot voor kort niet had durven dromen. Meestal komen mensen in het bestuur omdat ze vinden dat er iets (anders) moet gebeuren. In mijn situatie is dat zeker niet aan de orde. Ik vind dat stumico al jaren goed bezig is en de nieuwe strategie spreekt mij ook erg aan. Wat mij betreft hadden de aftredende bestuurders best nog even mogen doorgaan en ik wil ze via deze weg ook nogmaals erg bedanken voor het opbouwen van een geweldig mooie vereniging. Ik hoop dat ik de komende periode de ingezette lijn van de slogan richtinggevend in de bouw kan doorzetten. Wat mij betreft mag de praktische insteek van Stumico best wat meer richtinggevend zijn in vele van de BIM initiatieven.

6 Mijn naam is Bas van Loenen. Vereerd ben ik om vorm te mogen geven aan de verjonging van het Stumico bestuur. Ik vermoed zelfs dat ik een van de eerste bestuursleden zal zijn die jonger is dan de vereniging zelf (1986 vs 1982)! Mijn werkzaamheden in de bouw ben ik begonnen op het tropische eiland Sint- Maarten. Werkzaam bij een klein prefab beton bedrijfje was ik als uitvoerder dagelijks druk met het oplossen van clashes. Het lezen van tekeningen was niet het sterkste punt van onze bouwplaatsmedewerkers met alle gevolgen van dien. Bij het plaatsen van de prefab elementen kwamen we er regelmatig achter dat de maatvoering verkeerd was of zelfs complete elementen in spiegelbeeld geproduceerd waren. Hierdoor kon het gebeuren dat er nu op 3 hoog een ingestorte elektra aansluiting in de buitengevel zit... Wat was het mooi geweest als we hier de beschikking hadden gehad over een BIM of op z n minst een 3D model! Met deze ervaring op zak ben ik terug de studiebanken ingegaan. Net als enkele andere bestuursleden heb ik Civiele Techniek gestudeerd aan de TU Delft. Door mijn interesse voor ICT en BIM heb ik de master bouwprocessen met specialisatie bouwinformatica gevolgd, waar ik geïnspireerd ben door de collegedictaten van aftredend bestuurslid Edwin Dado. Onder de auspiciën van Hennes de Ridder en Han Vrijling ben ik afgestudeerd op het gebied van kostenbewaking m.b.v. BIM ( 5D koppeling ). Hierna kon ik direct aan de slag bij mijn afstudeerbedrijf Van Hattum en Blankevoort / Volker InfraDesign. Een bedrijf met mooie projecten en vooruitstrevend op het gebied van Virtueel Bouwen / BIM. Zo had ik het geluk dat ik direct mijn afstudeerbevindingen kon toepassen op het project A4 Delft Schiedam. Hier was ik wederom druk met het oplossen van clashes, maar nu als integraal modelbeheerder in de ontwerpfase in plaats van buiten als uitvoerder! Dankzij de toepassing van BIM hebben we op dit project grote besparingen kunnen doen en was dit een goed voorbeeld voor andere projecten. Op dit moment ben ik onder andere actief op het project SAA A1/A6 waar ik nauw betrokken ben bij de BIM uitvraag van Rijkswaterstaat (RWS) en wij als eerste aannemer een COINS container conform RWS specificaties hebben kunnen leveren. De BIM ontwikkelingen gaan erg snel en dringen meer en meer tot de dagelijkse praktijk door. Met mijn ervaring en kennis van deze dagelijkse praktijk en de hobbels waar men nog tegen aan loopt bij de implementatie van BIM (zowel de harde als zachte kant) denk ik een goede bijdrage te kunnen leveren aan Stumico. Ik heb veel zin om via Stumico kennis en ervaringen van ons vakgebied te delen en mijn netwerk uit te breiden. Ik hoop jullie te ontmoeten tijdens een van de volgende activiteiten! Mijn naam is Maarten Slee. Aan het begin van het jaar ben ik benaderd om toe te treden tot het bestuur van Stumico. Ik was aangenaam verrast. Het wordt eens hoog tijd dat ik me aan jullie ga voorstellen. Mijn naam is Maarten Slee. Ik ben 35 jaar en ben geboren in Rotterdam en woon daar nog steeds met mijn vrouw Juliette. In mijn vrije tijd sport ik regelmatig. Het meest ben ik te vinden op het hockeyveld. In vakanties leef ik me o.a. uit op de skipiste. Verder vind ik het heerlijk om met vrienden en familie gezellig te tafelen met een heerlijk glas (franse) wijn. Kortom, genieten! Sinds juli 2008 ben ik werkzaam bij Ballast Nedam Infra Speciale Projecten. Ik ben begonnen als werkvoorbereider op het project Reconstructie A12 Zoetermeer - Gouda. In oktober 2011 ben ik gestart op project A-lanes A15 (MAVA). Tijdens een interne cursus Ondernemend in de Bouw heb ik samen met collega s een businessplan geschreven aangaande RFID in de bouw. Vanaf oktober 2012 ben ik werkzaam bij het BIM GIS centrum van Ballast Nedam. Het BIM/GIS Centrum richt zich op heel Ballast Nedam. Het centrum is opgericht omdat het werken met BIM/GIS steeds belangrijker wordt voor Ballast Nedam en steeds meer BN bedrijven met de BIM/GIS ontwikkeling bezig zijn of willen gaan. Eén van de uitdagingen is dat BN bedrijven (en externe partijen) van ontwerp t/m beheer & onderhoud op dezelfde manier met BIM/ GIS gaan werken, zodat hun bijdragen in een project kunnen worden samengebracht en hergebruikt. Taken zijn o.a., uitvoeren van BIM R&D: BIM R&D activiteiten worden uitgevoerd, gecoördineerd en/of begeleid, adviseren en begeleiden t.a.v. BIMimplementaties (projecten, bedrijfsonderdelen), adviseren en begeleiden van bedrijfsonderdelen die BIM willen implementeren binnen hun organisatie en/of projecten, opzetten van BIM standaarden, ontwikkelen van bijvoorbeeld standaard BIM werkwijzen en standaard objectenbibliotheken voor de Ballast Nedam organisatie, BIM kennisborging, -verspreiding en training, borgen van BIM kennis die is opgedaan in projecten en in R&D trajecten en door het volgen van marktontwikkelingen. Opgedane BIM kennis wordt Ballast Nedam breed verspreid. Tevens worden trainingen gegeven. Ik verwacht dat ik met mijn kennis en ervaring een positieve bijdrage zal leveren voor het bestuur van Stumico. Zodat we met Stumico een richting kunnen geven aan onze leden en met onze jonge frisse blik goed in gaten houden wat er allemaal staat te gebeuren in de toekomst op het gebied van ICT in de bouw.

7 Design Forms..een nieuwe dimensie in de AEC wereld Door: Herman Oogink Nemetschek Scia Introductie Al jaren wordt er wereldwijd intensief gebruik gemaakt van Scia Engineer voor het berekenen van 2D-3D structuren. Niet alleen de krachtsverdeling maar ook het ontwerp van bijvoorbeeld de benodigde wapening of de toetsing van spanningen conform de vele normen die wereldwijd gebruikt worden zijn onderdeel van Scia Engineer. Hierbij worden wij soms geconfronteerd met een aantal bemerkingen: Niet alle artikelen die in de normen voorkomen worden ondersteund. Met name artikelen die voor een klein toepassingsgebied geldig zijn en niet generiek door constructeurs gebruikt worden. Specifieke toetsingen die door bedrijven zelf in het leven zijn geroepen worden niet ondersteund. Dit komt voor bij specifieke producten zoals bij prefab koudgevormde staal-beton vloeren waarbij nog geen berekeningsnorm beschikbaar is. De berekening is soms teveel blackbox, de gebruiker wil duidelijk inzage hebben in het verloop van de berekening en in de uitvoer ook de uitgewerkte formules zien die gebruikt zijn. Er is behoefte aan kleine losstaande programma s om snel een berekening of toetsing te doen zonder gebruik te hoeven maken van een geavanceerd pakket als Scia Engineer. Als oplossing voor al deze bovengenoemde bemerkingen heeft Scia de Scia Design Forms (SDF s) ontwikkeld. Een unieke tool die de constructeur zeer veel flexibiliteit geeft en ook diepgaand inzicht geeft in de berekeningen. In dit artikel zullen wij deze Scia Design Forms nader toelichten. Scia Design Forms Een SDF is een software applicatie dat door een gebruiker met behulp van de zogenaamde Scia Design Forms Builder gebouwd wordt. De basis wordt gelegd door een scriptingtaal die eenvoudig is aan te leren en geen echte programmeer ervaring vereist. Met deze scripttaal kunnen eenvoudige tot zeer complexe berekeningen geprogrammeerd worden inclusief de gebruikersinterface. Een ieder met enig analytisch vermogen moet in staat zijn om eigen scripts te bouwen. Voorbeelden van SDF s zijn een toetsing van een staal-beton ligger, een stabiliteitsberekening voor een keerwand, wapeningsberekening van een willekeurige betonnendoorsnede, wapeningsberekening voor een trap etc. De basis is een interpreter. Dit houdt in dat het eindresultaat niet gecompileerd wordt maar dat de script on de fly uitgevoerd Voorbeeld van een stukje van een script wordt. Bij wijzigingen in de script wordt dan ook gelijk het resultaat getoond. Zeer snelle interactie is hier dus mogelijk. Er wordt een standaard bibliotheek geleverd met specifieke tijdsintensieve berekeningen mee, die tijdens het scripting gebruikt kunnen worden. Als voorbeeld noemen wij een routine waarbij van een willekeurige betonnendoorsnede bij gegeven krachten de neutrale lijn wordt bepaald. Dit zijn voor willekeurige doorsneden normaliter intensieve berekeningen die zich meer lenen voor een gecompileerde variant. Daarnaast zijn ook de NAD s van vele Europese landen beschikbaar om in eigen scripts gebruikt te kunnen worden. Voor het definiëren van de gebruikersinterface zijn er vele mogelijkheden zodat een ieder deze kan bouwen op zijn gewenste manier. Voorbeeld van invoerscherm Ook de uitvoer kan van eenvoudig tot zeer gedetailleerd. Ook meerdere varianten van uitvoer naast elkaar is mogelijk. In de uitvoer is de mogelijkheid om formules geheel uit te schrijven en deze dus ook in de definitieve (geprinte) uitvoer terug te laten komen. SDF integreren met Scia Engineer Naast het gebruik van de SDF als losse applicaties is er de mogelijkheid deze SDF s te integreren met Scia Engineer. Dit maakt de SDF s uniek! Hier wordt ook het grote verschil gemaakt met b.v. een Mathcad of een MS Excel berekening, naast het beschikbaar hebben van de specifieke door Scia meegeleverde bibliotheken. Concreet houdt dit in dat het mogelijkheid is een gemaakte SDF geheel te integreren in Scia Engineer. Hierdoor heeft de uiteindelijke eindgebruiker geen weet van het gebruik van een SDF in de overall berekening in Scia Engineer. Aan de hand van een voorbeeld zullen we het een en ander toelichten: Ingenieur Weetveel heeft een SDF gemaakt voor de controle van een staal-beton doorsnede (staalplaat met beton als druklaag). Weetveel en zijn collega s kunnen deze SDF gebruiken om de doorsneden te toetsen. Als invoer moet opgeven worden de doorsnedegrootheden, de gebruikte materialen, de interne krachten en mogelijk nog wat andere gegevens. De SDF geeft dan onmiddellijk de resultaten weer in het door Weetveel gedefinieerde uitvoerformaat. Weetveel brengt vervolgens een koppeling aan met Scia Engineer. De doorsnedegrootheden, de materialen en de interne krachten en overige gegevens worden via een mapping tabel (eenmalig) aan de variabelen, gebruikt in Scia Engineer, gelinked. Ook de uitvoer, die Weetveel met zorg heeft samengesteld, wordt gelinked met het Engineering Report

8 Stumico groep op linkedin Wat interessantie discussies en mededelingen van de Stumico groep op LinkedIn. Zie verder groups?home=&gid= Voorbeeld van en gedetailleerde uitvoer inclusief formules. van Scia Engineer. Als Weetveel hiermee klaar is kan in Scia Engineer een constructie gemodelleerd worden en doorgerekend worden. Bij de normtoetsing wordt dan de bewuste SDF voor de staal-beton doorsneden automatisch aangeroepen en via de mapping tabel worden de juiste variabelen doorgegeven aan de SDF die op de achtergrond de controle uitvoert en de resultaten verwerkt in het uiteindelijke Engineering Report van Scia Engineer. Dit alles in een automatische flow...geen overtikken van gegevens of via plakken en knippen data overhalen. Ook bij een wijziging in het model worden automatisch alle stappen doorlopen. In wezen is het voor de eindgebruiker exact hetzelfde als had Scia het hard gecodeerd in Scia Engineer. SDF als basis voor de standaard normen in Scia Engineer Door de extreme flexibiliteit en door de grote mate van inzichtelijkheid in de resultaten (alle formules kunnen geheel uitgeschreven in de uitvoer weergegeven worden) heeft Scia ook besloten de eigen standaard normtoetsingen via deze SDF s uit te voeren. Concreet houdt dit in dat in versie 15 van Scia Engineer (gepland November 2014) de gehele Eurocode op deze manier zal zijn verwerkt. Hiermee kunnen wij met trots zeggen dat Scia Engineer geheel open is en van een blackbox geen sprake is. Bovendien zijn de gebruikte scripts transparant voor de gebruiker voor wie zich nog dieper in de achterliggende code wil verdiepen. Meer openheid kan men zich niet wensen! Daarnaast zullen ook een aantal veel gevraagde applicaties via de SDF s als standalone applicaties aangeboden worden. Hierbij valt onder andere te denken aan betondoorsnede berekeningen: As berekening en controle berekeningen voor bijvoorbeeld scheurwijdte. Deze worden naast Scia Engineer op de markt gezet maar kunnen ook geïntegreerd met Scia Engineer gebruikt worden. Tot slot...eigen SDF s op de markt zetten De mogelijkheid wordt geboden aan om de door de gebruikers eigenhandig gemaakte SDF s op de markt te zetten en te verkopen. Een Design Shop is beschikbaar waar deze SDF s aan een breed publiek (internationaal) aangeboden kan worden. Een protectiesysteem is voorhanden zodat een SDF niet onbeveiligd de wereld in kan gaan. Mogelijke opbrengsten worden vergelijkbaar met het Apple model verdeeld. Conclusie SDF opent een scala aan mogelijkheden waarmee de Ingenieur zijn dagdagelijkse werk verder kan optimaliseren en bovendien veel inzicht gegeven wordt in de achterliggende formules die gebruikt worden bij de verschillende berekeningen en toetsingen. De uitvoer kan naar believen summier dan wel zeer uitgebreid uitgevoerd worden inclusief het afdrukken van alle gebruikte formules. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om zelf aanvullende toetsingen of berekeningen te ontwikkelen en deze losstaand of geïntegreerd met Scia Engineer te gebruiken. Tot slot is er de mogelijkheid zelf ontwikkelde SDF s te vermarkten...

9 Betonmodelleur belangrijke schakel in het BIM proces Partijen in de bouw verwachten veel heil van het Bouw Informatie Model (BIM). Terecht of onterecht, de slaagkans van BIM zal voor een groot deel afhangen van de bereidheid van elke partij het model te adopteren en te integreren in de eigen werkprocessen. Zo ver is het echter nog niet, blijkt uit een afstudeeronderzoek van Hank Janssens en David van Kampen, met ondersteuning van Wagemaker te Rosmalen. In het kader van hun studie Civiele techniek aan de Avans Hogeschool in s-hertogenbosch onderzochten beiden de vraag Hoe kan het huidige wapeningsproces binnen de civiele techniek verbeterd worden met behulp van BIM? De Betonmodelleur, ongeacht of deze in dienst is van het ontwerpbureau, de aannemer of de wapeningsleverancier, speelt hierbij een centrale rol. Voor het onderzoek voerden de studenten een flink aantal gesprekken met verschillende partijen van ingenieursbureau tot wapeningsleverancier en van aannemer tot softwareleverancier die bij het wapeningsproces betrokken zijn. Daarnaast deden ze een literatuurstudie met betrekking tot de software. Met vragen als Hoe verloopt het wapeningsproces nu? en Waar liggen de kansen tot verbetering? verkregen ze een representatief beeld van het huidige wapeningsproces en de mogelijkheden die marktbreed aanwezig zijn. Veldonderzoek Het huidige wapeningsproces verloopt als volgt: 1. De opdrachtgever verstrekt de opdracht aan een aannemer. 2. De aannemer schakelt een ontwerpbureau in om ondersteund te worden gedurende het ontwerpproces. 3. Het ontwerpbureau levert het wapeningsontwerp aan de aannemer. 4. De aannemer schakelt een wapeningsleverancier in, die aan de hand van het ontwerp de wapening produceert en aanbrengt. Bij drie van deze vier partijen spelen zich dus deelprocessen af die uiteindelijk moeten leiden tot een wapening: de aannemer, het ontwerpbureau en de wapeningsleverancier. De huidige praktijk leert dat deze processen (redelijk) los van elkaar staan. Met name de wapeningsleverancier en het ontwerpbureau werken maar zelden samen. Om het huidige wapeningsproces te optimaliseren zijn in een veldonderzoek interviews gehouden met diverse belanghebbende partijen. Daarbij werd nadrukkelijk gevraagd naar mogelijke verbeterpunten. Deze verbeterpunten kunnen worden gerangschikt in drie categorieën: Samenwerking Software Kwaliteit (van het ontwerp) Tabel 1 Knelpunten in het huidige proces Samenwerking knelpunt 1 knelpunt 2 knelpunt 3 knelpunt 4 knelpunt 5 Software knelpunt 6 knelpunt 7 knelpunt 8 Kwaliteit knelpunt 9 knelpunt 10 knelpunt 11 Per branche wapeningsleverancier, aannemer, ontwerpbureau (specialisten en management) zijn deze knelpunten vervolgens gewogen naar belangrijkheid. Daaruit kwamen respectievelijk de knelpunten 1, 4 en 9 naar voren als belangrijk voor (vrijwel) iedereen. Deze knelpunten vormen tevens een belemmering voor het gehele proces. Knelpunt 1, Wapeningsleverancier wordt te laat bij het ontwerp betrokken In het huidige proces komt de wapeningsleverancier pas in beeld nadat het ontwerpbureau het ontwerp heeft afgerond. De wapeningsleverancier gaat dan aan het werk met een door de aannemer aangeleverd (definitief) uitvoeringsontwerp. Er is geen direct contact tussen de wapeningsleverancier en de ontwerpende partij. De wapeningsleverancier heeft dus geen kans om zijn eigen producten en praktische en veiligheidswensen in het ontwerp te verwerken. Knelpunt 4, Partijen weten niet van elkaar dat men met een 3D-modelleerpakket werkt De wapeningsleverancier wordt te laat bij het ontwerp betrokken, waardoor niet meegedacht kan worden in het ontwerp. Hierdoor ontstaan niet of slecht uitvoerbare ontwerpen. Na oplevering van de wapening heeft geen feedback plaatsgehad. Hierdoor worden in de toekomst dezelfde fouten gemaakt. Aannemer wil de schakel tussen ontwerpbureau en wapeningsleverancier zijn om controle te behouden over de prijs van beide partijen. Men weet niet van elkaar dat beide partijen met een 3D-modelleerpakket werken. Omdat vervolgens platgeslagen 2D-tekeningen worden uitgewisseld, gaat informatie verloren. De wapeningsleverancier moet zijn prijsopgave doen op basis van weinig informatie. De aannemer kijkt nauwelijks naar andere criteria (zoals praktische slimmigheden en veiligheid) dan de prijs van de wapeningsleverancier. Het modelleren van de wapening werkt niet optimaal. Buigstaten worden handmatig gemaakt en ingevoerd in het ERPsysteem en de aansturing van de machines. Het aansturen van het machinepark gebeurt met labels en/of barcodes. Een 2D-wapeningsontwerp geeft onvoldoende inzicht. Lastige details zijn vaak in een te kleine schaal op tekening gezet of in sommige gevallen helemaal niet uitgewerkt. Aangeleverde tekeningen schieten vaak tekort qua praktische aspecten zoals arbo. Dit is een gevolg van knelpunt 1. De wapeningsleverancier ontvangt hierdoor een platgeslagen 2D-wapeningsontwerp, waarin zijn eigen wensen en producten niet zijn verwerkt. Hij zal het ontwerp dus volledig moeten uitpluizen om een goede buigstaat op te stellen en er zeker van te zijn dat het ontwerp klopt. Het controleren wordt bij enkele wapeningsleveranciers gedaan door een 3D-model op te stellen op basis van de platgeslagen 2D-tekeningen van het ontwerpbureau. Zo wordt niet alleen dubbel werk gedaan, maar gaat ook informatie verloren. Knelpunt 9, 2D-wapeningsontwerp geeft niet voldoende inzicht Door het gebruik van 2D-tekeningen is een ontwerp met name de lastige knopen en details niet inzichtelijk (genoeg). Fouten in het ontwerp kunnen over het hoofd worden gezien en pas tijdens de uitvoering aan het licht komen. De uitvoering zal als gevolg stilliggen totdat er een passende oplossing

10 Autodesk and Revit are registered trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. Autodesk reserves the right to alter product offerings and specifications at any time without notice, and is not responsible for typographical or graphical errors that may appear in this document Autodesk, Inc. All rights reserved. is bedacht voor het probleem, wat zorgt voor faalkosten. Een bijkomend nadeel is dat vlechters creatief gaan vlechten om de wapening toch in de wapeningskooi te kunnen plaatsen. De wapeningshoeveelheid is dus wel aanwezig, maar niet op de juiste constructieve wijze geplaatst. Het oplossen van bovenvermelde drie knelpunten biedt de beste kansen tot verbetering van de processen en het terugdringen van faalkosten. De meeste winst valt te behalen bij het vroegtijdig samenstellen van een bouwteam (hier bedoeld: ontwerpbureau, aannemer en wapeningsleverancier), investeren in kennis, flexibel zijn met het interne proces zodat ingehaakt kan worden bij andere bedrijven en het gebruik en uitwisselen van 3D-modellen. Opleiding Betonmodelleur ASEng De nieuwe opleiding Betonmodelleur ASEng sluit perfect aan op de aanbevelingen uit het rapport. In deze tweejarige opleiding wordt er niet alleen geïnvesteerd in kennis van betonconstructies, wapening en voorspanning, ook wordt het modelleren zelf stap voor stap toegelicht en bijgebracht. De opleiding is bedoeld voor cursisten met een MBO-diploma Bouwkunde dan wel Infratechniek. Cursisten met een HBO-diploma Bouwkunde dan wel Civiele techniek kunnen vanaf het tweede semester instromen. De opleiding start in september 2014; het tweede semester gaat in maart 2015 van start. Meer informatie: BIM als eenduidig communicatiemiddel In artikelen over de toepassing van BIM gaat het vaak over software tools en dataformaten. Bij het implementeren van BIM zijn goede keuzes op het gebied van ICT een belangrijke voorwaarde. De nadruk ligt echter vaak op de IT (Informatie Technologie) en minder op de CT (Communicatie Technologie). Volker InfraDesign ziet de kracht van BIM met name op het gebied van communicatie in multidisciplinaire integrale projectteams. Hoe wordt BIM ingezet op het gebied van communicatie en samenwerken? Niet alleen intern maar ook in relatie tot opdrachtgevers, bewoners en andere stakeholders. Op de grote integrale projecten zoals Schiphol-Amsterdam-Almere A1-A6 en A9 Omlegging Badhoevedorp wordt in de ontwerpfase door alle ontwerpende partijen wekelijks de laatste stand van het ontwerp aangeleverd voor een integraal 3D-model. Dit betreft onder andere de betonconstructies, het wegontwerp, geluidsschermen, dvm- (dynamisch verkeersmanagement) systemen en ondergrondse infra. In wekelijkse raakvlaksessies worden de clashes besproken met een afvaardiging van de verschillende disciplines. In deze sessies wordt met behulp van het 3D-model het project virtueel doorlopen. BIM wordt daarom binnen Volker InfraDesign soms ook wel virtueel bouwen genoemd. Op die manier is het voor iedereen direct inzichtelijk welke raakvlakken er spelen en wat de belangen van de andere disciplines zijn en voor welke discipline een eventuele aanpassing noodzakelijk is. Het virtuele model brengt de verschillende disciplines bij elkaar en werkt op deze manier als een ideaal communicatiemiddel. Buiten deze review sessies om geeft het gebruik van het BIM-model in de realisatiefase in de uitvoering elke individuele discipline meer inzicht in het totale project(deel) en de aanwezige raakvlakken. Hierdoor is de welwillendheid groot om tot een oplossing te komen. Het BIM-model wordt ook gebruikt om de bouwlogistiek mee te ontwikkelen. Equipment, hulpconstructies en bekistingen maken integraal onderdeel uit van het BIM-model. Zelfs een toekomstige beheerder kan in het virtuele model alvast oefenen en zien hoe bepaalde onderhoudscenario s uitgevoerd kunnen worden. hun voor de deur. Het voordeel is namelijk dat vanuit ieder standpunt de planning visueel gemaakt kan worden in het 4D-model. Aandachtspunt hierbij is wel dat het technische ontwerpmodel voor omwonenden vaak wat lastiger te begrijpen is. Hierbij moet goed nagedacht worden over de compleetheid en het detailniveau van het model. Bewoners hechten bijvoorbeeld veel waarde aan omgevingsinformatie als bomen en details als de kleur van het leuningwerk. Op het project A4 Delft Schiedam draait momenteel een animatie uit BIM en op een van de Ruimte voor de Rivier-projecten, Veessen Wapenveld, doet momenteel een informatiebus dienst als rijdend bezoekerscentrum. In deze bus is ook het integrale BIM-model te raadplegen door bewoners. Geïnteresseerden kunnen daarmee inzicht verkrijgen in het ontwerp en in een 3d omgeving door het ontwerp heen lopen met een virtueel persoon (als in een computerspel). Voor iedereen is de uitvoeringsplanning van het project te zien in een bouwsimulatie. Dit is mogelijk doordat de 3D-objecten gekoppeld zijn aan de actuele uitvoeringsplanning (4D). Extra informatie zoals documenten in de vorm van rapportages of berekeningen en actuele of archieffoto s zijn snel te raadplegen door op de 3D-onderdelen in het model te klikken. Hierdoor is interactief de informatie vinden die van belang is. Opdrachtgever Op het project Schiphol Amsterdam Almere (SAA) A1/A6 wordt door opdrachtnemer SAAone (combinatie VolkerWessels, Boskalis, Hochtief, DIF) BIM actief ingezet in de communicatie met opdrachtgever Rijkswaterstaat. Elke drie maanden wordt de actuele stand van het areaal aangeleverd door middel van een COINS-container. Experience Revit Architecture now Omwonenden Het model is niet alleen nuttig voor de interne projectcommunicatie, maar kan ook gebruikt worden voor communicatie met omwonenden. Hierin is ook de zogenaamde 4D-koppeling erg interessant, waarbij het model wordt gekoppeld aan de uitvoeringsplanning. Bewoners kunnen op die manier zien wanneer er werkzaamheden zijn bij Architectural software that works the way you do. Revit Architecture 2008 works the way you think, building information modelling (BIM), any changes you letting you create naturally and design freely. Mirroring make, anywhere, are automatically updated throughout the real world, it treats information in terms of the your project. The result: your design and documentation entire building, rather than separate floors, sections stay co-ordinated, consistent and complete. or elevations. And because it s purpose-built for Customisable reseller call to action here. Customisable reseller call to action here. Reseller Company Name Address, Address Address, Postcode Supplier logo here Tel: Fax:

11 De communicatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer met behulp van de COINSsystematiek is state of the art en voor het eerst op dit project gerealiseerd. Tevens heeft Rijkswaterstaat live toegang tot het BIM van SAAone. Zij beschikken daarmee altijd over de laatste gegevens van de objecten die buiten gerealiseerd zijn. Om te waarborgen dat de gegevens goed in te lezen zijn in de beheerssystemen van Rijkswaterstaat is een gemeenschappelijke taal afgesproken. Dit houdt onder andere in dat elk object geclassificeerd is naar een voorgeschreven objecttype en eenduidig wordt gecodeerd. Op deze manier wordt een volledig areaal opgebouwd gedurende de uitvoeringsfase van het werk en kan ontwerpinformatie zijn weg vinden naar een beheersomgeving. Serious Gaming Met name het visuele facet van het 3D-model heeft een meerwaarde in overleggen met niet-technische stakeholders als brandweer en politie. Zo is het 3D-model van de landtunnel in de nieuwe A4 Delft - Schiedam erg nuttig in overleggen met betrekking tot tunnelveiligheid. Functionarissen van de veiligheidsregio kregen in een vroege fase van het ontwerp al een goed inzicht in de eindsituatie en konden zo hun voorkeuren uitspreken voor mogelijke vluchtroutes en aanvullende veiligheidsmaatregelen. Tevens kan het 3D als hulpmiddel dienen voor ontruimingssimulaties en trainingen van personeel. Daarnaast wordt door middel van het BIM-model de veiligheid van de weggebruiker getoetst. Veiligheid en veiligheidsbeleving wordt zo al in de voorlopige ontwerpfase getoetst. Volker InfraDesign ontwikkelt momenteel Serious Gaming-toepassingen om nog meer te kunnen doen met de beschikbare virtuele modellen. Deze zijn onder meer gebaseerd op het optimaliseren van werkprocessen en trainen van medewerkers op basis van realistische virtuele modellen. Eenduidig communicatiemiddel BIM is een breed en ruim begrip en wordt op de huidige projecten al volop ingezet. De technologische ontwikkeling gaat enorm snel en de mogelijkheden van gisteren zijn vandaag soms al weer achterhaald. Door deze nieuwe technologie goed en doelmatig in te zetten kan een nieuwe manier van communiceren met verschillende disciplines, de opdrachtgever, de gebruikers, omwonenden en stakeholders worden bewerkstelligd. BIM wordt daarmee als eenduidig communicatiemiddel op projecten ingezet. Auteurs: Sipke Huitema, Jeroen Tishauser, Bas van Loenen Eerder gepubliceerd in Civiele Techniek nummer 4, Realisatie / Begroting Stumico Jaar 2013/2014 Financiele verantwoording 2013 Begroting 2014 ALV 2014 INKOMSTEN UITGAVEN Bedragen zijn inclusief B.T.W. Begroot 2013 Bedragen zijn inclusief B.T.W. Realisatie 2013 Begroot 2014 Begroot 2013 Realisatie 2013 Begroot 2014 Contributies 7.000, , ,00 Secretariaat , , ,00 Contributies oninbaar -360,00 Donaties , , ,00 Publicaties Advertenties 1.125, ,00 900,00 Nieuwsbrief Stumicodag Porti (nieuwsbrief) Ledenbijeenkomsten Briefpapier/env./drukwerk 250,00 250,00 Aktiviteiten 250,00 535,00 250,00 Stumicodag Sponsoring activiteiten Ledenbijeenkomsten Aktiviteiten 500, , ,00 Cursussen PR & Communicatie 7.381, ,00 Rapporten Werkgroepen Cursussen Rente rekening courant Rapporten Rente spaarrekening 250,00 630,15 250,00 Bestuurskosten 500,00 487,14 500,00 Baten voorgaande jaren 418,10 Verenigingskosten 500,00 163,19 500,00 Website 5.000,00 212,96 250,00 Bankkosten 100,00 97,44 100,00 Debetrente Lasten voorgaande jaren 250, , , , , , ,00 RESULTAAT 2.885,00-111,34 185,00

12 Colofon Stumico Nieuwsbrief is een officiële uitgave van de Studievereniging voor Microcomputers. Missie Stumico heeft als missie om voor en door haar leden richtinggevend te zijn in bouw-ict, waarbij wij de volgende twee strategische doelstellingen willen bereiken: 1. Hèt kennis- en praktijkplatform voor ICT in de bouw, de traditionele rol van Stumico. Een vereniging van en voor praktijkmensen die actief zijn in het bouwproces, om te leren van elkaars ervaring. 2. Richtinggevend in bouw-ict, de nieuwe doelstelling vanaf Hierbij gaat het om het mede-bepalen van de strategische sectorale agenda, stellingname en meningen over actuele thema s en toegepast onderzoek. Fundament van dit alles is nadrukkelijk de praktijkervaring van Stumico-leden. Statement Het plaatsen van een logo, advertentie, of een artikel waar een product wordt beschreven betekent niet dat Stumico een voorkeur uitspreekt voor de genoemde leverancier en/of producten Bestuur Voorzitter Ruud van Tongeren Penningmeester Frens Pries Secretaris Herman Oogink Leden Léon van Berlo Bas van Loenen Maarten Slee Secretariaat Postbus AK Gouda secretariaat@stumico.nl Lidmaatschap Aan- en afmeldingen of wijzigingen kunnen schriftelijk of via aan het secretariaat worden doorgegeven Website Industrieel bouwen Bij het schrijven van deze Stumico-column, laat ik mij altijd leiden door nieuwsfeiten en ontwikkelingen die mijn aandacht trekken. Zo heb ik de afgelopen maanden veel gelezen en gehoord over modulair en demontabel bouwen. Een trend die ik gemakshalve samenvat als industrieel bouwen. Natuurlijk is modulair demontabel bouwen geen nieuwe methode, maar in mijn beleving wel een trend die onder druk van de crisis tot interessante innovaties leidt. Door de bouwwereld verder te industrialiseren is er namelijk nog veel tijd en geld te besparen alsook de kwaliteit verder te verhogen. Kijk maar naar hoe ze in de automobiel- en vliegtuigindustrie hun bedrijfsprocessen hebben geoptimaliseerd m.b.v. ICT-technologie. Kijkend naar de Stumico-sponsoren, dan vallen mij o.a. de ontwikkelingen bij Ballast-Nedam op. Die hebben onder de noemer IQwoning een prefab huis ontwikkeld dat in ongeveer zes weken te bouwen is. Behalve voor particuliere huizenkopers ook voor woningcorporaties erg interessant. Datzelfde bedrijf levert ook nog een modulair parkeerconcept, waarmee garages afhankelijk van de behoefte snel zijn op te bouwen en indien nodig weer te verplaatsen. Een nieuwe industrieel bouwen innovatie bij Ballast Nedam zijn demontabele stadions. De eerste daarvan wordt waarschijnlijk voor FC Dordrecht gebouwd. Verder proberen ze daarmee orders te winnen om stadions te mogen leveren voor het WK in Qatar. Ook in het MKB-segment wordt in toenemende mate industrieel gebouwd, zoals bij systeembouwer Barli. Daar sturen ze sinds kort vanuit een 3D-model in Tekla Structures van Construsoft namelijk automatisch H&M zaagen framingmachines aan. Daardoor kan dit bedrijf zowel sneller leveren als complexere constructies foutloos produceren. Maar ook in de betonsector slaagt een bedrijf als Zoontjens erin om met hun modulaire Pardak systeem grote internationale opdrachten binnen te halen en die in een kortere doorlooptijd te realiseren. Omdat tijd, geld en kwaliteit onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden in een duivelsdriehoek, biedt slim industrieel bouwen het Nederlandse bedrijfsleven nog interessante kansen. Voor wie meer wil weten over alle ICTtoepassingen die voor industrieel bouwen worden gebruikt, is Stumico uiteraard de vereniging bij uitstek! Degenen die straks naar het buitenland op vakantie gaan doen er goed aan om op te letten of ze nog innovaties tegenkomen. Tijdens zo n welverdiende periode van ontspanning ontstaan namelijk vaak goede ideeën om in het najaar weer mee aan de slag te gaan. Peter Gloudemans Column OPROEP Zoals u hierboven kunt lezen zijn wij op zoek naar nieuwe bestuursleden. Wij hebben het volgende profiel opgesteld: Geen leverancier om neutraliteit uit te stralen Interesse in wat Stumico doet Beide benen in de praktijk Geinteresseerd in ICT toepassingenvoor de Bouw. Geen ICT er Energiek persoon, gedreven en gemotiveerd om de vereniging vooruit te helpen. Bent u geinteresseerd laat het ons dan even weten door een mail te sturen naar secretariaat@stumico.nl of benader een van de bestuursleden. Hun adressen staan op de site Agenda april BIM en GIS interoperability ALV 12 juni 2014 BIM en de rol van de model leur deel 2 25 september 2014 Mobiel werken, Apps en Augmented Reality 30 oktober 2014 Rol modelleurs 27 november 2014 Beheer en Onderhoud 11 december 2014 Excursie naar timmerfabriek