Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar VIII Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (VIII) voor het jaar 1995 Nr. 113 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 6 april 1995 De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen 1 heeft op 26 januari 1995 overleg gevoerd met minister Ritzen van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen over de Nederlands/Russische samenwerking. Het overleg werd gevoerd aan de hand van onder andere de volgende documenten: de brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen d.d. 16 augustus 1994 over het gemeenschappelijk werkplan voor de Nederlands/Russische samenwerking 1994/1995 (brief nr. OCW 94 11); de brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen d.d. 16 augustus 1994 over het gemeenschappelijk werkplan hoger onderwijs voor de Nederlands/Russische samenwerking 1994/1995 (brief nr. OCW 94 10); het verslag van de Rusland-reis van een delegatie uit de vaste commissie voor Onderwijs en Wetenschappen in maart Van het gevoerde overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), M. M. H. Kamp (VVD), voorzitter, De Cloe (PvdA), Janmaat (CD), Van Gelder (PvdA), ondervoorzitter, Van de Camp (CDA), Boers-Wijnberg (CDA), Huys (PvdA), Mulder-van Dam (CDA), Hendriks, Rabbae (GroenLinks), Jorritsma-van Oosten (D66), De Koning (D66), Koekkoek (CDA), J. M. de Vries (VVD), Hirsch Ballin (CDA), Liemburg (PvdA), Stellingwerf (RPF), Lambrechts (D66), Rijpstra (VVD), Cornielje (VVD), Cherribi (VVD), Dijksma (PvdA), Sterk (PvdA) en Van Vliet (D66). Plv. leden: Schutte (GPV), Dees (VVD), Valk (PvdA), Marijnissen (SP), Duivesteijn (PvdA), Beinema (CDA), Reitsma (CDA), Lilipaly (PvdA), Van der Hoeven (CDA), Verkerk (AOV), Sipkes (GroenLinks), Bakker (D66), Van t Riet (D66), Deetman (CDA), Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD), Lansink (CDA), Middel (PvdA), Leerkes (Unie 55+), Versnel-Schmitz (D66), Essers (VVD), Korthals (VVD), Van Erp (VVD), Van Nieuwenhoven (PvdA), Van Zuijlen (PvdA) en Verhagen (CDA). Vragen en opmerkingen uit de commissie Mevrouw Van der Hoeven (CDA) begon met het vorige kabinet te complimenteren met het feit dat met de Nederlands/Russische samenwerking al een start is gemaakt in een periode dat zoiets in het geheel niet vanzelfsprekend was. Hopelijk zal dit kabinet het ingezette beleid voortzetten. Zij constateerde met genoegen dat de samenwerkingsprogramma s nogal ambitieus zijn. Ook kon zij ermee instemmen dat de nadruk ligt op het introduceren van cursussen van hoge kwaliteit voor beroepenvelden die van vitaal belang zijn voor de overgang naar een markteconomie. Met het oog op dit laatste is samenwerking met Economische Zaken (vooral in het kader van het werkplan «de produktieve keten») een vereiste. Hoe is de stand van zaken op dit punt? Niet alleen in Nederland is een goede beroepsopleiding een onmisbaar onderdeel van economische ontwikkeling. Speelt het ministerie van OCW een rol bij de herijking van het buitenlands beleid, bijvoorbeeld als het gaat om de ontwikkeling van human resources? 5K1452 ISSN Sdu Uitgeverij Plantijnstraat s-gravenhage 1995 Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

2 Uit het verslag van het werkbezoek blijkt dat de resultaten van de samenwerking bemoedigend zijn. In Rusland heeft men wat betreft de onderwijswetgeving voor een deel geput uit de Nederlandse ervaringen. Vooral het feit dat het beginsel van vrijheid van onderwijs in de overwegingen is betrokken, deed mevrouw Van der Hoeven deugd. Het is ook een goede zaak dat er veel aandacht is besteed aan de opwaardering van het leraarsberoep. Zijn deze inspanningen al terug te vinden in onderwijsprogramma s? De afwezigheid van een leerboekenmarkt is natuurlijk een punt van zorg. Hoe kan daarop door Nederland op een adequate manier worden ingespeeld? Mevrouw Van der Hoeven had de indruk dat de samenwerking op HBO/WO-niveau beter gaat dan de samenwerking op lageronderwijsniveau. Hoe loopt de samenwerking met Vlaanderen als het gaat om de ontwikkeling van een instituut voor de Nederlandse taal? Hoe worden de Nederlandse inspanningen afgestemd op de activiteiten van de Europese Unie? De subsidiëring van CROSS is voor 1995 verlaagd in de hoop dat er financiering van elders komt. Is die hoop ondertussen bewaarheid? Kan de European Training Foundation in Turijn een rol spelen in de samenwerking met landen in Oost-Europa op het gebied van training en opleiding? CROSS schijnt naar behoren te functioneren. Mevrouw Van der Hoeven voelde in dit stadium niet veel voor verzelfstandiging van dit bureau en wenste de evaluatie van eerder gestarte verzelfstandigingsprojecten af te wachten. Is de conclusie juist dat samenwerking met andere landen beter gestalte kan worden gegeven door ministeries of organisaties, die op de een of andere wijze gelieerd zijn aan de overheid? Kan de minister meedelen welke de resultaten zijn van de Heemskerkconferentie waaraan ook zo n 35 ministers van onderwijs en onderministers van financiën uit Centraal- en Oost-Europa hebben deelgenomen? Welke follow up gaat de minister aan die conferentie geven? Een persbericht meldt dat er meer culturele uitwisselingen zullen komen tussen Nederland en Rusland, bijvoorbeeld in de vorm van uitwisseling van studenten in de kunst- en cultuursector. Dat is natuurlijk een goede zaak, maar als er eenmaal een goede structuur is voor samenwerking op het terrein van onderwijs en educatie, dient bedoelde uitwisseling in die structuur te worden ondergebracht. De heer Van Gelder (PvdA) zei onder de indruk te zijn geraakt van de manier waarop in Rusland wordt getracht de algemene politieke veranderingen gestalte te geven op onderwijsgebied. Het zal overigens niet altijd even gemakkelijk zijn om goede afspraken over onderwijsvernieuwing te maken met de autoriteiten aldaar. Op ministerieel niveau doen zich in Rusland namelijk met een zekere regelmaat wijzigingen voor. Het overeengekomen werkprogramma valt positief te waarderen, maar hoe oordeelt de minister over de mogelijkheden om dat programma daadwerkelijk gestalte te geven? De heer Van Gelder dacht in dit verband met name aan de noodzaak om onderwijsideeën te verspreiden en ter discussie te stellen buiten het centrale niveau om. Het werkbezoek heeft in ieder geval geleerd dat het bijzonder nuttig en noodzakelijk is dat de minister bereid is, medewerking te verlenen aan de versterking van de onderwijsstructuren in Rusland. Welke vervolgstappen denkt hij te nemen? Kan de Kamer worden ingelicht over de ervaringen die inmiddels zijn opgedaan? Is er inderdaad sprake van een brede uitstraling? Duidelijk is dat met relatief weinig geld ontzettend veel kan worden gedaan, vooral op het terrein van onderzoek. Samenwerking op dit gebied kan snel resultaten opleveren. Momenteel is er een overgang van militaire naar civiele onderzoeksprojecten en de vraag is gesteld of er wat dit betreft niet betere relaties met het Nederlandse bedrijfsleven tot stand Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

3 kunnen worden gebracht. Hier komt dus de rol die Economische Zaken moet spelen naar voren. Ondanks de noodzaak van een brede uitstraling van de samenwerking vroeg de heer Van Gelder toch specifiek aandacht voor de problemen van een school voor doofblinde kinderen in Zagorsk. Deze school ontbeert een machine die brailleteksten produceert, terwijl een dergelijk apparaat niet erg veel hoeft te kosten. Afrondend merkte de heer Van Gelder op dat het ministerie van OCW betrokken dient te blijven bij het inhoud geven aan de samenwerking met Oosteuropese landen. De activiteiten van het ministerie dienen echter niet onder te sneeuwen in andere grootschalige projecten. Als zodanig kan CROSS goed werk doen. Het is van belang dat dit bureau op de hoogte wordt gebracht van onderwijskundige samenwerkingsverbanden buiten het ministerie om, zodat zo effectief mogelijk kan worden gewerkt. Mevrouw Sipkes (GroenLinks) zei veel lof te hebben voor de samenwerking tussen Nederland en Rusland op onderwijskundig gebied. Het werkbezoek heeft de noodzaak van een dergelijke samenwerking aangetoond. Na de omwenteling is duidelijk geworden dat er in een ontwikkeld land als Rusland op een volstrekt eenzijdige manier onderwijs werd gegeven. In een enorm land met diverse nationaliteiten wordt echter nog steeds op hetzelfde moment hetzelfde lesboek gebruikt. Aanpassing en differentiatie zijn onontbeerlijk. De nieuwe organisatie moet vanaf de grond worden opgebouwd, maar er kan inderdaad met relatief weinig middelen veel worden bereikt. Mevrouw Sipkes was blij met het project op het gebied van gezondheids- en seksuele voorlichting. Met name het laatste is van groot belang. Zij vond het daarentegen jammer dat de samenwerking op het gebied van landbouwonderwijs wegens gebrek aan middelen moet worden stopgezet. Eigenlijk zou het ministerie van LNV hier de helpende hand moeten bieden. En waarom heeft het ministerie van VROM niet een speciaal potje voor projecten met een ecologisch karakter? Heeft de minister zijn collega s hierop al aangesproken? Mevrouw Sipkes hoopte hiervan in de komende begrotingen iets terug te kunnen vinden. Zij sloot zich aan bij de opmerking van de heer Van Gelder over de school voor doofblinde kinderen in Zagorsk. Mevrouw Sipkes plaatste vervolgens een kanttekening bij het project «Stimulering van de Nederlandse taal». Relatief veel studenten aan de universiteit van Moskou studeren immers al Nederlands. Wel was zij voorstander van uitwisseling van studenten in de cultuursector. Ten slotte merkte mevrouw Sipkes op dat de activiteiten van NWO alle ondersteuning verdienen. Ook op dit punt sloot zij zich aan bij de heer Van Gelder. Een relatief geringe input leidt immers tot een relatief grote output. De heer Cherribi (VVD) verklaarde dat zijn fractie positief staat tegenover de onderwijskundige samenwerking met de Russische Federatie. In het algemeen kon hij zich aansluiten bij de opmerkingen van de hem voorafgaande sprekers. Een door NWO tot stand te brengen netwerk van onderzoekers is van groot belang. Nederland kan als klein land een voorbeeldfunctie voor Rusland vervullen. Kan de minister bijdragen aan de totstandkoming van een leerstoel Nederlands aan de Universiteit van Moskou? Het aanzien van het Nederlands zou aanzienlijk worden vergroot als het werd gedoceerd aan een prestigieuze universiteit. Hoeveel geld is eigenlijk gemoeid met de samenwerking? Er mag geen sprake zijn van eenrichtingverkeer. Rusland moet bereid zijn een onderwijskundige infrastructuur tot stand te brengen, te onderhouden en te koesteren; dan is de kans groter dat de samenwerking vruchten afwerpt. Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

4 Er moeten heldere prioriteiten worden gesteld die internationaal bekend moeten worden gemaakt om overlapping te vermijden. Zijn er contacten gelegd met het instituut Clingendael, dat veel interessante relaties heeft met Rusland? Voor het onderdeel «Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie» is bij het ministerie van EZ een aanvraag ingediend voor co-financiering uit de Tagos-middelen. Hoe is op deze aanvraag gereageerd? Zijn de Cross-middelen voldoende om het programma «De produktieve keten» uit te werken? Bestaan er samenwerkingsprogramma s op het terrein van politieke vorming en staatsrecht? Het zou interessant zijn om lokale samenwerkingsvormen in grootstedelijke gebieden te stimuleren, want daar begint de echte democratie. Mevrouw Jorritsma-van Oosten (D66) zei het verslag van het werkbezoek met veel belangstelling te hebben gelezen. Er blijkt uit dat het van groot belang is dat in een samenwerkingsproject ook aandacht wordt besteed aan concrete problemen, waarvan de oplossing relatief weinig geld kost. Is het gelukt om de financiering door derden (met name internationale organisaties) van de werkprogramma s rond te krijgen? Het zou zeer te betreuren zijn als in gang gezette programma s door financieringsproblemen moesten worden gestopt. Vervangen de nieuwe programma s voor hoger onderwijs de al bestaande programma s? Mevrouw Jorritsma vroeg zich af of het nieuwe programma niet al te ambitieus is en of de aandacht niet beter kan worden geconcentreerd op projecten die naar voren zijn gekomen in het kader van het werkbezoek. De resultaten van het memorandum van overeenstemming zullen worden getoetst in het kader van het Cultureel Verdrag en de Overeenkomst inzake economische, industriële en technische samenwerking. Daarbij dient dus ook het ministerie van EZ een stimulerende rol te spelen. Zijn er al evaluatiebijeenkomsten gehouden? Het spreekt voor zich dat evaluatie van de samenwerkingsovereenkomst van groot nut kan zijn. Tot slot complimenteerde mevrouw Jorritsma de minister voor de voortvarende manier waarop hij de samenwerkingsrelatie met de Russische Federatie gestalte tracht te geven. Het antwoord van de minister De minister dankte de commissie voor haar instemming met de wijze waarop gestalte wordt gegeven aan de samenwerkingsrelatie met de Russische Federatie. Hij benadrukte dat de complimenten vooral moeten uitgaan naar de heer Dneprov, oud-minister van onderwijs, die nog steeds een belangrijke rol speelt in het Russische onderwijsbeleid. Kort na zijn aantreden maakte hij een rondgang door de Westeuropese landen om te bezien wat er van andere onderwijssystemen kan worden geleerd. Zijn conclusie was dat hij het Nederlandse onderwijssysteem graag als aanknopingspunt en ten dele als voorbeeld voor de verdere ontwikkeling van het Russische onderwijs wilde beschouwen. In het Nederlandse onderwijs speelt de keuzevrijheid een grote rol en veel landen kijken daar met jaloerse blikken naar. Tijdens zijn jongste bezoek aan Nederland zette bondskanselier Kohl op een indrukwekkende manier uiteen hoe Duitsland tracht om via internationale samenwerking de vrede op langere termijn te bevorderen. Als het streven naar vrede een van de belangrijkste doelstellingen is van een overheid, is het vrij vanzelfsprekend dat getracht wordt relaties aan te knopen met andere volkeren en samenwerkingsverbanden. Dat geldt ook voor de volkeren in Oost-Europa. Die volkeren wonen niet aan de grens en wat dit betreft is Nederland niet de eerste partij die zich geroepen moet voelen om samenwerkingsverbanden te creëren. In specifieke gevallen Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

5 kan echter natuurlijk altijd worden ingegaan op vragen vanuit Rusland. Zo is de samenwerking begonnen en zo zou zij ook moeten worden voortgezet om vervolgens te zoeken naar een verbreding. Bij dit laatste moet allereerst worden gedacht aan het overdragen van de Nederlandse ervaringen aan de ministers van onderwijs van de Europese Unie. Al in een vroegtijdig stadium heeft de EU buiten Europa een ministerconferentie belegd, te weten die in Sint Petersburg. Nederland is verreweg het beste gepresenteerd op het terrein van het basis- en voortgezet onderwijs. Het is wenselijk dat ook de andere EU-landen een grotere rol gaan spelen. De bewindsman benadrukte dat sprake moet zijn van samenwerking in de ware zin des woords en dus niet van een eenzijdige overdracht van kennis en ervaringen. Op bijvoorbeeld het terrein van leerpsychologie en onderwijsfilosofie valt veel van Russische deskundigen te leren. Dat laat onverlet dat er op andere terreinen grote problemen bestaan waarbij hulp van buitenaf node kan worden gemist. Een belangrijk criterium voor samenwerking is de vraag in hoeverre sprake is van continuïteit in wederzijdse betrokkenheid. Het bureau Cross heeft wat betreft het laatste een belangrijke rol gespeeld. Als telkens andere personen vorm geven aan de overeengekomen samenwerking, getuigt dat niet van grote betrokkenheid. Ondanks de onzekere situatie in Rusland kan ook daar worden gesproken van een hoge mate van continuïteit. In de Russische pers is relatief veel aandacht voor de kleinschalige maar toch ook succesvolle projecten. Het is van groot belang deze ontwikkeling te blijven stimuleren. Onderwijs en wetenschappen kunnen een zeer betekenisvolle rol spelen in de bilaterale en multilaterale relaties. Vaak ook vormen onderwijs en wetenschappen een vehikel voor economische samenwerking. De bewindsman had de indruk dat in het kader van de herijking van het buitenlands beleid die rol zal kunnen worden versterkt. Hij constateerde overigens dat in de afgelopen jaren de houding van Economische Zaken buitengewoon teleurstellend was. Er dienden zich zeer perspectiefvolle projecten aan waarvoor EZ echter geen financieringswijze wist te vinden. De minister refereerde in dit verband aan projecten met betrekking tot schoolmeubelen en -boeken. Kennelijk was de verkokering zo ver voortgeschreden dat het initiatief van een ander departement al voldoende is voor het ene departement om niet mee te doen. Dat geldt in zekere zin ook nog voor het project «De produktieve keten». Dit project staat hoog op de lijst, maar desondanks konden via het ministerie van EZ niet de vereiste middelen beschikbaar worden gesteld. De discussie hierover is nog niet afgerond. Het is vooral de moeilijke financieel-economische situatie in Rusland die het probleem van onvoldoende en inadequate leermiddelen zo groot maakt. In het kader van de EBRD worden thans pogingen gedaan om te komen tot joint ventures die dit probleem moeten aanpakken. Daarbij zouden eventueel ook Nederlandse bedrijven kunnen worden betrokken. De Russische drukkerijen zijn in het algemeen buitengewoon ouderwets en modernisering zou erg veel geld kosten. Samenwerking met Vlaanderen ligt voor de hand, maar op sommige punten hecht Vlaanderen eraan de eigen identiteit te laten zien. Dat maakt de samenwerking op onderdelen nogal moeizaam. Omdat projecten soms niet in de EU-structuur passen, dienen ze veel meer in samenspraak met de EU te worden ontwikkeld. Het management-project zal hoogstwaarschijnlijk uit EU-fondsen worden gefinancierd. The European Training Foundation verdient ondersteuning in haar relaties met Oost-Europa. Verzelfstandiging van Cross is momenteel niet aan de orde. Dit bureau functioneert goed. Het is de bedoeling dat de bureaukosten uiteindelijk ongeveer 10% bedragen van alle kosten. De Heemskerkconferentie krijgt in 1995 een vervolg in Wenen. Het is de bedoeling dat niet alleen de ministers van onderwijs maar ook de Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

6 ministers van financiën dan aanwezig zijn. Een beroepsbevolking van hoge kwaliteit is immers van immens belang voor de economische ontwikkeling. Investeringen in basis- en voortgezet (beroeps)onderwijs hebben in het algemeen een zeer hoog rendement. Met het oog op de noodzaak de uitstraling van de projecten groter te maken, is contact opgenomen met de Herzen Pedagogische Staatsuniversiteit in Sint Petersburg voor de oprichting van een internationaal centrum voor onderwijsinnovatie. De rector van de universiteit heeft hiertoe zelf het initiatief genomen. Er zal nog bezien worden in hoeverre op dit punt kan worden samengewerkt met Vlaanderen. NWO is meteen ingeschakeld voor de onderzoekssamenwerking omdat op dit terrein een andere benadering nodig is als bij het basis- en voortgezet onderwijs. Er is gezocht naar wat meer informele kanalen, ook al omdat het beter is de betaling van de medewerkers niet via de reguliere kanalen te laten plaatsvinden. Er is inderdaad met relatief weinig geld veel bereikt. In de eerste fase is de aandacht vooral gericht op het conversievraagstuk. Samen met enkele andere landen is een internationaal conversieprogramma tot stand gebracht. Het is begrijpelijk dat er van Russische zijde nog enkele aarzelingen zijn om op dit punt knopen door te hakken. Oud-staatssecretaris Hermes is erin geslaagd f bij elkaar te krijgen ten behoeve van een braillemachine voor de doofblinde kinderen in Zagorsk. Het departement draagt hieraan voor 50% bij. Het waren gelukkig de Russen zelf die hebben gevraagd om een programma, gericht op voorlichting over gezondheid en seksualiteit. Op die vraag is direct positief gereageerd. De minister benadrukte dat de Russen niet het gevoel mogen krijgen dat alles in orde zal komen als zij maar Nederlands leren. Een bescheiden opstelling in dezen is op haar plaats; de minister voelde in dit verband weinig voor de «Goethe-instituutbenadering». Als er vanuit Rusland echter vragen in die richting worden gesteld, zal daarop uiteraard positief worden gereageerd. Met een HBO-instelling in Maastricht vindt wat dit betreft samenwerking plaats; verder is er in het kader van de Nederlandse Taalunie sprake van de creatie van een hoogleraarsplaats aan de Universiteit van Moskou. Ook op dit punt kan er met relatief weinig geld veel worden gedaan. Het is immers niet zozeer nodig om nieuwe dingen tot stand te brengen, maar om bestaande structuren overeind te houden. In het algemeen zijn de samenwerkingskosten relatief laag. Er zijn intensieve maar niet structurele contacten met Clingendael. Clingendael richt zich meer op diplomaten en officieren dan op studenten. Vlaanderen verleent assistentie op het terrein van de ontwikkeling van het staatsrecht. In het kader van de complementariteit neemt Nederland in dezen een terughoudende positie in. De Vlamingen hebben overigens wel de hulp ingeroepen van Nederlandse deskundigen. De evaluatie van de hoger onderwijs-projecten, die in 1994 van start zijn gegaan, zal eind van dit jaar plaatsvinden. De eerste indruk is dat deze projecten uitstekend verlopen. In Rusland zijn buitengewoon aantrekkelijke partners te vinden. De minister waarschuwde in dit verband voor het braindrain-verschijnsel. Afgesproken is dat het onderzoek in Rusland zelf blijft plaatsvinden. Nadere gedachtenwisseling Mevrouw Van der Hoeven (CDA) proefde ook in het betoog van de minister enige bezorgdheid over de betrokkenheid van het departement van EZ. Zij benadrukte dat haar fractie hem van harte zal steunen in zijn streven om de rol van dat departement bij de onderhavige projecten te vergroten. Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

7 De heer Van Gelder (PvdA) stemde graag in met de opmerking van mevrouw Van der Hoeven. Er zijn immers tal van bedrijven bijvoorbeeld een schoolmeubelenfabriek in het noorden des lands die zeer effectief kunnen inspelen op vragen uit Rusland, maar dat in verband met financieringsproblemen achterwege moeten laten. De voorzitter van de delegatie uit de vaste commissie voor Onderwijs en Wetenschappen, de heer Van Leijenhorst, heeft mevrouw Rosjkova (voorzitter van de Doemacommissie) uitgenodigd om in gezelschap van enkele leden Nederland te bezoeken. Past dit in de Nederlandse aanpak? Zo ja, zou de minister daaraan dan op enigerlei manier medewerking willen verlenen? Mevrouw Sipkes (GroenLinks) sprak de hoop uit dat de minister meer medewerking van andere departementen zal krijgen dan nu nog het geval is. Een eerste stap kan zijn dat de communicatie met die departementen over dit soort projecten wordt verbeterd. De heer Cherribi (VVD) merkte nog op dat de minister de waarde van het Goethe-instituut en andere Europese culturele instellingen niet moet onderschatten. Mevrouw Jorritsma-van Oosten (D66) sloot zich van harte aan bij het pleidooi van mevrouw Van Gelder om ook andere departementen voor deze projecten te interesseren. Zij benadrukte nog dat ook de culturele sector bij de herijking van het buitenlands beleid een rol van betekenis moet spelen. De voorzitter constateerde dat algemeen de wens is uitgesproken het departement van EZ een grotere rol te laten spelen bij de projecten in de Russische Federatie. Het is daarom wellicht goed het verslag van dit overleg expliciet onder de aandacht van de leden van de vaste commissie voor Economische Zaken te brengen. De minister was de commissie erkentelijk voor haar opstelling ten aanzien van de samenwerking met andere departementen. De Russische Federatie heeft overigens zelf geld vrijgemaakt voor de aanschaf van schoolmeubelen voor het desbetreffende project. Er blijven natuurlijk genoeg andere projecten over waarbij de steun van EZ zeer gewenst is. Het ontvangen van Doemaleden is in de eerste plaats een zaak van de Tweede Kamer zelf. Het ministerie kan natuurlijk wel een faciliterende bijdrage leveren. Uiteraard is het Goethe-instituut niet van belang ontbloot, maar toch meende de minister dat Nederland niet dezelfde benadering moet volgen. Het licht van de Nederlandse taal moet inderdaad niet onder de korenmaat worden geplaatst, maar dat betekent niet dat de taal moet worden gepropageerd op de wijze zoals bijvoorbeeld de Fransen dat doen. Elk land moet hierin zijn eigen weg vinden. Daarbij dient wel een zeker zelfbewustzijn te worden gepaard aan respect voor de identiteit van andere volkeren. De voorzitter van de commissie, M. M. H. Kamp De griffier van de commissie, Roovers Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr