Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar VIII Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van hoofdstuk VIII (Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen) voor het jaar1994 Nr. 15 VERSLAG VAN EEIM MONDELING OVERLEG Vastgesteld 21 oktober 1993 De vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen 1 heeft op 7 oktober 1993 mondeling overleg gevoerd met de Minister van Onderwijs en Wetenschappen over het ontwerp-besluit tot wijziging van het forma tiebesluit WBO 1992 in verband met wijziging van de vereisten voor het gewicht 1,25. Van het gevoerde overleg brengt de commissie als volgt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Hermes, (CDA), Beinema (CDA), Van Leijenhorst (CDA), voorzitter, Niessen (PvdA), vacature VVD, Van der Vlies (SGP), Franssen (VVD) ondervoorzitter, Jorritsma Lebbink (VVD), Janmaat-Abee (CDA), Leijnse (PvdA), Nuis (D66), De Cloe (PvdA), Lilipaly (PvdA), Van Gelder (PvdA), Frissen (CDA), Van de Camp (CDA), Tuinstra (CDA), Netelenbos (PvdA), Versnel-Schmitz (D66), Witteveen-Hevinga (PvdA), Huibers (CDA), Quint-Maagdenberg (PvdA) en Sipkes (GroenLinks). Plv. leden: Boers Wijnberg (CDA), G.H Terpstra (CDA), Reitstna (CDA), Akkerman (PvdA), Kamp (VVD), Schutte (GPV), Dees (VVD), Korthals (VVD), Van der Hoeven (CDA), Buurmeijer (PvdA), Ter Veer (D66), Van Gijzel (PvdA), Huys (PvdA), Vermeend (PvdA), Deetman (CDA), Lansink (CDA), Roosen-van Pelt (CDA), Beijlen-Geerts (PvdA), Groenman (D66), Leerling (RPF), Van Dijk (CDA), J H van den Berg (PvdA) en Willems (GroenLinks). De heer Hermes (CDA) merkte allereerst op dat de toenmalige staats secretaris Wallage op 2 juni 1992 heeft gezegd begrip te hebben voor de gevoeligheid van de 1,25-maatregel en bereid te zijn met de Kamer van gedachten te wisselen alvorens nadere maatregelen te nemen. Die gelegenheid doet zich thans voor. Als het ontwerp-besluit wordt verheven tot besluit, wordt in de eerste plaats vooruitgelopen op het overleg over het advies van de commissie-van Kemenade (Ceders in de tuin). Daarmee kon de heer Hermes niet instemmen. Het besluit loopt in de tweede plaats vooruit op de resultaten van het Schevenings beraad, waarvan het onderwijsvoorrangsbeleid een belangrijk deel uitmaakt. De uitkomsten van dat beraad zouden ook invloed kunnen hebben op de gewichtenregeling. In de derde plaats loopt het besluit vooruit op onderzoeken naar de effecten van een wijziging. Het RION en het ITS schatten dat toepassing van de nieuwe voorwaarden zal leiden tot een vermindering van 50% van het aantal leerlingen dat voor het gewicht 1,25 in aanmerking komt. Het ministerie gaat uit van 40% en verder staat in de nota van toelichting dat er ten aanzien van het effect van de nieuwe voorwaarden op school niveau onvoldoende inzicht bestaat. Ook is niet bekend hoeveel leerlingen niet meer onder de nieuwe toekenningscriteria zullen vallen. De heer Hermes bepleitte dan ook om eerst meer helderheid te krijgen in de effecten van de voorgestelde wijziging. Een reductie van 40% betekent dat slechts 21% van alle leerlingen in aanmerking komt voor de desbetreffende faciliteit. Als de onderzoekers gelijk krijgen, zal dat percentage 17,5 zijn. Dat is dus aanmerkelijk lager dan de beoogde F ISSN Sdu Uitgeverij Plantijnstraat 's Gravenhage 1993 Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr. 15

2 20-25% die destijds door de toenmalige staatssecretaris als wenselijk werd geoordeeld. In de vierde plaats loopt het besluit van de minister vooruit op het overleg over de bestrijding van achterstanden in verband met NT2 en OET. Van de vrijkomende middelen ad circa f 80 mln. wordt aan NT2 f 30 mln. en aan OET f 15 mln. besteed. Wat gebeurt er overigens met de resterende f 35 mln.? Ook NT2 en OET maken onderdeel uit van Ceders in de tuin. Los van deze vier bezwaren achtte de heer Hermes de redenen van de herziening aanvechtbaar. Geconstateerd wordt dat de middelen voor achterstandsbestrijding niet gericht voor de doelgroep worden ingezet, maar worden ingezet voor algehele groepsverkleining. Hij plaatste hierbij de volgende kanttekeningen. Bij de totstandkoming van de gewichtenre geling is niets gezegd over de wijze waarop deze middelen moeten worden gebruikt. Verder is het niet fraai om, na zoveel jaren groepsver kleining te hebben toegestaan, het onderwijsveld daarvan een verwijt te maken. Ten slotte is nimmer bewezen dat groepsverkleining geen bijdrage kan leveren aan de achterstandsbestrijding. Hier wordt gesproken door mensen die geen verstand hebben van lesgeven! De heer Hermes vond dat het aan de scholen moet worden overgelaten wat zij met de middelen willen doen. Het spreekt vanzelf dat de scholen wel moeten verantwoorden hoe de middelen worden besteed. Een volgende reden voor herziening is dat onderzoek zou hebben uitgewezen dat de prestaties van een aanzienlijk deel van de leerlingen van wie slechts één ouder ten hoogste lager beroepsonderwijs heeft genoten zowel wat betreft de algemene cognitieve ontwikkeling als wat betreft taal en rekenen weinig afwijken van het landelijk gemiddelde. De heer Hermes wees er echter op dat dit niets zegt, want hoe zouden de resultaten zijn geweest als er geen groepsverkleining had plaatsge vonden? Hetzelfde onderzoek laat zien dat leerlingen van wie beide ouders ten hoogste lager beroepsonderwijs hebben genoten wel duidelijk onder het landelijke gemiddelde zitten. Dat kan alleen maar betekenen dat het gewicht voor deze leerlingen hoger zou moeten worden gesteld. De heer Hermes constateerde verder dat het ontwerp-besluit een gerichtere inzet van de middelen - als dat al zou moeten - en een diffe rentiatie in categoneen ouders niet regelt. Alleen het aantal leerlingen dat onder de gewichtenregeling valt, wordt verminderd. In dit verband is de uitspraak van de toenmalige staatssecretaris Wallage in april 1993 in de Eerste Kamer interessant: «Wie vindt dat f 300 mln. een flink bedrag is om in dit land uit te geven aan een gewichtenregeling, moet daarbij betrekken dat wij dat doen in een situatie waarbij zonder een toedeling van extra middelen sprake is van behoorlijk grote klassen. Wij vinden dat met elkaar geen ramp, behalve in de situatie waarin veel leerlingen een maatschappelijke achterstand hebben. Je moet wegen hoeveel veel is. Hoeveel is nu f 300 mln. aan gewichtengeld? In een situatie met gemiddeld kleine groepen in het land is f 300 mln. heel wat meer dan in een situatie met gemiddeld nogal grote groepen. Je compenseert met die extra middelen immers in zekere zin ook de basisformatie.» Het gaat hier inderdaad om groepsgrootte en in het onderwijsveld zal deze maatregel ervaren worden als de zoveelste verhoging ervan. Terwijl de groepsgrootte in het basisonderwijs in Nederland vergeleken met andere Europese landen toch al aan de hoge kant is. Vermoedelijk zal deze maatregel de sfeer rond de WSNS-activiteiten ook niet ten goede komen. De Onderwijsraad schrijft dat de voorgestelde wijziging er onvermij delijk toe leidt dat de 9%-aftrek (ingevolge artikel 7, tweede lid, van het formatiebesluit WBO 1992) ter discussie wordt gesteld. De raad schrijft verder: «De rechtvaardiging van die korting, die oorspronkelijk 5% bedroeg, was dat de basisformatie - voor zover afhankelijk van het aantal Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr. 15

3 leerlingen - voldoende is om een klein deel van de leerlingen uit de risicogroepen op te vangen. Omdat het aantal kinderen waarvoor een gewicht geldt van 1,25 of hoger in vergelijking met de ramingen onver wacht groot was, is de korting verhoogd tot 9%. Wanneer de voorge stelde herziening van het criterium voor aanwijzing van 1,25 leerlingen wordt gerealiseerd, lijkt de grond aan de verhoging van 5% tot 9% te zijn ontvallen». De heer Hermes merkte naar aanleiding hiervan op nieuws gierig te zijn naar de werkelijke effecten van deze verhoging. WVC heeft destijds de bijdrage aan het onderwijsvoorrangsbeleid drastisch bekort en voor het overige de zaak gedecentraliseerd naar de gemeenten. De heer Hermes vroeg zich af of O&W nu weer moet bijspringen in een sector van WVC. Samenvattend merkte de heer Hermes op het ontwerp-besluit voortijdig te vinden. Hij vroeg de bewindsman daarom zijn beslissing op te schorten totdat de door hem genoemde onderzoekingen en overlegsi tuaties zijn afgerond De heer Lilipaly (PvdA) zei er geen behoefte aan te hebben de discussie naar aanleiding van het wetsvoorstel Regeling onderwijsvoor rangsgebieden te herhalen en ging ervan uit dat bekend is welk standpunt zijn fractie in dezen inneemt. Het antwoord van de regering De minister zei dat de belangnjkste drijfveer van de herziening van de gewichtenregeling de meest doelmatige inzet van beperkte middelen is. Van groot belang is ook dat de vrijkomende middelen in de onderwijs sector blijven en worden aangewend ten behoeve van degenen die het het meest nodig hebben. De scholen zouden bij de uitwerking van de herziene gewichtenregeling in grote tijdnood komen te verkeren als niet nu al het besluit wordt geïmplementeerd. De bewindsman wees erop dat er met de herziening relatief geringe verschuivingen gepaard gaan. Hij was niet de mening toegedaan dat het nodig is te wachten op de uitkomsten van het beraad over Ceders in de tuin en van het Scheve nings beraad. Bij het voornemen de voorwaarden voor het verkrijgen van het gewicht 1,25 aan te scherpen, is nadrukkelijk aandacht besteed aan de mogelijkheid voor scholen die aanscherping in hun formatie op te vangen. Het leerlingenbestand neemt toe en er komen extra formatieplaatsen bij. Veel scholen zullen op die manier het verlies aan formatieplaatsen als gevolg van deze aanscherping kunnen opvangen. Bij de verdeling van de vrijkomende middelen zal de vraag centraal moeten staan hoe de leerkracht het meest effectief kan worden ondersteund in zijn functioneren. Dat kan groepsverkleining inhouden, maar ook na en bijscholing om specifieke vaardigheden te ontwikkelen. Het debat hierover moet inderdaad nog worden gevoerd. De minister had niet de indruk dat het WSNS-proces door zijn besluit wordt gefrustreerd. Hij had begrip voor de reactie van de Onderwijsraad ten aanzien van de 9%-aftrek, maar wees erop dat dit een kwestie is van vormgeving. Hij was het eens met de heer Hermes dat O&W geen activi teiten in de voorschoolse opvang moet gaan financieren waar WVC zijn handen van aftrekt. Van groot belang is dat gezamenlijk een structurele voorschoolse opvang wordt gerealiseerd. Nadere gedachtenwisseling De heer Hermes benadrukte dat indertijd door de toenmalige staats secretaris is toegezegd dat over een herziening van de gewichtenregeling overleg met de Kamer zal worden gevoerd. Er is nog geen besluit Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr. 1 5

4 genomen en de fractie van het CDA heeft bepaald nog niet ingestemd met de voornemens van de minister met betrekking tot het gewicht 1,25. De heer Hermes was het geheel eens met de minister dat ook in deze discussie de meest doelmatige inzet van middelen centraal dient te staan. Het ontwerp-besluit dat thans aan de orde is, behelst slechts een beperking van de middelen. Ook was hij het met de bewindsman eens dat het bedrag van f 81 mln. in het onderwijs moet blijven. Er wordt nu echter een bedrag in die orde van grootte bij de formatie weggehaald en bestemd voor onderwerpen waarvan de CDA-fractie vindt dat er eerst nog maar eens over moet worden gesproken. Bovendien is het niet eens zeker of het inderdaad zal gaan om een bedrag van f 81 mln. want er zijn twijfels over de omvang van de uiteindelijke reductie. Misschien zal het aantal leerlingen met het gewicht van 1,25 wel met 60% verminderen! De heer Hermes benadrukte dat eerst meer helderheid moet worden gecreëerd over de gevolgen van de voornemens van de minister voor het aantal leerlingen dat in aanmerking komt voor het gewicht 1,25. De heer Wallage heeft terecht een relatie gelegd tussen de groeps grootte en de gewichtenregeling. Als de klassen kleiner zouden zijn, zou die gewichtenregeling een geheel andere invulling hebben kunnen krijgen. Desgevraagd merkte de heer Hermes op niet te willen pleiten voor een generieke groepsverkleining, doch voor een gedifferentieerde formatieregeling in de zin van de oude gewichtenregeling. Door de groei van het leerlingenbestand zullen er waarschijnlijk geen ontslagen behoeven te vallen bij de aantasting van de formatie die het gevolg is van het voornemen van de minister. Kwalijk is echter dat de groepen door deze maatregel alleen maar groter kunnen worden. De minister gaf aan dat er nog een debat moet worden gevoerd over de inzet van middelen, maar zijn het niet de scholen zelf die in het kader van de autonomie van de scholen daarover beslissen? De heer Hermes merkte op grond van dit alles op bij zijn conclusie te blijven dat er eerst meer duidelijkheid moet komen over de effecten van het voornemen van de minister en dat de resultaten van het beraad over Ceders in de tuin en van het Schevenings beraad moeten worden afgewacht, alvorens te komen tot een aanscherpmg van de gewichtenre geling. Er is ook nog tijd voor een nadere gedachtenwisseling tussen Kamer en minister omdat het besluit niet voor 1 augustus 1994 kan ingaan. De minister zei dat het besluit om te komen tot een aanscherping van de gewichtenregeling nu wordt genomen om de gelegenheid te creëren de middelen geleidelijk te gaan besteden aan andere prioriteiten. In dit verband wees hij erop dat er grote groepen leerlingen zijn die niet optimaal functioneren in het voortgezet onderwijs omdat zij in het basis onderwijs onvoldoende ruimte hebben gekregen. Zelfs problemen in het wetenschappelijk onderwijs zijn vaak terug te voeren op onvoldoende mogelijkheden in het basisonderwijs. Er is geen sprake van dat er f 81 mln. bij het basisonderwijs wordt weggehaald; er is veeleer sprake van het beter benutten van de schaarse middelen. De minister was gaarne bereid tot een debat over de meest wenselijk geachte besteding ervan maar was toch de mening toegedaan dat er nu ten principale een besluit moet worden genomen. Hij benadrukte nog dat een adequate formatie één voorwaarde is voor een goed functionerend onderwijs. Uit onderzoekingen blijkt dat het niet de groepsgrootte, de middelen of de gebouwen zijn die een overwegende rol spelen, maar veeleer motivatie van leerkrachten, het functioneren van de schoolleiding, de betrokkenheid van het team bij het schoolconcept e.d. De vraag dient dus te worden beantwoord of de vrijkomende middelen niet op die punten moeten worden ingezet in het kader van de Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr. 15

5 bestrijding van achterstanden. Vandaar ook het voorstel om de middelen in te zetten ten behoeve van Nederlands als tweede taal en het beleid gericht op de eigen talen van minderheden. Een discussie over dergelijke voorstellen is natuurlijk altijd mogelijk, maar centraal dient te staan dat het beleid effectief moet zijn voor de doelgroepen. Ten slotte merkte de bewindsman op dat het besluit ingaat de dag na publikatie in het Staatsblad. Dan zal de regeling gelden voor nieuwe leerlingen en vanaf 1 augustus 1997 voor alle leerlingen. De voorzitter van de commissie, Van Leijenhorst De griffier van de commissie, Roovers Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr. 15