Dirk van Eek-Stichting, Leiden

Transcriptie

1 Dirk van Eek-Stichting, Leiden

2 Negentiende en Twintigste Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken 2007/2008

3 Dirk van Eek-Stichting opgericht I mei 1987 Bestuur Jaco van Rijn, voorzitter Annerije van der Vliet, secretaris Joris Arts, penningmeester Rob Arno ldus Jasper Groos Arjan Honkoop Dirk Maats Ariela Netiv Dirk Jaap Noordam (t) Gert-Jan van Rijn Jaak Slangen Cor Smit Ed van der Vlist Kees Walle Marian Weevers Redactie Jaarboek 2007/2008 Piet de Baar Birgitta Do lfing Dirk Jaap Noordam (t) Cor Smit Agnes van Steen Ben van der Veer Annerije van der Vliet, eindredactie Kopij voor het Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken 2009 dient in het bezit van de redactie te zijn voor 3 I oktober 2008.

4 Dirk van Eek-Stichting Negentiende en Twintigste Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken 2007/2008 Leiden 2008

5 ISBN: ISSN Uitgave: Dirk van Eck-Stichring, Leiden Secretariaat: Postbus AV Leiden Vormgeving: Beft van der Veer Uitvoering vormgeving: Grafaria, Leiden Druk: Offsetdrukkerij Nautilus, Leiden Copyright Dirk van Eek-Stichting, Leiden Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm ofop enige wijze. hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën. opnamen ofenige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van de Dirk van Eek-Stichting. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrech ten van de fotografische werken te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

6 Inhoud 7 Voorwoord 9 Jaarverslag In memoriam Dirk Jaap Noordam 23 MARIAN WEEVERS Twintig jaar Dirk van Eek-Stichting. Wat bleef en wat veranderde? Een terugblik met het accent op de laatste tien jaar 39 ARJAN HONKOOP en MARIAN WEEVERS De geschiedenis van de werkgroep LAVA 45 AGNES VAN STEEN Ons Jaarboek. Van losse artikelen naar gedrukt exemplaar 57 JAAP MOES Duwen, trekken en aaien. Herinneringen aan de eerste jaren van de Dirk van Eek-Stichting 79 ELiSE VAN NEDERVEEN MEERKERK Werken om te leren? De arbeid van jongens en meisjes in de Leidse textielnijverheid in de zeventiende eeuw

7 105 PETER OTGAAR De school voor behoeftige volwassenen aan de Middelweg 127 MA RGREET VAN ES Etenstijd! Voedselconsumptie onder Leidse arbeiders rond De Nederlandse Rotogravure Maatschappij in foto's 177 AGNES VAN STEEN Vrouwenkiesrechtstrijd in Leiden. De knuppel in het hoenderhok } 221 AGNES VAN STEEN De dagboeken ( ) van Lizzy van Dorp. De eerste rechtenstudente in Ned erland, die studeerde in Leiden 273 WAN DA DEN BOER en ARJAN HONKOOP Van der Klugt Bed en Interieur. Een eeuw Leidse middenstand in de Haarlemmerstraat 293 H et Rembrandtjaar 2006 in boeken 311 Aanwinsten van het Regionaal Archief Leiden op sociaal en economisch gebied in Boekbesprekingen

8 Voorwoord Ook in 200S schrijft de Dirk van Eek-Stichting Leidse geschiedenis. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaansjubileum mag ik u hierbij met veel genoegen een dubbeldik exemplaar van het Jaarboekder sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken aanbieden. U vindt hierin het negentiende (2007) en het twintigste (200S) Jaarboek inéén. Het is dan ook fraai en rijk gevuld! Als u wilt weten... hoe spinnende kinderen in de Leidse textielnijverheid hun opleiding kregen... hoe rwee dominees in een vroeg beschavingsoffensief rond IS00, met hulp van de beter gesitueerden onder het adagium 'Den arme gegeven is Gode geleend', het analfabetisme onder volwassenen trachtten te bestrijden... wat een Leidse arbeider omstreeks IS90 at... hoe de eerste rechtenstudente Lizzy van Dorp in diezelfde periode peinst over de liefde, studie en werk... waarom de Leidse vrouwen optraden als scheurmakers in de eerste vrouwenkiesrechtbeweging... lees dan dit Jaarboek. Bij het verschijnen van dit mooie Jaarboek passen enkele woorden van dank. Het drukklaar maken van de teksten was in goede handen bij grafisch bedrijf Grafaria in samenwerking met Bert van der Veer. Drukkerij Nautilus verzorgde de druk zoals gebruikelijk op uitstekende wijze. Als verjaardagscadeau schonk Nautilus het kleurenkatern in deze jubileumeditie. De samenstelling van dit katern was in handen van Ed van der Vlist. Tenslotte danken wij de gemeente Leiden en de Vereniging Oud Leiden die deze publicatie financieel mede mogelijk hebben gemaakt.

9 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ In 2008 gonst historisch Leiden van de activiteiten: de samenstelling van een Leidse canon, de organisatie van een grootse podiumdag voor lokale geschiedenis in het naja ar. We zien hierbij een toenemende samenwerking tussen Leidse histo rische organisat ies, waaraan de Dirk van Eek-Stichting van harte bijdraagt. Het beste recente voorbeeld hiervan is missch ien wel de mooie publicatie Kinderarbeid, II Cremer en de Leidse fabriekskinderen, die verscheen op initiatief van de Stichting Industrieel Erfgoed Leiden (STIEL), met steun van de D irk van Eek-Stichting. Met dit negentiende en rwintigste Jaarboek toont de Dirk van Eek-Stichting eens te meer een eigen én eigenzin nige plaats in te nemen in het veelkleurige Leidse historische spectrum. Namens het bestuur van de Dirk van Eek-Stichti ng, JACO VAN RIJN, voorzitter

10 Jaarverslag 2007 Bestuur Joris Arts heeft inm iddels het penningmeesterschap van Jaco van Rijn overgenomen. Jaco van Rijn kan zich nu volledig concentreren op het voorzitterschap. Wanda den Boer trad toe tot het dagelijks bestuur. Wanda studeerde kunstgeschiedenis in Leiden met een specialisatie in kunstnijverheid, industriële vormgeving. Sinds het afronden van haar studie werkt ze bij de gemeente Leiden. Jaco van Rijn nam namens het bestuur deel aan het overleg met de andere Leidse historisch georiënteerde verenigingen en stichtingen, dat op initiatief van de voorzitter van de Vereniging Oud Leiden, prof. dr. Hans Blom, in 2007 is gestart. Doel van het overleg is het organiseren van gezamenlijke activiteiten die de mogelijkheden van een enkele organisatie te boven gaan en het beter op elkaar afstemmen van de 'eigen activiteiten'. Donateurs Het aantal donateurs liep iets terug van 326 in 2006 tot 323 op 31 december Activiteiten De donateursavond op 24 mei had dit jaar als titel Leidse bedrijvigheid: het werk van vrouwen in de vroegmoderne tijd ( ). Onder dit thema vielen vier lezingen, gehouden door onderzoekers van het Internationaal Instituut voor Sociale Gesch iedenis (nsg) uit Amsterdam. Momenteel loopt

11 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ er een groot onderzoeksproject naar de rol van vrouwen als onderneemsters en werkneemsters in de vroegmoderne periode. Klopt het beeld dat verbaasde buitenlandse toeristen en reizigers schetsten van de zelfstandig opererende Nederlandse vrouwen? Konden (getrouwde) vrouwen makkelijk aan het werk? En in welke sectoren en beroepen konden ze terecht? Omdat in Leiden veel archiefmateriaal bewaard is gebleven is Leiden één van de steden die worden uitgelicht Na een meer algemene inleiding over het onderzoeksproject gingen de sprekers in op de rol van vrouwen in de textielindustrie, het brouwersvak en vrouwen als onderneemster op de markt. Uit de lezingen kwam naar voren dat een aantal ideeën over vrouwenarbeid flink genuanceerd moet worden. Vrouwen waren wel vaker, maar lang niet altijd, te vinden in de lager betaalde en minder geschoolde beroepen en er bestonden zelfs voor getrouwde vrouwen redelijk wat mogelijkheden om een eigen zaak op te zetten. Na afloop van de lezingen was er nog een levendige discussie. Natuurlijk werd op de donateursavond ook het Achttiende Jaarboek der sociale en economische geschiedenis van Leiden en omstreken uitgereikt, dit jaar aan Gert-Jan van Rijn en Ed van der Vlist, twee vertrekkende bestuursleden met een lange staat van dienst. Op 7 december organiseerde de Dirk van Eek-stichting samen met de Stichting Industrieel Erfgoed Leiden (STIEL) een lezingenavond over de Haarlemmertrekvaart en over de spoorlijnen in de Haarlemmermeerpolder. De beide sprekers, Carly Misset en Wim Wegman, gaven uitleg over de totstandkoming van vaart en spoorlijnen en namen het publiek mee op een virtuele toer langs de overblijfselen in het landschap. Website Het was een relatief rustig jaar met betrekking tot de website. Het is nu mogelijk om donateur te worden via de site en dit jaar zijn er al behoorlijk wat nieuwe aanmeldingen op deze manier binnengekomen. Verder is het leuk om te zien dat er regelmatig gereageerd wordt op de site. In de loop van 2008 zal het mogelijk worden om oude jaargangen van het Jaarboek en delen van Stadsbeeld in beweging via de site te bestellen.

12 JAARVERSLAG Schenkingen archiefmateriaal Dit jaar ontving de stichting geen archiefmateriaal, wel stuurde Jan van Griethuysen ons een oud reclame-speldje toe van de firma Herman Trossel, gespecialiseerd in hemden en dassen. Voor het speldje wordt nu een leuke bestemming gezocht. Verder werden van G. Post van der Molen clichés aangekocht van Leidse prenten. AN NERIJE VAN DER VLIET, secretaris

13 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007 / Jaarverslag van de werkgroep Leids Audiovisueel Archief (LAVA) De belangrijkste LAvA-gebeurtenis in 2007 was het aanhalen van de contacten met de collectiebeheerders van het audioviseel materiaal van het Regionaal Archief Leiden, Gerard Bakker en 5igrun Brouwer. Gezamenlijk bezochten we een studiedag over het conserveren van films in het filmmuseum in Amsterdam. 5igrun Brouwer is toegetreden tot de werkgroep LAVA. Er zijn in 2007 ook weer diverse filmvoorstelling geweest. Voor de donateurs was er in juni een filmmiddag in sociëteit 'de Burcht'. Daarnaast waren er voorstellingen bij de Vereniging Vrienden van de Lakenhal, de personeelsvereniging van de gemeente Leiden, het Leids Historisch Dispuut ' Robert Fruin' en natuurlijk tijdens de Open Monumentendagen. Op rekening van de werkgroep is een groot aantal films, die al enige tijd in bezit waren, gedigitaliseerd. Hierbij zaten onder andere alle films van de voormalige Nederlandse Rotogravure Maatschappij NV. In 1962 won de Leidse atlete Gerda Kraan goud in Belgrado op de 800 meter. De heer G.WM. Gussenhoven, lid van de atletiekvereniging de Bataven, heeft toen van de feestelijk inhaal een 16 rnrn-film met geluid gemaakt. De werkgroep is blij dat hij deze film aan LAVA heeft geschonken. De film is, met het geluid, gedigitaliseerd en zal in de collectie van het Regionaal Archief opgenomen worden. Bij het eerder genoemde bezoek aan het filmmuseum werd door een van de bedrijven een praktijkvoorbeeld getoond van filmrestauratie. Tot onze verrassing was het een fabrieksfilm van de Hollandse Constructie Werkplaats (HCW) uit vermoedelijk De lange dubbel 8-film was door de eigenaar van de firma SuperSense gekochr op een rommelmarkt. De dvd van de film

14 JAARVERSLAG is inmiddels in ons bezit en in overleg kunnen we deze ook gaan vertonen. Een stukje industrieel verleden is weer terug in de stad. ARJAN HONKOOP, namens de werkgroep LAVA

15 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ Financieel overzicht 2007 DIRK VAN ECK-STICHTING Inkomsten Uitgaven Saldi I januari ,37 Jaarboek ,50 Donaties ,50 Verzending Jaarboek ,20 Donaties ,25 Donateursbijeenkomst ,60 Donaties ,50 Donateursbijeenkomst , 77 Publicaties 164,65 Brieven/giro's donatieverzoek 200,05 Overige inkomsten 67,62 Administratie 164,50 Rente 76,06 Website 46,41 Aanschaf grafisch archiefmat. 125,00 Folder 238,00 Overige kosten 486,81 Saldi 31 december ,11 Totaal ,95 Totaal ,95 LEIDS AUDIOVISUEEL ARCHIEF Inkomsten Uitgaven Saldi I januari ,28 Stadsbeeld in Beweging 528,37 Entree filmmiddag 13,00 Audiovisuele collectie 1.599,66 Stadsbeeld in Beweging 722,00 Aanschaf beamer 702,86 Rente 68,99 Promotie 184,59 Overige kosten 2,46 Saldi 31 december ,33 Totaal 8.519,27 Totaal 8.519,27 TOELICHTING Bovenstaande overzichten tonen de inkomsten, uitgaven en resulterende banksaldi van de Dirk van Eek-Stichting en het Leids Audiovisueel Archief (LAVA) in het kalenderjaar 2007.

16 JAARVERSLAG In 2007 ontving de Dirk van Eek-Stichting aan donaties in totaal Het overgrote deel hiervan had betrekking op het donatiejaar De verkoop van publicaties tijdens donateursbijeenkomsten en boekenmarkten leverde nog eens bijna 165 op. De productie- en verzendkosten van het Jaarboek 2006 bedroegen ongeveer De kosten van de donateursbijeenkomst bedroegen ongeveer Het Leids Audiovisueel Archief ontving 722 uit de verkoop van eerder verschenen delen van Stadsbeeld in Beweging en besteedde aan digitalisering van filmbeelden en de uitbreiding van de audiovisuele collectie. De kosten voor de aankoop van een beamer, voor de vertoning van foto- en videomateriaal tijdens donateursbijeenkomsten en filmmiddagen, waren 703. Het verzoek om donatie is in 2007 voor het eerst vroeger in het jaar verstuurd. Op een paar kleine misverstanden na heeft dit voor geen van de donateurs tot problemen geleid. Vrijwel alle donaties voor 2007 zijn binnen het afgelopen boekjaar ontvangén, waarvoor dank. JORI8ART8, penningmeester