JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/2008. t.. Dirk van Eà-Scidlling

Transcriptie

1 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ t.. Dirk van Eà-Scidlling

2 De geschiedenis van de werkgroep LAVA ARJAN HONKOOP en MARIAN WEEVERS Da t amateurfilm, naast professio nele fil m, doc umenten, gebouwen, gebruiksvoorwer pen en werktuigen, een rijke bron voor (sociale) geschiedschrijving kan vormen, zal niemand tegenwoordig durven betwisten. Tot in de tachtiger jaren van de vorige eeuw was er echter weinig aandacht voor (lokale) amateurfilms als cuituurbezit. De vetwerving en conservering van dit alledaags historisch filmmateriaal kreeg daarom weinig aandacht, niet op landelijk, en slechts in geringe mate op plaatselijk niveau. Inmiddels is er veel veranderd: televisiedoc umentaires maken nu regelmatig gebruik van amateurfilms, in het instituut 'Beeld en Gelu id' is het van oorsprong particuliere smalfilmmuseum opgenomen en in Leiden is er de werkgroep Leidse Audio Visueel Archief. Hoe het allemaal begon De toenmalige voorzitter van de Dirk van Eek-Stichting, Jaap Moes, kwam in 1992 met het idee om een symposium te organiseren over het gebruik van (amateur-ifilm als historische bron. Het opsporen en vertone n van historisch audiovi sueel materiaal zou twee doelen moeten dienen: historisch materiaal behoeden voor de vergetelheid en het vergroten van het bereik van de Dirk van Eek-St ichting onder mensen die wel historische geïnteresseerd zijn, maar niet zo gauw naar een boek zullen grijpen. Het symposium was een groot succes. Het ochtenddeel was gewijd aan meer theoretische besp iegelingen over het gebruik van films en interviews voor geschiedkundig onderzoek. Tijdens het middagdeel werd een zestal

3 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ Lei<ls Audjo-Visueel Archief.STADSBEELD1N BEWEGINa oude Leidse films vertoond afkomstig uit diverse collecties, waaronder die van het Gemeentearchief en de Drie October-Vereeniging. Ter gelegenheid van het symposium heeft Jaap Moes met ware monnikenarbeid (het ging om 527 titels van en video's en 105 titels van geluidsbanden) een uitgebreide catalogus opgesteld van al het toen bekende Leidse audiovisueel materiaal. Het ging hierbij niet alleen om het bezit van de grote organisaties maar ook om dat van particulieren. Deltaplan De bovengenoemde catalogus vormde de grondslag voor de huidige audiovisuele database die op dit moment nog altijd aanwezig is bij het Regionaal Archief. De catalogus bevatte een deltaplan dat moest voorkomen dat historisch interessant materiaal over Leiden en omgeving voor het nageslacht verloren zou gaan. Te vaak kwam en komt Leids filmmateriaal nog in de vuilnisbak terecht bij het overlijden van de eigenaar of vanwege een kapotte projector.

4 WERKGROEP LAVA 41 Sradsbeelden in beweging Om het symposium te financieren was er een videoband te koop met een deel van de tijdens de studiedag vertoonde Leidse films. Hoewel deze eerste video het toen nog zonder muziek en commentaar moest stellen, vond hij gretig aftrek. Later is deze video de eerste aflevering geworden van de Leidse filmserie Stadsbeeld in Beweging, vernoemd naar de titel van het symposium. Er zijn tot nu toe zes afleveringen verschenen, waarvan twee met een speciaal thema, in 1995 naar aanleiding van 50 jaar bevrijding en een extra uitgave ter gelegenheid van de restauratie van het Volkshuis. Met de opbrengst van de Stadsbeelden kan LAVA haar kerndoelstelling realiseren: het behoud van historisch Leids erfgoed voor onderzoek. Conservering en digitalisering van oude, voornamelijk 8 en 16 mm-films is een bewerkelijk, intensief en daardoor duur karwei. Het conserveren en digitaliseren laat LAVA door professionele gespecialiseerde bedrijven doen. Werkgroep LAVA In 1994 vond dan eindelijk de formele oprichting van de werkgroep Leids Audio Visueel Archief plaats. De oprichting werd bezegeld met de ondertekening van een convenant met het Leids Gemeentearchiefin juli van dat jaar. De werkgroep LAVA kreeg als taak de registratie, verwerving en conservering van het Leids audiovisueel erfgoed. Er was op nadrukkelijk verzoek van de toenmalige gemeentearchivaris Theo Schelhaas gekozen om geen aparte stichting of vereniging in het leven te roepen. LAVA zou verder gaan als een werkgroep van de Dirk van Eek-Stichting. De belangrijkste reden hiervoor was de visie dat film eveneens tot het domein van de sociale geschiedenis behoort. Het organiseren van vertoningen van ruw filmmateriaal, onder andere in de Openbare Bibliotheek, en de al eerder genoemde serie Stadsbeeld in Beweging droegen en dragen in belangrijke mate bij aan het vergroten van de bekendheid van LAVA. De overeenkomst met het archief behelsde dat de Dirk van Eek-Stichting de gebruiksrechten verwierf van de audiovisuele collectie van het archief. Hierdoor kreeg de stichting, en daarmee LAVA, toegang tot een belangrijke bron waaruit geput kon worden voor de succesvolle filmserie. In ruil voor de

5 JAARBOEK DIRK VAN EeK 2007/ gebruiksrechten beloofde de Dirk van Eek-Stichting het door LAVA verworven beeldmateriaal bij het archiefonder te brengen en bijna alle netto-inkomsten die LAVA zou genereren in te zetten voor het behoud van filmmateriaal. Verkeerde orgelman Tijdens vertoningen van filmmateriaal komt het regelmatig voor dat mensen zichzelf of familieleden herkennen. Deze informatie is goed bruikbaar voor de beschrijving van de films. Wat is er mooier dat iemand zichzelf herkent, dansend met haar moeder op een bevrijdingsfeest, terwijl ze niet eens wist dat daar een film van bestond? Dat je hier niet altijd blindelings op kunt vertrouwen bleek bij een NCRV uitzending van een stukje film over de bevrijding van Leiden. Het ging om de tv-reportage 'Nationale Bevrijdingsmanifestatie 1995'. De omroep wilde graag een gesprek opnemen met iemand die duidelijk in beeld was op de Leidse bevrijdingsfilm. Aldus geschiedde. Helaas bleek achteraf dat de verkeerde orgelman zich in het beeld had herkend. Uit diverse reacties op de vertoning van de film bleek het om zijn broer te gaan! Strijd Indrukwekkend was de vertoning van de twintig minuten durende geluidloze film 'Strijd' (zie: Stadsbeeld in Beweging, deel UI) van Herman Kleijbrink. De première was in de oude, toen gekraakte, bioscoop 'Rex' op groot doek. De film was, op verzoek van zijn vroegere vriend en amateur filmer, Emile Timan, niet van commentaar en muziek voorzien. De rolprent uit 1947 over de oorlog in de Raadsliedenbuurt bleek na al jaren nog niets aan zeggingskracht te hebben ingeboet. Tijdens het draaien was het zo stil dat je zelfs het geluid van de Haarlemmerstraat in de zaal kon horen. Toekomst Nog steeds blijkt het gebruik van film als historische bron redelijk onontgonnen terrein, terwijl het een belangrijke aanvulling kan vormen op schriftelijk bronnenmateriaal. In deel vier van Leiden. De geschiedenis van een Hollandse

6 WERKGROEP LAVA stad (over de twintigste eeuw) is niet één bronverwijzing naar het bewegend beeld te vinden. Het beschrijven van audiovisueel materiaal is een zeer tijdrovende zaak, waardoor er veel vrijwilligers nodig zijn. Gelukkig is door de voortschrijdende techniek het raadplegen en omsluiten van historisch filmmateriaal steeds eenvoudiger geworden. De blijvende aandacht voor lokale film is belangrijk om mensen ertoe te bewegen hun historisch materiaal af te staan. Nog veel ligt, waarschijnlijk opgeborgen op zolders en in kelders, letterlijk te verzuren en te verdrogen, uniek Leids materiaal dat de moeite waard is gearchiveerd en omsloten te worden voor een breder publiek!