Handhaving door en voor gemeenten EEN JURIDISCHE HANDLEIDING VOOR DE GEMEENTELIJKE PRAKTIJK

Transcriptie

1 Handhaving door en voor gemeenten EEN JURIDISCHE HANDLEIDING VOOR DE GEMEENTELIJKE PRAKTIJK

2

3 Handhaving door en voor gemeenten Een juridische handleiding voor de gemeentelijke praktijk

4 Colofon Auteur mr. M.G.J. Maas-Cooymans, advocaat en partner bij Ploum Lodder Princen Samenstelling en redactie mr. L.A. Kadiks, VNG J.R.H.J. Evers, VNG Begeleidingscommissie mr. W.A.G. Hillenaar, gemeente Cuijk prof. mr. G.T.J.M. Jurgens, Universiteit Utrecht mr. B.C. Knieriem, gemeente Veenendaal Vormgeving C.J.N. Koning, VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Den Haag, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Postbus GK Den Haag 2 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

5 Inhoudsopgave Voorwoord 11 Lijst van afkortingen 13 1 Handhaving Inleiding Wat is handhaving? Handhavingsbeleid Handhavingsorganisatie Belang van handhaving De rol van samenwerkingspartners De rol van de burger Handhaafbaarheid Sancties Bestuursrechtelijk Bestraffend of gericht op herstel? Naming and shaming Gevolgen kwalificatie bestraffend? Van strafrechtelijke naar bestuurlijke afdoening Strafrechtelijk Keuze: strafrecht of bestuursrecht? Afstemming OM en gemeenten 30 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 3

6 Gemeentelijke strafbepalingen Bestuurlijke boete/bestuurlijke strafbeschikking Privaatrechtelijke en tuchtrechtelijke sancties Conformiteitsbeoordelingen Convenanten en handhavingscontracten 38 2 Toezicht Inleiding Plicht tot het houden van toezicht? Adequaat toezicht De toezichthouder van nu Inadequaat toezicht Vormen van toezicht Zelfcontrole via een checklist Risicogestuurd toezicht Hercontrolekaarten Aanwijzing toezichthouders Toedeling toezichtbevoegdheden Toezichtbevoegdheden Het betreden van plaatsen; artikel 5:15 Awb Het vorderen van inlichtingen; artikel 5:16 Awb Identificatieplicht; artikel 5:16a Awb Het vorderen van inzage van zakelijke gegevens en bescheiden; artikel 5:17 Awb Onderzoek, opneming en monsterneming; artikel 5:18 Awb Onderzoek vervoermiddelen; artikel 5:19 Awb Verplichtingen toezichthouder Legitimatie; artikel 5:12 Awb Evenredigheidsbeginsel; artikel 5:13 Awb Binnentreden zonder toestemming Medewerkingsplicht Zwijgrecht versus medewerkingsplicht (On)rechtmatig verkregen bewijs Buitengewoon opsporingsambtenaar Checklist en modellen binnentreden Vooraf Binnentreden Na afloop 74 4 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

7 2.12 Checklist verslag binnentreden Verslag binnentreden Model machtiging tot binnentreden Model aanwijzing toezichthouder 78 3 Handhavingsplicht en gedogen Gedogen: wanneer is daarvan sprake? Bevoegdheid Beginselplicht tot handhaven Handhavingsbeleid en het stellen van prioriteiten Handhaven: belangen afwegen en motiveren De af te wegen belangen Bijzondere omstandigheden waaronder van handhaving kan worden afgezien Concreet zicht op legalisatie Handhaven is onevenredig Motivering Vertrouwensbeginsel Compensatie? Gedogen, wanneer wel en wanneer niet? Gedoogbeleid Vormen van gedogen Impliciet Expliciet Persoonsgebonden Van algemene strekking De gedoogbeschikking Onder voorwaarden Naleving gedoogvoorwaarden Weigeren te gedogen en intrekken gedoogbeschikking Geen besluit, tenzij Gedogen en strafrechtelijke handhaving Gedogen coffeeshops Aansprakelijkheid wegens falend toezicht en handhaving 107 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 5

8 4 Algemene bepalingen Toepassingsbereik Begripsbepalingen Overtreding Overtreder Pleger Medepleger Medeplichtige Rechtspersonen en feitelijk leidinggevers Rechtsopvolgers Meerdere overtreders Overtreders uitbreiden in heroverweging Overtreder onbekend Bestuurlijke sancties Overige algemene bepalingen Legaliteitsbeginsel/lex certa Rechtvaardigingsgrond Cumulatie herstelsancties Preventieve handhaving Vrees voor herhaling Samenloop Eisen sanctiebeschikking Betaling geldsom aan bestuursorgaan Zwijgrecht en cautie Bestuursdwang en dwangsom Herstelsancties Last onder bestuursdwang Bevoegdheid Inhoud bestuursdwangbeschikking Omschrijven te nemen herstelmaatregelen; artikel 5:24 Awb Algemene vereisten sanctiebesluit; artikel 5:9 Awb Begunstigingstermijn; artikel 5:24 lid 2 Awb Aanzegging kostenverhaal; artikel 5:25 lid 2 Awb Bekendmaking; artikel 5:24 lid 3 Awb Spoed en superspoedeisende toepassing bestuursdwang; artikel 5:31 Awb Vereniging van Nederlandse Gemeenten

9 5.3 Toepassen bestuursdwang Accessoire bevoegdheden Betreden plaatsen; artikel 5:27 Awb Verzegeling; artikel 5:28 Awb Meevoeren, opslaan en verkoop; artikel 5:29 Awb Feitelijk handelen Toepassingsbeschikking Op verzoek of ambtshalve? Verval toepassingsbeschikking Geconcentreerde rechtsbescherming last en toepassingsbeschikking Last onder Dwangsom Bevoegdheid Inhoud dwangsombeschikking Omschrijven te nemen herstelmaatregelen; artikel 5:32a Awb Algemene vereisten sanctiebesluit; artikel 5:9 Awb Begunstigingstermijn; artikel 5:32a lid 2 Awb Modaliteit dwangsom artikel 5:32b lid 1 en 2 Awb Hoogte dwangsom; artikel 5:32b lid 3 Awb Bekendmaking Opheffen en opschorten last; artikel 5:34 Awb Grenzen last Last onder dwangsom of last onder bestuursdwang? Last onder dwangsom en last onder bestuursdwang? Na elkaar en/of tegelijkertijd Bijzonderheden Wabo Zakelijke werking herstelsancties; artikel 5:18 Wabo Verruimde reikwijdte; artikel 5:17 Wabo Stappenplan opleggen herstelsancties Constatering overtreding Onderzoeken overtreding en vastleggen constateringen Informeren overtreder Onderzoek legalisatie Bekendmaken voornemen opleggen herstelsanctie(s); artikel 4:8 Awb Uitzondering: geen voornemen vooraf Verzuim toepassen 4:8 Awb 166 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 7

10 5.11 Stappenplan last onder dwangsom en bestuursdwang Draaiboek toepassen bestuursdwang Model herstelsanctie last onder dwangsom Model herstelsanctie last onder bestuursdwang Model vooraankondiging/voornemen 4:8 Awb 177 5:16 Model toepassingsbeschikking De bestuurlijke boete Inleiding Boete in de gemeentelijke praktijk Beginselplicht tot het opleggen van bestuurlijke boeten Bevoegdheid Bijzondere wet kent bevoegdheid toe Mandaatverbod Toepasselijke (procedurele) bepalingen Lichte en zware procedure Stappenplan opleggen bestuurlijke boete Constatering van een overtreding Bewijsvoering: verzamelen en vastleggen feiten en omstandigheden Boeterapport of proces-verbaal Inhoud boeterapport Bewijslevering ( vrije bewijsleer ) Bepalen of een boete kan worden opgelegd Ontbreken verwijtbaarheid? Overtreder overleden? Overtreder al voor dezelfde overtreding bestraft? Una Via Overtreder ook strafrechtelijk vervolgd? Vervaltermijn verstreken? Bepalen hoogte van de boete Wet bepaalt boetemaximum Bepalen boetehoogte bij wettelijk boetemaximum en rol beleidsregels Maatstaf bepalen boetehoogte bij wettelijk gefixeerde boete; hardheidsclausule Wet of beleidsregels verlagen boete ten voordele van overtreder? Vereniging van Nederlandse Gemeenten

11 6.4.5 Procedurele waarborgen voor de overtreder Inzage in boetedossier en taalhulp Zienswijzen Beslistermijn Boetebesluit Rechtsbescherming Cautie Rechterlijke toetsing Verplicht zelf in de zaak voorzien Geen bestuurlijke lus? Procesrechtelijke waarborgen Naming and shaming Model boetebesluit Invordering en executie Inleiding Kostenverhaal Kostenverhaal is hoofdregel De uitzonderingen: kostenverhaal is onredelijk Kostenverhaal en het algemeen belang Kostenverhaal en (ontbreken van) verwijtbaarheid Kostenverhaal is onmogelijk Kostenverhaal is in strijd met de a.b.b.b Kostenverhaal en (tijdelijke) betalingsonmacht en (dreigend) faillissement Kostenverhaal ingeval van toepassing spoedeisende bestuursdwang Voorwaarden voor kostenverhaal Motivering kostenverhaal Verhaalbare kosten Kostenverhaal bij (gedeeltelijk) uitblijven toepassen bestuursdwang Kostenverhaalbeschikking Inhoud kostenverhaalbeschikking Rechtsbescherming 220 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 9

12 7.9 Invordering verbeurde dwangsommen Invordering is regel Verbeurte doet betalingsplicht ontstaan Nota en/of invorderingsbeschikking? Invorderingsbeschikking Inhoud invorderingsbeschikking Bewijs verbeurte van dwangsommen Rechtsbescherming Rechterlijke toetsing Invordering verschuldigde bestuurlijke boete Procedure invorderen Verzuim Aanmaning Dwangbevel Executie Verzet Verjaring Rechterlijke toetsing executiegeschil Invordering voor vierde tranche Modelbeschikkingen Invorderingsbeschikking Kostenverhaalbeschikking Dwangbevel Vereniging van Nederlandse Gemeenten

13 Voorwoord Handhaving van het recht is belangrijk voor de geloofwaardigheid van de gemeente en de regels die zij stelt. In deze publicatie wordt aandacht besteed aan de diverse aspecten van handhaving, zoals het handhavingsbeleid en prioritering, de beginselplicht tot handhaven, de (on)mogelijkheden om te gedogen, de herstel- en bestraffende sancties (de bestuurlijke boete) en de invordering en executie. Handhaving is elke actie die erop gericht is om de naleving van regels te bevorderen en te bewerkstelligen. Handhaving is meer dan het uitoefenen van toezicht op de naleving en het zo nodig opleggen van sancties. Beleidsvorming, communicatie en samenwerking maken een belangrijk onderdeel uit van handhaving. Het landschap van de handhaving is de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd. Niet alleen door het in werking treden van de vierde tranche Awb en de wijzigingen in de omgevingsrechtelijke wetgeving. Er is ook veel nieuwe jurisprudentie ontstaan. Uiteraard zijn deze ontwikkelingen opgenomen in deze publicatie. Daarnaast is de kijk op handhaving en toezicht (noodgedwongen) veranderd. Er is stevige kritiek op de manier waarop toezicht is en wordt gehouden op onder andere risicovolle bedrijven. Dit gecombineerd met bezuinigingen en teruglopende toezicht- en handhavingcapaciteit, brengt gemeenten in een lastig parket. Gemeenten moeten het beschikbare Vereniging van Nederlandse Gemeenten 11

14 instrumentarium daarom slim en efficiënt inzetten. Het handhavingsbeleid speelt hierin een belangrijke rol. Door middel van diverse modelbesluiten, checklists, stappenplannen en voorbeelden bieden we u een handreiking die de nadruk legt op de gemeentelijke praktijk. Met behulp van de margeteksten kunt u onderwerpen snel vinden. Deze publicatie leent zich minder goed voor een uitgebreide, gedetailleerde behandeling van specifieke onderwerpen zoals toezicht op inrichtingen die vallen onder de reikwijdte van het Besluit risico s zware ongevallen, handhaving in de kinderopvang, de bestuurlijke boete in de Drank- en horecawet, et cetera. Deze onderwerpen worden wel benoemd en we geven voorbeelden, maar meer in algemene zin. Op wordt aan deze onderwerpen, indien de bijzondere beleidsterreinen daar om vragen, gerichte aandacht besteed. Voor informatie over handhaving van de openbare orde verwijzen we naar het Zakboek Openbare orde en veiligheid, uitgegeven in 2010 door het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. De VNG is de begeleidingscommissie zeer erkentelijk voor hun gedegen commentaar op de inhoud en hun inbreng vanuit de gemeentelijke praktijk. Ik vertrouw erop dat deze handreiking veel steun biedt aan de kwaliteit van de beslissingen in de gemeentelijke handhavingpraktijk. Den Haag, september 2013 drs. C.J.G.M. de Vet Lid directieraad Vereniging van Nederlandse Gemeenten 12 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

15 Lijst van afkortingen Abbb AB ABRvS AG AMvB art. Awb Awr BBO BOA Bor BR Brbb BRZO BW BZK CBb CJIB Dhw EVRM GGD HR Algemene beginselen van behoorlijk bestuur Administratiefrechtelijke Beslissingen Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Advocaat-Generaal Algemene maatregel van bestuur artikel Algemene wet bestuursrecht Algemene wet inzake rijksbelastingen Besluit Buitengewoon Opsporingsambtenaar Buitengewoon opsporingsambtenaar Besluit omgevingsrecht Bouwrecht Besluit rijksbijdragen bijstands- en bestrijdingskosten Besluit Risico Zware Ongevallen Burgerlijk Wetboek (ministerie/minister van) Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties College van Beroep voor het bedrijfsleven Centraal Justitieel Incassobureau Drank- en Horecawet Europees Verdrag van de Rechten van de Mens Gemeentelijke Gezondheidsdienst Hoge Raad Vereniging van Nederlandse Gemeenten 13

16 IenM IPO JnB NJ NJB NVWA OM PUmA Pw Rb RUD Rv Sr Sv SZW UvW UWV VNG VOG VTH Vzr Wabo Wbp WID Wkkp Wm Wob Wro Wrzo WW (ministerie/minister van) Infrastructuur en Milieu Interprovinciaal Overleg Jurisprudentienieuwsbrief Bestuursrecht Nederlandse Jurisprudentie Nederlands Juristen Blad Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit Openbaar Ministerie Programma Uitvoering met Ambitie Politiewet Rechtbank Regionale Uitvoeringsdienst Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering (ministerie/minister van) Sociale Zaken en Werkgelegenheid Unie van Waterschappen Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Vereniging van Nederlandse Gemeenten Verklaring omtrent het Gedrag vergunningverlening, toezicht en handhaving Voorzieningenrechter Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Wet bescherming persoonsgegevens Wet op identificatieplicht Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen Wet milieubeheer Wet openbaarheid van bestuur Wet ruimtelijke ordening Wet rampen en zware ongevallen Werkloosheidswet 14 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

17 1 Handhaving handhaving is meer dan het opleggen van sancties 1.1 Inleiding Wat is handhaving? Handhaving is elke (re)actie die erop gericht is de naleving van het bij of krachtens wet- en regelgeving geldende recht te bevorderen en te bewerkstelligen, zo nodig door het opleggen van sancties. Het gaat mede om het beïnvloeden van het gedrag van burgers (normadressanten) en heeft als doel normconform gedrag te bewerkstelligen. Dat begint in feite al met goede wetgeving en goede wetgeving begint met goed inzicht in gedrag. Om normconform gedrag te bevorderen, is duidelijke informatievoorziening en communicatie van groot belang. Handhaving betekent immers ook het hebben en onderhouden van contacten met de burger, het vormen van handhavingsbeleid, het verschaffen van informatie en voorlichting over het naleven van wet- en regelgeving, het houden van toezicht en het bespreken van normconform én normafwijkend gedrag met de burger. In ruime zin heeft handhaving ook betrekking op de interne organisatie binnen gemeenten, de samenwerking tussen de handhavingpartners, certificeringsmogelijkheden en andere slimme instrumenten. Handhaving is tevens onderdeel van het bredere veiligheidsbeleid in een gemeente. Het gaat daarbij om fysieke veiligheid en om sociale veiligheid. In deze zin gaat handhaving niet alleen om de harde kant, het opleggen van sancties, maar ook om (het creëren van) de randvoorwaarden. Vereniging van Nederlandse Gemeenten 15

18 De VNG heeft de methode kernbeleid veiligheid ontwikkeld. Handhaving is een van de middelen die gebruikt worden bij het integrale veiligheidsbeleid. Zie voor meer informatie de handreiking: Kernbeleid Veiligheid, VNG, Den Haag Voor effectieve en integrale handhaving is het gezamenlijk ontwikkelen van beleid met interne en externe partners van groot belang. Een voorbeeld. De gemeente heeft vastgesteld dat het zwerfaval bij evenementen aangepakt moet worden. De gemeente wil een groene gemeente zijn met zorg en aandacht voor natuur- en recreatiegebieden en wil bewustwording realiseren bij de organisatoren en bezoekers. De gemeente hanteert verschillende methoden om haar doel te bereiken. Er wordt gezorgd voor voldoende afvalbakken bij evenementen om mensen te verleiden tot naleving. Er worden afspraken gemaakt met de organisatoren van evenementen over het schoon houden van het terrein en na afloop van het evenement worden de looproutes schoongeveegd. Bij constatering van overtredingen, zoals het weggooien van afval in de bermen, parken e.d. wordt direct proces-verbaal opgemaakt. handhaven is prioriteren Handhavingsbeleid Omdat het een gegeven is dat gemeenten niet beschikken over oneindige handhavings- en toezichtcapaciteit, zullen verantwoorde keuzes moeten worden gemaakt. Die keuzes zullen vertaald moeten worden naar handhavingsbeleid. Aan de hand van geformuleerde prioriteiten wordt bepaald wanneer, op welke wijze en aan de hand van welke instrumenten zal worden gehandhaafd. Vervolgens zal het beleid hierover bekend moeten worden gemaakt en zal dit beleid moeten worden uitgevoerd. Daarbij is vaak sprake van een voelbaar spanningsveld tussen de beginselplicht tot handhaving enerzijds en de onmogelijkheid om alle overtredingen op te merken en daar vervolgens tegen op te treden. In hoofdstuk 3 wordt hier verder op ingegaan. 16 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

19 handhavings- opgave bepaalt handhavingscapaciteit Handhavingsorganisatie Een goede handhavingsorganisatie is cruciaal. Het opzetten van een goede organisatie is één, maar een organisatie moet ook nog worden bemenst. De ambtelijke capaciteit moet zowel kwantitatief als kwalitatief op voldoende niveau zijn om het handhavingbeleid goed te kunnen uitvoeren. Voor veel gemeenten is het lastig in te schatten hoeveel capaciteit nodig is, nog afgezien van de financiële (on)mogelijkheden. Een algemeen antwoord op de vraag welke capaciteit noodzakelijk is, is helaas niet te geven. De voor de handhaving benodigde capaciteit is afhankelijk van het te handhaven beleid, de relevante wet- en regelgeving waarop moet worden toegezien, de werkwijze en cultuur binnen een organisatie, het aantal bezwaar- en beroepszaken en de prioriteitstelling. Bij het bepalen van de ambtelijke capaciteit wordt veelal gebruik gemaakt van ervaringscijfers uit de eigen gemeente of van vergelijkbare gemeenten. Daarbij moet inzichtelijk worden gemaakt welke handelingen verricht moeten worden, zoals het formuleren en actueel houden van handhavingsbeleid, het uitoefenen van toezicht, het onderhouden van contacten in het veld en het waar nodig opleggen van sancties, de invordering en executie en het voeren van bezwaar- en beroepsprocedures Belang van handhaving Waarom is handhaving noodzakelijk? Handhaving gebaseerd op doordacht handhavingbeleid is noodzakelijk om: 1 de naleving van democratisch vastgestelde regels te bewerkstelligen en te bevorderen; 2 beoogde beleidsdoelstellingen te behalen; 3 rechtszekerheid en gelijke behandeling van burgers te waarborgen; 4 geloofwaardigheid, betrouwbaarheid en integriteit van bestuurders te bevorderen; 5 normvervaging tegen te gaan; 6 civiele claims van burgers wegens inadequate handhaving en onverzekerbare risico s tegen te gaan De rol van samenwerkingspartners Handhaving is steeds complexer en vraagt steeds meer van de gemeentelijke organisatie. Daarnaast geldt in het bijzonder in het omgevingsrecht, dat handhaving vaak een gemeente overschrijdend karakter heeft. Dit heeft onder andere geleid tot een interne en externe integrale aanpak. Dit houdt bijvoorbeeld in dat niet voor ieder afzonderlijk beleidsterrein handhavingbe- Vereniging van Nederlandse Gemeenten 17

20 belang van samenwerking leid wordt opgesteld en uitgevoerd, maar dat de handhaving van de beleidsterreinen op elkaar wordt afgestemd en dat gezamenlijke acties worden uitgevoerd. Samenwerking leidt ook vaak tot beter handhavingbeleid, tot betere handhavingresultaten, tot efficiënter werken en tot kostenbesparing. De daadwerkelijke mogelijkheden om in te grijpen zijn voor een gemeente die alleen werkt soms ook eenvoudigweg te beperkt. Partners zijn daarbij van groot belang. Denk aan andere overheden, woningcorporaties, politie, OM, brandweer, GGD, Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit, Inspectie SZW, Immigratie- en Naturalisatiedienst, Belastingdienst, douane en de burger zelf. Iedere partner heeft zijn eigen mogelijkheden om bij te dragen aan de naleving van de wet- en regelgeving. De samenwerking met partners is niet alleen interessant vanuit een oogpunt van slagvaardige handhaving. Ook vanuit een meer klantgerichte houding biedt samenwerking perspectieven. Op grond van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, in het bijzonder het evenredigheidsbeginsel, zou zelfs beargumenteerd kunnen worden dat een betere afstemming noodzakelijk is tussen de toezichthouders bij de controlebezoeken aan bedrijven. Hierdoor wordt toezicht uitgeoefend op een minder belastende wijze dan wanneer alle instanties los van elkaar op verschillende tijdstippen komen controleren. handhaven in het omgevingsrecht In het omgevingsrecht is door de Commissie Mans geconstateerd dat fragmentatie van de handhavingorganisaties en de vrijblijvendheid in de samenwerking tussen verschillende organisaties het centrale probleem vormen voor de handhaving van het omgevingsrecht. Dit leidt tot grote en onrechtvaardige verschillen in de aanpak van de handhaving en in de behandeling van burgers en bedrijven. Ook is de aanpak van mobiele en ketenactiviteiten vrijwel onmogelijk. In de afgelopen jaren hebben de VNG, het IPO, de UvW en het Rijk (ministeries van IenM, Justitie, BZK) naar aanleiding van de bevindingen van de Commissie Mans toegewerkt naar de instelling van Regionale Uitvoeringsdiensten (RUD/omgevingsdienst). Deze samenwerking is gericht op de modernisering van het stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH). Zie: Per 1 januari 2013 zijn er 28 RUD s gevormd en is het programma Uitvoering met ambitie (PUmA) gestopt. De directeuren van de omgevingsdiensten zijn 18 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

21 RUD s verenigd in Omgevingsdienst NL. Het doel van Omgevingsdienst NL is het vormen van een platform voor kennis- en informatie-uitwisseling voor de omgevingsdiensten in Nederland. Zie: kwaliteitscriteria VTH wetsvoorstel VTH Via het kenniscentrum Infomil zijn de kwaliteitscriteria te vinden die gelden voor vergunningverlening, toezicht en handhaving in het omgevingsrecht. Het doel van de kwaliteitscriteria is de uitvoering transparanter en voorspelbaarder te maken en een meer uniforme aanpak over het land te realiseren. De set kwaliteitscriteria 2.1 zal conform het wetsvoorstel VTH wettelijk worden vastgelegd. De ministerraad heeft op 1 februari 2013 het wetsvoorstel VTH aanvaard. Het wetsvoorstel betreft een wijziging van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), waarmee de afspraken die over dit onderwerp zijn gemaakt in de zogenoemde Package Deal (2009) wettelijk worden geborgd. Het voorstel is nu naar de Raad van State gestuurd voor advies. Daarna volgt parlementaire behandeling. De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de uitvoering van VTH-taken verbetering behoeft. Incidenten als de brand bij Chemie Pack hebben de noodzaak daarvan nog eens onderstreept. Met bestuurlijke afspraken is inmiddels voortgang geboekt, maar in de praktijk blijken deze toch te vrijblijvend. Het wetsvoorstel voorziet er daarom in dat partijen gehouden worden aan de gemaakte afspraken. Het wetsvoorstel biedt nog geen tot in detail uitgewerkte regelingen. Wel bevat het grondslagen om bij amvb regels te kunnen stellen over een groot aantal onderwerpen zoals onder meer: samenwerking, onderlinge afstemming en prioriteitstelling; kwaliteit van uitvoering van VTH-taken; specifieke regels voor BRZO-RUD s (zie ook de brief van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur van 17 juni 2013 aan de staatssecretaris van IenM Veiligheid bij Brzo-bedrijven, verantwoordelijkheid en daadkracht op uitvoering van het basistakenpakket op regionaal niveau; gegevensuitwisseling. Zie: Vereniging van Nederlandse Gemeenten 19

22 informele aanpak De rol van de burger Normconform gedrag is groter naarmate de burger beter begrijpt waarom de gemeente een bepaald besluit neemt. Daarom is het zo belangrijk niet enkel schriftelijk te communiceren met de burger, maar met de burger in gesprek te gaan. Uit te leggen welke afwegingen aan de zijde van de gemeente worden gemaakt en waarom. De burger wil een eerlijke afweging ervaren en wil zoals iedereen serieus worden genomen. Burgers hebben rechtvaardigheid én goede informatie nodig om ambtenaren, politici en de overheid te kunnen vertrouwen en overheidsbesluiten te kunnen aanvaarden. De zogenaamde informele aanpak, een initiatief van het ministerie van BZK, zet in op het vergroten van het vertrouwen in de overheid door de gebruikelijke juridische focus op (mogelijke) conflicten om te zetten in een focus op het waar mogelijk oplossen van problemen en conflicten die de burger ervaart. Zie: misbruik van(proces)recht Zo wordt het door burgers in de praktijk als frustrerend ervaren wanneer bij ingediende klachten, handhavingverzoeken, bezwaren et cetera door gemeenten direct een formeel-juridische houding wordt ingenomen, zoals: u bent niet ontvankelijk, dus we luisteren niet naar u. Het lijkt op het eerste oog (te) tijdrovend om met iedere brievenschrijvende burger contact op te nemen en in gesprek te gaan, maar een gefrustreerde burger kost gemeenten nog veel meer tijd. Uiteraard zijn er burgers die, wat een gemeente ook doet, veel tijd zullen blijven kosten, maar dat zijn de uitzonderingen. In die gevallen waarin burgers hun ongenoegens spuien en gemeenten overspoelen met handhavingverzoeken (of andere verzoeken, zoals een Wobverzoek) met als ogenschijnlijk doel de gemeente met werk op te zadelen, komt de vraag op of deze burgers geen misbruik van (proces)recht maken. Dat is echter zelden het geval (zie bijvoorbeeld: ABRvS 12 december 2012, ECLI:NL:RvS:2012:BY5866). Een bijzonder geval is de notoire klager uit Dordrecht, die de gemeente uiteindelijk dwong zich tot de voorzieningenrechter te wenden met het verzoek om aan deze burger een verbod op te leggen om zich gedurende twee jaar vaker dan 10 keer per maand, met brieven, faxen of s tot de gemeente Dordrecht te richten, behalve voor zover deze brieven, faxen of s betrekking hebben op vergunningaanvragen door of namens hem ingediend, dan wel betrekking hebben op bezwaar- en beroepschriften van hem tegen beschikkingen die de gemeente Dordrecht aan hem heeft gericht, op straffe van verbeurte van een dwangsom. 20 Vereniging van Nederlandse Gemeenten

23 De voorzieningenrechter van de rechtbank Dordrecht overweegt als volgt: Bevoegdheden (rechten) kunnen misbruikt worden. Art. 3:13 Burgerlijk Wetboek (BW) bepaalt hierover: 1. Degene aan wie een bevoegdheid toekomt, kan haar niet inroepen, voor zover hij haar misbruikt. 2. Een bevoegdheid kan onder meer worden misbruikt door haar uit te oefenen met geen ander doel dan een ander te schaden of met een ander doel dan waarvoor zij is verleend of in geval men, in aanmerking nemende de onevenredigheid tussen het belang bij de uitoefening en het belang dat daardoor wordt geschaad, naar redelijkheid niet tot die uitoefening had kunnen komen. 3. Uit de aard van een bevoegdheid kan voortvloeien dat zij niet kan worden misbruikt. Art. 3:13 BW maakt onderdeel uit van het vermogensrecht. De rechtsbetrekking tussen de gemeente Dordrecht en deze burger is echter niet vermogensrechtelijk, maar bestuursrechtelijk van aard. Ingevolge art. 3:15 BW vindt artikel 3:13 BW ook buiten het vermogensrecht toepassing, dit voor zover de aard van de rechtsbetrekking zich daartegen niet verzet. De bestuursrechtelijke aard van een rechtsbetrekking staat er op zich niet aan in de weg dat ook in die verhouding een bevoegdheid kan worden misbruikt, door een burger jegens de overheid. Dit oordeel vindt bevestiging in eerdere jurisprudentie van zowel de civiele rechter als de bestuursrechter (vgl. Gerechtshof Arnhem 7 oktober 2004, ECLI:NL:GHARN:2004:AR4836; Rechtbank Zutphen 30 december 2004, JB 2005/55; impliciet ook Vz. ABRvS 1999, JB 1999/ 268). bijzondere positie van de overheid Wel brengt de aard van de verhouding tussen overheid en burger mee dat minder snel mag worden aangenomen dat sprake is van misbruik van bevoegdheid dan in de verhouding tussen burgers onderling. De positie van de overheid verschilt immers wezenlijk van die van willekeurige burgers onderling. Aan de overheid komen bevoegdheden toe met een soms zeer verstrekkend karakter, die een willekeurige burger als regel niet pleegt te hebben, getuige alleen al het handhavend optreden door de gemeente Dordrecht ter zake van de illegale kamerverhuur door deze burger. Een Vereniging van Nederlandse Gemeenten 21