WERKBOEK DUURZAME KWALITEIT

Transcriptie

1 WERKBOEK DUURZAME KWALITEIT

2 De afgelopen 2 jaar hebben we ons al Atelier mooi Drenthe ingespannen voor de ruimtelijke kwaliteit In Drenthe en samengewerkt aan de actuele ruimtelijke opgaven, zowel project- als procesmatig. Een uitdaging om het vertrouwen op te wekken dat ruimtelijke kwaliteit geen extra opgave is. Ruimtelijke kwaliteit betekent geen vertraging. Ruimtelijke kwaliteit fungeert veel meer als de motor om elkaar in beweging te krijgen; concreet op korte termijn en met een integrale visie voor de langere termijn. Atelier mooi Drenthe betekent: - onafhankelijk, zowel ten opzichte van organisaties als gemeenten en provincie; - verbindend, het bij elkaar brengen van partijen en samenwerken aan duurzame opgaven en activiteiten; - inspirerend en creatief, gericht op een positieve samenwerking, het geven van een kwaliteitsimpuls, informeel en flexibel van aard en op een wijze dat mijn inzet effectief is; - overtuigend en deskundig, overzicht hebben over de initiatieven en die in de context en het juiste perspectief plaatsen. Er spelen in Drenthe concrete ruimtelijke opgaven die om een praktische aanpak vragen, zoals onder andere de schaalvergroting en uitbreidingen van de landbouw in een kleinschalig landschap. Het gaat om de nieuwe dynamiek van de stads- en dorpsranden, het belang van recreatie en toerisme als het gaat om het benutten van het Drentse erfgoed en de kwaliteitskaders voor het unieke Drentse watersysteem van beekdalen en kanalen en vaarten. Het is de kunst om de overeenkomsten in de opgaven en planprocessen te ontdekken en gezamenlijk de kansen voor kwaliteit te benoemen. Leer van elkaar en van andere projecten, bekijk de doorwerking van eerdere projecten. Als atelierleider is het een uitdaging om de resultaten en het leerproces toegankelijk te maken, onder andere via de website, voor iedereen die met het Drentse landschap bezig is.

3 INLEIDING Bij alle opgaven vormt de (historische) identiteit en het imago van de Drentse landschappen de basis voor inspiratie bij verdere ontwikkelingen. Het gezamenlijk benoemen en verbeelden van de identiteit is essentieel. Het DNA van Drenthe is de lagenbenadering (groen, blauw, grijs en rood) van het landschap, de dorpen en de steden en is een interactieve methode die van onderaf kan worden ingezet. Het zichtbaar maken van de parels die een voorbeeld zijn voor anderen. Ruimtelijke kwaliteit is de verantwoordelijkheid van de 12 gemeenten samen met de provincie Drenthe, waarbij inspiratie vanuit de kernkwaliteiten van het Omgevingsbeleid leidend is. Dit werkboek is het resultaat van twee jaar samenwerken ter inspiratie voor de komende jaren. Essentieel voor de toekomst is de wijze waarop de kwaliteiten van natuur en landschap in stand kunnen worden gehouden. En zoals de landschapsschilder Berend Groen zegt: luisteren naar het landschap en de essentie ervan te pakken krijgen. Els van der Laan atelierleider / landschapsarchitect BNT Atelier mooi Drenthe

4 Atelier mooi Drenthe is geïnitieerd en mogelijk gemaakt door de pravincie Drenthe 4 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

5 INHOUD I Landschap in beeld 7 DNA van Drenthe 9 Gemeente Aa & Hunze 11 Gemeente Assen 13 Gemeente Borger-Odoorn 15 Gemeente Coevorden 17 Gemeente De Wolden 19 Gemeente Emmen 21 Gemeente Hoogeveen 23 Gemeente Meppel 25 Gemeente Midden-Drenthe 27 Gemeente Noordenveld 29 Gemeente Tynaarlo 31 Gemeente Westerveld 33 III Kwaliteit in de praktijk 51 Schaapskooi bij Balloo 53 Landgoedontwikkeling 55 Drents groen 57 Nieuwe erven door schaalvergroting 59 Stads- en dorpsranden Koekange 61 Nieuwe dorpsrand Nijeveen 63 Recreatie en ruimtelijke kwaliteit 65 Vertuining van Drenthe 67 Locatieontwikkeling energielandschap 69 II Thema s voor duurzame kwaliteit 35 Stads- en dorpsranden 37 Schaalvergroting melkveehouderij 39 Erfgoed als inspiratie 41 Drents water als ordenend principe 43 Drents Groen 45 Duurzame gebiedsontwikkeling 47 Krimp een kans voor ruimtelijke kwaliteit 49 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 5

6 De historische identiteit van Drenthe en het imago van haar landschap vormen een belangrijke inspiratiebron voor Atelier mooi Drenthe. In het DNA ligt onze identiteit onherroepelijk vast. Ons DNA bepaalt wie we zijn. Het bepaalt voor een niet onbelangrijk deel zelfs wat er met ons gaat gebeuren. Het Drentse landschap is uniek en waardevol. Zijn eigenschappen liggen vast in het Drents DNA. In het blauw van het water, het groen van alles wat hier groeit, het grijs van de wegen en het rood van wat we hier gebouwd hebben. Blauw, groen, grijs en rood maken ons landschap tot wat het is. En tot wat er in de toekomst mogelijk is. Is Drenthe is staat om haar DNA duurzaam te benutten? Om de Ruimtelijke Kwaliteit van Drenthe in kaart te brengen heeft het Atelier een aantal basiskaarten ontwikkeld. Deze kaarten staan voor het water, groen, de infrastructuur en gebouwde omgeving. Wanneer de kaarten worden gestapeld kunnen ze worden gebruikt voor het inzichtelijk maken van het Drentse DNA. Tijdens een werkbijeenkomst op het symposium Duurzaam DNA Drenthe is met een groep deelnemers over de methodiek van deze kaarten van gedachten gewisseld.

7 I LANDSCHAP IN BEELD De stapeling van de kaarten laat zien waar de kernkwaliteiten op het gebied van ruimte in Drenthe zich bevinden. Het doel van de kaarten is om een collectief denken te stimuleren en een collectieve trots te versterken over de Ruimtelijke Kwaliteit van Drenthe. De kaarten zijn niet statisch bedoeld als een waslaag over de huidige situatie, maar bedoeld als stimulans om nieuwe ontwikkelingen te helpen vormgeven. Met behulp van de kaarten wordt het mogelijk om de Drentse legenda voor Ruimtelijke Kwaliteit vast te stellen. Wel moet telkens worden benadrukt dat de kaarten geen gedetailleerde weergave zijn van de werkelijkheid. Ze zijn een middel om het DNA van Drenthe te definiëren. Aangevuld met de bodemlegenda en de hoogtekaart, vormen de kaarten een goede onderlegger voor de verdere ontwikkeling van de Legenda voor de Ruimtelijke Kwaliteit in Drenthe.

8 8 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

9 DNA VAN DRENTHE Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 9

10 DNA 10 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

11 GEMEENTE AA & HUNZE Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 11

12 DNA 12 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

13 GEMEENTE ASSEN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 13

14 DNA 14 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

15 GEMEENTE BORGER-ODOORN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 15

16 DNA 16 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

17 GEMEENTE COEVORDEN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 17

18 DNA 18 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

19 GEMEENTE DE WOLDEN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 19

20 DNA 20 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

21 GEMEENTE EMMEN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 21

22 DNA 22 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

23 GEMEENTE HOOGEVEEN Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 23

24 DNA 24 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

25 GEMEENTE MEPPEL Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 25

26 DNA 26 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

27 GEMEENTE MIDDEN-DRENTHE Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 27

28 DNA 28 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

29 GEMEENTE NOORDENVELD Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 29

30 DNA 30 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

31 GEMEENTE TYNAARLO Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 31

32 DNA 32 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

33 GEMEENTE WESTERVELD Hoogtes LANDSCHAPSTYPEN Landschapstypen Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 33

34

35 II THEMA S VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT Stads- en dorpsranden Schaalvergroting melkveehouderij Erfgoed als inspiratie Drents water als ordenend principe Drents Groen Duurzame gebiedsontwikkeling Krimp een kans voor ruimtelijke kwaliteit

36 Gemeente Kern Type Oorsprong 1. Aa en Hunze Rolde Esdorp Hondsrug, kerkdorp 2. Assen Assen Stad Kloosterkern, Bestuurlijke hoofdstad, Groeikern anno Borger-Odoorn Valthermond Lintdorp Veenontginning, Dubbel kanaal 4. Coevorden Coevorden Stad Vestingstad 5. De Wolden Koekange Lintdorp Randveenontginning 6. Emmen Emmen Stad Hondsrug, Naoorlogse groeikern 7. Hoogeveen Hoogeveen Stad Veenontginning 8. Meppel Meppel Stad Waterstad, Poort naar de zee, Groeikern anno Midden-Drenthe Beilen Esdorp Kruispunt van infrastructuren over water, spoor en wegen 10. Noordenveld Roden Esdorp Zandopduiking 11. Tynaarlo Vries Esdorp Rolderrug 12. Westerveld Vledder Esdorp Beekdal Vledder Aa Het werkboek Bedrijventerreinen dat Atelier Mooi Drenthe het afgelopen jaar in samenwerking met DAAD Architecten en Maartjes Ruimte heeft gemaakt, heeft aanleiding gegeven om de overgang van de stad naar het landschap nader te bekijken. Klopt het dat de samenhang met het landschap nauwelijks aanwezig is? Hoe staat het met de kwaliteit van de bedrijfsruimte in Drenthe en is de stads- of dorpkern nog herkenbaar in het silhouet? Het Atelier heeft als vervolg hierop een historisch onderzoek door studenten architectuur- en stedenbouwgeschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen laten uitvoeren naar de stand van zaken van de stads-en dorpssilhouetten en met name het aspect van de herkenbaarheid van (historische) bakens. De resultaten hiervan en een fotoserie van de silhouetten leveren de bouwstenen voor een atlas van de Drentse Stads- en dorpsranden is door LOLA Landscape Architects uitgewerkt. Zij hebben zich gespecialiseerd 36 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

37 STADS- EN DORPSRANDEN in het onderzoek naar de typologie van stads- en dorpsrandzones en zullen kijken naar de belevingswaarde, de gebruikswaarde en de toekomstwaarde van deze randzones. Daarnaast vertelt Els over de het duurzame aspect van het onderwerp. Het is belangrijk extra inhoud aan de opgave te geven door duurzame spelregels op te stellen zoals bij de Natural Step. Niet alleen de focus op ruimtelijke kwaliteit maar vooral ook duurzame kwaliteit. De resultaten van het onderzoek van de stads- en dorpsranden zal leiden tot een advies aan het provinciaal bestuur en de colleges van de 12 gemeenten. Tijdens het werkatelier zal worden verkend of er draagvlak is voor een collectieve aanvraag aan het Stimuleringsfonds voor de Architectuur om het onderzoek en de toepassing ervan voort te zetten. Hoe kan door samenwerking de toekomstwaarde van de steden, dorpen en hun randzones als overgangen tussen landschap en gebouwde omgeving worden verbeterd. De urgentie voor dit onderwerp blijkt onder andere uit de uitspraken van Melanie Schultz, Minister van Infrastructuur en Milieu, in haar toespraak van juni van dit jaar. Daarin stelde zij dat het Rijk geen bemoeienis met het landschap wil hebben en dat er geen beperkingen zijn voor bouwen in de stad. Zij geeft daarmee de opgave van de stadsranden aan ons allen (lees: gemeenten en provincies): 1. de stadsrand is de aura van de stad 2. de stadsrand heeft het allemaal 3. infrastructuur domineert de stadsrand 4. de ontspannen stadsrand staat onder druk 5. er zijn veel (kansen voor) unieke stadsrandontmoetingen 6. stadslandbouw heeft toekomst Uit onderzoek zijn de tien meest elementaire combinaties van stad-rand-land geselecteerd. Voor Drenthe heeft LOLA de overgangcombinaties van de vijf steden in beeld gebracht. Te weten de doorwaadbaarheid van de stadsrandzones en de barrièrewerking van de infrastructuur die daar over heen is gelegd. Een eerste conclusie is dat de concentratie van de verbindingen zich bevindt daar waar de barrières zich niet bevinden. Als de landschapskaart eronder wordt gelegd is te zien dat er weinig correlatie is, behalve met de bossen. Kijkend vanaf de infrastructuur geeft Drenthe een aangenamere en groenere indruk rond de steden dan in het westen. Er is in meerdere gevallen een ruime afstand tussen de hoofdinfrastructuur en de randen van de dorpen en de steden. Deze ruimte zorgt dat er naast visuele ruimte ook geluidsruimte is, wat de noodzaak van geluidswallen langs de wegen beperkt. Geluidswallen in combinatie met een compacte manier van bouwen verslechteren de uitstraling en belevenis van de stad. Van belang is de rol van de landbouw in de ontwikkeling van de stadsrand. Tenslotte zes agendapunten voor de stadsrand: 1. zorg voor een aantrekkelijke afwisseling van woon-, werken recreatiemilieus 2. ontwikkel of borg gouden woonranden 3. maak goede recreatieve verbindingsmilieus 4. zorg voor een groen imago 5. toeristische aantrekkingskracht 6. landbouw en recreatie moeten hand-in-hand gaan In 2012 wordt het project Stads- en dorpsranden door Atelier mooi Drenthe verder uitgewerkt. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 37

38 Casus Coevorden Casus Emmen 38 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

39 SCHAALVERGROTING MELKVEEHOUDERIJ In samenwerking met Natuur- en Milieufederatie Drenthe en LTO is een plan van aanpak gemaakt. Schaalvergroting melkveehouderij in Drenthe gaat over: 1. bouwwerken, compositie van bestaande gebouwen, nieuwe schuren, mestsilo s, kuilplaten, voersleuven etc. 2. bouwblokken en bestemmingsplannen en beeldkwaliteitplannen 3. bouwaanvraag en beplanting Beleidsadvies Schaalvergroting in de landbouw vraagt om een ruimtelijk kader. Er is geen beleid op ruimtelijke kwaliteit vanuit het landschap. Maatwerk is nodig. De urgentie bij de gemeenten aan werkateliers schaalvergroting in de landbouw is hoog, Atelier mooi Drenthe wil daarin faciliteren met als resultaat kortere processen en meer ruimtelijke kwaliteit. Het atelier zal in het voorjaar van 2012 een beleidsadvies m.b.t. de schaalvergroting melkveehouderij uitbrengen. Schaalvergroting in de landbouw gaat om maatwerk, elk erf en landschap is weer anders en er moet op locatie naar de beste oplossing worden gezocht. Het gaat daarbij om uitbreiden op eigen erf/bouwblok, opschalen buiten het erf/bouwblok en bedrijfsverplaatsing (nieuwe locaties). Daarnaast staan er lossen bouwwerken in het landschap die geen deel uit maken van een erf/ huiskavel. Het bouwblok is in het bestemmingsplan bepaald maar is niet altijd geschikt om het nieuwe programma in op te nemen. Wordt er gekozen voor geen uitbreiding van het bouwblok dan verdwijnt de kuilplaten buiten het erf, dit levert geen fraai beeld op. Welstandsnota s en beeldkwaliteitplannen zijn per gemeente verschillend. Wat zijn de criteria die nodig zijn om de schaalvergroting in Drenthe een kwaliteitsbeeld te geven. Moet erfbeplanting een onderdeel van de bouwaanvraag zijn? Casus Westerveld Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 39

40 40 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

41 ERFGOED ALS INSPIRATIE Atelier mooi Drenthe heeft The Missing Link uit Woerden gevraagd een benuttingsanalyse op te stellen. De vraag was: wat kun je met de aardkundige, archeologische en cultuurhistorische waarden van Drenthe? In hoeverre kun je ze benutten voor nieuwe ontwikkelingen en nieuwe projecten? en strijd een centrale rol zou kunnen spelen. Atelier mooi Drenthe hoopt dat mede dankzij deze aanzet het Drentse verhaal zijn weg zal weten te vinden in de gemeentelijke en regionale plannen op het gebied van toerisme en recreatie. Het succes van een landschap ligt in de handen van de gebruikers van het landschap, was het uitgangspunt van de analyse. De herkenbaarheid van een omgeving wordt steeds belangrijker in een tijd waarin mensen in staat zijn steeds verder om zich heen te kijken: Mensen willen (weer) bij een ruimte horen en door een ruimte geïnspireerd worden. Hiertoe is het nodig om de unieke kernmerken van een plek zichtbaar te maken: de genius loci ofwel de specifieke historische code van de plek. De historie en identiteit van een plek geven de aanknopingspunten voor de toekomstige ontwikkelingen. Eén van de conclusies van de benuttingsanalyse is dat Drenthe er verstandig aan doet om vooral ouderen aan te spreken, omdat met name deze groep geïnteresseerd blijkt in activiteiten die met erfgoed te maken hebben. Bovendien gaat het hier om een groep die de komende tijd in aantal zal groeien. Wel zal het imago van de provincie daarbij wel enigszins moeten worden opgepoetst, vinden de onderzoekers. Het belangrijkste advies in de benuttingsanalyse van The Missing Link is het verhaal van Drenthe in sterke erfgoedconcepten neer te zetten. Eén van die concepten is het Geopark op de Hondsrug waar enige tijd geleden reeds concreet het initiatief voor genomen is. Zelf geeft het rapport de mogelijkheden aan van specifieke concepten in het westen van Drenthe rond de Maatschappij van Weldadigheid, op het Drents plateau ( het boerenveld ) en in het zuidelijk deel waar in een verdedigingshof het erfgoed over oorlog Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 41

42 42 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

43 DRENTS WATER Drenthe is een waterrijke provincie die veel beekdalen heeft. Daarnaast levert de Hondsrug en het veenkoloniaal gebied jaarlijks 40 miljoen kuub water boven op de watervoorraad die Drenthe nodig heeft. Dit biedt uiteraard prachtige kansen voor de ontwikkeling van Drenthe als water provincie. Zo kunnen de beekdalen worden doorontwikkelt, kan het watersysteem van de Hondsrug en het veenkoloniaal gebied worden benut als waterfabriek en zijn er verschillende andere scenario s te bedenken om water beter vast te houden. Bijvoorbeeld door het gebruik van de flanken in het landbouwgebied rond de beekdalen. Atelier Mooi Drenthe heeft Drents Water in 2011 als belangrijk thema gekozen, reden om er ook tijdens Duurzaam DNA Drenthe een workshop aan te wijden. Hoogtekaart gecombineerd met het water systeem De opgave voor Drenthe ligt vooral op het ontwikkelen van een visie waarin het waterlandschap een belangrijk vertrekpunt is. Opvallend in de Drentse waterhuishouding is dat op dit moment nog een groot deel van het water van Drenthe uit het IJsselmeer komt, terwijl dit gelet op de waterhuishouding in Drenthe, helemaal niet nodig is. Drenthe doet er dus verstandig aan om na te denken over een duurzaam en zelfvoorzienend watersysteem, dat onder andere bestaat uit een waterfabriek op de Hondsrug, extra infiltratie op het Drents Plateau, meer water vasthouden in wijken en kanalen, Drents water als economische ontwikkeling en water als ecologisch mechanisme. Het atelier wil deze manier van denken versterken en zet voor 2011 in op de ontwikkeling van een watervisie voor Drenthe. Dat gebeurt natuurlijk in samenwerking met de waterschappen, natuur en landbouw organisaties, de provincie en de gemeenten en verschillende deskundigen op het gebied van cultuurhistorie, water en bodem. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 43

44 Ruimtelijke kwaliteit voor het Drentse groen Het borgen en ontwikkelen van ruimtelijke kwaliteit van het Drentse Groen in relatie tot innovatief beheer op basis van nieuwe samenwerkingsvormen tussen boeren, burgers en buitenlui en de grondeigenaren Aanleiding Atelier mooi Drenthe heeft onder andere afgelopen 2 jaar aandacht besteed aan de wijze waarop met name gemeenten bij ruimtelijke plannen zoveel mogelijk rekening kunnen houden met het Drents Groen. Het Drentse groene casco is het imago van Drenthe, uniek door het hoge gelegen zandplateau met de beekdalen en de laaggelegen veenweidegebieden met de orthogonale waterstructuur van vaarten en kanalen. De kwaliteit van het Drentse groen staat onder druk. Recentelijke bezuinigingen op beheer, het overhevelen van taken en verantwoordelijken tussen overheden het afstoten van grondbezit van SBB buiten de EHS (Noorderbreedte ) spelen hierbij een rol van betekenis. Boeren en natuurbeheerders hebben elkaar gevonden in een groen manifest. Drenthe was de eerste provincie met zo n manifest. In dit manifest wordt aangegeven dat er meer tijd moet worden genomen om de EHS te realiseren maar minder nieuwe natuur inrichten en meer ruimte bieden aan boeren en recreatiebedrijven. 44 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

45 DRENTS GROEN Het Drentse groen is in handen van vele grondbezitters, overheid, waterschappen, Drents landschap, agrariërs en private partijen. Zij zijn de beheerders van het gebied en bepalen vaak op welke wijze het groen in stand wordt gehouden. De manier waarop bewoners, boeren, burgers en ondernemers hun gronden beheren speelt hierbij een zeer belangrijke rol. Het totale areaal waar deze autonome ontwikkeling plaats vindt beslaat ruim 70% van het totale grondoppervlak van de provincie Drenthe! Landschapsbeheer Drenthe en de Brede Overleggroep Kleine Dorpen willen trekker zijn van het project Drents Groen en zien concrete mogelijkheden aangezien hun doelgroep, netwerk, gebiedskennis en werkmethoden aansluit bij het netwerk dat zich bezig houdt met de instandhouding en de verbetering van het groene casco. De BOKD werkt van uit een netwerk van aangesloten dorpsbelangen aan de kwaliteit van de leefomgeving van dorpen, in de breedste zijn des woord waaronder het landschap. Hierbij ligt de nadruk op de proceskant zoals belevingsonderzoek en uitkomsten hiervan door vertalen naar concrete plannen. Landschapsbeheer Drenthe werkt aan behoud en versterking van het streekeigen karakter van het Drentse cultuurlandschap en de natuur en de realisatie van bewustwording en betrokkenheid van mensen bij landschap en natuur. De activiteiten zijn gericht op actief beheer en behoud van kleine landschapselementen, samen met een belanghebbenden op het platteland en met een sterke nadruk op burgerparticipatie. Legitimatie van dit project De ontwikkeling van een overdraagbare methodiek voor innovatieve vormen van beheer en onderhoud van het landschap vanuit een gezamenlijke visie op de ruimtelijke kwaliteit van de directe leefomgeving. Reden van de verschillende partijen om dit verder uit te werken is het feit dat er een gezamenlijke verantwoordelijkheid is voor de basiskwaliteit van het landschap als collectief erfgoed, waarbij de aantrekkelijkheid ook een economische waarde vertegenwoordigd. Het blijkt dat er in de uitvoering werk blijft liggen terwijl de betrokkenheid en de wil van de burgers en belanghebbenden vaak groot is en dat zij willen deelnemen aan groene projecten. Het levert tevens een bijdrage aan de leefbaarheid en de sociale cohesie (noaberschap) van de dorpsgemeenschappen. Het accent ligt hierbij op duurzaamheid van de kwaliteit van het Drents Groen. Tijdens de werksessies die Atelier mooi Drenthe heeft gehouden met de verschillende gemeenten is de ambitie uitgesproken om de kwaliteit van het groene Drentse casco specifiek op de kaart te zetten, in te spelen op de actuele opgaven van beheer en onderhoud en het borgen van de karakteristieke groene elementen. Daarbij zijn 5 onderling samenhangende actuele thema s van belang: 1. Versterken van de identiteit en kwaliteit van de groene laag van het landschap (DNA groen Drenthe) 2. Regisseurschap voor het landschap, wie heeft de regie over de kwaliteit van het Drentse groen. Collectief regisseurschap vastgelegd vanuit afstemming tussen de partijen 3. Innovatie van beheer, zoals oogstbaar landschap, Bio Based, innovatie ontwikkelingen en initiatieven. 4. Borgen van groen in plannen, processen en procedures 5. Betrokkenheid, draagvlak en burgerparticipatie Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 45

46 SPELREGELS Lokaal Regionaal Provinciaal Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

47 DUURZAME GEBIEDSONTWIKKELING Duurzame gebiedsontwikkeling is niet zo eenvoudig. Belangen, procedures en praktische bezwaren beperken vaak de opbrengst. De aanpak levert vaak bestuurlijke en procesmatige knelpunten op waardoor de vaak hoge ambities niet worden gehaald. Een goede methode om dit te voorkomen is The Natural Step (TNS). Tijdens een werkbijeenkomst op het symposium Duurzaam DNA Drenthe stond een gesprek over The Natural Step centraal. De methode gaat uit van vier systeemcondities die nodig zijn voor succesvolle duurzame (gebieds)ontwikkeling. Wanneer een gebied wordt ontwikkeld mag dit niet leiden tot een structurele toename van: Deze duurzaamheidsdoelen worden geconcretiseerd in een plan van aanpak voor het gebied, voor de korte termijn (2015). Als dit plan klaar is kan worden gestart met de uitvoering. Het is wel belangrijk om de processen en resultaten telkens tussentijds te monitoren en waar nodig bij te sturen. Groot voordeel van het gebruik van deze methode is dat het duurzaamheidsdenken al in de beginfase van het proces wordt toegepast, waardoor de gebiedsontwikkeling op alle niveaus duurzaam wordt ingericht en leidt tot het gewenste duurzame eindbeeld op provinciaal, regionaal en lokaal niveau 1. Het gebruik van grondstoffen die uit de aardkorst komen 2. Natuurvreemde stoffen geproduceerd door de samenleving in natuurlijke kringlopen 3. Fysieke aantasting van de ruimte voor natuurlijke kringlopen 4. Bij de gebiedsontwikkeling worden mensen niet onderworpen aan omstandigheden die hun capaciteit om voor zich zelf te zorgen ondermijnen Bij duurzame gebiedsontwikkeling is het uiteraard belangrijk om van te voren goed na te denken over het doel dat bereikt moet worden. Dit doel mag geen afbreuk doen aan een van de vier condities. Resultaat van deze benadering is dat het duurzame eindbeeld (de visie) van de gebiedsontwikkeling eerst wordt gedefinieerd. Daarna worden een aantal stappen doorlopen om dit duurzame eindbeeld te halen. De duurzaamheidambities voor het gebied worden eerst gekozen en uitgewerkt in haalbare duurzaamheidsdoelen, op de lange termijn (2050). Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 47

48 48 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

49 KRIMP EEN KANS VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT In 2025 heeft meer dan de helft van de 441 Nederlandse gemeenten minder inwoners dan nu. Krimp als kans is daarom een uitgangspunt geworden. Hoe kan bevolkingskrimp in gemeenten zorgen voor een nieuwe comfortzone voor bewoners? Het symposium Duurzaam DNA Drenthe besteedde aandacht aan deze uitdaging in een actieve workshop. Een impressie van de opbrengst. Steeds meer gemeenten krijgen te maken met bevolkingskrimp. Tegelijkertijd wordt de vraag naar energie in Nederland steeds groter. Zou je deze twee ontwikkelingen zo kunnen combineren, dat oplossingsrichtingen ven vraagstukken elkaar versterken? Krimp juist als kans zien voor energietransitie en ruimtelijke kwaliteit. Het idee is om de krimpregio s zo te benutten dat met nieuwe energiebronnen in deze regio s een mooier en leefbaardere omgeving kan worden gecreëerd. Innovatie in water, landbouw en energie spelen daarbij een belangrijke rol. Een goed voorbeeld van een regio die daar volop kansen toe heeft, is De Veenkoloniën. Dit gebied wordt ook wel aangeduid als de moeder van alle energielandschappen. Het is een groot gebied met veel verscheidenheid. Het onderscheidt zich met het dichtste netwerk van kanalen ter wereld. Voor de Veenkoloniën ligt er een unieke opgave om te onderzoeken op welke manier de verschillende puzzelstukjes (krimp, energie, landbouw en water) in elkaar passen. Het is belangrijk hiervoor een goede methodiek te ontwikkelen, zodat ontwerpers met de opgave en ook met de bewoners van het gebied aan het werk kunnen. Vraag die daarbij gesteld moet worden is: Waar ligt de comfortzone voor bewoners als voorzieningen sluiten en verdwijnen? Is dit per definitie een negatief gegeven, of kan dit juist ook voor een positieve benadering zorgen? Hoe past energietransitie in dit verhaal, op een manier waarbij de leefkwaliteit op dorpse schaal in tact blijft? De Veenkoloniën is bezig met een aanpak die genomineerd werd voor de E.o. Wijers-prijsvraag Een ambitieuze prijsvraag op het gebied van krimp, energietransitie en ruimtelijke kwaliteit. De provincie Drenthe is trekker van het project en nog op zoek naar een manier om invulling te geven aan bovenstaande opgave. Heeft u ideeën dan bent u welkom om contact op te nemen met Letitia van der Merwe of Rink Vegelin van de provincie Drenthe. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 49

50

51 III KWALITEIT IN DE PRAKTIJK Het werkatelier is een praktisch instrument van Atelier Mooi Drenthe. Tijdens een drie tot vier uur durend programma gaan vertegenwoordigers van verschillende, gemeenten en maatschappelijke partijen met elkaar in gesprek over het behouden en versterken van de ruimtelijke kwaliteit in Drenthe. Doel is het creëren van inspiratie, het delen van kennis, het uitwisselen van inzichten en ervaringen en het versterken van de verbindingen tussen alle betrokken partijen in een gebied. Daarmee wil Atelier Mooi Drenthe nieuwe ontwikkelingen in de ruimtelijke kwaliteit initiëren en ondersteunen.

52 GEMEENTE AA & HUNZE Bij de locatie tussen Crabbeweg en Rammeringeweg en net ten noorden van de essen, staan een voormalige aardappelkiemschuur en een kapschuur oude schuren en ligt een parkeerplaats voor bezoekers van de schaapskooi en wandelaars. Verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van de locatie is wenselijk. Voor deze locatie bestaat een aantal wensen voor nieuwe functies. De combinatie van deze functies, de landschappelijke structuur, de korrelgrootte en de structuur van de bebouwing van Balloo zijn onderwerp van analyse en uitwerking. Schaapskooi Het werkatelier start op locatie, de parkeerplaats aan de Crabbeweg. De De es, de oude schuren van een eigenaar woonachtig in het dorp, die daar iets zou willen beginnen met paarden en logies, en de structuur van de wegen. Ook wordt gekeken bij de schaapskooi waar een woonvoorziening voor de schaapsherders bijgebouwd kan worden. Geconstateerd wordt dat het erf van de schaapskooi er ook een van een recreatiebedrijf zou kunnen zijn. Er is vanaf het erf geen zicht meer op de schapendrift. Er wordt gekeken bij Wekema, een voormalig mechanisatiebedrijf van 2200m2. Het bedrijf met paarden, logies en theehuis zou 1700m2 moeten worden. De structuur van Balloo is een rondgaand dorp met in het midden dorpsweides en een uitloper naarde Crabbeweg. De bebouwing staat zeer divers langs de weg. Voorgevel, achtergevel, zijgevel. Er zijn ontwikkelingen gaande voor zorgboerderijen. De schapendrift ligt verstopt achter een schuur. Niet duidelijk is of het erf van de schaapskooi bij het Balloërveld hoort of bij het dorp. Het knooppunt van wegen is erg belangrijk maar verrommeld. In de landschapsvisie van de Provincie staat dat het Balloërveld weer opengemaakt wordt maar niet weer tot aan het dorp getrokken wordt. Het meest reële is om de landbouwontginning te laten bestaan. 52 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

53 SCHAAPSKOOI BIJ BALLOO Het wensenlijstje voor de locatieontwikkeling, verwoord in het document Duurzame gebiedsontwikkeling van Balloo is: 1. Informatie- en educatiecentrum met ruimte voor winkel met streekproducten en kunstatelier (ter vervanging en vergroting van bestaande informatie ruimte bij schaapskooi). 2. Toegangspoort levend bezoekersnetwerk Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa bestaande uit: Informatiepunt Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentse AA en parkeerplaats voor maximaal 50 auto s en stalling van fietsen. De bestaande parkeerplaats heeft 40 tot 50 parkeerplaatsen! 3. Theehuis. 4. Dorpsvoorziening, ruimte voor bijeenkomsten, te combineren met informatiepunt/ theehuis. 5. Bedrijfsuitbreiding / verplaatsing bedrijf van Dolfing bij Balloo 13 (paarden en werktuigen) naar Balloo noord en 1 of 2 appartementen voor zorg en toerisme op kleine schaal. 6. Ruimte voor informatie over Geopark De Hondsrug (nieuw idee, staat niet in het document). De opgave is tweeledig. 1. Verdraagt het landschap dit allemaal? 2. Hoeveel ruimte heb je nodig voor alle wensen? Het programma moet aangepast worden aan de grootte en de kwaliteit van het terrein. Er is geen café (schepershoes) meer in het dorp en er is behoefte aan een soort dorpshuis. Wat zijn de consequenties als Balloo een ankerpunt wordt in het Geopark de Hondsrug? De ankerpunten worden gespreid in het gebied en zijn vooral kleinschalig. Er zullen ruimtelijke kaders gemaakt moeten worden voor als er veel bussen komen. Basisbehoeften van het dorp: spelregels en proces/initiatieven en wensen/voorzieningen. De oplossing moet ook duurzaam zijn. Wat zijn daarvoor de spelregels? 1. overgangen versterken 2. infra, identiteit, water 3. ruimte geven aan natuur 4. natuur & afval (streekproducten, Drents groen) 5. natuurvreemde stoffen vermijden (asfalt eruit, zandpad maken) 6. jeugd en educatie 7. gebied, rand, lokaal 8. cultuurhistorie vooraan in proces 9. kunst & cultuur Tot slot een paar opmerkingen uit de groep: Cultuurhistorie vooraan in het proces, het is een uitdaging om dit op te nemen in een continu proces. Er kunnen kunstenaars betrokken worden bij de inrichting van het gebied. Het slagen van het plan is afhankelijk van de communicatie, begin bij het dorp. Hechting aan het landschap: geen betonranden, geen varkensruggen e.d. toepassen. Inrichtingsniveau is heel belangrijk zoals reclameuitingen, vlaggen e.d. Mensen vroeg in het planproces meenemen en inspireren tot andere oplossingen. Het heeft geholpen de grote lijnen weer te zien en integraal naar de opgave te kijken. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 53

54 GEMEENTE DE WOLDEN Hoe borgen we ruimtelijke kwaliteit van de dorpsranden. Er wordt gestart met een rondleiding door het nieuwe woonwijkje Het Nieuwe Erf in Koekange. Hier is in samenwerking met een plaatselijke ontwikkelaar een klein buurtschapje gebouwd met ong. 15 woningen. 54 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

55 STADS- EN DORPSSILHOUETTEN KOEKANGE De laatste tijd komen er steeds meer aanvragen binnen voor nieuwe invullingen voor vrijkomende agrarische gebouwen, zoals zorgboerderijen. Ook noemt hij de paardenbakken met alles wat daarbij hoort, schuilstallen, bedrijventerreinen en de puisten aan de dorpen die in de 70er jaren zijn ontstaan. Welstandsadviezen garanderen niet de juiste uitstraling. De gemeente houdt zich niet altijd aan de welstandsnota. De structuurvisie van de gemeente De Wolden is vastgesteld. Er wordt nog een landschapsontwikkelingskader gemaakt. De sociaal-culturele samenleving is niet vastgelegd maar bepaalt wel mede de kwaliteit. Ook qua duurzaamheid is het een belangrijke factor. Particulier opdrachtgeverschap is steeds meer van toepassing. Is er wel aandacht voor ruimtelijke kwaliteit? De laatste jaren is er veel gebeurd met de stads- en dorpsranden. Het atelier heeft een onderzoek laten doen van de randen van 1900 tot nu en foto s laten maken van de huidige randen. Wat is het ijkpunt? De middeleeuwen of nu? Het landschap is altijd in ontwikkeling. Het hoeft niet historiserend te zijn maar wat is passend. Een analyse is belangrijk. Is het kleinschalig, grootschalig, lineair etc. Het grijs en groen (wegen en groen) moet ontworpen worden. Er wordt momenteel veel groen verkocht. Het grijsgroene casco ligt niet vast. Zelfs al zou het wel vastgelegd zijn, het gebruik bepaald vaak hoe het wordt aangelegd/aangepast. Neem als voorbeeld het plan in Koekange. De opzet is prachtig maar hoe handhaaf je het. Drenthe krijgt steeds meer anonieme randen. Wat zijn de huidige bakens in het landschap? Is er nog iets zichtbaar van het onderliggende landschap? Het zijn wel de dragers van de nieuwe ontwikkelingen. De studie voor Koekange is zeer goed en gebiedsgericht. Er zou voor elke uitbreiding een dergelijke landschapsanalyse gemaakt moeten worden. Bij Meppel speelt Nieuwveense Landen. Groots veenweiden landschap met griften. Er blijken geen reliëfkaarten te zijn met een zichtbare 0-lijn. Tot 1950 was de ontwikkeling van de steden en dorpen organisch. Daarna vond postzegelplanologie plaats, vooral kwantitatief, de programmatische opgave. Groen DNA is onderhevig aan verandering. Was het vroeger veelal functioneel, tegenwoordig wordt het gezien als decor. Dat zou weer moeten veranderen. De stelling rood voor groen: wordt er gebouwd dan moet er ook groen ontwikkeld worden. Dat is erg lastig want het ontbreekt aan de financiën. Hoe borg je de kwaliteit van bijvoorbeeld 4 nieuwe woningen in een bestaande boerderij? Landelijk bouwen en de dorpsranden moeten gecombineerd worden met het groen/landschap. Het atelier maakt een stads/dorpsranden atlas maken voor de hele provincie waarbij voor verschillende grootte van kernen vooral de collectieve kwaliteit wordt benoemd. Er is duidelijk een gemeenschappelijk gemeentelijk doel nodig, grensoverschrijdend. Voor de ontwikkeling van een structuurvisie voor het Reestdal is dat ook gedaan en erg goed gelukt. Zelfs over de provinciegrenzen heen. Grenzeloze collectieve kwaliteit. Van de stads- en dorpsranden is een fotoreportage gemaakt en een studie naar d silhouetten van steden en dorpen in het verleden. Voor landelijk wonen geldt dat er instrumenten moeten komen voor de nieuwe ontwikkelingen in het buitengebied. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 55

56 GEMEENTE ASSEN schets van het werkatelier 56 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

57 LANDGOEDONTWIKKELING De locatie ligt tussen het Witterveld en Fochteloërveen in en valt binnen de ecologische hoofdstructuur. Om het Witterveld wordt een bufferzone aangebracht in verband met de waterhuishouding op het Witterveld. Het Witterveld is eigendom van Defensie, is afgesloten voor publiek en is een Natura 2000 gebied. Door verkoop van een deel van de gronden aan een stoeterij, is een vreemde kavel overgebleven van ong. 20ha. De gemeente onderzoekt de mogelijkheden om op die gronden een landgoed te stichten. Randvoorwaarde is dat de bufferzone langs het Witterveld toegankelijk wordt. De kavels aan de overzijde van de weg, die in het bezit zijn van Assen maar in de gemeente Midden-Drenthe liggen, zijn bestemd voor natuur. Het gebied biedt vele mogelijkheden door zijn ligging. Qua natuur en archeologie gezien is het een interessante locatie. De ontwikkeling van het gebied kan niet los gezien van de camping. De camping zelf heeft ook een aantal behoeftes, zoals de ontsluiting en de infrastructuur op de camping. De hoogtekaart laat zien dat er hoge en lage plekken. Die gradiënten kunnen benadrukt worden. Dat biedt mogelijkheden voor een droge EVZ en een natte EVZ. Een faunapassage via de camping is ook een aandachtspunt. Verder kan er gedacht worden aan allerlei recreatieve routes zoals aangespannen rijden, ATB routes en wandelen. Legitimatie van het stichten van een landgoed: - recreatieve functie, routes en ommetje - relatie met camping Witterzomer - schaapskooi voor de kudde van het Witterveld - de wateropgave - relatie met de paardenhouderij - natuurontwikkeling (EHS en EVZ) Urgentie van de opgave: - gebiedsontwikkeling, gericht op belangen van ondernemers - gebruik van de stadsrand voor recreatie - EHS/EVZ - Wateropgave - Open collectief landschap De ondernemers kunnen geprikkeld worden om over zijn grenzen heen te kijken. Als voorbeeld wordt genoemd een camping in Brabant die zich gericht heeft op natuurontwikkeling. Daarbij kan de term landgoed worden vervangen door landschapspark met daarin plaats en ruimte voor de camping, de paardenhouderij, het landgoed en de schaapskooi. Gebiedsontwikkeling in de stadsrand krijgt een kans als er meerdere eigenaren belang bij hebben. Daarbij is een aantal vragen van wezenlijk belang: - Kunnen er extra inkomsten gegenereerd worden via de paardenhouderij en de camping? Kan de camping uitgebreid worden met de voorwaarde dat er ruimte wordt gemaakt voor de EVZ? - Kan er maatschappelijke meerwaarde aan worden toegevoegd? Genoeg input om voor dit gebied een ontwikkelingsperspectief te maken. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 57

58 GEMEENTE BORGER-ODOORN de beleving van het landschap. Zo wordt het oude tracé van de spoorlijn langs de Buinerweg mogelijk weer zichtbaar voor het publiek en als fietspad bruikbaar gemaakt. Exloërveen De gemeente geeft in de toekomst ruimte voor nieuwe agrarische bedrijven en heeft langs een landbouwweg in het open landschap bij Exloërveen een ontwikkelingslint van ongeveer 4-5 kavels tot maximaal 8 ha. Daarvan zijn er nu enkele ingevuld. Tijdens en na de rondrit komen veel vragen en overwegingen naar voren. Hoe faciliteer je de komst van nieuwe boerderijen en kun je komen tot een integrale visie over de inpassing van deze boerderijen. Welke randvoorwaarden geef je mee? Valthermond Het prachtige veenkoloniale landschap van de gemeente Borger- Odoorn is het decor voor het werkatelier Drents Groen en het gesprek over de opgave van karakteristieke beplanting in Drenthe. De rondrit langs onder andere Exloërveen, het Lofar-gebied en Valthermond laten niet alleen de impact en functie van oud en nieuw groen in het open landschap zien, maar ook de effecten van nieuwe ontwikkelingen in deze regio zoals de aanleg van moderne (landbouw-)bedrijven. Zo wordt er in Valthermond binnenkort gestart met het project Boerenerven om de erven rond de veenkoloniale boerderijen weer in ere te herstellen en de inrichting ervan te laten aansluiten bij de oorspronkelijke karakteristieken. Ook wordt nagedacht over De gemeente geeft aan dat ten aanzien van groen een meer integrale visie wenselijk zou zijn. Nu zijn de verschillende beleidsnota s op dit gebied nog te fragmentarisch (bijvoorbeeld over landgoederen of over de Veenkoloniën alleen). Er is bij buurgemeenten gekeken hoe zij hun Landschapsontwikkelingsplan (Tynaarlo) hebben uitgevoerd of hun Beeldkwaliteitsplan voor het buitengebied (Westerveld). Wat is het belang van Drents Groen? 1. de markante plekken accentueren die een verhaal vertellen 2. de identiteit die het landschap in zich draagt 3. de betekenis die het landschap kan hebben voor de toekomst Er is een gebrek aan beleid en visie op het gebied van nieuw groen. Spelregels zijn aanwezig voor architectuur, maar voor nieuwe linten, nieuwe erven en nieuw groen niet. Waarom niet vastleggen dat bij de toevoeging van een bepaald volume, hetzelfde volume aan groen toegevoegd dient te worden? De verhouding tussen groen en bouwvolume zou beter benut kunnen worden. 58 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

59 DRENTS GROEN Ook het besef van een collectief landschap; beleefd, bewoont en gebruikt door burgers en ondernemers in het gebied is belangrijk voor het krijgen van draagvlak en de erkenning van het belang van het landschap en daarmee de rol van Drents Groen. Burgers hebben een belangrijke rol in het definiëren van de waarden van het landschap en de markante plekken daar in. Een aantal spelregels worden benoemd: - nadenken over een tegemoetkoming van de kosten voor uitvoering voor de beheerder van het landschap (bijvoorbeeld de agrariër). - samenwerking is essentieel om resultaat te genereren, een gemeenschappelijk doel stellen. Daarbij zijn ook nieuwe samenwerkingsverbanden te leggen, zoals bijvoorbeeld met scholen AOC Terra of bijzondere subsidiemogelijkheden. structureel beheer. En dat kost geld. Dan wordt meteen de vraag gesteld: wie is verantwoordelijk en wie betaalt?. Er is behoefte aan een betere afstemming tussen de toetsingskaders voor particulieren en voor bedrijven. Door de wisselwerking kan meer begrip en kennis tot stand komen over het (toekomstige) gebruik van het landschap. Bewustzijn over het landschap begint echter ook al bij het betrekken van jongere generaties bij hun leefomgeving. Onderwijs en erfgoededucatie zijn dan ook belangrijke middelen om de (jonge) burgers voor het landschap te winnen. Zou naast het maken van een goede inventarisatie en een inspiratiedocument, niet ook het ontwikkelen van een informatiebrochure over de weg naar de verschillende geldkranen een goed idee zijn? Uitspraken: Het begint bij een goede communicatie naar en met de burgers. Een inspiratiedocument om het bewustzijn en het draagvlak te vergroten zou een goed hulpmiddel kunnen zijn. Naast burgers zouden agrariërs en hoveniers specifiek benaderd kunnen worden om de verschillende mogelijkheden te verkennen. Er zou een juridische koppeling gemaakt moeten worden tussen bouwen en landschappelijke inpassing. Daarnaast zouden de mogelijkheden van co-financiering verkend moeten worden. En het laten maken van een gedegen beschrijving van de specifieke groenkarakteristiek van het betreffende gebied in relatie tot de bodemkarakteristiek. Wij merken dat het animo bij de burgers groot is, dus het blijven stimuleren blijft noodzakelijk. Maar wat daarnaast essentieel is, is Geconcludeerd wordt dat in de huidige beleids- en toetsingsinstrumenten het landschap er in de meeste gevallen bekaaid afkomt. Het ontwikkelen van een integrale visie waarbij burgers worden betrokken, een goede afstemming tussen de verschillende gebruikers en bewoners in het gebied als ook het inventief gebruik van bestaande geldkranen zijn belangrijk om de positie van het landschap te verbeteren. Atelier Mooi Drenthe gaat in samenwerking met o.a. Drents Landschap, Landschapsbeheer Drenthe en BOKD een dag Drents Groen organiseren. Hiermee wordt het (nieuwe) Drentse Groen onder de aandacht gebracht, groen dat in samenhang met het specifieke landschap en de bodemgesteldheid wordt aangelegd. Drents Groen doen! Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 59

60 GEMEENTE COEVORDEN Aanvragen voor nieuw te plaatsen mestbassins alsook voor te verplaatsen agrarische bedrijven door kavelruil is aanleiding om samen met beleidsmedewerkers, stedenbouwkundigen en architecten van verschillende gemeenten en met andere partijen in dialoog te gaan over behoud en versterking van de ruimtelijke kwaliteit. 60 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

61 NIEUWE ERVEN DOOR SCHAALVERGROTING Ontstaan van twee nieuwe agrarische bedrijven De vestiging van nieuwe agrarische bedrijven betekent dat er rekening moet worden gehouden met de ruimtelijke structuur en dat daaraan vastgehouden moet worden. Door nieuwe agrarische bedrijven ontstaat dus een nieuw landschap, bouwland kan worden omgevormd in grasland, nieuwe erven hebben invloed op de bestaande infrastructuur en openheid van het landschap. Consequenties van kavelruil door transportdynamiek Wat zijn de consequenties van nieuwe erven voor de transportdynamiek in een gebied? Een mogelijke oplossing is het creëren van een nieuwe structuur, een nieuwlint, dat gekoppeld wordt aan de bestaande landbouw structuur. Er ontstaat dan een nieuwe samenwerking. Dit kan aantrekkelijk zijn voor de agrarisch ondernemer. Het bestemmingsplan dient toekomstgericht opgesteld te worden, waarbij het sturend is voor de ruimtelijke kwaliteit. Plannen voor landschapsontwikkelingen zouden samen met de agrariërs opgesteld moeten worden. Ook kunnen de agrariërs samen onderzoeken hoe met de logistieke en persoonlijke wensen tot een oplossing kan worden gekomen. Het is aan gemeenten om hier de regie in te nemen. Beleid mestbassins Er is beleid ontwikkeld voor nieuw te plaatsen mestbassins waardoor plaatsing op akkerbouwpercelen is mogelijk, mits de bassins landschappelijk worden ingepast. In een open gebied betekent dit bijvoorbeeld zo min mogelijk zichtbaar. Dit houdt in dat het mestbassin zo diep mogelijk wordt geplaatst, achter een klein dijkje, dus zonder beplanting. In een kleinschalig landschap kunnen bestaande houtwallen worden gebruikt. Deze hebben dan een forse breedte met plaatselijke beplanting. De vraag is waarom de mestbassins midden in het landschap staan. Zijn er al beperkingen, zoals het niet kunnen plaatsen op essen en beekdalen? De opgave ligt mede in het transport van mestauto s en mestverspreiders van en naar het bassin. Het transport naar het bassin kan één tot twee keer per jaar plaatsvinden; het transport vanaf het bassin naar het land, voor verspreiding van de mest, kan vaker. De gemeente Midden-Drenthe heeft beeldkwaliteitsplannen ontwikkeld voor de inpassing van bassins. Inventarisatie voor de komende tien jaar Het duidelijk dat het mesttransport impact heeft op het landschap. Inpassing van mestbassins heeft logistieke consequenties. Daarom is van het transport een inventarisatie nodig voor de komende tien jaar. Ook agrarische planologie is van belang. De Dienst Landelijk Gebied en LTO (Land- en Tuinbouw Organisatie) zouden dit kunnen oppakken. Deze dialoog is verhelderend geweest, maar het beleid over nieuw te plaatsen mestbassins moet op hoger niveau georganiseerd worden. Op dit moment moet de gemeente aan de slag met de aanvragen die zijn binnengekomen. Combinatie agrarisch en natuur In de Structuurvisie Coevorden is uitgegaan van de identiteit van een gebied voor grootschalige landbouw en gebieden waar een combinatie wordt gemaakt tussen agrarisch en natuur. Zo krijgen ook toerisme, natuur en recreatie, infrastructuur (spoor, weg en water) en landbouw een plek. Er zijn grensoverschrijdende dilemma s en er is behoefte aan een collectieve kwaliteit Impact van mesttransport op het landschap Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 61

62 GEMEENTE MEPPEL Schets werkatelier De uitbreiding Weidelint Nijeveen is bijna gereed. In het gebied is welstandsvrij gebouwd, zeer divers dus. Variërend van de Larense villa tot zeer strak en modern. Materialen en kleuren zijn niet op elkaar afgestemd. Er is geen vaste rooilijn gehanteerd, de ruimte tussen de woningen is gering. Er staan een aantal woonblokken met identiek materiaalgebruik maar verschillend van vorm. Aan de achterzijde van de woningen loopt een brede waterschapssloot met aan een zijde een wandelpad. Er is een verbindend wandel- en fietspad met bruggetje met de naastgelegen wijk. plan, Danninge Erve Zuid te Nijeveen, definitief ontwerp De nieuwe uitbreiding beslaat 2 slagen. Er ontstaat dus weer een nieuwe dorpsrand. Vanaf de Nijeveense Kerkweg wordt het gebied en de bestaande rand bekeken. Geconstateerd wordt dat de huidige rand van het Weidelint niet landschappelijk is ingepast. Doorrijdend naar Meppel (kopse kant van het Weidelint) geldt hetzelfde. De uitbreiding hecht niet aan het landschap. Er is een kaart met gebiedskenmerken, zoals de vergeten beekdalen en bedrijventerreinen, van Meppel. Er is onderzoek gedaan naar 62 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

63 NIEUWE DORPSRAND NIJEVEEN de stads- en dorpsranden vanaf 1900 tot nu. Tot 1960 waren het nog silhouetten, nu zijn het zones. Belangrijk is dat de verhouding groen-steen goed is. Ook vindt er een vertaling van typologieën plaats. Wat blijft er aan groen over tussen die twee gebieden? Er zal een duurzame invulling voor gekozen moeten worden. Er blijft een bufferzone van ong. 600m over tussen Nieuwveenselanden en Nijeveen. De rand van Weidelint heeft nu geen groen. Voor wat betreft de verbindingen, er is een die de andere wijk inloopt, de andere twee lopen dood tegen de sloot. De tuinen aan het water zijn begrensd. Daar zie je dus hoge beschoeiingen en schuttingen. Het hoogteverschil in de tuin naar het water toe zou je vast kunnen leggen zodat je de eigenaren dwingt tot ontwerpen. E.e.a. zou opgenomen kunnen worden in het stedenbouwkundig plan. De kostbare erfscheidingen zijn wel geregeld door de gemeente. Kun je stedenbouwkundig zo ontwerpen dat het openbare groen collectief groen wordt? Moet wel meegenomen worden in de exploitatie, is een cadeautje voor de bewoners. Welstandsvrij bouwen. Er is een presentatie geweest van alle bouwplannen met alle opdrachtgevers. Als er welstandsvrij gebouwd wordt zou je moeten sturen op groen. Eerst sterk ontwerp op blauw-groen-grijs. Als de huidige rand van het Weidelint de definitieve rand zou zijn, kan dit met een groenstructuur? In het voortraject zou je het collectieve groen vast moeten leggen, tekenen. zou meegenomen kunnen worden in de ontwerpopgave voor de kop. De tussenzone zou vergroot kunnen worden, als wandelzone met pad en water aansluitend op het Millenniumbos. Voor de uitbreiding van het Weidelint is ruimte voor 3 rijen woningen. Er wordt ontworpen op de slagmaten. De bouw zal gefaseerd gaan. Het zal een zoektocht zijn naar economische haalbaarheid. Er is een visie nodig voor het gebied tussen de bebouwing en de Nijeveense Kerkweg en voor het gebied tussen Nijeveen en Meppel. E.e.a. heeft invloed op de landschapsmaat. Wie is eigenaar van het overgebleven landschap? Komt er een verbinding met de kerk? Het financiële aspect zal vanaf het begin meegenomen moeten worden in de ontwerpen voor de structuur. Een maximum-minimum model. Komt er uiteindelijke een weg aansluitend op de Kerkweg, of een fietspad of voetpad? Er ligt een stukje agrarische grond dat door de boer alleen bereikt kan worden dwars door het dorp. Kan dat anders? Overwogen zou moeten worden of grondruil mogelijk is. En er zou over gesproken moeten worden in het kader van de ontwikkelingen van het landbouwbeleid in de toekomst. Tenslotte liggen er al zoveel landbouwwegen. Het onderhoud is haast niet meer op te brengen. Legalisering Kabouterdorp: de Provincie heeft toestemming gegeven voor het bestemmingsplan. De sportvelden zullen verplaatst worden. In de aankomende jaren zal er invulling aan worden gegeven. In het CHK zijn Kolderveen en Nijeveen opgenomen als belangrijke randveenontginningen. Opgave: casco tekenen met groen De asverlegging van de wegen in het huidige Weidelint. Advies: niet doen of het moet een logisch gevolg zijn en op de juiste schaal. Zie het fietspad met knik. Het Millenniumbos gedijt niet goed. Het De gemeenten zijn eigenaar van de grond en hebben baat bij realistische plannen. De opgave voor de toekomst is inbreiding en herstructurering, een integrale opgave met kansen voor duurzame stedenbouw. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 63

64 GEMEENTE MIDDEN-DRENTHE Schets van het werkatelier Hoe kunnen we het omliggende gebied van de Drentse Hoofdvaart ter hoogte van Smilde en Bovensmilde aantrekkelijker maken voor recreanten en creëren we toegangspoorten naar naastliggende attracties als het Drents Friese Wold? De Drentse Hoofdvaart is een aantrekkelijke recreatieve vaarroute. De vaarrecreanten varen echter tussen Assen en Meppel langs een prachtig deel van de gemeente Midden-Drenthe zonder dit gebied te ervaren en te benutten. De gemeente besteedt in haar beleid en 64 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

65 RECREATIE EN RUIMTELIJKE KWALITEIT visiedocumenten steeds meer aandacht aan recreatie en hoopt door het werkatelier geïnspireerd te worden en tot concrete oplossingen te komen. Het huidige Beeldkwaliteitsplan Buitengebied van de gemeente is op landschap gericht en niet op de benutting ervan voor recreatie. Speerpunten voor de gemeente zijn stimuleren en faciliteren van recreatie en toerisme door middel van voorwaarde scheppend beleid. In Midden Drenthe wordt actief samengewerkt met de dorpen, zo worden lokale initiatieven snel opgepikt en zijn er korte lijnen naar de gemeente toe. Al snel wordt geconstateerd dat dit deel van Drentse Hoofdvaart niet is ingericht voor verblijfsrecreanten, alleen voor passanten die in Smilde hun boot bevoorraden en dan weer verder varen. Het Nationale Park het Drents Friese Wold ligt ten westen van dit gebied als ook de route naar Friesland via Appelscha. Aan de oostzijde ligt grofweg tussen het Oranjekanaal en de Beilervaart het landelijke gebied richting Beilen. Drents Water is een onderwerp dat Atelier Mooi Drenthe op de agenda zet en dat goed aansluit bij de huidige case: zowel voor wat betreft waterknooppunten in samenhang met en ten behoeve van de benutting van het landschap als ook de opgave van het vasthouden van water door middel van waterberging. Atelier Mooi Drenthe heeft ook onlangs een werkatelier georganiseerd over de recreatieve benutting van de Drentse Friese Flank, hetgebied langs de grens tussen Drenthe en Friesland. Betrokken gemeenten uit beide provincies waren daarbij aanwezig als ook het waterschap en Atelier Fryslân. De gemeenten kunnen meer over hun grenzen kijken en leren van de ervaringen van buurgemeenten en naar gemeenschappelijke opgaven. Het werkatelier mondt uit in een echt schetsatelier. Er wordt intensief geschetst, gepraat en er worden ideeën uitgewisseld. Het resultaat is een concreet voorstel voor benutting van het buitengebied: - bekijk de recreatiemogelijkheden op grote schaal voor de gehele regio, van het Drents Friese Wold naar Beilen of zelfs verder richting het gebied ten oosten daarvan richting Westerbork. Zie de positie van Beilen en de A28 niet als belemmering, maar creëer corridors om het gehele gebied te verbinden. - maak verbindingen tussen water-, fiets- en wegeninfrastructuur zodat deze knooppunten interessante op- en afstapplaatsen worden voor recreanten om uit de (huur-)boot te stappen en op de fiets er op uit te trekken (of andersom). - maak interessante ligplaatsen voor vaarrecreanten die niet de drukte van de plaatsen Assen en Meppel verkiezen maar bijvoorbeeld rustige, ecologische plekken langs de Drentse Hoofdvaart. - maak een goede verbinding tussen de Drentse Hoofdvaart en het Oranjekanaal zodat de vaarroutes met elkaar verbonden worden. - denk op lange termijn, wat is er over 20 jaar mogelijk en waar werk je gezamenlijk naar toe? De schets wordt dankbaar ontvangen door de gemeente Midden Drenthe en er wordt onderkent dat er zeker kansen in zitten die het verdienen om onderzocht en uitgewerkt te worden. Het resultaat van een uiterst actief en inspirerend werkatelier. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 65

66 GEMEENTE NOORDENVELD 66 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

67 VERTUINING VAN DRENTHE Een groot aantal agrarische bedrijfswoningen komen of zijn al langer in gebruik als woonboerderij. Vaak wordt bij daarbij een stuk agrarische grond (weiland) aangekocht. Als de bewoner een soort hobbyboer is die er schapen of paarden op zet is het gebruik vergelijkbaar met het oorspronkelijke agrarische gebruik en als zodanig passend binnen de bestemming. De wens van bewoners is ook om weilanden om te vormen tot een parkaanleg, zoals het graven van vijverpartijen, parkachtige beplanting die niet altijd in de omgeving past of een natuurlijke inrichting, zonder dat er een vergunning wordt aangevraagd. Binnen de agrarische bestemming is gebruik zoals in de genoemde voorbeelden niet of beperkt mogelijk. Is dit beleid nog steeds gewenst of zijn er ook redenen om er flexibeler mee om te gaan? Op dit moment wordt er niet gehandhaafd omdat het geen prioriteit is van het gemeentelijke beleid. Wordt er wel een vergunning gevraagd dan wordt de vergunning afgewezen als het afwijkt van het bestemmingsplan. Om een positieve wijze te sturen en het bewustzijn bij de betreffende eigenaren te vergroten wordt het project van de paardenbakken genoemd. Daarvoor is een folder ontwikkeld en wordt informatie verstrekt aan de bewoners om op een goede wijze invulling te geven aan nieuw gebruik en nieuwe wensen. Het landschap vraagt om bewoners die gebruik maken van de mogelijkheden en de kwaliteit van het landelijk leven. Daarbij hort ook een bewustzijn wat het landschap vraagt en op welke wijze de kwaliteit en karakteristiek van het landschap bewaard en versterkt kunnen worden. Dit onderwerp kan ook deel uit maken van het project Drents Groen, waarbij door samenwerking en burgerparticipatie in 2012 gewerkt gaat worden aan nieuwe vormen van landschapsbeheer en onderhoud. Ze leggen een grote tuin aan met poelen of vijvers en streekvreemde beplanting en houden geen rekening met het omliggende landschapskenmerken, zoals bijvoorbeeld het plaatsen van bomen op de es. Vaak gebeurt zonder dat er overleg is met de gemeente. Een aantal voorbeelden getoond van grootschalige tuinaanleg geven aan dat het een grote impact op het landschap kan hebben, zowel qua openheid en aanzicht van het dorpssilhouet als qua karakteristieke elementen van het landschap. Een open es met een rand van coniferen is niet het gewenste beeld. Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit 67

68 GEMEENTE TYNAARLO Schetssessie 68 Atelier mooi Drenthe - werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit